Научная статья на тему 'РЕСПУБЛИКАМИЗДА ХЎРАКИ УЗУМ НАВЛАРИНИ СОВУТГИЧЛИ ОМБОРЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШДА ХИТОЙ ҲИМОЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

РЕСПУБЛИКАМИЗДА ХЎРАКИ УЗУМ НАВЛАРИНИ СОВУТГИЧЛИ ОМБОРЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШДА ХИТОЙ ҲИМОЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие сельскохозяйственные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
узум / хўраки навлар / ҳимоя қоғозлари / сифат кўрсаткичлари / углеводлар / витаминлар / табиий камайиш / сақлаш омбори / сақлаш муддатлари.

Аннотация научной статьи по прочим сельскохозяйственным наукам, автор научной работы — Азизов Актам Шарипович, Қазоқбоев Сардор Бахтиёр Ўғли

Мазкур мақолада узумнинг хўраки навларини доимий омборларда сақлаш жараёнида фойдаланиладиган ҳимоя воситаларининг сақланадиган маҳсулотлар сифат кўрсаткичларига таъсирини ўрганишдаги узум меваларини биокимёвий, физик механик ва органолептик кўрсаткичларини, бундан ташқари узумни сақлаш жараёнида ўрганилган тадқиқотлар асосида Хитой давлатидан келтирилган 3 хил турдаги ҳимоя воситасининг тавсифлари ва уларнинг узум сифати, сақлаш муддати ва товар кўрсаткичлари учун тўғри танланишининг муҳимлилиги ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим сельскохозяйственным наукам , автор научной работы — Азизов Актам Шарипович, Қазоқбоев Сардор Бахтиёр Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РЕСПУБЛИКАМИЗДА ХЎРАКИ УЗУМ НАВЛАРИНИ СОВУТГИЧЛИ ОМБОРЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШДА ХИТОЙ ҲИМОЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

РЕСПУБЛИКАМИЗДА ХУРАКИ УЗУМ НАВЛАРИНИ СОВУТГИЧЛИ ОМБОРЛАРДА УЗОЦ МУДДАТ САЦЛАШДА ХИТОЙ Х,ИМОЯ ВОСИТАЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

ИСТЩБОЛЛАРИ

1Азизов Актам Шарипович, 2^азокбоев Сардор Бахтиёр ^ли

^.х.ф.д., профессор. Тошкент давлат аграр университети "^ишлок хужалиги мах,сулотларини саклаш ва кайта ишлаш" кафедраси профессори 2Тошкент давлат аграр университети магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.13951098

Аннотация. Мазкур мацолада узумнинг хураки навларини доимий омборларда сацлаш жараёнида фойдаланиладиган щмоя воситаларининг сацланадиган ма^сулотлар сифат курсаткичларига таъсирини урганишдаги узум меваларини биокимёвий, физик механик ва органолептик курсаткичларини, бундан ташцари узумни сацлаш жараёнида урганилган тадцицотлар асосида Хитой давлатидан келтирилган 3 хил турдаги щмоя воситасининг тавсифлари ва уларнинг узум сифати, сацлаш муддати ва товар курсаткичлари учун тугри танланишининг мууимлилиги уацида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: узум, хураки навлар, щмоя цогозлари, сифат курсаткичлари, углеводлар, витаминлар, табиий камайиш, сацлаш омбори, сацлаш муддатлари.

Аннотация. В данной статье изучены биохимические, физические, механические и органолептические показатели плодов винограда при изучении влияния защитных средств, применяемых при хранении сортов винограда на складах постоянного пользования, на качественные показатели хранимой продукции, кроме того, на основе исследований, проведенных в процессе хранения винограда, представлено описание 3 различных видов защитных средств, привезенных из Китая, и значение их правильного выбора для качества винограда, срока хранения и показателей продукции.

Ключевые слова: виноград, сорта винограда, защитные бумаги, показатели качества, углеводы, витамины, естественная убыль, склад хранения, срок годности.

Annotation. This article examines the biochemical, physical, mechanical and organoleptic characteristics of grape fruits when studying the influence of protective agents used when storing grape varieties in permanent warehouses on the quality indicators of stored products, In addition, based on research conducted during the storage of grapes, a description of 3 different types ofprotective agents imported from China is presented, and the importance of their correct choice for the quality of grapes, shelf life and product performance.

Keywords: grapes, grape varieties, protective papers, quality indicators, carbohydrates, vitamins, natural decline, storage warehouse, shelf life.

Кириш

Сунги йилларда дунё мамлакатларида нафакат техник узумлар шу билан бирга, хураки навларига булган саноат эхтиёжи йил сайин ортиб бориши кузатилмокда ва шунга кура узумнинг хураки навларидан олинадиган хосилдорлик хджми х,ам усиб бориши кузатилмокда. Хураки узум навлари хосилдорлигини усиш динамикасига каратиладиган эьтибор узумзорларни етиштириш майдонлари турли сабабларга кура кискариб бораётганлиги билан боглик бу эса селекционер олимлар зиммасига яратилаётган

навларни нафакат сифат курсатгичларини яхшилаш бундан ташкари улардан олинаётган ялпи хосил хажми курсатгичларини хам ошириш масаласи юкланади.

А^Ш ^ишлок хужалиги вазирлигининг маълумотларга Караганда, сунги йилларда дунё буйича етиштирилаётган узумни хураки навлари ялпи хосилидаги усиш динамикаси 6-8 % дан ортик булиб, умумий хисобда дунёдаги етиштирилган хураки узум навларидан олинган хосилдорлик урта хисобда 26,5 млн тоннани эканлиги таькидлаб утилган. Малумки жахонда етиштирилаётган узум мевалари техник яьни шароббоп ва хураки навларга булинади шунга кура бугун дунё микиёсида етиштирилаётган узум меваларининг мамлакатлар бучича холатини куйида танишамиз.

Келтирилган малумотларга кура, бугун узум етиштириш буйича дунёнинг етакчи мамлакатлардан бири Хитой давлати хисобланиб ундаги етиштирилган ялпи хосил йилига 13.161 минг тоннани ташкил этади. Бунда иккинчи ва учинчи уринларни Италия (7 170 минг тонна) ва А^Ш (6 679 минг тонна) билан эгаллаб келмокда, республикамизда эса бу курсатгич 1 626 минг тоннани ташкил этмокда.

Дунё буйича узумни етиштириш, бозор талабларига кура эскпорт ва импорт килиш турли хил сабаблар яъни об хаво инжикликлари ва иклим узгаришига караб узгариб туради.

Масалан Хитой давлатида охирги йилларда булиб утган кучли совуклар сабабли нобуд булган узумзорлар майдонларини кайта тикланиб олинди, бунинг натижасида мамлакатдаги хосилдорлик 10.8 минг. тонн, Х,индистондаги кучли ёмгирларга карамасдан хосилдорлик 3 минг. тонна, Италияда 78 минг тонна, Жанубий Африка Республикасида 300 минг тонна ва Чили давлатида 500 минг тоннагача хураки навлардаги хосилдорликни йиллик усиши кузатилган.

Шу сабабли катта микдордаги етиштирилган хосилни уз вактида сифатли териб олиш, саклаш, макбул усулда кадоклаш ва уни сифатли тарзда истеъмолчиларга етказиб беришда энг асосий бугин сифатида совитгичли омборхоналарда нафакат харорат, нисбий-намлик, совук хаво окимининг макбул назорати бундан ташкари, турли хил зазаркунандалар ва касалликлардан турли химоя (халк тилида памперс деб аталидиган) воситалари оркали сифатли саклашни ташкил этишни илмий асослаш долзарб вазифалардан бири х,исобланади.

Шу нуктаи назардан териб олинган узум хосилларини имкон кадар макбул усулда кадоклаш саклаш жараёнларидаги энг мухим тадбирлардан бири хисобланади [6].

Биз томонимиздан утказилаётган тадкикотларимизда узум мах,сулотларни узок муддат саклаш жараёнида уларни кадоклашдаги воситаларининг саклаш давомида совиткичли омборхоналарда сифатли саклаш ёки турли муддатларда, уларнинг каттиклиги, ранги, таъми, сарх,иллиги ва бошка бир катор сифат курсаткичларини саклаб колишга мах,сус материаллардан тайёрланган ^имоя когозлари хисобланиб, ушбу химоя когозларининг ички кисмида мухитнинг намлигига караб узидан SO2 газни ажратиб чикаради.

Тадкикотларимизнинг объектлари узумнинг хураки "Ризамат" ва "Пушти тойфи" навлари ва Хитой давлатида ишлаб чикарилган 3 хил турдаги химоя когозлари назорат сифатида тадкикот ишлари олиб борилган Х,индистон давлатида ишлаб чикарилган "Grapage" химоя когози танлаб олинган.

Маълумки химоя воситалари хураки узум навларидаги транцпирация жараёнларини секинлашишига ва бу оркали мева этидан сувни бугланишига каршилик

курсатади ва турли хил зараркунандалар, хдмда касалликларни олдини ошил оркали табиий йукотиш курсаткичларини камайтириб сакланувчанликни оширади.

Услублар. Узумнинг хураки навларини узок муддатли саклаш жараёнида улардаги сифат курсаткичларни узок муддат назорат килиш максадида узум мевалари таркибидаги куйидаги курсаткичлар мунтазам равишда урганиб борилади. Узум мевасининг шарбати таркибидаги канд микдори "Ареометрик" ва "Рефроктометрик" услублар ёрдамида, курук моддалар микдори "Халкаро метрология ва сертификация" кенгаши томонидан кабул килинган ISO 2113-2013 ГОСТи буйича, фаол кислота микдори 26188-2016 ГОСТи буйича, узум таркибидаги нитрат микдорини аниклаш 34570-2019 ГОСТи буййича, узумни саклашгача ва саклаш кейинги моно ва дисахаридлар, органик кислоталар, пектин моддалари-карбазол усули билан; витамин C - КИ03 эритмаси билан титрлаш оркали; Р витамини-Вигоровга кура; витаминлар В1, В2 - ГОСТ 25999 буйича; каротин - ГОСТ 8756.22 буйича; витамин РР - роданли бромид усули билан; минерал таркиби: К, Р - атом адсорбсион анализаторида, Ca, Мг - комплексометрик, Fe -фотометрик; ГОСТ 8756.1 буйича татиб куриш оркали органолептик бахолаш. Узумнинг саклашдан олдин ва саклашдан кейинги физик, кимёвий ва органолептик сифат курсаткичлари Е.П Широков услуби буйича урганилади.

Натижалар ва уларнинг мухокамаси. Тадкикотлар Тошкент вилояти Паркент туманда жойлашган куввати 1000 тонналик "Олмос" МЧЖ да жойлашган замоновий совиткичли омборлар ва Тошкент давлат аграр университети ^ишлок хужалиги мах,сулотларини саклаш ва кайта ишлаш кафедраси кошидаги "Лаборатория саклаш камераси" курилмасининг тажриба нусхаси хизмат килган.

Тажрибада фойдаланиладиган химоя воситалари 1 расмда келтирилган

1 -намуна 2-намуна 3- намуна

1-Расм. Хитой давлатида ишлаб чикарилган химоя воситалари Юцорида келтирилган х;имоя цогозларининг тавсиялари:

Хитой 1 ва 3 намуна тавсифлари - Икки боскичли узлкусиз узок муддатли узумни саклаш учун мембрана. Хавфсиз ва самарали, яшил махсулотларнинг янги авлоди. Фаол моддалар: натрий метабилсулфит 30.2 %, Инерт моддалар: 69.8% Ишлаб чикарувчи: Хитой

Амалга ошириш меьёри: Секин бушатилган узумни саклаш ёстиги. Ушбу махсулот совук занжир шароитида юкори сифатли хураки узумларини узок масофаларга ташиш ва паст хароратда саклаш учун жавоб беради.

Хитой 2 - намуна тавсифи - Узум учун икки боскичли секинлик билан ажраладиган химоя воситаси. Узум бактериялари усишиининг олдини олиш оркали, узумни барра холатда саклашга кафолат килади.

Узумни совук омборлардан чикариб сотишда барра холатда саклаш колодкаларини узум саватидан чикариб ташлагандан сунг, узум яна бир кун барра холатда булади.

Фаол моддалар: Натрий метабилсулфит : 97.5%

Бошка моддалар: 2.5%

Хулосалар ва натижалар тахлили. Адабиётлар тахлили олинган маълумотларга кура, хураки узум навларини, замоновий совиткичли омборларда саклашда химоя когозлари воситаларини куллаш бошка мева турларига Караганда, химоя воситаларидан фойдаланиш жараёнларига караб, кескин фарк килиши аникланди. Шунга кура химоя воситаларини сакланувчанликка таъсирини урганиш мухум тадкикот хисобланади.

Х,имоя воситаларидан тугри фойдаланиш узумни саклашдаги кадоклаш жараёнида амалга оширилиши, яъни махсулотларни дастлабки совитиш жараёнидан кейин амалга оширилиши талаб этилади.

Бундан ташкари хураки узум навларини саклаш жараёнида махсулот сифат курсаткичларига таъсирини урганиш максадида узумни саклаш омборигача ва саклашдан кейинги биокимёвий таркиби, физик механик ва органолептик курсаткичлари буйича чукур тахлиллар утказиш мухум жараён хисобланади.

Шу билан бир каторда бугунги кунда ишлаб чикариш, яъни совитиш омборларида хураки узум навларини узок муддатли саклашда фойдаланилаётган химоя воситаларини чукур илмий-амалий тахлилини утказиб ишлаб чикаришда тавсиялар ишлаб чикиш мухум вазифа хисобланади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президентининг карори, 11.12.2019 йилдаги П^-4549-сон "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармогини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида" 11.12.2019 - Lex.uz

2. Бирлашган миллатлар ташкилотининг озик-овкат ва кишлок хужалиги ташкилоти (ФАО) - Fao.org/faostat

3. БМТ Тараккиёт дастурининг "Махсулокларни совукхонада саклаш буйича кулланма" Тошкент: "Бактриа", 2013.

4. Азизов А.Ш Мева ва сабзавотларни инновацион технологиялар асосида саклаш ва кайта ишлаш технологиялари, Тошдау тахририят нашриёти. - Тошкент - 2018.

5. Азизов А.Ш., Абдусатторов Б.А. Хураки узум навларини саклашда узум химоя когозлари (grape guard sheets)дан фойдаланиш оркали саклаш жараёнини сифатли ташкил этишни урганиш // Узбекистон кишлок хужалиги журнали. - Тошкент, 2021. -№ 1. - Б. 40-42. (06.00.00, № 4).

6. Азизов А.Ш., Абдусатторов Б.А. Qualitative organizing of storage process of table grape varieties by using grape guard sheets in cold storage // International Journal of Advanced Science and Technology. - Australia, 2020. - № 11. - P. 1943-1948. (Scopus).

7. Азизов А.Ш., Абдусатторов Б.А. Study of the effect of different grape guard sheets for the storage of "toyfi" variety of grape // Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems. - India, 2020. - № 12/7. - P. 2189-2194. (Scopus).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.