CC BY
15Ghaznavids and Saljuk. Although the poet worked in a high state post at the court of these two dynasties, with changes in his spiritual life, he immediately resigned from public service and went on a journey.
After a seven-year journey, the poet returned to his homeland, where spiritual confrontation broke out between him and the courtiers. This resistance led to the fact that Nosiri Khusrav left his homelandforever and continued the struggle in exile with his creativity. The poet regrets that the land on which he grew up was then oppressed. Therefore, he hated the new officials and criticized them.
The poet's dissatisfaction is reflected in the fact that thepeople who held this position were base and irrational people who, like snakes and lizards, turned the land of Khorasan into ruins. This land, which was formerly known as a place of science and knowledge, is now the place of demons. Nosiri Khusraw is known as one of the orators who fought against the political and religious revolution of his time and remained steadfast in this faith until the end of his life.
Key words: Nosir Husrav, Divan, Salchuki, gasnavi, poet, Hujat, Huroson.
Сведена об авторе:
Бехронов Джумъа Саидюёевич - кандидат филологических наук, доцент кафедры литетартуры Хорогского государственного университета им. М. Назаршоева. E-mail: behronov75@mail.ru Тел: (+992) 935972774.
About the author:
Bekhronov Juma Saidyuevich - Candidate of Philology, Associate Professor of the Department of Literature of the Khorog State University named after M. Nazarshoeva. E-mail. behronov75@mail.ruPhone: (+992) 935972774.
НАЦШИ ИФТИХОРИЩОИ НАЗИРИИ НИШОПУРЙ ДАР ТАЙЪИНИ МАЦОМИ ШЕЪРИ У ДАР САБКИ ХДНДИ
Махмудзода О.Б., Мирзоалиева А.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Фахриясарой дар адабиёти гузаштаи мо ба унвони як суннати деринаи адабй маъруф аст ва бегумон заминаву омилхои зухури он ба чанд нукта такя мекунад. Дар адабиёти гузаштаи точикй суннати хосае чараён гирифтааст, ки онро бо номи »Фахрия» ё ифтихория ном мебарем, ки дар онхо сифати худи муаллиф ё гуяндаи шеър мавзуи мехварии газал ё касидаро ба вучуд меоварад. Маънии истилохии ин вожаро, чунон мухаккики эронй Бехдорванд таъкид мекунад, ки метавон хамчун «муносибати ифтихор ба пайдоиш ва хамду санои куввати бахшоиши шоиронаи худ, изхори ситоиш аз тарафи шоир дар жанрхои мухталиф» мукаррар намуд [1, с.94].
Дар таърихи адабиёти точик шоирони зиёдеро метавон кайд кард, ки ашъори онхо ва махорати шоирии онхоро ситоиш кардаанд. Заминаи аслии зухури ин навъ ашъорро метавон ба он пайванд дод, ки гохо шоирон дар мукоиса ба дигарон ё посух ба бахси онхо ё худро сутудаанд ва ё ба шеъри худашон бахои баланд додаанд, ки сарчашмаи зухури ифтихория гардидааст. Мухаммадхусайни Некдорасл, ки дар иртибот ба чойгохи фахрия дар шеъри Хрфиз маколае навиштааст, ки рочеъ ба мохияти ин навъи шеърй чунин таъкид мекунад: «Фахр дарвокеъ решаи худшиносй дорад ва пиндору тархи фардро аз шахсияти худ ароа медихад ва аз он назар, ки бо тафаккур ва бо хадафи хос аст, истротежии хоси фард дар муаррифии худ аст» [2, с.245].
Дар эчодиёти суханварони тамоми асрхои гузаштаи мо ба вучуди чунин фахрияхо дучор меоем, ки бештари маврид дар газалиёт онхо дар байти мактаъ ба чашм мерасанд ва дар бештарин маврид бар асоси макоми хунарй ва чойгохи шеъри шоир гуфта мешаванд. Масалан, Хрфизи Шерозй мефармояд:
Хрсад чи мебари, эй сустназм бар Хофиз,
Кабули хотиру лутфи сухан худодод аст [6, с. 66].
Х,амин матлаби худодод будани хунари шоириро Шайх Камоли Хучандй низ бо ифтихор дар каломи хеш чунин баён доштааст:
Дар сухан лутфи илощ ба ту ёр аст, Камол,
Варна сад сол ба фикр ин суханон натвон сохт [5, с. 102].
Нуфузи чунин фахрияхо дар байтх,ои шоирони сабки хиндй, дар мукоиса бо ашъори пешгузаштагони худ ба чаш мерасад, ки онро метавон яке аз вижагихои хоси сабки хиндй низ ба шумор меравад. Дар каломи аксари шоирони ин давра мо пайваста ба зухури фахрияхо ба шеваи мухталиф бармехурем, ки ба мавкеи хоси он ин сурудахо ишорат мекунанд.
Назирии Нишопурй яке аз шоирони сохибназар ва навпардози хамин сабки адабй ба шумор меравад, ки аз хамин чихат ашъори у на танхо хамзамонон, балки пешгузаштагонаш бенихоят фарк мекунанд. Яке аз вижагихои ашъори Назирии Нишопурй, намояндаи бузурги сабки хиндй, таваччухи хоса ба хамин мавзуъ, эчоди фахриясарой аниктараш, ситоиши шеъри худ ва махорати шоирй ба
шyмoр мeрaвaд. Aдaбиëгшинocи точик Озoд Сaидчaъфaрoв рoчcъ ба ин xycycияти аш^ри Назирй мaкoлae тахти yнвoни «Факрия дар эчoдиëги Назирии Нишoпyрй» ба калам oвaрдaacг, ки дар фаалшмаи «Паёми дoнишгoх» (Дoнишгoхи cлaвянии Pocc™ -Тoчикистoн) ба нашр рacидaacг. Ба мyшoхидa мeрacaд, ки дар ин мащлаи арзишманди дoнишмaнди мaзкyр аахан мacъaлaи чoйгaхи фaxрия дар газалиёти у бaррacй шyдaacг. Дар чараёни мyтoлeaи дeвoни Назирии Нишoпyрй ба таври барчаста равшан мeгaрдaд, ки ин гуна фaxрияхo дар атеар aнвoъи aшъoри у ба мyшoхидa мeрacaнд. Мacaлaн, дар кacидae аз xyд чунин фaрмyдaacг: Манам ба муъцизаи шгър aфзaлyшшyapo, Хацам расул накард, ар на тeшyдaм мурсал. Рymyбymamu суханам наше бар замона кашад, Зи ман цамоли цазрн аст пурзалию зулал [3, с.395].
Назирй xyдрo дар каламрави шсър aфзaлyшшyaрo yнвoн мeкyнaд, ки муъчизаи шсър мeoфaрaд ва макэму рутбаи шсъри ман дар зaмoнa ба хадде рушд кард, ки аз хузури xyди ман хамчун гуяндаи ин cyxanx,o зeбoивy тaрoвaт кacб мeкyнaд.
Дар мавриди дигар бoшaд, дар якe аз газалхри xyд таъкид мeдoрaд, ки ба бopбoн дар мавриди гул дигар дари бycгoни xeшрo бубанд, чун дафтари шсъри тари ман xyд як гyлзoрecг, ки бaрoи хамаи мo кoфиcг:
Богбон дар мавсими гул, гу, дари бустон бибанд, Дафтари шгъри тари мо бас бувад гулзори мо [3, с. 13].
Ин 4o хам маълум мeшaвaд, ки аалу чавхари ифтиxoри Назирй хaмoнo дафтари аш^ри вай ба шyмoр мeрaвaд.Тaврe таъкид гардид, чун дигар cyxaнвaрoни гузаштаи мo вacилaи ифтиxoр бaрoи шoир бoз хам шсъри баланди у ба шyмoр мeрaвaд.
Бoяд гуфт, ки ифтиxoрияхoи Назирй ва xyдcитoиx,oи у дар бaрoбaри пайванд ба шсъри у бaрxe xycycrara^ xora xyдрo шхиб аст Aввaлaн, Назирй аали xyд, гyзaштaгoн ва ма^ми ичтимoии xyдрo cитoиш намекунад, балки шoирии yрo хамчун хадяи raox^ вacф мекунад. Онгуна ки дар cyрyдaхoи Xo^ro ва Кaмoл ба мyшox,идa гардид. Бoяд гуфт, ки ин xycycият дар aкcaри шoирoни минбаъдаи caбки хиндй, хатто дар миёни нaмoяндaгoни бузурги oн низ мyшox,идa шудааст Вале дар caбки хиндй чунин нoзyкй дар cитoиш аст, ки дар aкcaри хдлатхр ишoрa карда намешавад. Назирй низ аз хамин шеваи xyдcитoй xeлe мoхирoнa иcгифoдa намудааст
Шoир дар барсбари таваччухб ба шсъри xyд ба yнвoни вocитaи ифтиxoр ва хамчунин шoирй дар мaкoми лутфи илoхй ба ин мавзуъ аз дигар 4o™6 хам вoрид мешавад.Сарфи назар аз гyнoгyнии мавзуъ мeтaвoн гуфт, ки хама накш^те, ки дар фaxрияи Назирй иcгифoдa мешаванд, дар aтрoфи мехвари як мавзуъ яъне - ифтиxoр аз хадяи илoхй будани мaкoми шoирии вай чaрx мсзананд.
Храмин тавр, дар байги навбатй cyxaни xyдрo Назирй caмaрaнoк мexиcoбaд, aммo oнрo як муъчизаи xoли мeхиcoбaд ва ба xoнaндaи xeш дастур дoдaacг, то ки o^o хамчун тилиcм хифз кунад, чун xyди шoир чунин мех.ишбад, ки агар макбул аст ё oн ки рад шудааст аз чoниби шyaрoe ё мунтакиде aммo кaлoми мo, шсъри мo acaри мaтлyбeрo шхиб аст: Агар мацбул, агар мардуд, зарфи мо асар дорад, Тавон таъвизи бозу кард cex^ ботили моро [3, с. 19].
Ano, дар байги дигар, Назирй кaлoми xyдрo хдмчун cyxaни рocг баён мекунад, ки мачуи aфcoнaхoрo рад мекунанд. Дар ин хoлaт, зери мафхуми афгана^ шoир бай^и шoирoни дигaррo дар назар дoрaд:
Шepoзau назми хеш бандам, Мансух кунам фасоназрро Carne ба навои ту барорам, Барбод дщам таронахрро [3, 7].
Савте ба нaвoи ту бaрoрaм гуфтани Назирй хaмoн муъчизаи шoиррo, ки аз oлaми бoлo ба у хадя шудааст, дар назар дoрaд. Дар байги дигари xyд бoшaд, таъби xeшрo шoир мyъчизaxeз мeнoмaд: Табъи Назирй аз аввал мyъчизaxcз oмaдa, Газлики чoхилй макаш, нycxaи cyнъи хак нaxocг [3, c.69].
Дар дигар байт шoир, бaръaкc cyxaни xyдрo aфcoнa мeшyмoрaд. Aммo дар ин чo як афшнаи шoир ба aшъoри ишкии у, яъне Faзaлхoи рaвoнy чaззoби вай ишoрa мекунад, ки хар яке аз oнхo - падидаи эхcocaги caмимй ва багинии шoир мeбoшaнд. Aз ин ру, Назирй ^ccas^ oшикии xyдрo аз ривoяги Фaрхoд ва Ширин aвлaгaр мeдoнaд:
Назирй, циссаи Фарзрду Ширин достот шуд, Кунун ман зам кumoбe тeкyнaм афсонаи худро [3, с.32].
Дар байги зерин xoмaи xyдрo Ша^^и фaлaкпaрвoз мeнoмaд, ки пaррaндaхoи бихишт аз oн Fизo мегиранд:
Шщбози хомаи мо аршпарвозй кунад,
Мурги цаннатрост обу дона дар минцори мо [3, с. 16].
Бояд гуФт, ки дap ин бaйт шoиp кинояи нoзyкepo иcгифoдa кapдaacг, мутобщи он пappaндax,oи бихиштй - суганони осмонии шoиp xacгaнд, ки хосили илхоми capшopи aз Офapидгop бapoяш нacибгapдидa бa шyмop мepaвaнд. Дap бaйги бaъдй бoшaд шо^ мypдapo бо cyxaнoни xyд зиндa мeкyнaд, яънe кaлимaи xyдpo xaërôaxm унвон мeбaxшaд. У чунин мeгyяд, ки xano мypдaи caдcoлae бaъди шyнидaни cyxaни Нaзиpй бapoяш a^am* мeгyяд:
Бар гуш xypaд наъраи ахрант Назирй, Пурсй агар аз мурдаи сад сола сушнро [З, с. 25].
Дap мaвpиди дигap шо^ фaxp мeкyнaд, ки мохбубоош cyxaнoни ypo шyнидaacг Ba бa гуши y pacидaacг Ba ин мaънoи oнpo дopaд, ки мо у^и xyд бexyдa capф нaкapдae:
Манзури ёр гашт Назирй, каломи мо, Бехуда сарфи харф накардем дударо [З, с.29].
Бояд ^йд кapд, ки шoиp дap aввaли бaйги дap боло зикpшyдa низ бa тaъcиpнoкй Ba кyдpaти мyъчизaвии кaлoми xyд ишopa мeкyнaд. Дap бaйги нaвбaтй бoшaд ду xиcлaти нeки xyдpo нoмбap мeкyнaд: aBBan, xyдpo xycpaви шoиpoн эълон мeкyнaд Ba сониян, тaъкид мeкyнaд, ки arap ишк; кopи мост, чapxи фaлaк бopи мopo бa xyд мeкaшaд, яънe дap xидмaти мо xoxaA буд:
Хусрави назмй, Назирй, нацши Ширин тарх кун, Чapx бори мо кашад, чун ишц бошад кори мо [З, с. 1б].
Дap ифтиxopияи дигapи Нaзиpй тaъкид мeкyнaд, ки xano aшъopи нoнaвиштaи y низ caзoвopи мукофот мeбoшaнд:
Чун гуфтву ногуфта ба санцидани бaxm аст, Шеъре, ки нагуфтаст Назирй, сила дорад [З, с.145].
Дap бaЙIи зикpшyдa, шо^ низ зуд бa кyдpaти эъчози aшъopи xyд ишopa мeкyнaд. Сипac, дap бaЙIи бaъдй мeгyяд, ки шeъpxoи ошщотаи y бо xa3op охонг cypyд мeшaвaнд Ba y ифтиxop aз он дopaд, ки aллaкaй дap зaмoни зиндaгoнии y aшъopaшpo xyнapмaндoн бa охшг дapoвapдaвy чун cypyд мexoнaнд:
Наво ба гушат агар мукталиф расад, чй ацаб, Ки як таронаи мо дар хазор оханг аст [З, с. 4З].
Дap бaйти бaъдй бoшaд Нaзиpй кошоми xyдpo oнгyнa мyaccиp тacвиp мeкyнaд, ки xap py3 он бeштapy пeштap oлaмгиpтap мeшaвaд. Дap миcpaи дуюм тaвaccyти кopбypди томсил ин oлaмгиpии aшъopaшpo Нaзиpй бо он мотанд мeкyнaд, ки мapдyм дap сояи нaxши кухон бeштap чой гиpaнд. Сушн хар руз оламгиртар гардад Назириро, Ки мардум беш цо дар сояи нати кухан гирад [З, с. 1З1].
Дap 6ойти дигap шо^ ошъ^и xyдpo a3 китoбxoe, ки дap бopaи подшохон ad, aвлoтap мeдoнaд, зepo бо тaъбиpи шoиp Bobeara шохон xаpчанд, ки нoнaвиштa мондоянд, оммо офсонохои Нaзиpй китоб шуд. Ин чо мaнзyp a3 офсонохо бо эхтимоли зиед хомон косоид Ba cишcилaи aшъope бошод, ки дap модх Ba тaъpиxи aмиpoни Ba^ra xeш бо колом oвapдaacг:
Таърит воцеоти шохон нонавишта монд, Афсонае, ки гуфт Назирй, китоб шуд [З, с.89].
Шо^ pивoятxoи xyдpo шиpинзaбoнтapин мexиcoбaд, 3epo ин хикоятхои шиpини y тaъpиxи зомони зиндогонии шoиppo точоссум кapдaaнд. Ин чо тоъкиди як нукга 3apyp ad, ки Нaзиpй дap чондин aбëги xeш чун бо тaъpиxy aфcoнaвy rçHœaBy хикоят ишopaт мeкyнaд, мaнзyp хомон aшъopи уст, ки a3 Bo^eora pyзгopaш такл тамуд^ xиcлaтx,oи модху ситоишй низ дopaнд:
Ширинтар аз хикояти мо нест циссае, Таъритрузгор саропо навиштаем [З, с.2З1].
Бap ин осос, чун arcap мaвpид шoиpoни дт^ cyxaнвapoни мaдxcapopo такухиш мeкapдaнд, дap чунин мaвpидxo бо эчоди ин гута ифтиxopияxo Нaзиpй шeвaи raprn xyдpo мокбул бо шyмop мeoвapд.
Дap бойти дигap, Нaзиpй бо зи^и xyди вoжaи фaxp дap як бойти xyд ишopaт мeкyнaд, ки arap миcpae a3 мapo xap нaфape, ки хомсухботи мост, бжотад, оз он устоди мон ифтиxop xoxaA тамуд: Ба мисрае, ки надимон зи шеъри ман xонaнд, Хазор фaxp ба ман устоди ман дорад [З, с.92].
Дap мaвpиди дж^, тоъкид 6op он дopaд, ки тазми Ноз^й чoвидoнй ad, чун фойзи оби Xœrnp дap хомин кaшoми мон чой гиpифтaacг. Бapoбapи ин, шо^ шeъpи xyдpo дopoи хом фойзи caxapй Ba хом доми шом мeдoнaд.
Файзи оби Хизир аз назми Назирй хезад, Ки сафои сахарй бо дами шом аст ин цо [3, с. 11].
Дар девони Назирй газалхо вомехурад, ки аз аввал то ба охир иборат аз ифтихория мебошанд. Масалан, барои намуна ба як газали Назирии Нишопурй мурочиат мекунем, ки дар он шоир каломи хешро бахравар аз файзи дами Исо ва яди байзои Мусо дониста, олами маъниро равшан аз нури сухани хеш медонад.
Дар дами эхёи Исо муъцазам,
Дар яди байзои Мусо дафтарам.
Олами маънй ба нурам равшан аст,
Дар хщицат, офтоби дигарам.
Fутахp дар бахри маънй сунъ кард,
То бизод аз нух садафяк гавхарам [3, с.240].
Шоир дар идомаи ин газал таъкид бар он медорад, ки агар хар кас дар сухан хаюлое эчод намуд, яъне дар колабе каломе офарид, ман худ хаюлои сухан чавхар хастам. Касе наметавонад ба меъёри сухани баробар шеър сарояд, чун ман хам махаки сохибиёру хам худ зарам: Аз сухан щр кас хаюлое намуд, Ман хаюлои суханро цавщрам. Кас ба меъёрам намеорад сухан, Хин махак сохибиёру хини зарам. Васли маънй дер агар дастам дихад, Пардаи афлокро бархам дарам. Бартар аз холи Назирй нуктахр Гуяму аз худ наёяд боварам [3, с.220].
Дар байти мактаъи газал равшан мешавад, ки Назирй хатто то хадде макоми ифтихорияи худро боло мебардорад, ки худ ба бархе нуктахои сурудахои хеш бовар надорад, чун ин сурудахо болотар аз холу хавои худи устанд.
Ч,ои дигар Назирй мефармояд, ки дар атри суханварй хар нусхаи шеъри у ба хадде болост, ки аз гайрати он нофаи Чин хуни чигар мешавад: Хар нусхаи шеъре, ки баровард Назирй, Аз гайрати он нофаи Чин хуни цигар гашт [3, с.51].
Назирй яке аз сармояхои аслии макоми хунарй ва ифтихори хешро дар тоза кардани шеваи баёни худ медонад, ки боис аз миён рафтани тарзи кухан гардидааст. Дамин навгарой хам дар шеър барои Назирй як омили ифтихор гардидааст:
Зи хайли нагмасанцон рафтаму тарзи кухан бурдам, Судоъи булбули кацнагмааз тарфи чаман бурдам [3, с.253].
Дар чараёни баррасии чойгохи ифтихорияхо дар каломи Назирй метавон ба ин натича расид, ки харчанд шоир фахрияхое фаровон навиштааст, аммо инхо харгиз маънии гуруру такаббурро надорад, балки чунонки ишорат шуд, навъе худшиносии ичтимой буда, барои мукаррар намудани макоми шоир дар баробари дигар суханварон ва мунтакидон баён гардидаанд. Дар баробари ин, эхсос мешавад, ки ифтихорияхои Назирй дар мукоиса бо суханварони замони хеш тавонистаанд, ки макоми худро бар асоси маърифати дурусти чойгохи шеъраш шинохтааст ва ин фахрияхо бархак хосили маърифати худи шоир аз чойгохи як шоири асил ва хакикй дар рузгораш ба шумор меравад.
АДАБИЁТ
1. Бехдорванд, Акбар. Мукаддима // Зухури Туршезй. Девони газалиёт бо тасхехи Акбари Бехдорванд.-Техрон интишороти Мавло, 1388 х.ш. (2010).-С. 90-134
2. Некдорасл, Мухаммадхусайн. Баррасии гунахои фахр дар Девони Дофиз. -Бустони Адаб. Техрон: Давраи дувум, шумораи савум. - 1389. С. 224-248.
3. Нишопурй, Назирй. Бо мукаддима тасхех ва танзим ва чамъ ва тадвини Мазохиири Мусаффо.- Техрон: Нигох. 1379.-
676с.
4. Саидчаъфаров Озод Фахрия дар эчодиёти Назирии Нишопурй.// Паёми Донишгох (ДСРТ). - Душанбе: 2014 3(46). С. 231-236 (бо забони русй).
5. Хучандй, Камол. Девон. Тахиягарони матн, муаллифони тавзехот ва охирсухан Бахром Рахматов ва Окилбой Окилов. - Хучанд: Хуросон, 2020, (матни интикодй)- 1328 с.
6. Шерозй, Дофиз. Девон. Тахияи матн аз Шарифмурод Исрофилниё. - Душанбе: Адиб, 2015, 480 с.
РОЛЬ ФАХРИЯ НАЗИРИ НИШАПУРИ В ОПРЕДЕЛЕНИИ МЕСТА ЕГО ТВОРЧЕСТВА В ИНДИЙСКОМ СТИЛЕ
В статье рассматривается место стихотворений фахрия (самовосхваление) в поэзии Назири Нишапури. Автор статьи обращается к предпосылкам возникновения стихотворений в жанре
фахрия в таджикской литературе и определяет место Назири Нишапури в процессе становления жанра фахрия в индийском стиле. На основе изучения темы автор статьи приходит к выводу, что хотя Нишапури создал многочисленные фахрия, однако это не означает, что он постоянно восхвалял себя и его фахрия - это проявление его высокомерия и гордыни. Он выбрал этот способ выражения с целью познания своего места в сравнении с другими поэтами, что было распространенным явлением в таджикской литературе.
Ключевые слова: Назири, диван, восхваление, газель, касыда, фахрия, поэзия, индийский стиль, слово.
THE ROLE OF NAZRH NISHOPURIS PANEGYRICS AIMED AT HIS POETRY DETERMINATION IN THE INDIAN STYLE
The article under consideration dwells on the place of panegyrics in Naziri Nishopuri s poetry. Initially, the author pays attention to the background of manifestation of panegyric writing in the Tajik literature and reveals the role of Naziri Nishopuri in the process of the Indian style formation beset with singing the relevant type of poem. Designing on the premise of the conducted research, the author of the article comes to the conclusion that although Naziri has sung a huge considerable number of panegyrics, but it does not mean that he was constantly praising himselfand his panegyrics consider an expression of his pride. One can assert that the poet followed the style in question appertaining to the way of his status enlightenment in comparison with other poets, which was elaborated in the Tajik literature completely.
Key words: Naziri, devon, panegyrics, ghazal, ode, fakhriya (a poem in which the poet enumerates his merits and talent), poem, Hindian style, speech.
Сведения об авторе:
Махмудзаде Обиджони Бекназар - Таджикский государственный педагогический университет им. С. Айни, кандидат филологических наук, старший преподаватель кафедры теории и истории литературы таджикского филологического факультета. Адрес: 734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки, 121. Тел.: (+992) 985728101
About the author:
Mahmudzoda Obidjoni Beknazar - Tajik State pedagogical University named after S. Ayni, candidate of philological sciences, lecturer of department of theory and history of literature. Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 121. Tel.: (+992) 985728101
БАЪЗЕ ХУСУСИЯТХфИ ХУНАРИ ;ОФИЯСОЗЙ ВА РАДИФ ДАР РУБОИЁТИ ЧАЛОЛУДДИНИ РУМЙ ВА МАФДУМИ ИШК; АЗ НИГОХИ равоншиносон
Саидова Б.Т.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Ч,алолуддини Румй яке аз мутафаккирон ва шоирони бузурги шинохта буда, аз зумраи он шоиронест, ки дар осораш дар баробари дигар навъх,ои адабй рубой чойгох,и муносиб дорад ва он мавкеи шоирро дар назми точик муайян намудааст. Бинобар х,амин тасмим гирифтем, ки доир ба баъзе махсусиятх,ои кофиясозй ва радиф дар рубоиёти ба забони форсй-точикй навишта шудаи Ч,алолуддини Румй баррасй гардад. Инчунин, таносуби мафхуми иш; дар радифсозии рубоиёти шоир ва назариях,ои равоншиносон ба иш; мебошад.
Худи рубой яке аз кадимтарин ва маъмултарин колабх,ои шеърии форсй-точикй буда, сарчашмах,ои пайдоиши он ба замощои пеш аз ислом мерасад. Дар бораи пайдоиши рубой андешах,ои донишмандони таърихи адабиёт гуногун аст. Гурух,е аз донишмандон сарчашмах,ои пайдоиши рубоиро дар адабиёти араб дидаанд ва гурух,и дигар даъво доранд, ки гуё сарчашмаи пайдоиши рубой дар адабиёти узбек будааст. Вале аксари мухдккикон бар он акидаанд, ки рубоии нахуст дар осори шифох,ии форсизабонон пайдо шуда ва ба адабиёти халкдои дигар таъсир кардааст.
Адабиётшинос Брагинский сарчашмаи пайдоиши рубоиро хдтго дар китоби мукаддаси «Авасто» медонад ва дар миёни сурудх,ои 11-х,ичоии Испандмат (Спетаманиё) Авасто ва рубоих,ои форсй монандие мебинад.
Акидае, ки гуё рубой дар адабиёти араб пайдо шуда ва ба адабиёти форсй гузашта бошад, кобили кабул нест ва солх,ои охир комилан рад шуда, касе дигар чунин акидаро тарафдорй намекунад. Дар
