16Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
muammo va yechimlar
RIVOJLANGAN MAMLAKATLARIDA TIBBIYOT PSIXOLOGIYASINING RIVOJLANISH JARAYONLARI AMALIYOTGA JORIY QILISHNING
ASOSIY JIHATLARI
Beknazarova Shafoat Tursunpo'latovna
Toshkent tibbiyot akademiyasi Pedagogika, psixologiya va tillar kafedrasi o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Salomatlik Psixologiyasi talabalarga nazariya va tadqiqotlarni amaliy qo'llashdan oldin baholash va tanqidiy baholash uchun zarur bo'lgan vositalarni taqdim etadi. Mavjud bo'lgan eng so'nggi tadqiqotlardan foydalangan holda, oltinchi nashr sog'liqni saqlash psixologiyasining real dunyoda qo'llanilishiga urg'u beradi va sinfda o'rganilgan nazariya davlat siyosatiga qanday ta'sir qilishini ko'rsatadi. Ushbu kitobda Devid Marks, Maykl Myurrey va Emee Vida Estasio salomatlik psixologiyasiga yaxlit yondashishadi va salomatlik xulq-atvori, madaniyati va o'zgarishiga ta'sir qiluvchi biologik, psixologik va ijtimoiy omillarga teng ahamiyat beradi.
Matn talabalarga salomatlik psixologiyasi sohasiga qulay va keng qamrovli kirishni taqdim etadi va yangi nashrda sog'liq psixologiyasining asosiy mavzusi bo'lgan stress bo'yicha mutlaqo yangi bob mavjud. Shuningdek, u talabalar va o'qituvchilar uchun onlayn resurslar, jumladan, butun dunyodan olingan bir qator amaliy tadqiqotlar tomonidan qo'llab-quvvatlanadi.
Kalit so'zlar: Salomatlik psixologiyasi, mintaqaviy dialektlarni tushunish qobiliyati, Psixoterapiya, Xulq-atvorni davolash, hayot sug'urtasi paketlari, "ekvivalentlik qo'mitasi" xulosasi.
АННОТАЦИЯ
Психология здоровья предоставляет студентам инструменты, необходимые для оценки и критической оценки теории и исследований, прежде чем применять их на практике. В шестом издании, основанном на самых последних доступных исследованиях, подчеркивается практическое применение психологии здоровья и показано, как теория, изучаемая в классе, может влиять на государственную политику. В этой книге Дэвид Маркс, Майкл Мюррей и Эми Вида Эстасио используют целостный подход к психологии здоровья и придают равное значение биологическим, психологическим и
411
April 26, 2024
социальным факторам, которые влияют на поведение, культуру и изменения в отношении здоровья.
Текст предоставляет студентам удобное и всестороннее введение в область психологии здоровья, а новое издание включает совершенно новую главу о стрессе, центральной теме психологии здоровья. Он также поддерживается онлайн-ресурсами для студентов и преподавателей, включая ряд тематических исследований со всего мира.
Ключевые слова:
Психология здоровья, способность понимать региональные диалекты, Психотерапия, Поведенческая терапия, пакеты страхования жизни, резюме «комитета по эквивалентности».
ABSTRACT
Health psychology provides students with the tools necessary to evaluate and critically evaluate theory and research before applying it to practice. Using the most recent research available, the sixth edition emphasizes the real-world applications of health psychology and shows how theory learned in the classroom can influence public policy. In this book, David Marks, Michael Murray, and Emee Vida Estacio take a holistic approach to health psychology and give equal importance to the biological, psychological, and social factors that influence health behavior, culture, and change.
The text provides students with a convenient and comprehensive introduction to the field of health psychology, and the new edition includes an entirely new chapter on stress, a central topic in health psychology. It is also supported by online resources for students and teachers, including a range of case studies from around the world.
Keywords: Health psychology, ability to understand regional dialects, Psychotherapy, Behavior therapy, life insurance packages, "equivalence committee" summary.
Tibbiyot psixologiyasi tarixdan umumiy psixologiyaning psixologik tamoyillarni tibbiy ta'lim va amaliyotiga tatbiq etish bilan bog'liq bo'limi sifatida rivojlanib kelmoqda. Tibbiy psixologiya salomatlik psixologiyasi va xulq-atvor tibbiyoti sohalari bilan biologik, psixologik va ijtimoiy omillarning salomatlikka ta'sir qilish usullariga qiziqish bildiradi. Tibbiy psixologlar jismoniy kasalliklari bo'lgan bemorlarning salomatligi va farovonligini yaxshilash uchun psixologik
412
April 26, 2024
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
_mumovayechimlaL
nazariyalar va tamoyillardan foydalanadilar. Har qanday kasallikning turidan qat'iy nazar bemorlar psixologik muammolarga duch kelishi tabiiy hol. Ayniqsa surunkali yoki yuqumli kasalliklar aniqlangan bemorlarda yoki davosi aniqlanmagan kasalliklarda bemorlarda psixologik muammolar ko'proq kuzatiladi. Shunday vaziyatlarda ular shifoxonalarda, tibbiyot markazlarida va sog'liqni saqlash muassasalarida ishlaydigan klinik psixologlarga ehtiyoj sezadilar. Tibbiy psixologlar bemorlarga surunkali kasalliklarni boshqarish, kasallik yoki davolanishning jismoniy alomatlarini kamaytirish va kasallikning hissiy jihatlarini boshqarishda yordam berish uchun psixoterapiya, xatti-harakatlarni o'zgartirish, kognitiv, shaxslararo va oilaviy terapiya usullaridan foydalanadilar.
Hozirgi kunda O'zbekistonda mijozlarga psixologik salomatlik xizmatlarini taklif qilish bo'yicha trening sog'liqni saqlash psixologiyasi bo'yicha ta'minlanmagan. Agar bunday klinik mashg'ulotlarga qiziqadigan va ehtiyoj sezadigan mijozlar, SSV akkreditatsiyadan o'tgan psixologik klinik dasturiga ega milliy muassasalariga murojaat qilishlariga to'g'ri keladi.
Tibbiy psixologiya mutaxassisligi va klinik psixologiya mutaxassisligi o'rtasidagi farq nima?
Asosiy farq klinik ta'lim komponenti bo'lib, u bitiruv malakasini oshirishda ko'p vaqtni va oxirida amaliyot yilini o'tashini talab qiladi. Aks holda, ikkala dastur ham fundamental muammolarni o'rganadigan eng yaxshi tadqiqotchi olimlarni tayyorlashga qaratilgan. Psixologik kasalliklarni asosiy yo'nalish sifatida o'rganishga intiladigan va ushbu kasalliklarni davolash bo'yicha ta'lim olishni istaganlar klinik dasturga mos kelishi mumkin.
O'zbekistonda tibbiy psixologiyaning istiqboldagi samaradorligi katta axamiyatga molik masala xisoblanadi.
Birinchidan, tug'ilgandan alohida ehtiyojmandlikdan jabrlangan insonlarga ijtimoiy-psixologik yordam ko'rsatish maqsadida dastur ishlab chiqish va manzilli taqsimlanishini nazorat qilish;
Ikkinchidan, orttirilgan alohida kasalliklar oqibatida umrbod yordamga ehtiyoj sezgan insonlarga nafaqat yordam qo'llarini cho'zish va bunga homiy tashkilotlarni jalb qilish, balki ham maishiy-iqtisodiy, ham huquqiy-psixologik ko'nikmalar berish;
Uchinchidan, elektron tibbiy-psixologga murojat qilgan mijozlarni shaxsini sir saqlagan holda ularga uzoq muddatli statsionar yordam ko'rsatish. Ya'ni ishlab chiqilgan psixologik dastur orqali mijozlarga faqatgina bir martalik ijtimoiy-
413
April 26, 2024
psixologik loyihalar uchun emas, balki bunday loyihalarni davomiyligini ta'minlashdan iborat.
Dunyodagi hozirgi vaziyatning o'ziga xos xususiyati - moliyaviy resurslarning cheklanganligi, ijtimoiy-psixologik xizmatlari bozorida raqobatning kuchayishi, iste'molchilar talablarining dinamik o'zgarishi va demografik pasayishi jarayonlarini o'zgartiradi. Bunday sharoitda zamonaviy ijtimoiy-psixologik xizmatlarni ko'rsatuvchi tashkilotlarni rivojlanish va xalqaro ta'lim makoniga kirishni ta'minlash zamon talabiga aylanmoqda.
Tibbiy-psixologik xizmatlar faoliyati, uning noyob missiyasi va strategiyasiga asoslanib, o'z dasturlarini amalga oshirish va maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan manbalarni olishning samarali usullaridan foydalangan holda, bemorlarni kerakli ehtiyojini qondirishni ta'minlaydigan faoliyati deb ta'riflash mumkin. Pirovard natija - bu umuman jamiyat farovonligini oshirishdir. Tibbiy -psixologik dasturning maqsadlari: kerakli xizmatlarning elit darajada ko'rsatilishini ta'minlash va bemorning ehtiyojini qondirish; markaz maqsadlariga va uning dasturlarini amalga oshirishga erishish; butun jamiyat farovonligini mustahkamlashdan iborat.
Xorijda tibbiy-psixologik xizmatlar keng tarqalgan bo'lib, Rossiya Federatsiyasida u yaqinda o'zlashtirila boshlandi. Tibbiy-psixologik xizmatlar sohasida dunyodagi yetakchi Amerika qo'shma shtatlari, Buyuk Britaniya yetakchi davlatlar xisoblanadi. So'nggi yillarda Janubiy Koreya ushbu sohada ancha faol ishlarni amalga oshira boshladi.
AQSHda Tibbiy- psixologik xizmatlar nima?
Odatda odamni davolash paytida psixoterapevtik jarayonlardan foydalanish kerak bo'ladi. Tibbiy psixolog - bu psixologik va fiziologik alomatlarni ko'rsatadigan kasalliklarni tashxislash va davolash qobiliyatiga ega professional mutaxassisdir. Ular kasallikning psixologik parametrlari insonning jismoniy farovonligiga qanday ta'sir qilishi mumkinligi haqida o'rganadi.
Shunday qilib, tibbiy psixologning tajriba sohalari quyidagilardan iborat:
Psixoterapiya - bemorga ma'lum bir kasallik natijasida yuzaga keladigan psixologik qiyinchiliklarni yengishda raxbarlik qilish. Bu, ayniqsa, saraton kasalligiga chalinganlar uchun juda muhimdir.
Xulq-atvorni davolash - bemorga ijobiy munosabatni rivojlantirishga va insonning umumiy salomatligi uchun stressni engish mexanizmlarini rivojlantirishga yordam beradigan strategiyalarni ishlab chiqish.
414
April 26, 2024
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
_mumovayechimlaL
Ruhiy salomatlik bilan bog'liq muammolarga duch kelishi mumkin bo'lgan bemorlarga qaratilgan davolanishni buyurish; jismoniy holatdan kelib chiqishining asosiy sababi, ularda tibbiy tayyorgarlik ham bor.
Og'riqni nazorat qilish - tibbiy psixolog, shuningdek, bemorlarga kasallik yoki ma'lum bir dori vositasini qo'llash natijasida yuzaga keladigan noqulayliklardan kelib chiqadigan og'riqlarga toqat qilishda yordam berish ishini bajaradi. Bu erda qo'llaniladigan usullardan ba'zilari gipnoz va dam olish usullaridir.
Tibbiy psixologlar kasallikning jismoniy va psixologik jihatlari o'rtasida mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan munosabatlarni yaxshilashning yaxshiroq usullarini olish maqsadida tadqiqotlar olib boriladigan tadqiqot markazlari bilan hamkorlikda ishlaydi. Shuningdek ular sog'liqni saqlash muassasalarida, kasalxonada yoki muhtojlarga davolanadigan boshqa tibbiy markazlarda faoliyat yuritadi.
AQSHda Tibbiy psixolog bo'lish uchun quyidagi ta'lim talablari mavjud:
- O'rta maktabni tugatgandan so'ng, tibbiy psixologiya bo'yicha martaba uchun yo'l ochadigan keng qamrovli tadqiqotlar o'tkazish kerak. Odatda, bu sohada orzuni amalga oshirish uchun ikkita yo'l bor.
Birinchi usul tibbiyot fakultetida o'qish va shu bilan tibbiyot sohasida ishlash uchun litsenziya olishdir. Shu bilan bir qatorda, magistr darajasini olish yoki PhD darajasiga ega bo'lish uchun ta'lim joriy qilingan.
Psixologiya kurslarini taklif qiladigan ko'plab kollejlar mavjud bo'lsa-da, tibbiy psixologiya uchun fan unga ixtisoslashgan muassasada o'rganiladi. Shunday qilib, ushbu yo'nalishini davom ettirmoqchi bo'lgan talaba uchun kollejda bu borada ixtisoslashgan doktorlik dasturi zarur bo'ladi. Shuningdek, talabalar tibbiy psixologiya bo'yicha o'qiyotgan tibbiy daraja dasturiga kiritilgan dastur sifatida o'qishlari mumkin. Shuningdek rivojlanish patologiyasi va nevrologiya kabi bir qator kurslar mavjud. Xulq-atvordagi buzilishlar, shuningdek, psixiatrik darslar ham o'qitiladi. Bundan tashqari, xizmat vazifalarini bajarish bilan bog'liq ko'plab tibbiy muolajalarni o'rganadi.
Bunday tadqiqotlarni muvaffaqiyatli yakunlash uchun zarur bo'lgan muddat taxminan yetti yil. Shunday qilib, ushbu tadqiqotga kirishdan oldin, ushbu yo'lga bo'lgan qobiliyat va ishtiyoqni baholash kerak.
Tibbiyot psixologiyasi mutaxassisligi bitiruvchilari bir qator jarayonlarni bosib o'tadi. Ishlab chiqilgan maxsus dastur bo'yicha 25 yildan ortiq vaqt davomida sog'liqni saqlash psixologiyasi bo'yicha kichik konsentratsiyali ijtimoiy va klinik psixologiya kurslarini yakunlaydi va sog'liqni saqlash psixologiyasi bo'yicha mutaxassislikni tugatadilar. Xususan, bitiruvchilar odatda psixologiya professori va
415
April 26, 2024
salomatlik psixologiyasi masalalarini o'rganuvchi tadqiqotchi olimlarga aylanadi. Ba'zilar tadqiqot tashkilotlarida yoki federal hukumatda tadqiqotchi sifatida faoliyat yuritadi. Boshqa variantlar ham mavjud. Eng muhimi, bizning dasturimizda taklif etilgan psixologiya fanlari bo'yicha asos bizning bitiruvchilarimizni kelajakda Qo'shma Shtatlar va chet elda sog'liqni saqlash bo'yicha tadqiqotlarga ajoyib hissa qo'shuvchilar sifatida o'ziga xos tarzda joylashtiradi. Quyidagi fakultet 2024-2025 o'quv yili uchun yangi talabalarni qabul qilmoqda: Julienne Bower, Theodor Robles, Annette Stanton, Jennifer Sumner, Janet Tomiyama va Patrik Uilson.
Amerika Tibbiyot Psixologiya Kengashi doktorlikdan keyingi tayyorgarlikning dalillarini ko'rishi va sertifikat olish uchun imtihondan o'tishi kerak bo'ladi. 2022-yil dekabr holatiga ko'ra, AQShda tibbiy psixologning o'rtacha yillik ish haqi 84,596 dollarni tashkil qiladi. Bu soatiga 41 dollarni tashkil qiladi. Albatta, pensiya rejalari va hayot sug'urtasi paketlari kabi bir qator imtiyozlar mavjud.
Bundan tashqari, daromad miqdorini belgilaydigan boshqa omillar ham mavjud. Joylashuv bu omillardan biridir. Masalan, Nyu-Yorkdagi amaliyotchilar (98 467 dollar) Arkanzasda ishlaydiganlarga (92 336 dollar) qaraganda ko'proq maosh olishadi. Shuningdek, yuqori tajribaga ega (15+ yil) tibbiy psixologlar yiliga o'rtacha 203 000 AQSh dollari oladi.
Tibbiy psixolog kasbning kelajagi istiqbolli xisoblanadi. Psixologiyaning boshqa sohalar bilan bog'liq bo'lgani kabi, AQSh Mehnat Departamenti ham ushbu mutaxassislarga talabning oqilona o'sishini bashorat qilmoqda. Kasallikning psixologik ta'sirini bartaraf etish uchun tibbiyotdagi tendentsiyalar tufayli tibbiy psixolog har qachongidan ham ko'proq kerak bo'ladi.
Yevropa Ittifoqining aksariyat mamlakatlari (jumladan, Buyuk Britaniya) kimlar psixolog sifatida ishlashi va o'ziga xos ta'lim shakllariga ega bo'lishi mumkinligini tartibga soladi. Buning turli sabablari bor. Bu til masalasidir, ehtimol siz ishlashni xohlagan mamlakatning til(lar)ida ravon so'zlasha olishi (va ehtimol mintaqaviy dialektlarni tushunish qobiliyatiga ega bo'lishingiz mumkin). Britaniya Psixologik Jamiyati (BPS) ba'zi boshqa Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga nisbatan zarur bo'lgan ta'lim turiga nisbatan boshqacha nuqtai nazarga ega.
Xususan, BPS ham daraja mazmuni, ham o'quv dasturlari nuqtai nazaridan "kenglik" ni ta'kidlaydi, shu bilan birga, Evropa Ittifoqida ma'lum bir sohada ixtisoslashish keng tarqalgan. Shunday qilib, Buyuk Britaniyada ma'lumotli psixologlar o'zlarining Evropa Ittifoqidagi hamkasblarining maxsus tayyorgarligi va amaliy tajribasiga ega bo'lmasliklari mumkin (albatta, bu Buyuk Britaniyada ishlashga intilayotgan psixologlar uchun aksincha amal qiladi).
416
April 26, 2024
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
_mummojaycm!^
Shunga qaramay, muhokamalarda ijobiy o'zgarishlar mavjud bo'lib, ular Evropa standartining (EuroPsy) qabul qilinishiga olib keladi, bu ba'zi masalalarni engillashtirishi kerak. Hozirda u oltita davlatda (jumladan, Buyuk Britaniyada) sinovdan o'tkazilmoqda va u 2009-yildan boshlab Yevropa Ittifoqi bo'ylab qabul qilinadi, deb umid qilinmoqda. Asosiy talablar kamida besh yillik kunduzgi oliy ta'lim (ya'ni Universitet darajasida) va bir yillik ta'lim bo'lishi kerak. Shuningdek, siz Chartered Psychologist rasmiy maqomiga ega bo'lishingiz kerak. Ayni paytda bu faqat ro'yxatdan o'tishga olib keladi, bu psixologni mamlakatga xos qo'shimcha talablardan ozod qilmaydi.
Irlandiya respublikasida bu holat jarayon nisbatan oddiy. Agar siz Irlandiyada psixolog bo'lib ishlamoqchi bo'lgan inson, sog'liqni saqlash va bolalar departamentiga murojaat qilishi kerak, ular psixologning ma'lumotlarini tekshiradi va agar mazmuni bo'lsa, arizasini tasdiqlaydi.
Niderlandiya - Bu erda vaziyat nisbatan murakkab hisoblanadi. Nazariy jihatdan psixolog mavjud malakasidan foydalangan holda ishlashi mumkin, ammo ish beruvchilar va sug'urtalovchilar uning malakasini Ta'lim vazirligi tomonidan tan olingan taqdirdagina tan oladilar. Agar psixolog o'zining malakasini (ayniqsa, doktorlar) tasvirlash uchun ma'lum so'zlardan foydalanmoqchi bo'lsa, buning tan olinishi juda ham muhimdir. Bundan tashqari, gollandiyalik psixologlar orasida ishsizlik darajasi ancha yuqori.
Frantsiya - bunday holat ish qidirayotgan tibbiy psixolog o'zini "psixolog" deb atay olmaydi yoki shaxsiy malakasi "ekvivalentlik qo'mitasi" tomonidan tasdiqlanmaguncha psixolog sifatida ishlay olmaydi.
REFERENCES:
1. British Psychological Society, British HIV Association & Medical Foundation for AIDS & Sexual Health (2011) Standards for psychological support for adults living with HIV. London: MEDFASH. ISBN 978-0-9549973-1-1
2. WORTMAN Camille B. & LOFTUS Elizabeth F. Psychology. 3 rd edition. Kentucky State University. New York. 1993.
3. PAPALIA Diane E. & WENDKOS OLDS Sally Psychology. 2nd edition. Basic Book, New York. 1999.
4. MENNINGER K., HOLZMAN P. Theory of Psychoanalytic Technique. New York: Basic Book, 1973.
5. STEVENSON R. Studying psychology. New York. 1998.
417
April 26, 2024
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology,
Pedagogy: a Problem and Solutions
Toshkent tibbiyot akademiyasi Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi:
muammo va yechimlar
6. PLANTE Thomas G. Contemporary clinical psychology. Second Edition Santa Clara University. 2005.
7. MAYOU R., SHARPE M., CARSON A., ABC of medical psychology First published in 2003 by BMJ Books, BMA House, Tavistock Square, London. 2007.
418
April 26, 2024
