CC BY
12В результате автор подчёркивает, что в научной литературе и социальной практике недастатчно уделяется внимание понятию человеческого фактора. Это и является затруднением активизации повышения качества знаний учащихся в учебной деятельности.
Ключевая слова: активизация, учебная деятельность учащихся, формирование, дидактика, повышение знаний.
THE MAIN DIFFICULTIES OF TEACHERS WITH THE ACTIVATION OF STUDENT
LEARNING
The article deals with the problem of teacher 's difficulty in the activation of high school students 'education. In this regard, the concept of "enhancing the quality of students' knowledge in educational activities in secondary schools" is analyzed.
In order to identify difficulties in studying, a survey of teachers of the natural-mathematical cycle was conducted, working in grades VIand VIII of urban andrural schools.
As a result, the author emphasizes that in the scientific literature and social practice attention is paid to the notion of the human factor. This is a difficulty in enhancing the quality of students' knowledge in educational activities.
Keywords: activization, educational activity of students, formation, didactics.
Сведения об авторе:
Аминова Икболби Курбоновна - старший преподователь кафедрыг педагогики и психологии Таджикского педагогического института в районе Рашт Телефон (+992)988048120
About the autor:
Aminova Iqbolbi Qurbonovna - senior teacher of department of pedagogy andpsychology of Tajik state Pedagogical institute in Rasht. Phone: (+992)988048120
НАЕЩИ ЭКСКУРСИЯ ДАР ТАШАККУЛИ ^ИССИ ТАБИАТДУСТЙ ВА ФАЪОЛИЯТИ ТАЪЛИМЙ-МАЪРИФАГИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФДОИ 5-9
Бояхмадов Ш.
Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи Абуабдуллощ Рудакй
Экскурсия яке аз шаклдои машгулият^ои беруназмактабй ва ташаккули дисси табиагдусгй, шавку завк, дарачаи донишандузй, мадорату малака ва фаъолияти таълимй - маърифатии хонандагон буда, тибки нишондоди барномадои таълими фандои биология ва экология, моде на кам аз 1 маротиба ташкил ва гузаронида мешавад. Дар доираи барномадои таълимй ва накшадои таквимии муаллимони силслабанддои фандои зистшиносй (табиатшиносй дар синфдои I-IV), ботаника (дар синфдои V-VI), зоология (дар синфдои VH-VHI), экология анатомия ва физиологияи одам (дар синфдои IX), экскурсиядо ба чангалзору маргзордо, гармхонадо, хочагидои чорводорй, табиат, богдои истиродатию фарогатй, музедои кишваршиносй, бо максади бедор ва ташшакул додани шавку завк; дисси табиатдустй, шиносой ба гуногунии олами набототу дайвоноти мадал, омухтану, муайян намуцани гуногуншаклии растанидою дайвондо, тарзи даётгузаронии ондо ва билохира чустучуъ ва дарёфти роду усулдои судманди дифзи сарватту бойгаридои гаронбадои табии, чун об, замин, канданидои фоиданок, намуддои системадои экологй (биосеноздо) ташкил ва гузаронида мешаванд.
Дар раванди гузаронидани тадкикотдои педагоги, маълум гардид ки дангоми ташкили экскурсиядо муаллимони биология, ба чунин самтдои методии ондо эътибор медиданд, аз чумла:
Дар нидоди хонандагон ташаккул додани шавку завк, мадорату малака ва донишдои мукаммал доир ба хусусиятдои биологию экологии табиати мадал, тагйиротдои мавсимй дар даёти растанидо ва дайвондои мадал ва кишвари худ;
Ташаккул додани шавку завк ва фаъолияти маърифатй-таълимии хонандагон оид ба бодамалокамандии олами наботот бо омилдои мудити сукунати даётгузаронй ва мутобикщавии ондо бо омилдои шароити мудити зист (об, даво, рушной, гармй, нурдои офтоб ва г-до) ва инчунин дифз ва самараноку окилона истифодабарии бойгаридои табии растанидо;
Дар замири хонандагон ташаккул додани дисси табиатдустй, мадорату малака, шаклу усулдои омузиш ва мукоисакунии мавзеъдои биологию экологй ва нигодубини парвариши растанидои галладонагй, полезй, равгандидандаю нахдиданда ва амсоли ондо.
Аз руи мушодидадои мо баъзе аз муаллимони биология ва экология экскурсиядоро ба табиат нидоят кам мегузаронанд, яъне ондо адамияти онро барои ташаккули дисси табиатдустй, роду усуслдои
мухофизати табиату унсурони он (об, замин, хаво, хок ва г.хо) ва фаъолияти таълимии хонандагон чандон хуб дарк намекунанд.
Экскурсияхои биологй яке аз шаклхои машгулиятхои беруназмактабй буда, дар ниходи толибилмон шавку завки зебопарастй, хисси табиатдустй ва ташаккули фаъолияти таълимй-маърифатиро тачассум менамоянд.
Бо акидаи КПЯгодовский «Максади асосии хар як экскурсиям табии -таърихй на тащо ба хонандагон нишон додани унсурони табиату кориазёд кардани баъзе аз намуду номхои онхо, балки омузонидану чустучуъ ва дарёфти заминахои инкишофи таърихии дахо организмхои зинда ва тавсифи хусусиятхои морфологию физиологии баъзе аз номгуй хайвоноту растанихо дар шароитхои табии ба шумор меравад...»
Дар назария ва амалияи таълими силсилабандхои биология аз нигохи педагогй ва дидактикй нисбати ташкил ва гузаронидани экскурсияхои биологй чунин меъёру талаботхо тавсия карда мешавад:
Экскурсия -ин чузъи таркибии машгулиятхои таълимй ба шумор меравад;
Пеш аз ташкил ва гузаронидани экскурсияхои биологию экологй, чой мавзеъ, масохатй рох ва бехатарии хонандагон, бояд ба эътибор гирифта шавад;
Хунтами тахия ва тартиб додани накшаи экскурсия, ба муаллимон лозим аст, ки асбобу анчомхои айёнй (тури сими барои гербарияхо, асбобхои чаррохи барои тайёр намудани коллексияи хашаротхо, хусаи хазандагону парандагон, аппарати суратгирй ва г-хо)-ро пешаки омода намоянд.
Ба муаллимон лозим аст, ки экскурсияи навбатиро ба мавзуъ ва мундаричаи экскурсияхои калбй алокаманд намоянд.
Дар заминаи тадкикотхои педагогхо ва методистони сохаи биология ва бандхои табиатшиносй И.В.Измайлов, Б.В.Всесвятский, Н.М.Верзилин ва ВМКорунская, мо низ аз тачрибаи пешкадами муаллимони биологияю экологияи мактабхои тахсилоти миёнаи умумии ш. Кулоб ва гурухи нохияхои вилояти Хатлон ва натичахои нихоии корхои илмии хеш истифода бурда, чунин намунаи тахминии накшаи экскурсияхоро пешниход менамоем:
1. Максад ва мундаричаи экскурсия;
2. Мархалахои экскурсия;
3. Мундарича ва методикаи ташкилу гузаронидани экскурсия, мавзеъ, масофа ва объектхои омузиш;
4. Мавзуъ ва накшаи экскурсия;
5. Чрй, мухлат ва вакти гузаронидани экскурсия;
6. Натичахои нихоии бадастдароварда ва хулосахо;
7. Истифодаи асбобхои айёнй (гербарияхо, коллексияи хашаротхо, хусахои парандагону хазандагон ва амсоли онхо);
8. Чамьбасти натичахои экскурсия, аз чониби муаллимон ва хонандагон навиштани хисоботхо;
9. Ташкил кардани албомхо барои расмкашй, тайёр намудани гербарияхои растанихои доругй, коллексияи хашаротхо;
10. Истифодаи маводхои дар раванди экскурсия тайёр намуда, дар чараёни дарсхо,
машгулиятхои амалй ва ороиши кабинети биология;
11. Чамъбасти натичахои экскурсия ва супоришхои мустакилонаи гуруххо;
12. Хавасманд намудани хонандагоне, ки супоришхои гурухи ва муаллимонро хуб чамъбаст ва натичабардорй намуданд.
Экскурсияхои биологию экологй, аз як тараф боиси мунтазам чамъбаст намудани мавзухои барномаи таълими гардида, аз тарафи дигар барои пайдарпай омухтани гуногунии олами набототу хайвоноти кишвари худ, аз чониби хонандагон мегардад.
АДАБИЁТ
1. Сорокина Л.В. Бозщои масъалавй ва чашни аз фанни биология (дастури методй). М. «ТЦСфера». 2005.
2. Шарова ИХ., Мосалов АА. Биология. Машгулияти гайрисинфй аз фанни зоология. М. «Нашрияи НЦЭНАС». 2004.
3. Широких Д.П., Нога Г.С. Методикаи таълими биология. М. 1980. стр. 159.
4. Косгрынин РА. Соат^ои синфй дар мавзуи « Пешгириии одат^ои зараровар» (синфдои 9-11). М. Глобус. 2008. (кори тарбиявй).
5. Никимов А.И. Назария ва методикаи таълими биология. М. «Колос». 2007.
6. Никимов А.И., Мокеева ЗА. Машгулияти гайрисинфй доир ба биология. М. «Маориф». 1980.
В данной статьи излагаются ведущие идей учёных педагогов и дидактиков, передовой опыт учителей, методистов в области биологии и экологии, а также приводится предварительный план организации и проведении экскурсии. Кроме того, авторы описывают различные пути, формы, методы и методические приёмы экскурсии, как со стороны учителей школ, так и исследователей данной проблемы.
The given article deals with the stating ideas of scientists ofpedagogics and didactics, teachers' experience, methodologists in the field of biology and ecology and the preliminary plan of the organization and holding an excursion. Besides, the authors describe various ways, forms, methods and methodical receptions of an excursion as from teachers ofschools and so the researchers ofthis problem.
Сведения об авторе:
Бояхмедов Шарифхан Кулбоналиевич, ассистент кафедры математико-естественной истории и методики преподавания, Кулябский государственный университет им. А. Рудаки. Тел.: + (992) 988025102; 905 557604.
Аbout the author:
Boyahmadov Sharifkhon OulbonaHevich, assistant of the Chair of Mathematics, Natural History and its Teaching Method, Kulob State University named after A. Rudaki. Tel: +(992)988025102; 905 557604.
ТАСНИФОТИ БОЗЩОИ СЕР^АРАКАТИ ТОЧЩЙ Курбонова Г.А.
Донишгоуи давлатии смузгории Тоцикистон ба нами САйни
Бозй ифодагари бехамтои фархангу анъанахои миллии хар як халк аст. Дар тачрибаи халк бозй мачмуи мураккаби амалхоеро дар бар гирифтааст, ки маънавиёту арзишхои ахлокй, миллию умумибашариро ташаккул медихад. Бозй дар тамаддуни инсоният ченаки муайянкунандаи сифатхои ащмю зехнй, ахлокию маърифатй ва чисмонию равонии инсон буд ва имруз низ ин вазифаи худро низ нигох доштааст.
Сарчашмаи хамаи бозихои серхаракат бозихои халкй мебошанд, ки кисми онхо хусусияти ва умумибашарй доранд. Хусусияти бозихои халкй дар он ифода меёбад, ки ва инкишофи он ба халку алохида таалук дошта инкишофи таърихй ичттимоиро муайян менамояд, маишат, зиндагй, тафаккур арзишхои маънавии уро дар худ тачассум мекунад. Бозихои бехтарин аз доираи , кишвари алохида бурун шуда ба хаёту зиндагии халкхои дигар ворид мегардад ва он хусусияти умумибашариро мегирад. Мо онро дар арсаи байналмиллалй эътироф гардидан ва ба барномахои варзишй ворид гардидани бозихои чавгонбозй (дар руи ях, алаф, бо туб, бо шайба), шамшерзанй (фехтование) ва гайрахо дида метавонем.
Ба хусусияти умумибашарй бозихои серхаракат нигох, Саморукова П.Г., Новоселова Л.С онхоро чун бозии ифодакунандаи тачрибаи таърихии халк, арзишхои маънавии у махсус чудо кардаанд.
Дар тачрибаи амалй ва тадкикотхои илмй исбот гардидаст, ки А фаъолияти мустакилона буда, он ба ташаббуси бача мегардад, бо хусусияти эчодкорй, дарачаи баланди эмотсионалй доштан аз дигар фаъолиятхои таълимй ва мехнатй фарк мекунад.
Фаркияти бозиро аз фаъолияти мехнатй А.С.Макаренко бо таври зайл шарх медихад:«.. .мехнат ин иштироки дар истехсолотичамъиятй дар офариниши арзишхои моддию маънавйваичтимой ба хисоб. Бозй чунин максадхоеро, ки дар назди чамъият гузошта шудааст, ичро наменамояд, лекин инсонро аз чихати чисмонйвапсихологй, ки барои кардан лозим аст, омода».[ 7]
Аз муносибати мо, калонсолон ба бозихои кудакон, нисбати муносибат ба мехнати онхо фарк мекунад. Омузиш ва мехнат барои бачахо чун фаъолияти барои оянда зарурй хатми хисобида меша- вад. Раванди омузишу таълимгирй аз худ ичрои амалхои мехнатй бо таври катъй назорат карда, барои онхо вакти муайян чудо карда шуда, ичрои супоришхо мавриди назорат карор мегиранд. Бозй бошад, барои бача фаъолияти мустакилона аст Барои он калонсолон вакт, макон, шароит мухайё намуда рохбарии педагогиро таъмин менамоянд. Дар хама намуди бозихо кудак ва мустакил аст, чунки:
• мустакилона онро интихоб менамояд;
• бо хохиши худ бо бачагони дигар муттахид;
• метавонад бо хохиши худ аз барояд, яъне ягон роху усули мачбуркунй истифода бурда намешавад.
Дар таркиби бозихои серхаракат ба хар як бача вазифаи бозикунй ва ичрои амалхое, ки онхо
харакаткунихои гуногунро дар бар мегиранд, коидаи бозиро муайян мекунад:
- шаклхои бачахо, чуфт-чуфт, гурухй, зергуруххо таксим шудан, аз паси якдигар дар истодан, дар гирди давра, дар паси хати кашидашуда, бандро доштан ва гайрахо;
- муносибатхои байнихамдигарии иштирокчиён.
- вазифаи хар як бозингар: хатман риоя кардан ба коидаи ба хисоб гирифтани манфиати дигарон, бо кардан, бо гиромй рох надодан ва гайрахо;
- тартиби ичрои харакаткунихо: ки аз паси ки бояд амалро ичро намояд;
- тарзи ичрои харакаткунихо: давидан, чахидан, хаво додан, дошта гирифтан, кашидан, хазидан;
- аз руи кадом нишонахо ва маглуб муайян мегардад;
- маглубшударо кадом амалро бсяд ичро намоянд ва гайрахо.[2]
