CC BY
18176
ISSN 1683-0377. Труды БГТУ. 2013. № 5. История, философия, филология
УДК 37:39
Р. В. Мжсюк, старшы выкладчык (БДТУ) РОЛЯ ХРЫСЦ1ЯНСК1Х ТРАДЫЦЫЙ У ВЫХАВАНН1 МОЛАД31
ApTMKyn npMCBenaHM npaô^eMe BMxaBaHHH rpaMa53aHCKan na3inbii M0^aA3i, 3acHaBaHaH Ha KamToyHacHMx apbieHTanbiax xpbicniaHCKaH Maparn i HanbiHHa^bHbix npbiapbiTSTax. Pa3raa^arouua Ba^HeHm^ia HaKipyHKi BbixaBaHHH Ha xpbicniaHCKix Tpa^binbiax: Ky^bTypHa-ricTapbHHbi, Mapa^bHa-3CT3TbraHbi, 3THaKy^bTypHM. Bbi3HanaHbi MepanpbieMCTBbi na pacnpanoynbi HaByKOBa-MeTaAbraHara 3a6ecnaH3HHa ^yxoyHa-Mapa^bHara BbixaBaHHH acoôbi.
The article is dedicated to the issues of creation of young people's civic stand, based on the valuable orientation in Christian morality and national priorities. Besides, the article contains main directions of Christian traditions' education: cultural-historical, morally-aesthetic and ethno-cultural. The author also underlined the main measures for the development of scientific-methodological ensuring of psychomoral person's upbringing.
Уводзшы. Праблема выхавання надзвычай актуальная для сучаснасщ. На яе трэба звяртаць увагу як на сродак фарм1равання стабшьнасщ грамадства. Беларусю народ на працягу усёй сваёй псторьп (язычнщю перыяд, хрысщянсю перыяд) прыярытэтнае месца адводз1у мараль-наму выхаванню. На традыцыйнае народнае выхаванне звяртал1 увагу шэраг вучоных-этно-графау I педагогау. Рэлтя таксама займала у выхаванш пэунае месца, вартае той рол1, якую яна адыгрывала на працягу пстарычнага раз-вщця беларускага народа.
Хрысщянства прыйшло на беларусюя земл1 больш за тысячу гадоу назад. Прыняцце новай рэлпп у культурным плане прывяло да пашы-рэння шсьменнасщ, асветы 1 мастацтва. У буйных гарадах адкрывалюя праваслауныя школы, з XIV ст. - каталщюя, а з XVI - пратэстанцюя 1 ушяцюя.
Беларусь - краша старажытнай багатай пра-васлаунай 1 каталщкай культуры. Тут склалюя самабытныя высокамастацюя традыцьп культа-вай архгоктуры, якая адлюстроувае духоуную спадчыну нацьи, сведчыць пра невычэрпны та-лент народа. У храмабудаунщтве сштэзуюцца архгоктура, жывашс I дэкаратыуна-прыклад-ное мастацтва, у яюя народ уклау свае лепшыя ¿дэалы I пачуцщ.
У пачатку XXI ст. менав1та храмы сташ мес-цам вяртання спрадвечнай пстарычнай 1 грама-дзянскай духоунай сшы. Яны уздымаюць лю-дзей над паусядзённасцю, фарм1руюць нацыяна-льную самасвядомасць народа, падкрэсл1ваюць яго высокае зямное прызначэнне. На працягу мнопх стагоддзяу царква адыгрывала значную ролю у выхаванш падрастаючага пакалення.
Асноуная частка. Кардынальныя змены у жыцщ, палпыцы, эканомщы, культуры, м1жна-цыянальных адносшах, рэлпп у канцы XX - пачатку XXI ст. прывял1 да глыбоюх супярэчнас-цей у грамадстве, звязаных з падзеннем марал1 1 духоунасщ. Адносшы да рэлшйнага выхавання пастаянна змянялюя.
У пачатку XX ст. у псторьп педагопю ад-значаны разнапланавыя тэорьп, щэ1, канцэпцьп, яюя паступова аддалялюя ад рэлшйных трады-цый клас1чнай педагогт XIX ст. 3 першых гадоу савецкай улады у вучэбных установах ¿шло пераадольванне рэлшйных уплывау 1 выхаванне дзяцей 1 моладз1 вялося у духу ваяушчага атэ1зму. Гэта важная дзяржауная праблема вырашалася найчасцей гвалтоуным шляхам, на-саджалюя догмы марксюцкай фшасофп, а мара-льныя катэгорьп, таюя як паслухмянасць, мша-сэрнасць, пакорл1васць, лагоднасць, цната-васць, самаабмежаванне, устрыманне, усёдара-ванне, цярптвасць, усеагульная любоу, застат-ся за мяжой метадалогп камунютычнага выхавання. Аддзяленне царквы ад дзяржавы 1 школы мела вышкам шэраг змен. Хрысщянсюя за-паведз1, яюя служыл1 мнопм пакаленням мара-льным эталонам, зневажалюя дзяржауным1 ула-дам1, яюя праз розныя шстытуты сацыяльнага выхавання фарм1рават у моладз1 новы уклад дум-га 1 жыцця. 1х вучыл1 шукаць, выкрываць 1 зшшчаць ¿дэйных злачынцау. Нават пятая запа-ведзь: «Чти отца своего и мать свою...» - пе-растала быць галоунай у адносшах пам1ж дзе-цьм1 1 бацькамь Паважаць трэба было толью «сумленных» бацькоу, яюя разумел! ¿дэалог1ю дзяржавы, а «несумленных» - асуджаць 1 кры-тыкаваць. Так1м чынам падау аутарытэт бацькоу, рушылюя сямейныя усто1.
У выхаваучай практыцы сярэдз1ны XX ст. адзначаюцца факты аб зменах хрысщянсюх пас-тулатау I аддаленн1 чалавека ад веры I царквы.
На жаль, водгую той эпох1 адб1ваюцца 1 ускладняюцца у нашы дш. Бруднаслоуе, эга1зм, распушчанасць, курэнне, алкагал1зм, наркама-н1я, жорсткасць, цын1зм, зняважтвыя аднос1ны да старэйшага пакалення у асяродку дзяцей I моладз1 усё часцей становяцца не стольк1 вык-лючэннем, кольк1 нормай.
Сёння роля рэлпп у беларуск1м грамадстве заметна расце. У царквы I дзяржавы ёсць шэраг агульных мэт, але дасягаюцца яны розным1
Филология
177
шляхами Дзяржава стала звяртаць больш увап на узаемадзеянне з традыцыйным1 канфес1ям1. У 2003 годзе было падшсана пагадненне аб супрацоунщтве пам1ж Рэспублшай Беларусь 1 Беларускай Праваслаунай Царквой (БПЦ). Пра-цягваецца праца над праектам падобнага пагад-нення з Рымска-каталщкай Царквой у Рэспуб-лщы Беларусь. Праграма супрацоунщтва Мш-стэрства адукацьи Рэспублш Беларусь з Беларускай Праваслаунай Царквой пашырыла межы выхавання у адукацыйным працэсе навучаль-ных устаноу. У сувяз1 з гэтым перад Мшютэр-ствам адукацьи паустае пытанне: якое месца па-вшна заняць рэлтя у сучасным адукацыйным працэсе? Ул1чваючы, што пры савецкай сютэме адукацьи вялася жорсткая барацьба з рэлтяй I сённяшшя выкладчыю фактычна выхаваны на антырэлшйных традыцыях, ¿м прыйдзецца аба-трацца на новую сютэму адносш з рэлтяй. 3 атрыманнем Рэспублшай Беларусь незалежнас-щ прынята уласная нарматыуна-прававая база, заснаваная на падшсаных нашай крашай м1жна-родных дакументах, яюя тычацца рэлпшных аргашзацый I супрацоунщтва з ¿м1.
Выхаванне духоуна-маральнай асобы на ас-нове хрысщянсюх традыцый прадугледжвае наступныя наюруню: 1) культурна-пстарычны (вывучэнне пстарычнага м1нулага народа, сваей сям'1, засваенне культурных дасягненняу); 2) маральна-эстэтычны (выхаванне маральных якасцей асобы, эстэтычнай культуры); 3) этна-культурны (вывучэнне хрысщянсюх традыцый, святау, абрадау).
Без вывучэння асноу хрысщянства немаг-чыма зразумець сэнс мнопх музычных 1 л1тара-турных творау, мастацюх палотнау, немагчыма быць культурным 1 паунацэнна адукаваным ча-лавекам, бо хрысщянсю светапогляд, хрысщян-сюя каштоунасщ прашзваюць усю беларускую культуру, псторыю, народныя традыцьн.
Моладзь - гэта люстэрка грамадства I дзяр-жавы. Нявыхаваная моладзь - горю вышк раз-бурэння традыцыйнага хрысщянскага выхавання, у аснове якога ляжыць развщцё духоуных 1 маральных якасцей з самага ранняга узросту. Прыярытэтным1 у выхаванш з'яуляюцца ф1з1ч-нае здароуе, лщарства, прадпрымальнасць, ак-тыуная жыццёвая пазщыя. Але, на жаль, сродю масавай шфармацьи разбураюць асновы духоу-насщ, часта паказваючы шзкапробныя кшаф> льмы, занадта вольныя тэлеперадачы, выдаючы бульварныя раманы, дзе пераступаецца усё чыс-тае 1 святое, парушаюцца хрысщянсюя запа-ведз1. Варта адзначыць, што у выхаваучай прак-тыцы сёння надаецца вялшая увага абраднасщ, а не духоуна-маральнаму зместу.
Маральнасць павшна быць неад'емнай част-кай адукацыйнага працэсу. Студэнты у вучэбны
щ пазавучэбны час павшны знаёмщца з роллю хрысщянства у фарм1раванш нацыянальнага менталпэту, духоуна-маральных каштоунасцей беларускага народа. Перспектыуным наюрун-кам выхаваучай працы можа стаць краязнауст-ва, у рамках якога будзе вывучацца псторыя роднага краю, псторыя храмау I манастыроу, жыццё святых, ¿конашс, святыя крынщы 1 т. п. У псторьн Беларус1 святыя 1 святыш заусёды займат асобнае месца. Менавп-а у ¿х сабраны асвечаны дух народа, знаходзщца сэнс яго ку-льтурнай творчасщ. 3 гэтай мэтай можна пра-водзщь канферэнцьи, экскурсн па важных для Беларус1 месцах, сустрэчы са святарамь
Не менш перспектыуным наюрункам у выхаванш грамадзянскай пазщьп з'яуляецца экалапчны. Царква актыуна супрацоушчае з прыродаахоуным1 1 адукацыйным! установам1 па эколага-асветнщкай рабоце, закткае да супрацоунщтва у грамадсюх акцыях. Разам з тым яна адзначае, што асновы, на яюх склада-юцца адносшы чалавека з прыродай, павшны насщь не толью гумашстычны, але 1 хрысщ-янсю характар. 3 хрысщянскага погляду пры-рода - гэта не умяшчальня рэсурсау, прызна-чаных для эгаютычнага 1 безадказнага спажы-вання, а дом, дзе чалавек - гаспацар, I храм, дзе ён святар.
Экалапчныя праблемы носяць антрапалапч-ны характар, ¿х прычына - чалавек, а не прыро-да. Таму адказы на мног1я пытанн1, пастауленыя крызюам навакольнага асяроддзя, - у чалавечай душы, а не у сферы эканомЫ, 61ялог11, тэхнало-г11 щ пал1тык1. Прырода змяняецца ц1 пне не сама па сабе, а пац уздзеяннем чалавека. Духоуна дэградз1раваная асоба прыводз1ць да дэградацьи I прыроду, таму што не здольная аказваць рэфар-матарскае уздзеянне на свет. Святары вучаць грамадзян быць беражл1вым1 да навакольнага асяроддзя, яго чалавечага, культурнага I прырод-нага патэнцыялу. Распрацоуваюцца выхаваучыя праграмы па хрысц1янск1х аднос1нах да навакольнага свету. Аргашзоуваюцца мерапрыемствы, звязаныя з вырашэннем нацзённых глабальных 1 рэпянальных экалаг1чных праблем, у тым л1ку сумесныя сем1нары, канферэнцы1, канцэрты, выставы 1 ¿ншыя навуковыя 1 культурныя мерапрыемствы, праводзяцца сумесныя экалапчныя экскурсн, паломнщтвы.
У кожнай ВНУ пав1нна праводз1цца актыу-ная работа па распрацоуцы навукова-метадычна-га забеспячэння духоуна-маральнага выхавання моладз1. У план мерапрыемствау прапаноуваец-ца уключыць нап1санне рэфератау па тэмах: «Моц народа у яго мове», «Беларусюя святын1», «Беларуск1 ¿конап1с», «Святын1 майго краю», «Славутыя людз1 зямл1 беларускай», «Белару-ская духоуная музыка» 1 шш. Асобнае месца
178
ISSN 1683-0377. Трулы БГТУ. 2013. № 5. История, философия, филология
у рэатзацьи духоуна-маральнага выхавання павшны займаць сустрэчы, иаездю, экскурсп.
Можна прымаць удзел у каляндарных рэл1-гшных святах, паездках па святых месцах Бела-рус1 (Полацк, Будслау, Жыров1чы I шш.), экс-курс1ях у Свята-Ефрасшеусю манастыр, Свята-Елюавещнсю манастыр, Сафшсю сабор, музей кшгадрукавання, краязнаучы музей, у Нацыя-нальную б1бл1ятэку 1 шш.
Наиярэдадш Вялшадня можна, напрыклад, аргашзаваць мастацкую выставу «Пасхальнае яйка», на якой студэнты выставяць на агляд расшсаныя ¿м1 яйю, а перад Калядам1 зрабщь выставу «Старажытны абраз», дзе можна па-знаёмщца з беларусюм ¿конашсам.
Можна ладзщь вечарыну духоунай паэзп, на якую варта заирасщь святароу-паэтау. Сустрэчы з татам1 людзьм1, гутарю з ¿м1 дапамогуць выра-шыць шматлтя иытанш духоунасщ чалавека.
Немалое месца у духоуным выхаванш зой-муць дабрачынныя акцьн у дз1цячых дамах, ба-льнщах.
Безумоуна, лепшая спадчына, якую мы па-вшны иакшуць новаму пакаленню, - гэта доб-рае выхаванне. Яно мае большую каштоунасць, чым усе багацщ свету. Нездарма складзены 10 запаведзяу дабра. Кат б хрысщяне ¿х выкон-вал1, то не было б сёння злыдняу, казнакрадау, здрадшкау, и'янщ I наркаманау, такой колькас-щ разводау 1 шшых негатывау. Кожнаму мала-дому чалавеку патрэбна разумець, што ён иавшен любщь 1 паважаць сва!х бацькоу, сваю Радз1му, што ён культурны чалавек, добры сябар, пава-жае шшых людзей. Н1якая сума навук не у стане замянщь любоу, веру, мшасэрнасць. Сучаснае вырашэнне праблемы маральнага выхавання немагчыма без звяртання да яго духоуных асноу. Пры гэтым ул1к станоучай рол1 царквы у айчын-най псторьи 1 педагогщы, а таксама магчымас-цей яе ютотнага уплыву на чалавека у працэсе фарм1равання новага грамадства прынясе вя-л1кую карысць.
Заключэнне. Выхаваць грамадзянша 1 пат-рыёта, каштоунасныя арыентацьн якога засна-ваны на хрысщянскай марат 1 нацыянальных прыярытэтах, - важнейшая задача сёння.
Прыярытэтным наюрункам з'яуляецца да-лучэнне моладз1 да хрысщянсюх традыцый. Кожны малады чалавек павшей быць пауна-прауным членам сацыяльнага 1 духоунага жыц-ця грамадства, весщ здаровы лад жыцця.
Такое выхаванне иавшна весщся на пэуных прынцыпах:
- сувяз1 духоунага выхавання з традыцый-най беларускай культурай;
- штэграцьи краязнаучага падыходу 1 мэты духоуна-маральнага выхавання;
- апоры на верацяршмасць, талерантнасць, камушкатыунасць.
Пасля таго як Мшстэрства адукацьи Рэс-иублш Беларусь падшсала з Беларускай Пра-васлаунай Царквой пагадненне аб супрацоу-нщтве, у першую чаргу у справе выхавання маладога пакалення, асноуная увага засяродж-ваецца на пошуку новых формау I метадау, шавацыйных падыходау у духоуна-мараль-ным выхаванш, у прыватнасщ у працы па па-иярэджанш п'янства 1 наркаманп, па умаца-ванш сям'1, разглядаюцца шкодныя з'явы су-часнасщ, яюя нясуць пагрозу зшшчэння шсты-тута сямЧ.
Сумесным1 намаганням1 лепш за усё фарм1-раваць у моладз1 любоу да бл1жняга I да сваёй Радз1мы, выхоуваць дабрыню, сумленнасць, м1-ласэрнасць. Вывучэнне ираваслауных святынь беларускага народа абумоулена сацыяльна-иедагапчнай патрэбнасцю у вырашэнш задач духоуна-маральнага выхавання моладзь Хрыс-щянсюя прынцыпы любов1, гармони нясуць не-вычэрпныя адукацыйныя 1 выхаваучыя магчы-масщ. Менав1та ¿х неабходна выкарыстоуваць для пераадолення крыз1су культурнага I духоунага стану чалавека.
Л1таратура
1. Кулагш, А. М. Праваслауныя храмы на Беларуси энцыклапедычны даведн1к / А. М. Ку-лаг1н. - Мшск: Беларуская энцыклапедыя, 2001. - 328 с.
2. Белла, Р. Социология религии / Р. Белла // Религия и общество: хрестоматия по социологии религии / сост. В. И. Гараджа, Е. Д. Руткевич. -М., 1996. - С. 116-118.
3. Закаблуковский, Б. Г. Упразднение традиций православного воспитания в отечественной педагогике начала XX века: уроки истории / Б. Г. Закаблуковский // Адукацыя 1 выхаванне. -2011. - № 4. - С. 32-38.
4. Каралёу, М. Г. Месца рэл1гн у сучаснай адукацыйнай парадыгме / М. Г. Каралёу // Адукацыя 1 выхаванне. - 2009. - № 2. - С. 46-51.
Пастуту 12.03.2013
