CC BY
14ФИЛОЛОГИЯ
УДК 378.06-057.875-058.833
Т. У. Жукоуская, выкладчык (БДТУ)
ФАРМАВАННЕ КУЛЬТУРЫ СЯМЕЙНЫХ АДНОС1Н У СТУДЭНЦК1М АСЯРОДКУ
У артыкуле падымаюцца пытанш фармавання культуры сямейных адносш у студэнцшм ася-родку. Раскрываецца сютэмны i мэтанаюраваны характар выхаваучай працы кафедры беларускай мовы па прапагандзе сямейных каштоунасцей i прафшактычных мер па захаванш сям'г Даецца вывад, што тольш адзшства дзеянняу адукацыйнай i выхаваучай астэмы, пры якой студэнты атрымл1ваюць аднолькавыя уяуленш i маральныя устаноуш, можа даць станоучы эфект.
The article dwells on the problems of family relations in student environment. The author highlights the systematic and dedicated character of educational work al the Belarusian language department aimed at popularising of family values and stable family relations. The anther comes to conclusion that positive results of the educational work can be obtained only in case of united action of the learning and education system, within the bounds of which students get identical ideas and faiths.
Уводзшы. Ва усе эпох1 1 пры ус1х сацыяль-на-эканашчных фармацыях 1 паштычных сютэ-мах выхаванне моладз1 у большай або меншай ступеш увязвалася у першую чаргу з штарэсам1 грамадства. А тэта прывяло да стварэння адпа-ведных грамадска-дзяржауных выхаваучых структур. 1м належыць важная роля у фармаван-т падрастаючага пакалення. Яна заключаецца у адзшстве адукацыйнай 1 выхаваучай сютэмы, пры якой усе юныя грамадзяне атрымл1ваюць аднолькавыя грамадсюя 1 маральныя устаноую, што вызначаюць асноуныя ¿х уяуленш аб сямейных каштоунасцях.
Сям'1 1 шлюбу у наш час удзяляецца вялшая увага вучоных: сацыёлагау I дэмографау, экана-мютау I этнографау, пахолагау, медыкау, юрыстау 1 выкладчыкау. Прычына такой вял1-кай увал заключаецца у тым, што шстытут сямЧ мае жыццёва важнае значэнне як для асобных ¿ндывщау, так I для усяго грамадства. Прабле-мы, яюя выктканы нестабшьнасцю сямей, зараз як школ1 з'яуляюцца актуальным! 1 надзён-ным1 для нашага грамадства. Наступствы гэтых тэндэнцый 1 з'яу уяуляюць сабой патэнцыяль-ную пагрозу як сацыяльна-дэмаграф1чнага I эканам1чнага, так 1 этыка-пс1халапчнага плана. У гэтай с1туацьи неабходна штэнс1ф1кацыя мер як дзяржаунага узроуню, так I прыватнага. Праблемы стварэння шчасл1вай сямЧ, падрых-тоую моладз1 да сямейнага жыцця 1 звязаныя з ¿м1 пытанш з'яуляюцца вельм1 актуальным! для навучальных устаноу.
Адной з прыярытэтных задач, яюя ставщь наша дзяржава на сва1м шляху да сацыяльна-эканам1чнага прагрэсу, з'яуляецца фармаван-
не культуры сямейных адносш, павышэнне бацькоускай адказнасщ за выхаванне дзяцей, захаванне 1 умацаванне сямейных каштоунасцей. Сведчаннем таму стала прыняцце Нацыя-нальнай праграмы дэмаграф1чнай бяспею Рэс-публш Беларусь на 2007-2010 гг., зацверджа-най Прэзщэнтам Рэспублш Беларусь 26 сакав1-ка 2006 г. [1].
Асноуная частка. 3 мэтай уплыву педага-пчных установак на уяуленне аб будучай сямЧ у студэнцюм асяроддз1 аргашзавана выхаваучая праца кафедры, задачам! якой з'яуляецца выву-чэнне бацькоусюх адносш (установак) у сямейных узаемадзеяннях; фармаванне установак I сямейных каштоунасцей у студэнцкай моладз1 на мяркуемыя сямейныя ролц аказанне уплыву пасродкам выхаваучых мерапрыемствау (гутар-ю, дыспуты, складанне радаводау, стварэнне праектау 1 шш.).
Падкрэсл1м, што сямейнае права рэгулюе найбольш ютотныя адносшы у сям'1, але, тым не менш, у нашай краше распадаецца кожная другая сям'я. Штогод адмауляюцца ад наваро-джаных каля 500 жанчын. Па-за шлюбам нара-джаюцца каля 8 тыс. дзяцей, з ¿х больш за 300 - у непауналетшх, яюя яшчэ сам1 маюць патрэбу у апецы [2].
Выкладчыцю калектыу кафедры беларускай мовы БДТУ прыкладае усе намаганш, каб пра-фшактычныя захады па ахове сям'1 1 прапагандзе сямейных каштоунасцей набыл1 сютэмны 1 мэтанаюраваны характар.
Вядома, што сямейныя каштоунасщ на пра-цягу стагоддзяу был1 тым стрыжнем, на яюм трымалася развщцё I дабрабыт кожнай дзяржа-
Т. У. Жукоуская
177
вы. Менашта сям'я як асноуная ячэйка грамацства дазваляе выстаяць беларускаму народу у цяжюх выпрабаваннях 1 замацаваць поспех1 у спрыяльны перыяд. I, наадварот, адмоуныя дэмаграф1чныя змены у жыцщ любой крашы прыводзяць да самых негатыуных наступствау 1 у далёкай перспектыве могуць ставщь пад пагрозу юнаван-не дзяржавы. Таму працбачл1вая выхаваучая праца, якая праводзщца выкладчыкам1 у гэтым наюрунку, - гэта тая трывалая апора, на якой ужо заутра будзе будавацца дабрабыт I роскв1т м1рнай I працав1тай беларускай сямЧ.
У выхаваучым працэсе павшны быць узгод-нены дзеянш як сям'1, так 1 навучальнай уста-новы. Кат ж няма такой узгодненасщ, тады студэнты, як правша, займаюць найбольш вы-гадную для сябе пазщыю. У вышку атрымл1ва-ецца малаэфектыуны працэс.
Правшьна спланаваныя мерапрыемствы кафедры па фармаванш сямейных адносш даюць вялшя магчымасщ мэтанаюраванага 1 актыуна-га уздзеяння на свядомасць 1 паводзшы студэнтау. Вядома, што 1 у сям'1 малады чалавек атрымл1вае шмат разнастайнай шфармацьп, звязанай з пытанням1 маральнасщ. Бацью час-цей за усё заводзяць з ¿м1 гутарю пра вучобу I дысцыплшу, пра ¿х адносшы да выкладчыкау, старэйшых, аднакурсшкау, разважаюць пра мнопя надзённыя бытавыя 1 грамадсюя прабле-мы, пра умение жыць у сучасных умовах, пра значымасць працы у чалавечай дзейнасщ, выба-ры прафесп, удзеле у грамадсюх справах. Дума-ецца, што таюя усебаковыя падыходы да выра-шэння пастауленых задач дадуць станоучы вы-шк. Пры гэтым неабходна зазначыць, што ш-фармацыя студэнтам1 успрымаецца I засвойва-ецца часцей за усё выбарачна. Гэта звязана як з уплывам сферы зносш па-за сям'ёй, групай, так I з асабютым1 якасцям1 маладога чалавека, у прыватнасщ, з наяунасцю у яго крытычнага мыслення. Таму усе свае зносшы выкладчык павшен будаваць дыферэнцавана. Пры гэтым важна утчваць узроставыя 1 шдывщуальныя пс1халапчныя асабл1васщ студэнтау, узровень ¿х выхаванасщ, ступень эмацыянальнай настро-енасщ 1 многае шшае.
Зыходзячы з практыю сямейнага выхаван-ня, можна выдзелщь шэраг пс1холага-педагапч-ных умоу, пры захаванш яюх дзейнасць вык-ладчыка будзе найбольш эфектыунай. У першую чаргу трэба адзначыць добразычл1васць. Ва узаемаадносшах са студэнтам1 павшны утч-вацца таксама ¿х узроставыя 1 шдывщуальныя асабл1васщ. Звычайна першакурснш у сва1м узросце ужо дасягаюць ф1з1чнай I пахалапчнай сталасщ. Аднак I у гэтым узросце ёсць свае супярэчнасщ 1 цяжкасщ. У адрозненне ад пад-леткау, яюя прад'яуляюць высоюя патрабаванш
да людзей 1 не вельм1 патрабавальныя да сябе, першакурснш больш крытычна адносяцца як да шшых, так 1 да сябе. У ¿х на аснове мараль-ных ведау 1 жыццёвага вопыту ужо выпрацава-ны пэуныя устойтвыя погляды, перакананш 1 прынцыпы. I тут выкладчык павшен аказваць уплыу не толью на ¿х штэлектуальную, але 1 эмацыянальную сферу. Пачуцщ студэнтау мяняюцца, кат яны чымсьщ захапляюцца, кат закранаецца ¿х эмацыянальны бок. Таму неабходна часцей звяртацца да эмацыянальных па-чуццяу, уздзейшчаць на ¿х.
У вышку студэнты будуць не толью аб чымсьщ задумвацца, але 1 хвалявацца, перажы-ваць 1 лепш засвойваць шфармацыю, актыуна удзельшчаць у мерапрыемствах, праяуляць сваю творчасць.
Важная роля у выхаванш сямейных адносш адводзщца выкладчыцкаму аутарытэту. Галоу-ная умова аутарытэту выкладчыка (куратара) -яго высокамаральныя паводзшы 1 учыню. Акра-мя гэтага, выкладчык павшен валодаць тактам 1 этыкай зносш са студэнтам1. Неабходна захоу-ваць пачуццё меры, ул1чваць ¿х ¿ндыв1дуальныя асабл1васц1, душэуны стан, канкрэтныя умовы 1 с1туацьи. Выкладчыцкае слова - надзвычай даткатны ¿нструмент уздзеяння на маладога чалавека. Грубасць, бестактоунасць, неэтыч-насць могуць прывесщ да з'яулення у паводз1-нах студэнта гэтых жа якасцей.
На прыкладзе адной з куратарсюх груп можна прасачыць, як на працягу чатырох гадоу фарм1равал1ся погляды на сямейныя аднос1ны, уяуленн1 аб будучай сям'1, устаноук1 на сямейныя каштоунасщ. Выкарыстоуваючы шырок1 спектр мерапрыемствау, як1я был1 ск1раваны на уяуленне юнакоу 1 дзяучат аб асноуных функ-цыях сям'1, сямейных каштоунасцях, асобаснай супольнасц1 мужа 1 жоню, бацькоуск1х абавяз-ках, маральнай 1 эмацыянальнай падтрымцы, значнасц1 у сямейным жыцц1 сексуальных ад-носш, прафес1йных ¿нтарэсах кожнага з сужэн-цау, жадаемым размеркаванн1 ролей пам1ж мужам 1 жонкай пры рэатзацьи сямейных функ-цый, прыйшл1 да высновы, што амаль ва ус1х навучэнцау склал1ся устойл1выя станоучыя погляды на будучую сям'ю. Зауважым, што у гру-пе з 28 чалавек у 10 студэнтау - няпоуныя сем'1. У выхаваучым працэсе выкарыстоувалюя роз-ныя формы дзейнасц1: гутарк1, дэбаты, анкета-ванне, рэферыраванне (падрыхтоука тэматыч-ных дакладау), в1дэагадз1ны (прагляд мастацк1х кшастужак па вызначанай тэматыцы на базе Музея псторьп беларускага к1но), складанне радаводау, творчых праектау, музейна-экскур-сшныя занятк1 па тэме «Роля жанчыны у г1сто-ры1 Беларус1»; сустрэчы з прадстаун1кам1 сямейных дынастый, з юрыстам1, медыкам1 1 г. д.
178
Труды БГТУ. Серия V. История, философия, филология. Выпуск XVIII
Пры правядзенш анкетавання на выяуленне сямейных каштоунасцей у юнакоу 1 дзяучат [3] было выяулена, што каханне з'яуляецца ас-ноуным параметрам пабудовы сямейных адносш 1 фундаментам сямЧ, на друпм месцы зна-ход1цца агульнасць штарэсау мужа 1 жоню. Боль-шасць студэнтау выказалюя за сям'ю як сферу эмацыянальнай разрадю. Што датычыцца знеш-няй прывабнасщ сужэнцау, то большасць студэнтау л1чаць гэта не самым галоуным у сямейных адносшах. Давол1 шмат студэнтау выказалюя за высою узровень дабрабыту сям'г
Таюм чынам, шлюбна-сямейныя каштоунас-щ у юнацюм узросце вызначаюцца давол1 высо-кай ступенню маральна-этычнай наюраванасщ.
Як прыклад дзейнасщ калектыву кафедры у гэтым наюрунку, ¿м створаны дзеючы праект «СямЧ маёй пачатак», задачы якога заключа-юцца у наступным: фарм1раванне культуры сямейных адносш; фарм1раванне у моладз1 установак здаровага ладу жыцця; падтрымка сям'1 I яе умацаванне; павышэнне рол1 сямЧ 1 яе прэс-тыжу у грамадстве; умацаванне маральных ас-ноу сям'ц павышэнне культуры шлюбна-сямей-ных адносш; папярэджанне 1 вырашэнне праб-лем сямейных узаемадачыненняу; умацаванне маральных асноу сям'ц выкарыстанне творчых даследаванняу студэнтау у вучэбна-выхавау-чым працэсе; шфармаванасць студэнтау па пы-таннях, яюя звязаны з фарм1раваннем сямЧ, унутрысямейных адносш. На аснове гютарыч-ных 1 музейных дакументау-сведчанняу трады-цыйнай сямейнай абраднасщ, зашсау захаваль-шкау сямейных традыцый даследаваны стан сямейных адносш у гютарычным 1 сучасным аспектах, створаны навуковыя 1 творчыя працы, радаводы, яюя прадстаулялюя на конкурсах розных узроуняу 1 был1 адзначаны высоюм1 узнагародам1, падрыхтаваны выставачны матэ-рыял для ушверспэцюх 1 рэспублшансюх вы-стау 1 г. д. Студэнцюя навукова-творчыя працы прэзентаваны у студэнцюх вучэбных 1 куратар-сюх трупах, матэрыял навукова-творчых прац выкарыстаны у выступлениях валанцёрсюх груп. Матэрыял праекта можа быць выкарыстаны для самастойнага вывучэння традыцый 1 аб-радау беларускай сямЧ, а таксама пры пра-вядзенш заняткау па беларускай I рускай мовах, куратарсюх гадзш, у выступлениях фальклор-ных гуртоу 1 валанцёрсюх груп, пры мадэляван-ш сучаснага вяселля.
Немалаважную ролю у выхаваучым працэсе адыгрыват таюя яго складнш, як народная пе-дагопка, вусная народная творчасць. Фальклор заусёды нёс магутны маральна-этычны патэн-цыял, апяваючы высокапаэтычныя адносшы пам1ж людзьмк у сям'1, сяброустве, грамадстве у цэлым. Мэтай уключэння у змест мерапры-
емствау беларускага фальклору з'яуляуся раз-гляд сацыяльных 1 маральна-норауных падыхо-дау да павышэння узроуню правш юнавання су-часнай сям'г
На працягу стагоддзяу сям'я для беларуса была адзшай крэпасцю, якая ахоувала яго улас-нае жыццё I забяспечвала працяг роду, стварала дабрабыт I зарабляла людскую пашану. У бела-русюм фальклоры увогуле, пазаабрадавай паэзп перш за усё, па-мастацку распрацоуваецца тэма сям'1: м1жасобасныя унутрысямейныя дачынен-ш, лёс замужняй жанчыны 1 г. д. Пры карыстан-ш вусным1 паэтычным1 творам1 студэнты у сва1х даследчых навуковых 1 творчых працах звяртаюць увагу не толью на этшчную 1 гюта-рычную шфармацыйную значнасць фальклор-нага матэрыялу, але на той высою маральна-норауны 1 этычны патэнцыял, яю ён нясе для сучаснай моладзг Праз мастацкае народнае слова да нас вяртаюцца мудрасць, мараль, гу-манютычныя погляды народа на м1жасобасныя сямейныя адносшы.
Сацыяльны, маёмасны, грамацсю стан сямЧ, сямейныя звыча1 1 традыцьн, яюя складалюя на працягу вякоу, здольнасць щ няздольнасць кожнага зберагчы каханне, якое аб'яднала ¿х у сям'ю, - вось далёка не поуны пералш тых фак-тарау, што уплываюць у большай ц1 меншай ступен1 на фармаванне такога ус1м1 жаданага I такога няпэунага сямейнага шчасця.
Заключэнне. Так1м чынам, у поглядах студэнтау на жыццядзейнасць сучаснай сям'1 пер-шаснае значэнне набываюць функцьи, як1я звязаны са зносшаш, узаемацапамогай, эмац^1яналь-ным1 аднос1нам1 мужа 1 жоню, бацькоу 1 дзяцей. Пры гэтым асабл1ва важнае значэнне 1 вялш уплыу аказваюць погляды 1 устаноую бацькоу 1 выкладчыкау на уяуленне моладз1 на пабудову сваёй сям'1 1 с1стэмы сужэнцюх 1 дз1цяча-баць-коуск1х аднос1н. Толью адз1нства дзеянняу адукацыйнай 1 выхаваучай сютэмы, пры якой студэнты атрымл1ваюць аднолькавыя уяуленш аб сямейных каштоунасцях 1 маральныя устаноую на ¿х захаванне, можа даць станоучыя вын1к1.
Л1таратура
1. Варюхина, С. И. Истоки доброты: Беседы о нравственном воспитании детей в семье / С. И. Варюхина. - Минск: Полымя, 1987. -128 с.
2. Гребенников, И. В. Основы семейной жизни: учеб. пособие / И. В. Гребенников. - М.: Просвещение, 1991. - 158 с.
3. Ковалев, С. В. Подготовка старшеклассников к семейной жизни: тесты, опросники, ролевые игры: кн. для учителей / С. В. Ковалев. -М.: Просвещение, 1993. - 143 с.
Паступу 02.04.2010
