Научная статья на тему 'РИЗАЭДДИН ФӘХРЕДДИН Ш. МӘРҖАНИНЕҢ КАЙБЕР ЯЛГЫШЛАРЫ ХАКЫНДА'

РИЗАЭДДИН ФӘХРЕДДИН Ш. МӘРҖАНИНЕҢ КАЙБЕР ЯЛГЫШЛАРЫ ХАКЫНДА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
64
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РИЗАЭДДИН ФАХРЕДДИН / МАРДЖАНИ / ОШИБКИ / ИБН ТАЙМИЯ / АД-ДАВВАНИ / АЛ-ЯФИ‘И / «АСАР» / RIZAEDDIN FAKHREDDIN / MARJANI / MISTAKES / IBN TAYMIYA / AD-DAWWANI / AL-YAFI'I’ / “ASAR” / РИЗАЭДДИН ФәХРЕДДИН / МәРҗАНИ / ХАТАЛАР / ИБНЕ ТәЙМИЯ / әД-ДәүВАНИ / әЛ-ЯФИГЫЙ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Гайнетдинов Айдар Марсиль Улы

Мәшһүр татар галиме, дин белгече, мөфти Ризаэддин Фәхреддин, галим Шиһабетдин Мәрҗанидә турыдан-туры укымаса да, аның китаплары аша күп белем алган. Үзенең «Асар» («Әсәрләр») дигән фундаменталь хезмәтендә ул Мәрҗани хакында бик күп язган. Анда аның шәҗәрәсе, шәхесе, балалары, кыяфәте, остазлары, шәкертләре, әсәрләре, хаталары һ.б хакында бай мәгълүмат китерелгән. Ризаэддин хәзрәт фикеренчә, Шиһаб хәзрәт Россия мөселманнары арасында шәйхелислам Ибне Тәймия эшчәнлеген яктырткан иң беренче кеше булган. Р. Фәхреддин, Мәрҗанинең сүзләренә сукырларча ышанмыйча, хаклык эзләп, галим күтәргән һәр мәсьәләне җентекләп тикшерергә тырышкан. Бөек татар галименең һәр фикере аның өчен зур әһәмияткә һәм хөрмәткә ия булса да, Р. Фәхреддин аның кайбер хаталарын ачыклый алган. Бу бигрәк тә гарәп галиме Ибне Тәймиянең инану мәсьәләләре турындагы өйрәтмәләренә кагылган, чөнки аны кайберәүләр Аллаһны гәүдәләндерүдә, Аңа билгеле бер урын билгеләүдә, шулай ук Мөхәммәд пәйгамбәрнең каберен зиярәт итүне хәрам дип санауда гаепләгәннәр. Р. Фәхреддин, гарәп галименең китапларын җентекләп өйрәнгәннән соң, әлеге шәхескә яла ягуларын һәм сүзләрен дөрес аңламауларын ачыклаган һәм шуларны төзәткән, үз фикерләрен башка зур галимнәрнең сүзләре белән ныгыткан. Шул ук вакытта, Риза хәзрәт, остазына каты бәрелмичә, әдәп белән генә эш иткән һәм шунда ук аны акларга да тырышкан. Аның фикеренчә, Мәрҗани Ибне Тәймиянең хезмәтләрен турыдан-туры өйрәнмәгәнгә, мөселман философы әд-Дәүванигә һәм гарәп язучысы әл-Яфигыйга нигезсез ышанганлыктан, шундый хаталануларга дучар булган. Р. Фәхреддин, үзенә хәтле мөфти булган Г. Баруди кебек үк, Ибне Тәймиянең фикерләре белән тулысынча килешкән, хезмәтләрен җентекләп өйрәнгән, хәтта әлеге шәхесне үзенә үрнәк итеп тоткан һәм беркемгә дә аның исемен хаксыз рәвештә пычратуга юл куймаган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РИЗАЭДДИН ФӘХРЕДДИН Ш. МӘРҖАНИНЕҢ КАЙБЕР ЯЛГЫШЛАРЫ ХАКЫНДА»

УДК 297.1

РИЗАЭДДИН ФЭХРЕДДИН Ш. МЭР^АНИНЕЦ КАЙБЕР ЯЛГЫШЛАРЫ ХАКЫНДА

А.М. Гайнетдинов

Татарстан Республикасы Фэннэр академиясенец

Ш.Мэрщани исемендэге Тарих институты

Казан, Россия Федерациясе

aydargm@yandex.ru

МэшhYP татар галиме, дин белгече, мефти Ризаэддин Фэхреддин, галим Шиhабетдин Мэржанидэ турыдан-туры укымаса да, анын китаплары аша KYn белем алган. Yзенен «Асар» («Эсэрлэр») дигэн фундаменталь хезмэтендэ ул Мэр^ани хакында бик KYn язган. Анда анын шэ^эрэсе, шэхесе, балалары, кыяфэте, остазлары, шэкертлэре, эсэрлэре, хаталары h.6 хакында бай мэгълYмат китерелгэн. Ризаэддин хэзрэт фикеренчэ, Шиhаб хэзрэт Россия меселманнары арасында шэйхелислам Ибне Тэймия эшчэнлеген яктырткан ин беренче кеше булган. Р. Фэхреддин, Мэрж;анинен CYЗлэренэ сукырларча ышанмыйча, хаклык эзлэп, галим ^тэргэн hэр мэсьэлэне ^ентеклэп тикшерергэ тырышкан. Беек татар галименен hэр фикере анын ечен зур эhэмияткэ hэм хермэткэ ия булса да, Р. Фэхреддин анын кайбер хаталарын ачыклый алган. Бу бигрэк тэ гарэп галиме Ибне Тэймиянен инану мэсьэлэлэре турындагы ейрэтмэлэренэ кагылган, ченки аны кайберэYлэр АллаИны гэYДЭлэндерYДЭ, Ана билгеле бер урын билгелэYДЭ, шулай ук Мехэммэд пэйгамбэрнен каберен зиярэт итYне хэрам дип санауда гаеплэгэннэр. Р. Фэхреддин, гарэп галименен китапларын ^ентеклэп ейрэнгэннэн сон, элеге шэхескэ яла ягуларын hэм сYЗлэрен дерес анламауларын ачыклаган hэм шуларны тезэткэн, YЗ фикерлэрен башка зур галимнэрнен CYЗлэре белэн ныгыт-кан. Шул ук вакытта, Риза хэзрэт, остазына каты бэрелмичэ, эдэп белэн генэ эш иткэн hэм шунда ук аны акларга да тырышкан. Анын фикеренчэ, Мэржани Ибне Тэймиянен хезмэтлэрен турыдан-туры ейрэнмэгэнгэ, меселман философы эд-ДэYванигэ hэм гарэп язучысы эл-Яфигыйга нигезсез ышанганлыктан, шундый хаталануларга дучар булган. Р. Фэхреддин, Yзенэ хэтле мефти булган Г. Баруди кебек y^ Ибне Тэймиянен фикерлэре белэн тулысынча килешкэн, хезмэтлэрен ^ентеклэп ейрэнгэн, хэтта элеге шэхесне Yзенэ Yрнэк итеп тоткан hэм беркемгэ дэ анын исемен хаксыз рэвештэ пычратуга юл куймаган.

Теп тешенчэлэр: Ризаэддин Фэхреддин, Мэрж;ани, хаталар, Ибне Тэймия, эд-ДэYвани, эл-Яфигый, «Асар»

Сылтама ясау ечен: Гайнутдинов А.М. Р. Ризаэддин Фэхреддин Мэрж;а-нинен кайбер ялгышлары хакында // Историческая этнология. 2020. Т. 5, № 2. С. 284-292. https://doi.org/10.22378/he.2020-5-2.284-292

raüHemduHoe A.M. Ризаэддин Фэxpeддин Mэpж;aнинeц кaйбep ялгышлapы xa^^a

Meфти Р. Фэxpeддин, атаклы галим Шиhaбeтдин Mэpж;aнидэн бeлeм алмаса да, аныц xeзмэтлэpeннэн ^п гыйлeм, файда, тэ^ибэ туплый алган. Шул исэптэн аныц тээсиpe, йогынтысы apкaсындa, Риза xэзpэт иц Mon^ap дин гaлимнэpeбeзнeц бepсe булapaк фоpмaлaшкaн, бeзгэ дин, тapиx, эдэбият, шдагогика h.б. буeнчa бэялэп бeтepгeсeз бик зуp миpaс кaлдыpгaн. Ш. Mэpж;aни аныц Yзe туpындa «Бу eгeт eмeтлe. Mэслэгeндэ дэвам итсэ, яxшы xeзмэт rn^p!» дип эйтYe (Шэpэф i9i5: iSi) дэ Р. Фэx-peддиннe xэзpэтнe югapы Ypлэp яулapгa кaнaтлaндыpгaн булса киpэк.

MэгьлYм ки, атаклы «Acap» («Эсэpлэp») китабында ул бик кYп шэxeслэp xaкындa язып кaлдыpгaн. «Acap» CYзeн тepлe гaлимнэp тepлeчэ тэp^eмэ итэ. Mэcэлэн, «эзлэp», «гaмэллэp» h.б. Тик бeзнeц фикepeбeзчэ, «acap» CYзe «эcэpлэp» дип тэp^eмэ итeлepгэ тиeш. Бepeнчeдэн, элeгe xeзмэт Р. Фэxpeддингэ тepлe кeшeлэp тapaфыннaн ^ибэpeлгэн язмaлapдaн яки эcэpлэpдэн TOpa, ягьни аца шэ^эpэлэp, кaбep тaшлapы язмaлapы, xaтиpэлэp, pивaятьлэp ^ибэpeлгэн. Шул эcэpлэpнe туплаганнан hэм эшкэpткэннэн соц, галим тeгe яисэ бу кeшe туpындa мэгьлYмaт биpгэн.

«Acap»да китepeлгэн шэxecлэp apacындa иц кYлэмлe hэм иц кYп мэгьлYмaт биpeлгэн кeшe - Ш. Mэp^aни. Аныц xaкындa Риза xэзpэт 5G бит язган, ягьни кулъязмасыныц i25 битeннэн алып i49 битeнэ кaдэpлece элeгe шэxec xaкындaгы мэгьлYмaтлapдaн гыйбapэт (Фэxpeддин 2GiG: i5i-i95). Анда Mэpж;aнинeц шэ^эpэce, шэxece, бaлaлapы, кыяфэтe, ocтaзлapы, шэкepтлэpe, эcэpлэpe, xaтaлapы h.б xaкындa бай мэгьлYмaт китepeлгэн.

Нинди гeнэ зуp галим булмасын, кeшeнeц бapыбep ниндидep ялгышулapы була. Шул исэптэн Mэp^aнинeц дэ бepaз xaтaлapы булган, элбэттэ. Эгэp дэ аныц эпигpaфикa eлкэceндэгe xeзмэтлэpeн тикшepcэк, кaйбep тaшлapдaгы тeкcтлapны xaтaлы укуын кYpepгэ мeмкин. Mэpж;a-нинeц мондый тep ялгышлapы xaкындa эпигpaфиcтлap Н. Aшмapин, Г. Рэxим, h. Йосыпов язып кaлдыpгaннap. Дин тapиxы eлкэceндэгe аз гына xaтaлapын исэ исламны hэм тapиxны гаять яxшы бeлгэн Р. Фэxpeддин кYpeп алган hэм тeзэткэн. Гомумэн, ул, дepec CYЗлэp кeм тapaфыннaн эйтeлcэ дэ - кабул итeлepгэ hэм ялгыш фикepлэp, кeмнэн чыкса да -ташланьфга тиeшлe, дип санаган hэм болай язып кaлдыpгaн: «Пэй-гaмбэpлэpдэн бaшкaлapны гeнahcыз дип танымаганыбыз eчeн, hичкeмнeц бeтeн CYзeн дepec hэм бapлык фикepeн туpы, дип дэгьва кылыфга мeмкин тYгeл. Hикaдэp галим hэм акыллы булмасын, hэpкeмдэ бepэp xaтa була ала» (Фэxpeддин 2GiS: i77; кaйбep тeзэтмэлэp бeлэн).

Ризаэддин xэзpэт фикepeнчэ, Русия мeceлмaннapы apacындa шэйxe-лислам Тэкыeддин Эxмэд Ибнe Тэймиянe (i263-i32S) eйpэнYчeлэpнeц иц бepeнчece Ш. Mэpж;aни булган. Ш^аб xэзpэт Yзeнeц « Эл-гaзбeл-фYpam вэл-мaэз-звлaлeн-нэкыйгъ лu-гoллэmu poyeaMrn-u6pa3 лu-эcpapu шзрхш-Щэлaл» xeзмэтeндэ тYбэндэгeчэ язган:

«96y эл-Габбас Эxмэд Ибнe Тэймия xэнбэлилэpнeц ":щэhэт" hэм "мэкэн" туpындa эйткэн фaзыйлэтлe зaтлapыннaн, xэдиc эheллэ-peннэн. Аныц тоткан юлы "уpын"ны "гapeш" дип pacлaудaн гыйбapэт

булгач, аньщ "Галэм бетен елешлэре белэн барлыкка килгэн" дип эй^е мемкин булмый, шуца шэхеслэрнец [аерым елешлэрнец] барлыкка килYе белэн генэ канэгать кала» (Жэлал эд-ДэYвани 1873: 40); (Фэхреддин 2018: 127).

Шулай итеп, Мэрж;ани аныц Аллаха урын hэм тараф бирYенэ ишарэ иткэн. Ризаэддин хэзрэт моца каршы чыгып, чынлыкта, бу CYЗнец ялган булуын hэм Ибне Тэймиянец алай дип сейлэмэвен Yзенец «Асар» hэм «Ибне Тэймия» китапларында ацлаткан.

Р. Фэхреддин олуг дин галиме Ибне Тэймиянец басылган бетен китапларын бик игътибар белэн, ^ентеклэп тикшереп чыккан, эмма бер ^ирдэ дэ Мэрж;анинец хаклыгына ишарэ итэ торган нэрсэ тапмаган, бэлки, киресенчэ, «Муафэка сарих эл-мэгъкуль ли-сахих эл-мэнкуль» хез-мэтендэ Ибне Тэймия ме^эссимнэрне (Аллаhны гэYДЭлэндерYчелэрне) бик нык тэнкыйтьлэгэнлеген ачыклаган. Ибне Тэймия Аллаhныц Yзенэ мэгълYм булган рэвештэ «югары булу», «кYтэрелY» кебек сыйфатларын таныган, лэкин, Риза хэзрэт язганча, бу эле Аллаhка конкрет урын бил-гелэYне ацлатмый (Фэхреддин 2018: 128).

«Шура» журналында Р. Фэхреддингэ Ибне Тэймиянец Аллаhны гэY-дэлэндерYе хакында сорау биргэч, ул:

«Максатыгыз Ибне Тэймия хакында дерес бер фикер хасил ту булса, читлэр тарафыннан сейлэнгэн CYЗлэргэ ышану ^ирендэ турыдан-туры Y3 эсэрлэрен укыгыз. Шулвакыт белерсез ки, Ибне Тэймия мондый нэрсэлэрдэн пакь», - дип ж;авап биргэн (Риза казый фэтвалэре 2019: 21).

Р. Фэхреддин Мэрж;ани улы Борhанетдиннэн ни ечен атасыныц шу-лай язганлыгын ачыкламакчы булган, эмма ул моны берничек тэ ацлата алмаган. Ризаэддин хэзрэт Мэрж;анигэ меселман философы Жэлаледдин Мехэммэд бине Эсгадь эд-ДэYвани (1427-1512) CYЗлэре тээсир итYен чамалаган, тик Борhанетдин моны кире каккан. Тарихчы Д.Э. Шэhабиев элеге мэсьэлэне тикшергэн hэм, чыннан да, Мэр^анинец Y3 хезмэт-лэрендэ, кайбер вак аермалар белэн булса да, нигездэ, эд-ДэYвани hэм Габдулла бин Эсгадь эл-Яфигый (1298-1367) CYЗлэрен китергэнен ачыклаган (Шагавиев 2019: 775-791).

Шунысын эйтмичэ калып булмый, кайбер тарихчылар, чыганакларны Yзлэренчэ ацлап, бетенлэй булмаган нэрсэлэрне бар итеп, арттырып язалар. Мэсэлэн, искэ алып узган мехтэрэм тарихчы, эшгарилэр hэм матYридилэр позициясеннэн карап, югарыда китерелгэн цитата Ибне Тэймияне бидгатьче итеп характерлый, дип язган (Шагавиев 2019: 778). Тик Мэрж;ани аны бидгатьче дип атамаган, алай тэнкыйтьлэмэгэн, ул гына тYгел, эшгарилэр hэм матYридилэр кебек кэлям эhеллэре позициясендэ тормаган. Киресенчэ, Мэрж;ани байтак хезмэтлэрендэ эшгарилэрнец гакыйдэсен бик нык тэнкыйтьлэгэн, хэтта аларны кешелэрне адаштыруда гаеплэгэн. МатYридилэргэ килгэндэ, Мэр^ани бер хезмэтендэ дэ аларга иярергэ кушмаган. Шуца кYрэ атаклы дин галиме Эхмэдhади Максуди

Гайнетдинов А.М. Ризаэддин Фэхреддин Мэрж;анинец кайбер ялгышлары хакында

Ш. Мэрж;анинец матуридилэргэ бернинди катнашы булмаганлыгын белдереп: «Игътикадта эшгари тугел, матуриди дэ булмады, мегътэзили яки шигый да тугел иде, лэкин Мэр^ани иде», - дип язган (Максуди 1915: 427-428). Мэр^ани «Эл-газбел-фYрат» китабында Ибне Тэймия хакында фэкать бер факт кына китергэн, лэкин уз менэсэбэтен алай кискен белдермэгэн, киресенчэ, аныц эле Ибне Тэймияне фазыйлэтле затлардан санаганлыгы ачык ацлашыла. Фэн галименец шундый сэер интерпретация бируе, субъектив рэвештэ фикер йертеп, теге яки бу нэрсэне бидгать дип атавы Иич ацлашылмый. Безнец уебызча, тарихчыга бу очракта, объектив рэвештэ карамыйча, теге яисэ бу шэхесне, инквизиция чорындагы кебек, бидгать эш кылуда гаеплэу, кемнедер бидгатьче дип атау килешми.

Р. Фэхреддиннец «Асар» хезмэтендэ урын алган тубэндэге сузлэ-реннэн остазын акларга тырышуы сизелэ:

«Соцгы тикшеренулэреннэн мэгълум булуга курэ, Мэр^ани узе арадашчысыз Ибне Тэймия эсэрлэрен курэ алмаган. Аныц заманында басылып елгермэгэннэр. Бу турыдагы сузе эд-Дэуванигэ ышануын-нан булган» (Фэхреддин 2010: 185).

Чыннан да, Мэр^ани турыдан-туры Ибне Тэймиянец эсэрлэре белэн таныш булмаган, аныц китапларын укымаган (Шагавиев 2019: 790), шуца курэ ул, элеге философ сузлэренэ ышанып, Ибне Тэймия хакында дерес-леккэ туры килмэгэн сузлэр язган. Багдад мефтие Сэед Ногман Хэйреддин эл-Элуси «Щзлзъ зл-гайнзйни фи мухзкзмзт зл-зхмздзйн» китабында Ибне Тэймиянец АллаИны гэудэлэндеруе турындагы хэбэрне яла ягу дип атаган Иэм иц беренче булып бу яланы эд-Дэувани чыгарганлыгын белдергэн (Фэхреддин 2018: 99). Хэнэфилэр мефтие ШиИабеддин эл-Элуси дэ Ибне Тэймиянец, киресенчэ, мондый гаеплэрдэн пакь булуын язган Иэм эд-Дэуванине Иэм аныц кебеклэрне иц надан кешелэр дип атаган (Фэхреддин 2018: 99).

Шулай ук Ш. Мэр^ани, гарэп язучысы эл-Яфигый сузлэренэ таянып, «Взфиятел-зсляф ез тзхийятел-зхляф» хезмэтендэ Ибне Тэймиянец Мехэммэд пэйгамбэрнец каберен зиярэт кылудан тыюын язган (Шагавиев 2019: 785). Риза хэзрэт хэбэр иткэнчэ, Мэр^ани бу очракта да нык ялгышкан, ченки Ибне Тэймия моны тыймаган, бэлки фэкать каберен зиярэт кылу нияте белэн сэфэргэ чыгарга кушмаган, эгэр дэ башка максат белэн булса, Мэдинэ шэИэренэ килгэн кешенец пэйгамбэр каберен зиярэт итуен куркэм бер гамэл итеп санаган (Фэхреддин 2018: 46). Болар -элбэттэ, икесе ике нэрсэ. Мэрж;анинец бу сузлэре ялган булуы мефти эл-Элуси сузлэреннэн дэ ачык куренэ (Фэхреддин 2018: 100). Куп ислам галимнэре, пэйгамбэрнец «0ч мэчеттэн башкаларга сэфэр кылынмас: [болар] "эл-Хэрам", "эл-Экъса" Иэм минем мэчетем» хэдисенэ таянып, Мехэммэд галэйИиссэламнец каберен зиярэт иту ечен генэ сэфэргэ баруны тыйганнар. Мэсэлэн, шундыйлардан мэшИур галим Имам Мэликне атарга мемкин (Фэхреддин 2018: 47). Шунысы кызык: Мэрж;ани эл-Яфи-гыйныц сузлэрен тулысынча кучереп язмаган, ченки бетен фикерлэрен дэ

табул итмэгэн, кYpэсeд. Mэсэлэн, гapэп язучысы Ибнe Tэймиянe тepмэгэ сeннилэp (эhлe сeннэт) мэзhэбeнэ кapшы килгэнe eчeн yтыpткaннapын язсa дa, Mэp^aни бу сэбэплe зиндaнгa ябылуын мaxсyс тeшepeп кaл-дыpгaн (Шaгaвиeв 2019: 785-786). Димэк, ул ami бapыбep сeннилэp (эhлe сeннэт вэл-:щэмэгать) pэтeнэ кepткэн, кaйбep дин эheллэpe шикeллe гaлимнe «тэ^^» кылмaгaн (ислaм динeннэн чыгapмaгaн) hэм aныд ^п фэннэpдэ югapы дэpэ^эгэ иpeшYeн тaныгaн.

Mэp^aнинeд шэкepтe бyлгaн кYpeнeклe гaлимeбeз Гaлим^aн Бapyди дa Ибнe Тэймияжд мэслэгeн кaбyл иткэн бyлгaн. Бу aныд Ризaэддин xэзpэткэ xaт бeлэн язылгaн тYбэндэгe CYЗлэpeннэн aчык aдлaшылa:

«Ибнe Тэймия xэзpэтлэpe xaкындa яxшы фикepдэ булучы элeккe гaсыpлapдa Русиядэ, иxтимaл ки, [мин] фэкыйpь 6ep ялгызы гынa бyлгaндыp. Cодpaк вaкытлapдa бу тypыдa сeзнeд дус булуыгызны уйлый идeм. Ибнe Тэймия мэслэге, гомумэн, гYЗЭл. 1872 милaди eлдa гaдэтeмчэ hэм тeлэгэнeмчэ кYпмe эсэpe apкылы hэм содpaк тa элeгe xэзpэт эсэpлэpeнeд Yзeннэн фaйдa кYpдeм. Дошмaннapы тapaфыннaн китepeлгэн бэxэслэpнeд кYбeсe, минeм yeмчa, нигез^з» (Фэxpeддин 2018: 130-131).

Димэк, Г. Бapyди дa Ибнe Тэймиягэ тaгылгaн ялaлapны нигез^з дип тaпкaн hэм «Эд-дин вэ эдэб» жypнaлындa aныд кYп тенэ кapaшлapын куэтлэгэн.

Шyлaй итeп, Р. Фэxpeддин, тeпчeнYчэн тapиxчы hэм олуг дин гaлимe бyлapaк, hэpвaкыт xaRmi^a иpeшepгэ тыpышкaн, коpы CYЗлэpгэ генэ ышaнмaгaн. Teгe яки бу галим xaк CYЗ эйтсэ - Ризa xэзpэт aны кYклэpгэ чeeп мaктaгaн, ялгышуын aчыклaсa - олы дэpэ^эсeнэ кapaмыйчa, бepнэp-сэдэн дэ кypыкмыйчa, YЗ CYзeн эйткэн, дepeслэгэн, кaкшaмaс дэлиллэpeн китepгэн, Хэттa Mэp^aни кeбeк зyp гaлимнeд фикepлэpeн дэ ул бaштa ныклaп тикшepгэн hэм, нэти^эдэ, зyp бyлмaгaн кaйбep xaтaлapын aчык-лый aлгaн hэм aлapны тeзэткэн, YЗ фикepлэpeн бaшкa зyp гaлимнэpнeд CYЗлэpe бeлэн ныгыткaн. Шул ук вaкыттa, Р. Фэxpeддин, остaзынa гаты бэpeлмичэ, эдэп бeлэн гeнэ эш иткэн hэм шyндa ук ami aклapгa дa тыpышкaн. Aныд фикepeнчэ, Mэpж;aни Ибнe Tэймиянeд xeзмэтлэpeн тypыдaн-тypы тикшepмэгэнгэ, бaшкa кeшeлэpнeд CYЗлэpeнэ нигез^з ышaнгaнгa кYpэ, шундый xaтaлaнyлapгa дyчap бyлгaн. Meфти Р. Фэxpeд-дин, Yзeнэ xэтлe мeфти бyлгaн Г. Бapyди кeбeк Yк, Ибнe Тэймияжд фикepлэpe бeлэн тyлысынчa килeшкэн, xeзмэтлэpeн ^и^к^п eйpэнгэн, xэттa элeгe шэxeснe Yзeнэ Ypнэк итeп тоткaн hэм бepкeмгэ дэ aныд исeмeн xaксыз pэвeштэ пычpaтyгa юл кyймaгaн.

Гайнетдинов А.М. Ризаэддин Фэхреддин Мэржанинен кайбер ялгышлары хакында

ЧЫГАНАКЛАР ЬЭМ МАТЕРИАЛЛАР

Жэлал эд-ДэYвани 1873 - Жэлал эд-ДэYвани вэ хашияи Хэлхали вэ hами-шендэ хашияи Мэржани. Истанбул: Эсгадь эфэнде матбагасы. 1291/1873.

Максуди 1333 (1915) - Максуди Э. Дамелла Мэржани хэзрэтлэре // Мэржани: Ш^абетдин эл-Мэржани хэзрэтлэренен вэлядэтенэ йез ел тулу (1233-1333) менэсэбэтилэ нэшер ителде. Казан: «Мэгариф» матбагасы (Нэшире Салих бине Сабит Гобэйдуллин), 1333 (1915). Б. 427-435.

Риза казый фэтвалэре 2019 - Риза казый фэтвалэре / Тез. А.М. Гайнетдинов. Казан: ТР ФА Ш. Мэржани исем. Тарих институты, 2019.

Фэхреддин 2010 - Фэхреддин Р. Асар. 3 hэм 4 томнар. Казан: Рухият, 2010.

Фэхреддин 2018 - Фэхреддин Р. Ибне Тэймия. М.: Форум, 2018.

Шэрэф 1915 - Шэрэф Ш. Мэржанинец тэржемэи хэле // Мэржани: Шиhабет-дин эл-Мэржани хэзрэтлэренен вэлядэтенэ йез ел тулу (1233-1333) менэсэбэтилэ нэшер ителде. Казан: «Мэгариф» матбагасы (Нэшире Салих бине Сабит Гобэйдуллин), 1333 (1915). Б. 2-193.

ФЭННИ ЭДЭБИЯТ

Шагавиев Д.А. Образ шейха Ибн-Таймиййи в трудах Шихабуддина Мард-жани // Минбар. Исламские исследования. 2019. № 12. С. 775-796.

Автор турында белешмэ: Гайнетдинов Айдар Марсиль улы - филология фэннэре кандидаты, Татарстан Республикасы Фэннэр академиясе Ш. Мэржани исемендэге Тарих институтынын ТР халыкларынын тарихи-мэдэни мирасы бYлегенен елкэн фэнни хезмэткэре (420111, Батурин ур., 7А, Казан, Россия Федерациясе); aydargm@yandex.ru

Редакциягэ керде 02.06.2020 Басылуга кабул ителде 02.11.2020

Басылды 25.11.2020

RIZAEDDIN FAKHREDDIN ON MARJANI'S FEW MISTAKES A.M. Gainutdinov

Sh. Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences

Kazan, Russian Federation

aydargm@yandex.ru

Although Mufti Rizaeddin Fakhreddin, he did not study under Shihabuddin Marjani, he gained much knowledge through his books. In his fundamental work, "Asar" ("Works"), he dedicated 50 pages to him, which provides rich information about his family tree, personality, children, appearance, mentors, students, books, mistakes, etc. According to Rizaeddin Hazrat, Marjani was the very first scholar among

Muslims of Russia who studied the activities of Sheikh al-Islam Ibn Taymiya. Fakhreddin, as a painstaking historian and theologian, always tried to reach the truth. He did not blindly trust Marjani's arguments; instead, he tried to study and analyze every question that he raised. Although the opinion of such a great Tatar scientist as Shihabuddin Marjani was authority for him, he revealed some errors in his works. One such issue was the creed of Ibn Taymiya, whom some accused of asserting God's corporeality and the physical presence of God in a particular place, and the ban on visiting the grave of the Prophet Muhammad. Fakhreddin, having carefully studied his books, found out that the scientist was slandered and misunderstood. He cited his arguments and other scholars' arguments on this issue. According to Fakhreddin, Marjani made some incorrect statements because he did not directly study the works of Ibn Taymiya, but instead relied on the Muslim philosopher Dawwani and included his quotes in his books. Simultaneously, Fakhreddin politely pointed out these errors to Marjani and immediately tried to justify him. Mufti Fakhreddin, like another Mufti Galimjan Barudi, studied the books of Ibn Taymiya, agreed with his views, even set this scientist as an example, and did not allow anyone to stain his name unfairly.

Keywords: Rizaeddin Fakhreddin, Marjani, mistakes, Ibn Taymiya, ad-Dawwani, al-Yafi'I', "Asar"

For citation: Gainutdinov A.M. Rizaeddin Fakhreddin Marjaninen kayber yal-gyshlary khakynda [Rizaeddin Fakhreddin on Marjani's Few Mistakes]. Istoricheskaya etnologiya, 2020, vol. 5, no. 2, pp. 284-292. https://doi.org/10.22378/he.2020-5-2.284-292

REFERENCES

Shagaviev D.A. Obraz sheikha Ibn-Taimiyyi v trudakh Shihabuddina Marjani [The Image of Sheikh Ibn-Taimiyyah in the Writings of Shihab al-Din al-Marjani]. Minbar. Islamic Studies, 2019, no. 12, pp. 775-796. (In Russian).

About the author: Aidar M. Gainutdinov is a Cand. Sc. (Philology), Senior Research Fellow of the Department of Historical and Cultural Heritage of the Peoples of Tatarstan, Sh. Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences (7A Baturin St., Kazan 420111, Russian Federation); aydargm@yandex.ru

Received June 2, 2020 Accepted for publication November 02, 2020

Published November 25, 2020

Гайнетдинов А.М. Ризаэддин Фэхреддин Мэржанинен кайбер ялгышлары хакында

РИЗАЭДДИН ФАХРЕДДИН О НЕКОТОРЫХ ОШИБКАХ Ш. МАРДЖАНИ

А.М. Гайнутдинов

Институт истории им. Ш. Марджани

Академии наук Республики Татарстан

Казань, Российская Федерация

aydargm@yandex.ru

Выдающийся татарский ученый, богослов, муфтий Ризаэддин Фахреддин, хотя и не учился у ученого Шигабутдина Марджани, получил много знаний через его книги. В своем фундаментальном труде «Асар» («Произведения») он посвятил ему 50 страниц, на которых представлена обширная информация о его родословной, личности, детях, внешности, наставниках, учениках, книгах, ошибках и т.д. По мнению Ризаэддина хазрата, Марджани был самым первым представителем мусульман России, затронувшим в своих исследованиях деятельность шайхелис-лама Ибн Таймии. Фахреддин как кропотливый историк и богослов всегда пытался достичь истины. Он не слепо доверял словам Марджани, а сам изучал каждый интересовавший его вопрос. Несмотря на то, что мнение столь великого татарского ученого, как Шигабутдин Марджани, для него было авторитетным, он выявил у него некоторые ошибки. Это касалось вопросов вероубеждения ученого Ибн Тай-мии, которого некоторые обвиняли за его утверждения о телесности Бога и нахождении Его в конкретно определенном месте, а также за запрет посещать могилу пророка Мухаммада. Фахреддин, тщательно изучив его книги, выяснил, что ученого оклеветали и неправильно поняли. Он привел свои аргументы и слова других ученых по этому поводу. По мнению Фахреддина, Марджани допустил некоторые неверные высказывания в адрес Ибн Таймии. Причиной этому стало то, что Марджани не обращался непосредственно к трудам Ибн Таймии, а пользовался сочинениями мусульманского философа ад-Даввани и писателя ал-Яфиги, чьи книги он цитировал. Фахреддин учтиво указал на допущенные Марджани ошибки, одновременно попытавшись его оправдать. Фахреддин вслед за своим предшественником на посту муфтия Галимджаном Баруди изучал книги Ибн Таймии, соглашался с его взглядами, даже ставил этого ученого себе примером и не позволял никому несправедливо высказываться в его адрес.

Ключевые слова: Ризаэддин Фахреддин, Марджани, ошибки, Ибн Таймия, ад-Даввани, ал-Яфи'и, «Асар»

Для цитирования: Гайнутдинов А.М. Ризаэддин Фэхреддин Мэржани-нен кайбер ялгышлары хакында // Историческая этнология. 2020. Т. 5, № 2. С. 284-292. https://doi.org/10.22378/he.2020-5-2.284-292

Сведения об авторе: Гайнутдинов Айдар Марсилевич - кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела историко-культурного наследия народов РТ Института истории им. Ш. Марджани Академии наук Республики Татарстан (420111, ул. Батурина, 7 А, Казань, Российская Федерация); aydargm@yandex. ги

Поступила 02.06.2020 Принята к публикации 02.11.2020

Опубликована 25.11.2020

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.