CC BY
310
ПЕДАГОГИКА К,.Бурхонов, К.Роибов
ВОСИТАХ.ОИ ИСТОФОДАИ БОЗИ^ОИ ДИДАКТИКИ АЗ ФАННИ МАТЕМАТИКА ДАР СИНФ^ОИ ИБТИДОЙ
Вожатой калидй: математика, услуби таълими математика дар синфуои ибтидой, бозиуои дидактики, ташаккули малакауои математики дар кудакон
Аксарияти олимон, файласуфон, педагогхо, психологхо бар ин назар хастанд. ки дар таълиму тарбияи наели наврас махз мактаби ибтидой, ки дар он кудакон хондан, навиштан, хисоб кардан, гуш кардан, сухан рондан ва хамдардиро ёд мегиранд, накши хеле мухим мебозад.
Хднгоми ба мактаб рафтани кудакон ва дар давраи аз мактаби ибтидой ба зинаи таълими умумии асосй гузаштани онхо масъалаи идомати тахеил ахамияти хоса пайдо мекунд.
Х,адди акал ду сабаби ба миён омадани масъалаи идомат хангоми гузаштани кудакон ба зинаи нави таълим вучуд дорад:
-тагйири усулу мухтавои таълим, ки аксаран боиси пастравии давомот ва афзоиши мушкилихои психологии кудакон мегардад.
-дарачаи пасти омодагй ба хондан дар сатхи нав, сатхи нисбатан мураккаб.
Тадкики омодагии кудакон ба таълим дар мактаб нишон дод, ки он омодагии чисмонию психологии кудаконро дар бар мегирад.
Омодагии чисмонй вазъи саломатй, дарачаи камолоти морфофунксионалии вучуди инсон, аз чумла малакаю сифати харакат, кобилияти кори чисмонию аклониро дар бар мегирад.
Омодагии психологй ба мактаб-низоми мураккаби тавсифи равоншиносии инкишофи кудаки 6-7 сола мебошад, ки нуктахои зеринро дар бар мегирад:
- аз чониби кудак пазируфта шудани накшаи нави идтимоии хонандагони мактаб;
-имкони ичрои фаъолияти таълимй аввал тахти рохбарии муаллим ва сипас мустакдлона;
-азхуд кардани низоми мафхумхои илмй;
-шаклхои нави муошират ва хамкории таълимиро дар низоми муносибатхо бо муаллиму хамсинфон аз худ кардани кудак.
Ташаккули тайёрии кудакон ба мактаб бояд дар доираи намуди фаъолияте сурат гирад, ки ба ин синну сол мувофик аст, ба ибораи дигар бозихои сучавию накшй, фаъолияти тасвирй, тархсозй, идроки афсона ва f.
Масъалаи омодагии психологии кудакон хангоми аз мактаби ибтидой ба мактаби асосй гузаштани онхо низ масъалаи хеле мухим мебошад. Зимнан нуктахои зерин мушкилоти асосй ба хисоб мераванд: паст шудани давомот ва интизом, муносибати манфй ба таълим, ноустувории эхсосй, халалдор шудани рафтор, ки ба сабабхои зерин ба вучуд меоянд:
- ба хам мувофик омадани давраи бухрони синнусолии кудак (бухрони кудакони 7 -сола) бо тагйир ёфтани фаъолияти асосй;
-ба кадри кофй ба фаъолияти таълимии нисбатан мураккабу мустакилона тайёр намудани кудак, ки бо инкишофи зехнию шахсияти онхо, асосан бо махорати тахсил;
-ангеза, амалхои таълимй, назорат ва арзёбй марбут аст.
Тачрибаи мактаб собит менамояд, ки истифодаи маводи шавковар барои аз бар намудани донишхои математики ва инкишофи тафаккури мантикии хонандагон мусоидат менамояд.
Маводи шавкангезро бо максадхои зер истифода намудан кобили кабул аст:
- ташаккули дониш, махорат ва малакахои математикй;
- мустахкам намудани донишу малакахои математикй;
- бедор намудани шавку хаваси бачахо ба омузиши математика;
- ташаккули малака ва махорати эчодкорй.тасаввурот.фахмиш ва тафаккури математикй;
- фахмиши вобастагихову конуниятхои математикй ва инкишофи тасаввурот геометрй.
Барои бедор намудани шавку хаваси маърифатчуии бачагон таълимро бо бозихои дидактикй алокаманд кунондан мувофики
максад мебошад. Маводе, ки ба к^дак хан1 оми бозй пешниход мегардад, агар он завковар бошад.бо осонй аз худ мегардад ва дар хотири вай нак,ш мебандад.
Дар таълими математикам синфхои ибтидой дохил намудани бозихои дидактикй ва маводи шавковар ба ичрои максадхои зерин мусоидат менамоянд:
а) таргиби математика
б) инкишофи зехнии кудакон.
Хонандагон дар мактаб бо маводи шавковари математикй ошно гардида, баъдан онро бо рафикон ва аъзои оила мухокима мекунанд. Бо ибораи дигар, метавон гуфт, ки хонанда бидуни хохишу ирода ба таргибгари дониши математикй табдил меёбад.
Ахамияти педагогии маводи шавковар дар он аст, ки ба хонанда таъсири тарбиявию таълимй расонида, сифатхои мусбати шахсияти уро инкишоф медихад.
Аз нуктаи назари методй арзиши маводи шавковар дар он аст, ки хонанда дар рафти бозй ё машгулият худро озод хис мекунад, маводи барои у номаълум туфайли бозй равшан гардида, дар ташаккули донишхои нави математикй имконият фарохам меоварад, донишхои пештар азбаршударо мустахкам мегардонад ва рагбати хонандаро нисбати омузиши математика меафзояд.
Дар дарсхои математикаи синфхои ибтидой маводи шавковар бо назардошти омодагии синф, дарачаи тайёрии хонандагон ба таълим пешкаш карда мешавад.
Маводи шавковари дар дарси математика мавриди истифода кароргиранда гуногуншакланд. Аз чумла, дар синфхои ибтидой истифодаи бозихои таълимй, чисгонхо. масъалахои шавковар, муаммохои математикй, масъалахои мантикй ва I айрахо ба халли максадхои педагога мусоидат мекунанд.
Кудакон табиатан маводхои гуногуни барномаи таълимиро дар рафти бозй бо сухулат аз худ мекунанд. Дар мавриди истифодаи бозихои дидактикй бошад, худи раванди бозй ба мадди дувум мегузарад ва ба мадди аввал инкишоф додани шавку завки хонандагон ба омузиши математика ва тавассути он хосил кардани дониш ва малакаю махорати математикй мебарояд.
Барои он ки бозй ин вазифахои фавкуззикоро ичро намояд, хангоми ташкили он шартхои зеринро ба назар гирифтан зарур аст:
1Д оидахои бозй содаву аник ва ба хама фахмо бошанд. Маводи
бозй ба имконияти акдии бачагон мувофикат кунад.
2. Маводи таълимй аз руи принсипи тадричан ва зина ба зина мураккабу душворшавй мураттаб гардад.
3. Бозй хамон вакт шавковар аст, ки агар х,аряк бача дар бораи тарзу усули гузронидани бозй дониши кофй дошта бошад, зеро мах/з он иштироки фаъолонаи хонандагонро таъмин менамояд. Саъю кушиш б харч додан лозим аст, ки дар бозй шумораи бештари талабагон иштирок кунанд.
4. Натичах,ои бозй барон хдвасмандкунии бачагон хизмат намуда, омили мухи ми таълими ибтидоии математика гардад.
Дар поён тарзи ташкилу гузориши якчанд бозих,ои таълимиро кайд карданием, ки муаллимони синфхои ибтидой метавонанд аз 0ПХ.0 дар раванди таълими математика истифода баранд. Онхоро вобаста ба мавзуъ, максаду вазифах,ои даре дар рафти дарси математика хдмагй 5-10 дакика вакт чудо карда гузаронидан мумкин аст.
1. «Чои ман кучост?» Максади бозй: Мустах,кам намудани дониши хонандагон оид ба
тартиби ададх,о. Мавод: Вараках,ои андозаашон 15см*10см, ки дар онх,о
ракамх,ои аз 1 то 9 навишта шудаанд. Рафти бозй: Муаллим ба бачах,о вараках,оро таксим карда медих,ад. Бо ишорати муаллим опх,о аз чояшон хеста, назди тахта саф мекашанд ва хдр кадом мувофики тартиби ракам чй тавр чояшро ёфтааст, шарх, медих,ад. Ин бозиро якчанд маротиба такрор кардан мумкин аст. Бо максади шавковар гардонидани бозй онро байни каторх,о ташкил кардан бех,тар аст. Х,ар як катор чун як даста х,исоб меёбад. Дастае, ки супоришро тез, дуруст ва бехато ичро мекунад, голиб дониста мешавад.
2. «Хомушона» Максади бозй: Мустах,кам намудани дониши хонандагон
оид ба х,осилшавй ва пай дар паии як катори ададх,о. Мавод: Ракамх,ои аз когаз ё картон бурида Рафти бозй: Муаллим пешакй дар тахта чунин мисолхоро сабт мекунад:
+1
7
8 9
-1
Баъди фахмонидани коидаи бозй муаллим хомушона мисолхоро нишон медихад, бачахо низ хомушона чавобхоро пешкаш мекунанд.
3. «Ч,уфташро ёбед?» Максади бозй: Мустахкам кардани дониши хонандагон оид ба
таркиби ададхои дахии дуюм. Маводи лозима: Варакдхои андозаашон 15см* 1 Осм. ки дар онхо ададхои аз 11 то 20 ва ифодахои 6+5, 6+6, 8+5, 7+7, 9+7, 9 + 6, 8 + 9, 8+7 ва монанди инхо навишта шудаанд.
Рафти бозй: Муаллим варакдхоро ба бачахо такси м карда медихад.
Бачахо назди тахта катор мешаванд. Бо супориши муаллим онхое, ки дар даст варакахои адад навишташуда доранд, чуфташонро меёбанд, яъне ифодаеро интихоб мекунанд, ки чавобаш ба адади дар дасташон буда мувофик бошад: масалан, хонандаи дар дасташ варакаи адади 13 навишташуда бояд чуфти худ - хонандаи дар дасташ варакаи ифодаи 8+5 навишташударо ёбад ва хамрохй кунад. Бачахои ба хато рох дода аз бозй берун мешаванд.
4. «Эстафета»
Максади бозй: Мустахкам намудани дониши хонандагон
оид ба таркиби ададхои дахии дуюм. Рафти бозй: Муаллим дар тахта ададхоро навишта мефахмонад, ки намояндагони дастахо таркиби онхоро нависанд. Аз ду даста бачахо бо навбат чуфти ададхои якракамаро менависанд. Масалан:
14 13
7 ва 7 6 ва 7
8 ва 6 8 ва 5
9 ва 5 9 ва 4
Х,амон даста голиб дониста мешавад, ки супоришро тезтар ва бехато ичро намояд.
с
УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ
5.«Кй тезтар?»
Максади бозй: Ташаккул додани малакаихисобкунии хонандагон.
Рафтибозй: Муаллим дар тахта мисолхоро банамуди «занчира» менависад.
0*0-00 = 0
Аз хар як даста якнафарй назди тахта омада, бо супориши муаллим хисобкуниро огоз мекунанд ва натичаро дар халкди холи «занчир» менависанд.
Х,амон хонанда (даста) голиб дониста мешавад, ки амалро тез ва бехато ичро намояд. Бозиро бо ададхои дигар давом додан мумкин аст.
6.«Х,исобчии бехтарин»
Максади бозй: Мустахкам намудани дониши хонандагон оид ба
чадвалхои зарб ва таксим. Рафти бозй: Дар тахта мисолхо навишта шудаанд, ки аз росту чап микдорашон баробаранд. 7x3,6x7,3x8,8x4,9x3,7x8,8x9. Ду нафар хонанда назди тахта даъват карда мешаванд. Бо супориши муаллим яке аз чап ва дигаре аз рост ба халли мисолхо мепардозанд. Хонандае, ки бештар ва бехато мисолхоро хал мекунад, голиб хисоб мешавад.
7.«Математикаи зинда»
Максади бозй: Ташаккул додани дониши хонандагон оид ба
чадвалхои зарб ва тасим. Мавод: Барои хар як катор (даста) варакахои андозаашон 15см* 15см, ки дар онхо ададхои якракама навишта шудаанд.
Рафти бозй: Муаллим варакахоро ба хонандагон таксим карда медихад. Сипае оид ба таксим мисолхо мегуяд, ки чавобашон адади якракама бошад. Масалан: 63:9.Азхар як катор бояд бачахое аз чой хезанд, ки дар даст варакаи 7 навишташуда доранд. Барои хар як чавоби тез ва бехато хол медиханд ва мувофикан барои хар як хато як хол кам мекунанд. Дастаи зиёд хол гирифта голиб дониста мешавад.
8.«Кй тезтар ва дуруеттар?»
Максади бозй: Мустахкам намудани дониши хонандагон оид ба чадвалхои зарбу таксим, принсипи аз мавкеи ракам вобаста будани кимати адад.
Мавод: Барои хар як катор ракамхои аз когаз ё картон бурида (О то 9).
Рафти бозй: Муаллим мачмуи ракамхои буридаро ба хар як катор таксим карда медихад. Сипае у мисолхоро мехонад (5x4, 7x5, 3x6 ва хоказо). Хонандагон бояд чавобро ёбанд ва онхое. ки дар даст ракамхои 2 ва 0 доранд, назди тахта баромада, пахлуи хам истода адади 20-ро созанд. Каторе, ки тез ва бехато чавобхоро меёбад голиб дониста мешавад. Х,ангоми холдихй ба мавкеи чойгиршавии ракамхо низ эътибор додан зарур аст. Омехта кардани чой холро кам мекунад.
9.«Ракамгузории зинда»
Максади бозй: Ташаккул додани тасаввуроти хонандагон оид ба таркиби разряди ададхои бисёрракама.
Мавод: Дастаи ракамхои бурида когаз ё картон аз 0 то 9 барои хар як иштирокчй.
Рафти бозй: 6 нафар хонанда назди тахта даъват карда шуда, ба хар яке мачмуи ракамхои аз когаз ё картон бурида дода мешавад. Онхо ру ба ахли синф меистанд ва хар яке вазифаи разрядхои чадвали ададхоро ифода мекунад. Муаллим ё баранда ададхои бисёрракамаро номбар мекунанд. Иштироккунандагони бозй аз чап ба рост хамон ададхоро медиханд (мебардоранд), ки дар чой разрядашон истодаанд. Масалан, агар муаллим ё баранда адади 4 2 3 0 4 2 -ро номбар кунад, аз чап ба рост хонандаи якум адади 4, дуюм 2, сеюм 3, чорум 0,
панчум 4 ва шашум 2-ро мебардоранд. Ахли синф дурустии кори бозигаронро месанчанд.
Бо максади шавковар гардонидани бозии мазкур онро байни се даста гузаронидан мумкин аст.Дар ин маврид дастахо бо навбат хамдигарро иваз мекунанд.Х,ангноми чамъбаст дастае голиб дониста мешавад, ки камтар ба хато рох дода аст ё умуман хато содир накардааст.
1. ЛАБИРИНТ Максади бози: Ташаккул додани малкахои хисоби шифохй. Рафти бози: Муаллим дар тахта лабиринтхоро тасвир мекунад.
Хонандагон бо навбат ба назди тахтаи синф даъват карда мешав анд.
Шарти бозй: аз ададхои беруни дойра ду ададро чунон инти-хоб кунед, ки хосили чамъи онхо ба адади дохили дойра баробар шавад. Хонандагони даъватшуда «рох»-ашонро бо воситаи хатчуб нишон дода, ифодахоро дар тахта менависанд. Масалан: 68 = 61 + 7, 10 + 58...
Хонандае, ки тез ва бехато шартро ичро кунад, голиб дониста мешавад. Бо баробари ба остонаи мактаб кадам мондани кудак мавкеи ичтимоии у тагйир ёфта, чои бозиро фаъолияти таълимй иваз мекунад. Гузаштан аз фаъолияти бозй ба таълим душворихои хоси худро дорад, ки онхо пеш аз хама ба хусусиятхои психологиву синнусолии хонандагони хурдсол, устувории диккат, беихтиёрии хотира ва тафаккур алокаманд. Барои рафъи душворихои номбаршуда дар раванди таълим истифода намудани бозихои дидактики айни муддаост.
Особенности использования дидактических игр по математике в начальных классах
К. Бурхоное, К. Гаибов
Ключевые слова: математика, методика преподавания математики в начальных классах, дидактические игры, формирование математических навыков у детей
Статья посвящена особенностям использования дидактических игр по математике в начальных классах средней школы. С учётом возрастных особенностей учащихся начальных классов авторы предлагают вниманию учителей математики способы организации и проведения десяти учебных игр. Также определяются цели дидактических игр, необходимые материалы для их проведения. Особо подчеркивается, что дидактические игры являются средством развития интереса учеников к изучению математики.
The Peculiarities of the Usage of Didactic Games on Mathematics in Elementary Forms
K. Burhonov, K. Gaibov
Key words: mathematics, methods of mathematics, teaching in elementary forms, didactic games, imbuing children with mathematical habits
The article dwells on the peculiarities of the usage of didactic games on mathematics in elementary forms of secondary schools. Taking into account the age of the children of elementary forms the authors propose the methods of organization of ten educational games for the teachers of mathematics. The authors of the article determine objectives of didactic games, materials for their implementation. It is emphasized that didactic games are a means of pupils' interest development concerned with the studies of mathematics.
