CC BY
9
102
Труды БГТУ, 2021, серия 4, № 1, с. 102-107
УДК 655.267.25-053.2.5
Д. П. 3bLneBi4
Беларуск дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
РЭПЕРТУАР БЕЛАРУСК1Х Л1ТАРАТУРНА-МАСТАЦК1Х ВЫДАННЯУ ДЛЯ ПАДЛЕТКАУ: АСНОУНЫЯ ТЭНДЭНЦЫ1 РАЗВ1ЦЦЯ
У артыкуле праанал1заваны асноуныя тэндэнцып развщця рэпертуару выданняу для дзяцей сярэдняга i старэйшага школьнага узросту. Аб'ектам даследавання стал1 KHiri, выдадзеныя бела-руск1м1 выдавецтвамi з 2015 па 2020 г.
На думку аутара артыкула, у апошшя гады пiсьменнiкi менш увап надаюць праблемам, звязаным з захапленнем дзецьмi камп'ютарам. Узрасла цiкавасць аутарау i выдауцоу да фь ласофсшх тэм, да стварэння творау для усёй сям'i (З. Камiнская «Калядны стол», А. Хадано-вiч «Нататш татш»). Актыуна пiшуцца творы на тэму беларускай псторьи i мiфалогii (фэнтэзi К. Шталенковай «Адваротны бок люстра», А. Шэша «Сем камянёу», А. Длатоускай «Арна-менты»; кшга-квэст К. Хадасевiч-Лiсавой «Ключ ад Вялжай КаштоУнасцi» i кнiга-перакрутка гэтага ж аутара «Жахлiyчык пра трох сяброу i прывiд з хутара. Жахлiyчык пра жудасную ноч i чатырох сябровак»).
Актыуна ствараюцца кнiгi з дадатковай рэальнасцю, як1я значна пашыраюць маrчымасцi папяровага выдання. Некаторыя выданш праектуюцца так, што афармленне старонак вiзуальна нагадвае экран смартфона щ планшэта (Я. Малiшэyскi, А. Спрынчан «Малочны кактэйль для Вужынага Караля»).
Аутар робщь выснову аб тым, што шсьменнМ i выдауцы шукаюць новыя формы пада-чы твора i фарматы зносiн з чытачамi, ствараюць крэатыуныя графiчныя мадэлi выданняу. А змест сучасных кнiг для падлеткау, як правша, заснаваны на беларускiм нацыянальным матэрыяле.
Ключавыя словы: рэпертуар выданняу, графiчная мадэль выдання, чытацш адрас, фэнтэзi, кнiга-квэст, кнiга-перакрутка.
Для цитирования: Зылевiч Д. П. Рэпертуар беларусшх лiтаратурна-мастацкiх выданняу для падлеткау: асноуныя тэндэнцыi развiцця // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2021. № 1 (243). С. 102-107.
D. P. Zylevich
Belarusian State Technological University
REPERTOIRE OF BELARUSIAN LITERARY AND ARTISTIC PUBLICATIONS FOR TEENAGERS: KEY DEVELOPMENT TRENDS
The article analyzes the main trends in the development of the repertoire of publications for children of middle and high school age. The object of research became the books published by Belarusian publishers from 2015 to 2020.
The author of the article believes that writers started to pay less attention to the problems associated with children's obsession with computers. There is an increase in the interest of authors and publishers to philosophical themes, to create works for the whole family (Z. Kaminskaya «Christmas Table», A. Khodanovich «Notes of the folder»). The works on Belarusian history and mythology are actively written (fantasy books by K. Shtalenkova «The Inner Side of the Mirror», A. Shein «Seven Stones», A. Dlatovskaya «Ornaments»; quest-book by E. Khodasevich-Lisova «The Key to the Great Treasures» and a bookthat can be red from two sides by the same author «Horror Story about Three Friends and a Ghost from the Farm. A Horror Story about a Spooky Night and Four Friends»).
Books with augmented reality are actively created, which significantly expand the possibilities of print publishing. Sometimes publications are designed so that the design of the pages visually resembles the screen of a smartphone or tablet (Ya. Malishevsky, O. Sprinchan «Milkshake for the Dinner King»).
Books with augmented reality are actively created that greatly enhance print editions. Sometimes books are designed in the way that pages visually resembles the screen of a smartphone or tablet (J. Ma-liszewski, O. Sprinchan «Milkshake for the Dinner King»).
The author concludes that writers and publishers are looking for new forms of presenting books and new formats of communication with readers, making creative graphic designs of publications. Moreover the content of modern books for children and teenagers, as a rule, is based on the Belarusian national material.
A. n. 3biAeBin
103
Key words: repertoire of editions, graphic design of editions, reader's address, fantasy, book-quest, turn-around and upside-down book.
For citacion: Zylevich D. P. Repertoire of Belarusian literary and artistic publications for teenagers: key development trends. Proceedings of BSTU, issue 4, Print- andMediatechnologies, 2021, no. 1 (243), pp. 102-107 (In Belarusian).
yBOfl3mbi. Рэпертуарам BbigaHHay Ha3HBa-ro^ cyKynHac^ BbigaHHay, aKia вbIпycкaroццa Ha cynacHbiM ricrapbiHHbiM этaпе. Гэтaе пaнaццe mo-^a вbIкaрbICтоyвaццa y mbipoKiM 3Ha^HHi, Kani Ka^y^ npa рэпертyaр BbigaHHay, Ha^biKnag, y KpaiHe, цi y By3KiM 3Ha^HHi, Kani Maro^ Ha yBa3e tom acapTHMeHT KHir, mTO Bbi^cKae кaнкрэтнaе BbigaBe^Ba. ^thm ^a пaнaццeм a6'agHoyBaro^ cyкyпнacцb BbigaHHay, aKia Bbigay^i agpacyro^ кaнкpэтнaM y3pocTaBaM aygbiTopbii, - рэпертyaр BwgaHHay gna пagneткay, Ha^biKnag.
Рэпертyaр 3aycegbi 3Haxog3^^ y ^mpbi yBa-ri ^e^iani^'ay BbigaBe^aM c^aBbi, mKonbKi agnrocTpoyBae cynacHH CTaH reTaM raniHbi. Ko^-Hae BbigaBe^TBa agcoHBae 3MeHbi y pэпepтyapн BHgaHHay, iMKHyHbica 3HaMc^ He3aHaTyro Himy, зpaзyмeцb, цi 6yg3e зaпaтpa6aвaнa Taa a6o iHmaa KHira cynacHHM HbiTaHOM.
Tpagb^biMHa HaM6onbm HacbinaHbiM 3'ayna-eццa pэпepтyap BbigaHHay gna gamKonbHara i Ma-nogmara mKonbHara y3pocTy. npbi arynbHbiM cro-g3e цiкaвacцi ga HHTaHHa mchkhm g3e^M KHiri yce ^ TaKi кyпnaroццa gacTaTKOBa aKTbiyHa. HaBaT Tba 6a^Ki, aKia caMi He з'aynaroццa aKTbiyHbiMi HbTanaMi, nina^, mTO gзeцi mBiHHbi HbiTa^. TaMy BbigaBe^aa кaнкypэнцнa y ceгмeнцe HbiTa^aM aygbTopbi gamKonbHara i Manogmara mKonbHara y3pocTy gacTaTKOBa BbicoKaa.
flna HbTanoy capэgнaгa i cтapэMmara mKonb-Hara y3pociy Tpagb^biMHa KHir внпycкaeццa MeHm. HbiTanbi rэтara y3pocTy, aK пpaвina, KHiri ca6e Bbi6iparo^ caMi, He apbiemyronbica Ha ropagbi gapocnbix, y 6onbmaM cтyпeнi gaBaparonbi pэкa-Mema^iaM cBaix agHarogaK. 3a^KaB^b HbiTana-пagneткa Bbigay^ нaпpоcтa: TaKi HbiTan HacTpoe-hh cKemHHHa, MacTa^aM KHi3e agвоgзiцb Hacy HamMaT, TaMy mTo y aro Haoryn Mana BonbHara Hacy, i aro mgneTaK 6onbm cxinbHbi opaBecuj y iнтэpнэцe. YBary пagneткa ^^Ka зaхaпiцb i am^ 6onbm ^^Ka yTpbiMa^. CBaiMi ^b^^Bbrni i ^a^ecm^M Ha3ipaHHaMi a6 reTbiM gзeniццa Eapbic KyзнaцоУ, reHepanbHH gb^KTap 6yMHora paciMcKara BbigaBe^Ba «Pocмэн» [1], aKoe пag-pHXTaBana gna нbIтaнoy-пagneткaУ TaKia ^goy-HHa DpaeKTH, aK «3epцanнa», «nnnHrpbiMbi», <^nH3HyM», «HacToa^ee BpeMa».
Y Eenapyci 3a aпоmнia ragbi 6bino BH^m^^ TaKcaMa mMaT ^KaBbix KHir gna пagneткay. Xo-нaццa ag3Hanb^b pa3HacraMHa^b тэмaтнннaн Ha-кipaвaнacцi, 3'ayneHHe hobhx ayTapay, кpэaтнy-HHa пagнхоgн ayTapay i Bbigay^y ga ^aeKTa-BaHHa KHir. Мэтa gag3eHara apTHKyna - Ha acHOBe
aHani3y KHmHbix BbigaHHay Bbi3Hanb^b ranoyHbia тэнgэнцнi y pa3B^^ pэпepтyapy BHgaHHay gna пagneткay. A6'eKTaM gacnegaBaHHa cTani KHiri, BHRymqaHHa 6enapycKiMi BbigaBe^TBaMi 3 2015 пa 2020 r.
3g3eMcm^ pэgaктapcкi aHani3 BHgaHHay gna пagneткay, Bbi3Hanb^b зaпaтpa6aвaннi reTaM Ka-тэrоpнi HHTanoy garoMararo^ apTbiKynbi, imgp-B'ro, мaтэpнanн Kpyrnbix cTanoy i кaн^epэнцнM, g3e ^ag^-ay^^i Ha3ipaHHi TaKix paciMcKix i 6enapycKix gacnegHbiKay i niTapaTapay, aK Mapbia HapHaK, MapHa KpHnoBa, AneHa M^эnbcкaa, Haga AneMHiK, Paica EapaBiKOBa, HrogMina Py6neycKaa, AKcaHa Eaзneпкiнa.
AcHoyHaa nacTKa. flna HHTanoy capэgнara i cтapэMmara mKonbHara y3pocTy aKTHyHa пimyцb TaKia 6enapycKia ayTapH, aK ^yreH XBaneM, Anecb EagaK, Paica EapaBiKOBa, ^yreHia Пacтэpнaк, AнgpэM ^BaneycKi, BanepbM Гaпeey, Anecb Ha-BapHH, AнgpэM Oegapэнкa, HiHa EargaHaBa i iHm.
Y ropmyro napry хaцenaca 6 agзнaннцb 3Hi-^эннe коnbкacцi KHir a6 ^a6neMax, 3Ba3aHHx 3 кaмп'roтapнзaцнaM rpaMagcTBa. 3ane^Hac^ g3a-цeM ag rag^этay, HayMeHHe нanag^вaцb 3HociHH y pэanbнacцi, rorpy^BHHe y BipTyanbHyro pэanb-нacцb, HayMeHHe ^rn^ caпpaygннa nanaBenba agHociHH, agcyraac^ pyxanbHaM aктнyнacцi, 3a-xaпneннe KaM^roTapHbiMi rynbHaMi, cTpaTa цiкa-вacцi ga HHTaHHa KHir, KnmaBae MHcneHHe i r. g. -a6 reTbix пpa6neмax aKTHyHa пicani пegarоri, roi-xonari, 6aцbкi y 2000-2010-a rr. I ayTapH imgp-пpэтaвani reTyro ^ тэмaтнкy i пpa6neмaтнкy cpogKaMi мacтaцкara cnoBa, He 3a6bBaroHH ^a BHxaBayHH i пaзнaвanbнн acпeктн niTapaTypbi (A. Eyтэвiн, B. fflnyKiHa, B. Гaпeey).
3a aпоmнia ragH mgpacno пaкaneннe gзaцeM-HHTaHoy, aKia KaM^roTapbi 6aнaцb 3 нapag^эннa i HaByHbinica iMi кapнcтaццa paHeM, hhm Hbrra^ i niннцb. CKnagaHa пicaцb ^a Toe, mTO Mae po3Hae 3Ha^HHe y ^нццi ayTapa i y ^нццi aro HHTanoy. EenapycKaa gacnegnb^a gзiцaнaM niTapaTypH AKcaHa Eaзneпкiнa ag3Hanae: cyнacнacцb tbo-pa MO»a пagкpэcniвaцb нecyнacнacцb ayTapa», «кaмп'roтapнaa pэanbнacцb a6'eKTHyHa cтapэe i pо6iццa cMemHaM gna HOBara пaкaneннa», ayTap po6i^ cBaix пepcaнa®ay «Hocb6iTaMi cTpaxay i KOMraeKcay caMora ayTapa» [2, c. 118]. nicbMeH-HiKaM кaмп'roтapaнaa pэanbнacцb ycпpнмaeццa 3 э^eктaм HaBi3HH, HbiTanaMi - aK a6'eKTHyHaa pэanbнacцb, BigaBOHHa, пicbмeннiкi agнyвaroцb rэтa i y^o He cпamaroццa y gзiцaнaM niTapaTypH pa3Ba^a^ a6 пpa6neмax кaмп'roтapнзaцнi.
104 Рэпертуар беларусмх л1таратурна-мастаик1х выданняу для падлеткау: асноуныя тэндэниьп разв1иия
Адзначым толькi адно выданне на заяуленую тэму, якое прыцягнула нашу увагу тым, што з'яу-ляецца аутарсюм, г. зн. тэкст i малюню у iм зроб-лены адным чалавекам - 1рынай Чурсшой-Бед-нарскай, якая тша пад псеудашмам Бабуля 1ра.
Гэта аповесць «Виртуальный мозгоед» з пад-загалоукам «Правдивая история одного мальчика». У творы расказана псторыя хлопчыка, якi трату у камп'ютарную залежнасць, згубiу су-вязь з рэальнасцю, аднак знайшоу у сабе сiлы вырвацца з вiртуальнага палону. 1дэйны змест твора вщавочны i не новы. 1люстрацьп аутара накiраваны на перадачу апднага аблiчча <^р-туальнага чарвяка», а галоуны герой заусёды паказаны са стны, ён быццам абязлiчаны. Стау-шы палоннымi вiртуальнага свету, мы страчваем сябе як асобу, быццам бы гаворыць аутар. З ш-шага боку, кожны чытач можа у сiлуэце галоу-нага героя убачыць сябе i задумацца аб ролi кам-п'ютара у сваiм жыццi.
I усё ж у прыярытэце лiтаратарау сёння не камп'ютарная тэматыка. Больш пiшуць сучас-ныя аутары на традыцыйныя для падлеткау тэмы: узаемаадносiны з аднагодкамi, бацькамi i настаунiкамi; сяброуства i каханне; пошук свай-го месца у жыцщ i адказу на спрадвечныя чала-вечыя пытаннi. Аб гэтым, напрыклад, апавядан-нi, аповесцi i раманы Лiны Багданавай i Валерыя Гапеева.
Лша Багданава пiша на рускай мове. Пад-леткам адрасавана яе серыя «В контакте», у якой пiсьменнiца апiсвае рэальныя псторып з жыцця сучасных падлеткау i прыводзiць каментарыi людзей рознага узросту i розных прафесiй. «У якасщ каментатарау выступаюць "пшхолаг", "шкодная настаунща", "прыгажуня", "дасведчаны пшхолаг", "першакласнiк з яблыкам", "прасунуты вучань старэйшага класа", "бабуля з пруткамi" i "жыхар Камчаткi". Безумоуна, кожны з гэтых персанажау мае свой погляд на праблемы галоу-нага героя. Шкодная настаунща ацэньвае сгтуа-цыю крытычна, выказваецца iранiчна i часам з'едлiва. Дасведчаны пахолаг прапануе пра-фесiйнае тлумачэнне - каб чытач уважлiва пра-аналiзаваУ усе прычыны, наступствы i акалiч-насцi. Прыгажуня глядзiць на рэчы як тыповая модная дзяучынка, i калi справа датычыцца iншых, то дэманструе выдатную пранiклiвасць i здагадлiвасць. Меркаванне прасунутага вучня будзе iмпанаваць большасцi чытачоу: разумны, сучасны, адэкватны, здольны падтрымаць i па-пярэдзщь пра памылку - менавiта так кожны з нас некалi уяуляу iдэальнага старэйшага брата. Рэплiкi каментатарау часам падаюцца прадка-зальнымi, нават банальными У лiдарах тут, вя-дома, бабуля з пруткамi, якая лiчыць праблемы падлеткау дробнымi, суадносщь сучаснае жыццё з эпохай сваёй маладосщ i упарта нагадвае пра
сямейную утульнасць. Так, дома чакаюць смач-ныя блiны, а у час бабулшай маладосцi сукенку шылi на некалькi гадоу - але усё гэта наурад цi дапаможа сённяшняй дзяучыне больш упэунена пачувацца у стасунках з аднагодкамi. Кшп Лiны Багданавай вучаць адрознiваць удумлiвае меркаванне ад дзяжурнай парады на кожны дзень i разам з тым пагаджацца з рэчамi вщавочнымЬ» [3].
Вiдаць, шхто з беларускiх аутарау не тша пра каханне так смела, раскрываючы пачуццё праз успрыманне рознымi героям>падлеткам^ як Валерый Гапееу. Яго кнш «Мая мiлая ведзьма», «Урокi першага кахання» прыцягваюць увагу менавiта щкавым i сучасным зместам. Кантра-люй свае учынкi i свае словы, каб не было ба-люча i сорамна - папярэджвае аутар. А шкодныя звычкi дарослых людзей могуць пераутварыць жыццё iх дзяцей у «ведзьмшу тоню», таму будзь уважлiвы да тых, хто жыве побач з табой, не будзь жорстюм i бесчалавечным (раман «Ведзь-мiна тоня»).
Па нашых назiраннях, узрасла цiкавасць аутарау i выдауцоу да фшасофсюх, экзiстэнцы-яльных тэм, да алегорып у дзiцячай лгаратуры. Напрыклад, кнiга Сяргея Календы «Балтыйсюя шкарпэткi» - гэта зборнiк казак на мяжы жах-лiучыка i прыпавесцi, пауночнай мiстыкi i бiб-лейскага аповеду са страшнымi МиЬ-псто-рыямi. Аутар упэунены, што сучасным дзецям больш не падыходзщь канцэпцыя «i ж^Iлi яны доуга i шчаслiва» i што задача дарослых - не вы-хоуваць з дзщящ раба сiстэмы. Менавiта так кшга ахарактарызавана на краудфандынгавай платформе иЩ.Ъу, дзе быу арганiзаваны збор сродкау на выданне. Зборнiк прашюстраваны самiм аутарам (акрыл на палатне).
Аб найвышэйшай патрабавльнасцi да сябе, ушкальнай працаздольнасцi i нежаданнi проста «жыць, як усе» гаворыць Аляксандр Тамковiч у зборнiку бiяграфiчных артыкулау «Мазаiка жыцця». Аутар дзелiцца з чытачамьстаршаклас-нiкамi сваiмi Уражаннямi ад гутарак са Святла-най Алексiевiч, Аленай Анiсiм, Андрэем Хада-новiчам, Барысам Пятровiчам, Адамам Глобусам i iншымi беларускiмi дзеячамi культуры, лгара-туры, навукi. Жыццёвая пазiцыя гэтых людзей выклшае у чытачоу жаданне развiваць сваю асобу, фармiраваць свой погляд на рэчаюнасць, эма-цыянальна напiсаны тэкст не дазваляе застацца абыякавым.
Пра каштоунасць сям'i, мiру у краiне, дабра-быту у жыцщ застауляе задумацца «некулiнар-ная кшга» Зараславы Камiнскай «Калядны стол». Анатацыя дакладна перадае яе iдэйную наюра-ванасць: «Гэта кнiга пра вас i пра тое, што вы узгадаеце, пакуль будзеце яе чытаць. Любiмыя стравы, забытыя месцы i людзi, з якiмi вы дзялш ежу i сваё жыццё.
Д. П. Зылевн
105
Што вы любш есцi, калi былi маленькiмi? Хто для вас гатавау калюьщ i для каго вы га-туеце зараз? Што вы елi апошнiм разам, калi ад-чувалi сябе шчаcлiвымi?
Калi вы не можаце узгадаць нiводнай псто-рьп, пачнiце чытаць, i успамшы з'явяцца над гэ-тымi cтаронкамi, шбыта пара над гарачым рон-далем».
У кнiзе не пазначаны чытацю адрас. Яна для усёй сямЧ. У ёй уcпамiны i роздумы дарослага аутара пра сябе у розным узросце. I думаецца, што мнопя cтаршаклаcнiкi па-iншаму убачаць сваё жыццё, задумаюцца над тым, што такое шчасце i што помнiцца i цэнщца людзьмi у любым узросце. Ушверсальнасць чытацкага адраса, або Шик-псторып, цi Crossover fiction, - так вы-значаюць сучасныя даcледчыкi лгаратуры па-добныя творы. Павелiчэнне колькасщ таюх кнiг -таксама тэндэнцыя апошняга часу. Пicаць так, каб было щкава i дзецям, i дарослым, пicаць як быццам для сябе, яюм я быу раней i якi я зараз. Нярэдка афармленне такiх кнiг здаецца «дз^-чым», а змест у большай cтупенi «дарослым». Мяжа памiж дзщячай i дарослай кнiгай усё больш размываецца.
Перакладчыца i даследчыца лiтаратуры Вольга Мяэотс дзелщца цiкавымi назiраннямi аб тым, што «дзiцячая лiтаратура, становячыся лгаратурай на два адрасы, губляе шшым разам частку cваiх традыцыйных характарыстык. Так, аутары, якiя звяртаюцца да сур'ёзных сацыяль-ных праблем сучаснага жыцця, вымушаны, каб не пакрывщь супраць прауды жыцця, адмауляц-ца ад традыцыйнага для дзiцячай лггаратуры аптымicтычнага фiналу: бо зуciм не для кожнай праблемы icнуе добрае рашэнне. <...> Не па-збегла дзщячая лiтаратура i тэндэнцыi да фар-мальнага ускладнення. Традыцыйны лшейны сюжэт, вышыты па архетыпiчнай канве, усё часцей замяняецца ускладненай канструкцыяй з перапляцення сюжэтных лшш i часавых пластоу» [4, с. 179-180]. Выказваючы занепако-енасць тым, щ не прывядзе падобнае ускладнен-не формы i зместу творау да страты ix чытача-дзiцяцi, Вольга Мяэотс выказвае меркаванне, што «спасае» такую лiтаратуру захапляльны сюжэт i гicторыя пра перcанажа-дзiця, таму што дзецi шукаюць творы пра cваix аднагодкау, якiя таксама вырашаюць, як жыць.
Яшчэ адна тэндэнцыя сучаснай беларускай падлеткавай лгаратуры - гэта павелiчэнне колькасщ прыгоднiцкix кнiг на тэмы беларускай ri-cторыi i мiфалогii як у традыцыйным жанры каз-ю, напрыклад, «Чаму Меша не мае хаты» Надзеi Яcмiнcкай, так i у выглядзе кнiг з дадатковай рэальнасцю, у жанрах фантастычнага рамана, фэнтэзi i нават кнiгi-квэcта. Адной з першых у гэтым шэрагу выйшла кнiга юнай беларускай
тсьменнщы Ксенii Шталенковай «Адваротны бок люстра». Аутарка прэзентавала першую частку свайго рамана-фэнтэзi яшчэ у 2012 г. У 2016 г. выдавецтва «Мастацкая лiтаратура» выдала тры-лопю Ксенii Шталенковай пад такой жа агуль-най назвай. Галоуная герашя Варвара Станкевiч, 15-гадовая школьнiца з Вшьнюса, дзякуючы антыкварнаму люстру трапляе у Вiльнюс XVI ст., дзе знаёмщца з юным шляхцiчам Мiхалам Са-колiчам. Разам з героямi чытачы трапляюць у iнтрыгi i зговары, характэрныя для каралеускага двара таго часу.
Раман Ксени Шталенковай не патрабуе аба-вязковай наяунасщ iлюстрацый, аднак мастац-кае афармленне выдання выканана самой ау-таркай на вельмi высокiм узроуш, было прэзен-тавана як дыпломны праект, яю увайшоу у пя-цёрку лепшых работ у намiнацыi «Графiчны дызайн» на мiжнародным конкурсе Брытанскай школы дызайну « Дызайн-дэбют - 2015» у Маскве. 1люстрацьп у кнiзе нешматлiкiя, толькi на вок-ладцы i шмуцтытулах, чорна-белыя, графiчныя, з вялiкай колькасцю дэталяу, сiмвалiчныя. У цэ-лым выданне выглядае вельмi гарманiчным i у поунай ступенi рэалiзуе эстэтычную функцыю лгаратуры.
Беларускiя дзецi з вялiкiм задавальненнем чытаюць i разглядваюць iлюстраваную энцык-лапедыю з дадатковай рэальнасцю «Героi мiфау i легенд Беларусi», падрыхтаваную аутарскiм калектывам пад рэдакцыяй Г. П. Коршунава. Цудоуна праiлюстраваная энцыклапедыя ство-рана на аснове беларускага фальклору, яна ары-ентавана на малодшых школьнiкаУ, аднак щка-вая для чытачоу любога узросту, проста малод-шыя школьнiкi у большай ступеш трапляюць у палон малюнкау, акiя ажываюць з дапамогай спецыяльнага дадатку. Гумарыстычныя шюст-рацыi, шфарматыунасць тэксту, арыгiнальныя шрыфты i у цэлым эстэтыку выдання у поунай ступеш могуць ацанщь больш дарослыя чытачы.
Тэму беларускай мiфалогii, толью у жанры гарадскога фэнтэзi, штэрпрэтуе i кнiга Алiны Длатоускай «Арнаменты». Вёскi паступова вы-мiраюць, участю некранутай чалавекам пры-роды скарачаюцца, i усе «нячысцiкi» вымушаны перабiрацца у гарады, знаходзячы там пры-мяненне уласным магчымасцям. У Купалаусюм скверы Мiнска пасялiуся Лясун, ён па-свойму карае тых, хто засмечвае сквер: людзi не могуць выбрацца адтуль, блукаюць па сцежках, выб> ваючыся з сiл. На Камсамольсюм возеры Вадзя-нiк цягне на дно тых, хто купаецца пасля Перу-нова дня. У Каменнай Горцы жыхароу застауляе вар'яцець кашачы кароль Варгш. Алiна Длатоу-ская вымушае чытачоу задумацца аб народных традыцыях, вераваннях, знаёмiць з мiфалагiчны-мi персанажамi, пры гэтым уздымае маральныя
106 Рэпертуар беларусмх л1таратурна-мастаик1х выданняу для падлеткау: асноуныя тэндэниьп развшия
пытанш, выклiкае цiкавасць да беларускай культуры, дэманструючы яе у сучасным, папулярным ва ушм свеце жанры фэнтэзь
Аб мiфалагiчных персанажах пiша i Кацяры-на Хадасевiч-Лiсавая у сваёй кшзе-квэсце «Ключ ад вялiкай каштоунасщ». Асiлкi, ведзьмы, кт-мары, рускалю i артэфакты, якiя гарантуюць найвышэйшую узнагароду, - аб уciм гэтым дзi-ця не проста можа прачытаць, яно само можа стаць удзельнiкам прыгод, штэлектуальнай гульнi: «Перад асiлкам i прыгажуняй стаiць слуп, якi паказвае тры розныя кiрункi. З гэтага месца на тры бакi свету разыходзяцца тры дарогi. Адна шыльда паказвае на Ведзьмша балота, другая запрашае у Злавесны лес, трэцяя вядзе да Таям-шчага возера.
Выбiрай, дружа, куды вы рушыце далей.
Калi да балота, то пераходзь на с. 7.
Калi у лес, то гартай да с. 15.
Калi да возера, то чытай са с. 30».
Таюя кнт, як адзначае В. У. Пазнякова, выконваюць функцыю «акумулiравання i транс-лiравання праз тэкст i iлюстрацыйны шэраг нацыянальных культурных традыцый», ролю «пасрэдшка у перадачы культурных традыцый ад пакалення да пакалення, узнауляючы ка-мунiкатыунае поле памiж бацькамi i дзецьмi» [5, с. 189].
Яшчэ адна кнiга Кацярыны Хадасевiч-Лiса-вой «Жахлiучык пра трох сяброу i прывiд з хута-ра. Жахлiучык пра жудасную ноч i чатырох сяб-ровак» - гэта кшга-перакрутка, разлiчаная на небаязлiвых хлопцау i дзяучат, якiя любяць слу-хаць страшныя гiсторыi. Гiсторыя пра хлопчыкау распавядае пра мiстычныя падзеi, яюя здарылiся з героямi падчас летняга адпачынку у вёсцы. Эпiграфам да яе мага б стаць купалаусюя радю «Курганы шмат чаго нам гавораць», бо сюжэт звязаны з таямнiцай старажытнага кургана.
Гiсторыя пра дзяучынак распавядае пра тых паненак, якiя iмкнуцца максiмальна цiкава пра-весцi час без бацькоу, зладзiць вечарынку, пазна-ёмiцца з цiкавымi асобамi. Апоуначы, як вядома, пачынаецца самае щкавае.
Кнiга разлiчана на прачытванне «з двух ба-коу», мае два тытульныя аркушы. Форма кшп-перакрутю, гендэрны падыход у пабудове сю-жэту, жанр жахлiучыка павiнны защкавщь дзя-цей сярэдняга школьнага узросту.
Кшга гэтага ж аутара «Знаёмцеся - # Пада-бай.к@» разлiчана на малодшых падлеткау i пра-дугледжвае актыунае узаемадзеянне з выданнем. Пiсьменнiцы удалося спалучыць папяровыя ста-ронкi i старонкi гаджэта. Дзiця можа чытаць i гуляць з вясёлым камп'ютарным хлопчыкам, якi жыве у iнтэрнэце i любiць паюдаць лайкi у выглядзе сэрцайкау. У кшзе ёсць Падабай-гуль-ня i Падабай-вандрульня, QR-код на вокладцы
адсылае да буктрэйлера, якi расказвае пра выданне. У казцы моцны забауляльны i адукацый-ны аспекты зместу, а галоунае - яна можа склас-цi канкурэнцыю камп'ютару i далучае дзяцей да беларускай мовы.
У наш час шфарматыуных тэхналогiй i сва-боды творчасцi многiя аутары i выдауцы пашы-раюць прастору друкаванай кшп. Напрыклад, кнiга Яраша Малiшэускага i Аксаны Спрынчан «Малочны кактэйль для Вужынага Караля» мае падзагаловак «Камп'тарная казка» i па форме уключае у сябе элементы зносiн у чаце. Дзяучынка Альдона знаходзщь на камп'ютарным стале Вужынага Караля, частуе яго малаком i вядзе з iм цiкавыя гутаркi. Вуж адказвае ёй, выстукваючы хвастом словы на клавiятуры. Вужыны кароль з'яуляецца носьбгам народнай мудрасцi, ён заусёды гатовы дапамагчы-падка-заць гераiнi выхад з любой сггуацып.
Кнiга, створаная у выдавецтве «Мастац-кая лiтаратура», незвычайная па форме: вок-ладка, тытульны аркуш, развароты з iлюстра-цыямi размешчаны стандартна, а старонкi з тэкстам для прачытання патрабуюць павароту на 90 градусау. Словы Вужынага Караля да-дзены з водступам управа на сшяй залiуцы, вiзуальна нагадваюць размяшчэнне тэксту пры зносiнах у чаце.
Хочацца назваць яшчэ адну канструктыуна незвычайную кнiгу, якая можа защкавщь падлеткау, - «Дзщячая заМова». Першая частка кнi-гi была выпушчана яшчэ у 2013 г., другая - у 2015 г. з мэтай прыцягнення увап да праблемы недастатковых ведау многiмi беларусамi роднай мовы. Аутарам з'яуляецца заснавальшк бясплат-ных курсау беларускай мовы «Мова нанова» i арганiзатар шматлшх культурных праектау Глеб Лабадзенка.
Аутар у арыпнальнай графiчнай форме тлу-мачыць складаныя (на яго думку) аспекты бела-рускай лексш. Тлумачыцца рознiца мiж значэн-нямi слоу «цяпер» i «зараз», «сабе» i «сябе», «табе» i «цябе», «стул», «крэсла» i «фатэль», «дыван» i «канапа», «гаспадарка» i «гаспадыня», «елка», «ёлка» i ^<ялiнка», «нядзеля» i «тыдзень»^ Усяго 120 малюнкау - простых, нават прымi-тыуных па тэхнiцы выканання. Напрыклад, ф^урю хлопчыка i дзяучынкi даюцца у выглядзе трохкутнiкаУ вяршынямi унiз i уверх. На кожным малюнку персанажы вядуць дыялог. У ру-капiсных подшсах да малюнкау у гумарыстыч-най форме тлумачыцца значэнне слоу.
Кшга выпушчана у выглядзе нататнiка на спружыне. Як патлумачыу аутар у сваёй «Карот-кай прадмове», «каб можна было лёгка выдзерщ з яе аркуш з тым, што увесь час блытаеце - i па-весiць на сценку, каб запамшаць. Або адправiць поштаю сябру. Або прэзентаваць сяброуцы».
Ä. П. Зылевн
107
Гэтае стыльнае аутарскае выданне арыента-вана на тых людзей (дзяцей i дарослых), якiя хо-чуць лёгка i непрымушальна Удасканалiць свае веды па беларускай мове.
Адзначым, што мнопя выданнi прадугледж-ваюць iнтэрактыу з чытачамь Кнiга Л. Воль-скага, А. Хадановiча, А. Глобуса «Малевiч для дзяцей» змяшчае спецыяльныя разваро-ты для малявання, дае магчымасць пагуляць, натсаць казку, разгадаць красворд. Кожная карцша мастака суправаджаецца казкай А. Глобуса. Пасля яе - гульня, якая прапануе дат-саць, што думаюць героi з карщны, дамаля-ваць касцюмы акцёрам, зрабщь калаж з папе-ры, часотсау i газет.
Такiм чынам, знаёмства з бiяграфiяй i твор-часцю мастака прапануецца у форме кшп, якая здольна зацiкавiць чытача сваёй формай, канцэп-цыяй, а не толью асобай К. Малевiча.
Заключэнне. Мы a6a3Ha4brni некаторыя, на нашу думку, найбольш значныя тэндэнцын у раз-вiццi сучаснага рэпертуару выданняу для пад-леткау: аутарская штэрпрэтацыя фiласофскай тэмы i тэмы мiфалогii; шматбаковае асэнсаванне ролi сяброуства i кахання у жыцщ падлетка; павелiчэн-не колькасцi кнiг, арыентаваных на дзяцей i да-рослых; пошук новых форм падачы зместу твора i фарматау зносiн з чытачамi; стварэнне крэатыу-ных графiчных мадэляу кнiжных выданняу. I га-лоунае, на што робяць упор сучасныя аутары i выдауцы, - гэта стварэнне сваёй, БЕЛАРУСКАЙ кшп, кшп на беларускай мове, на беларусюм на-цыянальным матэрыяле, якая б фармiравала бе-ларускую самасвядомасць i была арыентавана на беларускiя рэали i беларускiх дзяцей. Названая тэндэнцыя адпавядае агульнай сацыяльна-куль-турнай сиуацш у краiне, iмкненню нашых суай-чыншкау да нацыянальнай самаiдэнтыфiкацыi.
Cnic л^аратуры
1. Кузнецов Б. Фэнтези и другие детские книги «Росмэна» / Год литературы. URL: https://godliteratury.ru/ projects/klassiki-dolzhno-byt-v-dva-raza-menshe (дата обращения: 12.12.2020).
2. Бязлепкша А. Дарослая дапамога дзщячай лiтаратуры: як пiсаць, рэкламаваць i выкладаць лiтаратуру для дзяцей // Маладосць. 2011. № 9. С. 116-122.
3. Шпакова Ю. Жыццё падлеткау з каментарыямi // Созвучие. URL: http://sozvuchie.by/knigi/ zhytstsjo-padletka-z-kamentaryyami.html (дата обращения: 8.02.2021)
4. Мяэотс О. Н. Конфликт «отцов и детей»: для кого пишут детские книги, и кто их читает? // Детские чтения. 2014. Т. 6, № 2. С. 170-183.
5. Позднякова О. В. Функции печатной книги в культурном пространстве современного ребенка // Теория и практика общественного развития. 2012. № 10. С. 188-190.
References
1. Kuznetsov B. Fentezi i drugiye detskiye knigi «Rosmena» [Fantasy and other «Rosman» children's books]. God literatury [Year of literature]. Available at: https://godliteratury.ru/projects/klassiki-dolzhno-byt-v-dva-raza-menshe (accessed 12.12.2020).
2. Byazlepkina A. Adult help for children's literature: how to write, advertise and teach literature for children. Maladosts' [Youth], 2011, no. 9, pp. 116-122 (In Belarusian).
3. Shpakova Yu. The lives of teenagers with comments. Sozvuchiye [Consonance]. Available at: http://sozvuchie.by/knigi/zhytstsjo-padletka-z-kamentaryyami.html (accessed 12.12.2020).
4. Myaeots O. N. The conflict of «fathers and children»: for whom do children's books write, and who reads them? Detskiye chteniya [Children's readings], 2014, vol. 6, no. 2, pp. 170-183 (In Russian).
5. Pozdnyakova O. V. Functions of a printed book in the cultural space of a modern child. Teoriya i praktika obshchestvennogo razvitiya [Theory and practice of social development], 2012, no. 10, pp. 188-190 (In Russian).
ЗвестК пра аутара
3bMeBi4 Дзша Паулауна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры рэдакцыйна-выдавецюх тэхналогш. Беларусю дзяржауны тэхналапчны ушверсгтэт (220006, г. Мшск, вул. Свярд-лова, 13 а, Рэспублша Беларусь). E-mail: din-a@tut.by
Information about the author
Zylevich Dina Pavlovna - PhD (Philology), Associate Professor, Assistant Professor, the Department of Editing and Publishing Technologie. Belarusian State Technological University (13a, Sverdlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: din-a@tut.by
Пастушу 10.02.2021
