CC BY
12
Труды БГТУ, 2017, серия 4, № 2, с. 123-129
123
УДК 821.161.3:655.525.3
Я. К. Лабоха
Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот
САЦЫЯЛЬНА- ЭКАНАМ1ЧНЫЯ УМОВЫ 1СНАВАННЯ СУЧАСНАЙ ПЕРАКЛАДНОЙ МАСТАЦКАЙ Л1ТАРАТУРЫ У БЕЛАРУС1
У артыкуле зроблены агляд сучасных умоу кнавання перакладной мастацкай лггаратуры у Беларуси Разгледжаны асабл1васц1 функцыянавання беларуск1х выдавецтвау, як1я працуюць з перакладам^ з улшам уплыву эканам1чных фактарау (прысутнасць на кшжным рынку кшг расш-ск1х выдавецтвау, высок1 падатак на даданую вартасць, адсутнасць падтрымш беларускамоуных выданняу з боку дзяржавы). Адзначана, што прыватныя выдавецтвы маюць дадатковыя цяжкас-щ з распаусюджаннем выданняу. Адлюстраваны характэрныя рысы развщця краудфандынгавых праектау, звязаных з мастацк1м1 перакладаш: ахарактарызаваны асабл1васц1 сам1х праектау, пе-рал1чаны фактары, неабходныя для 1х паспяховай рэал1зацы1. Адзначана, што у Беларуа дзейш-чаюць дзве краудфандынгавыя пляцоуш — Talaka i Ulej, прашюстравана рознща памiж iMi. Разг-леджана сггуацыя у галiне перакладау з боку зацiкаyленых асоб, г. зн. перакладчыкау. Пералiча-ны асобы, як1я паyплывалi i уплываюць на развщцё беларускага мастацкага перакладу у ХХ1 ст., выяулена роля майстроу перакладу i маладых шщыятыуных перакладчыкау. Адзначаны дасяг-неннi беларуск1х перакладчыкау, падкрэслены умовы, якiя аказваюць спрыяльнае уздзеянне на развiццё перакладчыцкай працы. Пералiчаны выдавецтвы, як1я звяртаюць найбольшую увагу на выданне беларуск1х перакладных кнiг.
Ключавыя словы: мастацк1 пераклад, выдавецтва, краудфандынг, школа перакладу, сучас-ная лiтаратура, беларуск1 лiтаратурны працэс, перакладное выданне.
E. K. Labokha
Belarusian State Technological University
SOCIO-ECONOMIC SETTINGS OF MODERN TRANSLATED LITERATURE IN BELARUS
The article reviews the modern context of Belarusian translated literature development. Main operation features of Belarusian publisher houses issuing translated literature are examined with due regard to economic forces (e.g. market presence of books printed in Russia, high rate of the value-added tax, lack of the government support for Belarusian-language books). It is noted that private publishers face extra difficulties related to book distribution. The article reflects typical development features of crowdfunding projects aimed at supporting literary translations and names essential forces contributing to the realization of such projects. It is also mentioned in the article that there are two operating crowdfunding platforms (Talaka and Ulej), and the differences between them are described. The situation in the translation field in relation to the parties involved (i.e. translators) is outlined. The article provides a list of persons who contributed or are contributing to the evolution of the Belarusian literary translation in the XXI century. The important role of translation experts and young ambitious translators is emphasized. Achievements of Belarusian translators are noted. Facilities contributing positively to the translators' work are specially stressed. Publishing houses that pay most attention to Belarusian translated literature are named.
Key words: literary translation, publishing house, crowdfunding, school of translation, modern literature, Belarusian literature process, translated book.
Уводзшы. У галше беларускамоунага мастацкага перакладу у апошшя гады наз1раюцца станоучыя тэндэнцьп да павел1чэння колькасщ выданняу i ахопленых моу арыпналау, павыша-ецца щкавасць з боку чытачоу. У гэтых абставь нах мае сэнс прасачыць, у яюх сацыяльна-эка-нам1чных умовах адбываецца гэты уздым: яюм чынам функцыянуюць выдавецюя аргашзацыи у галше перакладной л1таратуры, яюя фактары на ¡х уплываюць; яюя новыя метады выкарыстоу-ваюцца для выдання i прасоування перакладау, ул1чваючы развщцё шфармацыйнага грамадст-
ва; як уплыу аказваюць на развщцё мастацкага перакладу у сучасным беларусюм лггаратур-ным працэсе шщыятывы перакладчыкау. Таюм чынам, мэта нашага артыкула — акрэслщь асабл1васщ юнавання беларусюх мастацюх пе-ракладау у сучасных умовах.
Асноуная частка. Разгледз1м асабл1васщ галшы мастацкага перакладу з боку аргашза-цый, яюя займаюцца выданнем кшг, з боку новых магчымасцей фшансавання перакладных выданняу, а таксама з боку унёску асоб, защ-кауленых у беларусюм мастацюм пераклад зе.
Выдавецтвы. Нaпaчaткy ХХ1 ст. умовы для выдання пеpaклaдной мастацкай лiтapaтypы застаюцца дaлёкiмi ад с^ьмльных з-за шэpaгy пpычын, з улшам якix функцыянуе выдавецка-пaлiгpaфiчны комплекс (ВПК) Белapyсi.
Пеpшaя з ix заключаецца y aсaблiвaсцяx ю-навання белapyскaгa кнiжнaгa pынкy, дзе сва-бодна paспayсюджвaюццa pyскaмоyныя œpa^ лады як клaсiчныx, так i пaпyляpныx сучасных твоpaУ, выпушчаных paсiйскiмi выдaвецтвaмi. Няма пaтpэбы paбiць пapayнaльны aнaлiз маш-табау вытвоpчaсцi "выдавецюх пгантау" з Расй i белapyскix выдавецтвау, каб aцaнiць магчымасць кaнкypэнцыi пaмiж iмi. Вiдaвочнa, што белapyскiм выдавецтвам няма сэнсу пе-paклaдaць на pyскyю мову i дpyкaвaць тыя твоpы, што выпускаюцца у Расй i paOTay^-джваюцца на тэpытоpыi Белapyсi, бо кошт ix будзе вышэйшы, якасць гоpшaя, а чытачу няма пpынцыповaй pознiцы, дзе была нaдpyкaвaнaя кнiгa. Таму сёння сяpод мaстaцкix пеpaклaдay на pyскyю мову, выпушчаных y Белapyсi, пе-paвaжaюць выдaннi для дзяцей, яюя стaбiльнa з'яуляюцца адным з самых пaпyляpныx вiдay выданняу, а з "дapослaй" лiтapaтypы — œpa^ лады на pyскyю мову твоpaУ белapyскix пiсьменнiкay.
Што датычыцца белapyскaмоУныx мастац-кix пеpaклaдay, то тpэбa yлiчвaць наступныя aкaлiчнaсцi:
— y выпадку выпуску кнiг, якiя ёсць на pbirny у пеpaклaдзе на pyскyю мову, белapyскi пеpaклaд мyсiць кaнкypыpaвaць з iмi таксама;
— значная частка пaкyпнiкоУ i чытачоу ва-лодаюць белapyскaй мовай на невысоюм yзpоy-нi i не адчуваюць пaтpэбы у яго пaвышэннi, ш-шымi словaмi, кола патэнцыйных пакупшкоу белapyскaмоУныx пеpaклaдay y пpынцыпе мен-шае за кола патэнцыйных пакупшкоу увогуле.
Дpyгaя пpычынa, што ускладняе функцыя-наванне ВПК, заключаецца у aсaблiвaсцяx rnp-мaтыyнa-пpaвaвыx актау з галшы экaномiкi, якiя дзейнiчaюць на тэpытоpыi Белapyсi. Так, вельмi негатыуна на сiтyaцыю у выдавецкай га-лiне уплывае падатак на дадатковую вapтaсць, якi у Белapyсi на кшгавыдавецкую пpaдyкцыю складае 20%, y той час кат у суседшх кpaiнax ён значна меншы (y Расй — 10%, y Польшчы на асобныя гpyпы выданняу ПДВ складае 58%). Тaкi yзpовень ПДВ не спpыяе паспяховай кaнкypэнцыi белapyскix выданняу з зaмежнымi.
Выдавецтвы, яюя пpaцyюць з мaстaцкiмi пеpaклaдaмi на белapyскyю мову, таксама не маюць нiякaй пaлёгкi ад дзяpжaвы: кaлi з 1994 па 2002 г. асобныя вщы падаткау змяншалюя для тых выдавецтвау, якiя выпускам белapyскa-моуную пpaдyкцыю, то пасля 2002 г. кшп на белapyскaй мове не маюць пpыяpытэтy [1].
Тpэцяя пpычынa звязана з ^аблемай ayrap-скix пpaвоy. Як вядома, маёмасныя пpaвы аута-pa любога мастацкага твоpa aбapaняюццa законам на ^ацягу жыцця ayтapa i пэуны тэpмiн пасля яго смеpцi: y Белapyсi гэта 50 год, y ш-шых кpaiнax тэpмiн можа быць большым (нaпpыклaд, y Польшчы маёмасныя ^авы на твоp дзейнiчaюць на пpaцягy 70 год пасля смеp-цi ayтapa, а у Мексiцы нават на ^ацягу 100 год пасля смеpцi ayrapa). Пасля заканчэння гэтага тэpмiнy твоp стaновiццa гpaмaдскaй уласнасцю. На пеpaклaд yсix твоpay, якiя не пеpaйшлi у гpaмaдскyю уласнасць, выдавецтва мусщь на-быць ayтapскiя пpaвы.
На Захадзе яшчэ у ХХ ст. усталявауся шс-тытут лiтapaтypныx агенцтвау, якiя таксама займаюцца пытaннямi ayrapœix пpaвоУ, y тым лiкy i на пеpaклaды. Таму выданне пеpaклaдay сучасных замежных ayтapay можа ускладнщца падчас aтpымaння пpaвоy на пеpaклaд: m-rap-шае, тpэбa знaйсцi агенцтва, якое валодае npa-вaмi на пэуны твоp, пa-дpyгое, тaкiя агенцтвы звычайна маюць пэуныя усталяваныя цэны, да-волi значныя для белapyскix выдавецтвау. Да таго ж агенцтвы не маюць пафэбы цiкaвiццa aкaлiчнaсцямi iснaвaння белapyскaмоУныx пе-paклaдay i paбiць "знiжкi".
Тaкiм чынам, з пункту гледжання aсaблiвaс-цей aтpымaння пpaвоy на пеpaклaд усе твоpы можна пaдзялiць на тpы 1рупы:
1) твоpы, якiя належаць да ^амадскай улас-нaсцi: ayтapскiя ^авы на ix набываць не тpэбa;
2) сучасныя твоpы замежных ayrapay, з якi-мi пеpaклaдчык знаёмы aсaбiстa (звычайна гэта паэты i шсьменнш кpaiн былога СССР i былой Югаславп): ayтapскiмi пpaвaмi валодае сам ау-тap i пеpaклaдчык мае магчымасць дaмовiццa з iм на "бapтэp", г. зн. "узаемны пеpaклaд", i да т. п.;
3) сучасныя твоpы замежных ayrapay, y ^ы-вaтнaсцi зaxоднix: выдавецтва мусщь набываць ^авы на пеpaклaд пpaз замежнае агенцтва.
Зpaзyмелa, што у Белapyсi пеpaвaжaюць мaстaцкiя пеpaклaды твоpaУ пеpшaй i дpyгой ^уп. Выданне мастацкага пеpaклaдy з твоpay тpэцяй гpyпы пaтpaбyе ад выдавецтва большых выдаткау.
Пpывaтныя выдавецтвы дадаткова сутыка-юцца з цяжкaсцямi ^ы paспayсюджaннi свaix кнiг. Белapyскi манапалют y гaлiне кнiгapaспay-сюджання ААТ "Белкшга" аддае пpыяpытэт кнiгaм дзяpжayныx выдавецтвау i любым шы-pокa pэклaмaвaным выданням (звычайна яны patiœ^), i у некaтоpыx кpaмax (на^ыклад, кнiгapнi "Кнiгi i кнiжaчкi" у цэнтpы Мiнскa) бе-лapyскaмоУныя пеpaклaды пpывaтныx выдавецтвау стаяць y самых "rayxix" месцах, куды шэ-paгaвы чытач не дадумаецца зaзipнyць.
Таим чынам, з пункту гледжання негатыуных уздзеянняу на беларускае перакладное кшгавы-данне сггуацыя выглядае не надта станоучай.
Падтрымка выдауцоу перакладной л1тарату-ры можа ажыццяуляцца з боку дзяржавы i з боку прыватных фондау щ шстытутау.
Дзяржава аказвае падтрымку выдання л1та-ратуры, у тым лшу перакладной, у выглядзе да-тацый на асобныя выданш, яюя атрымл1ваюць статус сацыяльна значных. Выходзяць таюя выданш пераважна у дзяржауных выдавецтвах.
Што датычыцца фондау па падтрымцы перакладау, то у Беларус таюх не юнуе. Аднак ёсць замежныя фонды i шстытуты, яюя защкау-леныя у прасоуванш уласнай лгаратуры у за-межжы i аказваюць падтрымку перакладчыкам i замежным выдавецтвам. Напрыклад, пераклады з польскай мовы маюць падтрымку ад Польскага шстытута, пераклады са шведскай — ад Шведс-кага шстытута (амаль усе дз1цячыя выданш апошшх гадоу выйшл1 на беларускай мове пры яго падтрымцы), перакладчыю з нямецкай могуць звярнуцца да 1нстытута Гётэ у Мшску. У сярэдзше 2000-х гг. у Беларус таксама праца-вала праграма падтрымю перакладау з француз-скай мовы ад Французскага шстытута у Пары-жы. Аднак дапамога гэтых шстытутау у любым выпадку не распаусюджваецца на усе выданш.
Таюм чынам, умовы для выпуску мастацюх перакладау у Беларус не надта спрыяльныя: выдавецтвы мусяць вырашаць шэраг пытанняу, сярод яюх найбольш вострым з'яуляецца ф> нансавае. Найбольш стабшьная "шша" сярод мастацюх перакладау — л1таратура для дзяцей, якая добра купляецца i на рускай, i на беларус-кай мове. Астатняя мастацкая перакладная л1та-ратура рэдка становщца акупнай. Тым не менш, нягледзячы на праблемы, ёсць нямала защкау-леных выдауцоу, перакладчыкау i чытачоу, дзя-куючы яюм у апошш час выходзщь усё больш перакладных выданняу, частка з яюх была пра-фшансаваная з дапамогай краудфандынгу.
Краудфандынг. З восеш 2015 г. у Беларус у галше кшгавыдання пачат рэал1зоувацца краудфандынгавыя праекты. У цэлым краудфандынг (з англ. crowd — натоуп, funding — фшансаванне) — гэта зб1ранне грошай на нейю праект талакой праз спецыяльныя штэрнэт-пля-цоую. Таю спосаб фшансавання розных незалежных праектау упершыню быу ужыты у ЗША у 2003 г.: музыка Брайан Камел1а запусщу сайт, дзе музыю магл1 зб1раць грошы для зашсу сва1х сшглау щ альбомау [2]. Цяпер такая форма фшансавай падтрымю выкарыс-тоуваецца па ус1м свеце.
Што датычыцца сферы кшгавыдання, у тым лшу перакладнога, то краудфандынгавы праект выглядае наступным чынам.
Юраушк праекта (гэта можа быць як выда-вецтва, так i адзш чалавек — напрыклад, аутар, перакладчык, менеджар) стварае старонку на спецыяльным сайце, дзе публшуе падрабязную шфармацыю пра праект (што атрымаецца у вышку, што ёсць ужо зараз, на яюя мэты пойдуць грошы), на той жа старонцы змяшчаецца града-цыя сум грошай для ахвяраванняу, а таксама ш-фармацыя, яю бонус щ бонусы атрымае спон-сар за кожную суму. Бонусы розняцца у залеж-насщ ад ахвяравання: на шжэйшых "прыступ-ках" гэта, напрыклад, закладка щ паштоука у тэматыцы кшп, падзякаванне на старонцы праекта щ выдавецтва (у тым л1ку у сацыяль-ных сетках); на вышэйшых — наданне ахвяра-вальшку статусу генеральнага спонсара з раз-мяшчэннем у выданш лагатыпа, шфармацын пра яго i г. д. Таксама у якасщ бонусау могуць выступаць электронная вершя кшп, запрашэн-не на прэзентацыю, апублшаваная у кшзе па-дзяка, розныя спадарожныя тавары у тэматыцы кшп (наборы паштовак, кубю i да т. п.) i шш.
Зразумела, што у кожным выдавецкiм крауд-фандынгавым праекце у якасцi бонуса за ахвяра-ванне пэунай сумы (якая звычайна залежыць ад накладу i тыпу вокладкi) выступае асобнiк кнiгi. Трэба зауважыць, што у большасцi такiх праек-тау ахвяраванне на кнiгу — гэта не яе будучы кошт у крамах, а большая сума (таму размова i iдзе пра ахвяраванне, а не перадзамову). Юрау-тк праекта таксама выбiрае час, за яю трэба сабраць неабходную суму (звычайна гэта месяц цi два) i рэгулярна абнауляе iнфармацыю пра ход праекта.
У Беларусi дзейнiчаюць дзве краудфандынгавыя пляцоую — Talaka [3] i Ulej [4]. Talaka падтрымлiвае выключна сацыяльныя праекты, таму юраушк павiнен пазначыць праблему, якая дзякуючы яго праекту будзе вырашаная. Гэтая пляцоука не бярэ камiсii i дае магчы-масць выбраць вщ збору сродкау: "усё-щ-шчо-га" (у выпадку, кат праект непаспяховы, грошы не збiраюць; калi праект паспяховы, пасля яго заканчэння "патэнцыйныя ахвяравальнiкi" атрымлiваюць паведамленне, што цяпер можна зрабщь унёсак) цi "усё-што-сабрау" (праект ат-рымлiвае усе сабраныя грошы у любым выпадку). Пляцоука Ulej дазваляе адкрываць любыя праекты (незалежна ад ¡х юрунку i карысцi для грамадства), а пры паспяховым заканчэннi праекта бярэ камюю за карыстанне пляцоукай. На гэтай пляцоуцы магчымы толью вiд збору "усё-цi-нiчога", грошы можна ахвяраваць адразу, а у выпадку "правалу" праекта усе грошы вяртаюц-ца ахвяравальнiкам.
Але само па сабе стварэнне староню праекта на адпаведнай пляцоуцы нiяк не дапаможа. Лгга-ратуразнауца i перакладчыца Ганна Янкута,
кipayнiцa пеpшaгa у Белapyсi выдавецкага кpaУдфaндынгaвaгa пpaектa, адзначыла, што каб тaкi пpaект паспяхова зaвяpшыyся, вельмi важна пpaвесцi пaпяpэднюю пaдpыxтоУкy у га-лiне яго пpaсоУвaння, i зауважыла, што най-больш актыуна axвяpaвaннi пpыxодзiлi менав> та у пеpыяды, кaлi iнфapмaцыя аб пpaекце з'яу-лялася на pозныx iнтэpнэт-pэсypсax.
Пpaект, якiм займалася Г. Янкута — гэта збоp сpодкaУ на выпуск дpyгогa збоpнiкa апавя-данняу пpa Шэpлaкa Холмса пa-белapyскy, што paспaчayся восенню 2015 г. 1нщыятыуная гpyпa (y асноуным пеpaклaдчыкi i pэдaктapы) яшчэ да pэгiстpaцыi пpaектa на пляцоуцы Talaka склaлi план яго пpaсоУвaння у сацсетках i на iншыx ш-тэpнэт-pэсypсax тaкiм чынам, каб новая iнфap-мацыя аб пpaекце час ад часу з'яулялася i на ^аект магло звяpнyць увагу як мага больш ш-тэpнэт-кapыстaльнiкay. Так, падчас збоpy сpод-кау y iнтэpнэт-чaсопiсе CityDog.by было апубль кавана iнтэpв'ю з пеpaклaдчыкaмi кнiгi, бaнеp пpaектa вiсеy на сайце газеты "Наша Шва", так-сама выкapыстоyвaлaся pэклaмa на Фэйсбуку i шшых pэсypсax. Пpaект быу паспяхова зaвеp-шаны: яго пaдтpымaлi 100 спонсapaУ, было саб-paнa больш за 6000 BYN (на той момант — больш за 60 млн белapyскix pyблёy), i пеpaклaд кшп Аpтypa Конан-Дойла "Нaтaткi пpa Шэpлa-ка Холмса" выйшау з дpyкy у дpyгой палове лютага 2016 г.
Паспяховае зaвяpшэнне гэтага ^аекта натх-нiлa iншыx пеpaклaдчыкay i выдавецтвы, i з гэтага часу да фоpмы кpaУдфaндынгa пастаянна звяpтaюццa iнiцыятыyныя гpyпы, каб афымаць магчымасць выпyсцiць пa-белapyскy як клашч-ныя (нaпpыклaд, paмaн "Голад", К. Гамсуна), так i сучасныя твоpы (нaпpыклaд, аповесць для дзяцей "^pa^ma" Н. Гэймана).
Акpaмя частковага вьфашэння фiнaнсaвaгa пытання кpaУдфaндынг таксама pобiццa сpод-кам пpaсоУвaння выдання: y кожным выпадку для паспяховага зaвяpшэння пpaектa неабходны план яго pэклaмы, якi адначасова pэклaмyе бу-дучую кнiгy i само выдавецтва. Яшчэ адна вap-тасць — частка накладу aтpымлiвaеццa ужо часткова 'гфададзенай" падчас збоpy сpодкay. Менш pэaльнaя, але таксама магчымая ка-pысць — пpaз кpaУдфaндынг выдавецтва можа знайсщ сабе спонсapa-"мецэнaтa".
Перакладчыт. Аднак i у складаных бела-pyœix pэaлiяx выходзяць цiкaвыя i якасныя пе-paклaдныя мaстaцкiя выдaннi як для дзяцей, так i для дapослыx. Асноуная "pyxaючaя сiлa" гэ-тых пеpaклaдay — шщыятыуныя пеpaклaдчыкi i выдауцы. Таксама можна адзначыць, што бо-льшасць з ix — гэта моладзь, aспipaнты, вык-лaдчыкi ВНУ. Выдатнае веданне замежнай мо-вы (часцей нават некальюх), цiкaвaсць да куль-
тypы пэуных кpaiн дазваляюць iм наладжваць ^афе^йным сyвязi з гэтай кpaiнaй, удзельш-чаць y мiжнapодныx конкypсax, aтpымлiвaць гpaнты на дaследaвaннi навуковых тэм i, суад-носна, пэуныя фшансавыя сpодкi. Пеpaклaды твоpaУ часам выконваюцца у paмкax навуковых даследаванняу щ конкypсaУ, адкуль i пэуная мaтэpыяльнaя зaцiкayленaсць пеpaклaдчыкay. Аднак кaлi нават няма мaтэpыяльнaй выгады, ёсць ^афесшная цiкaвaсць. Да таго ж шшыя кpaiны з павагай ставяцца да людзей, яюя пе-paклaдaюць ix лiтapaтypy, а paзaм з тым ^апа-гандуюць ix кyльтypy за мяжой (што таксама бачна па падфымцы замежных iнстытyтaУ).
Што датычыцца конкypсaУ пеpaклaдay, то тpэбa адзначыць, што з 2009 па 2011 г. яны ^а-водзiлiся элекфонным чaсопiсaм "ПpaйдзiСвет", на стapонкax якога дpyкaвaлiся пеpaможцы конкypсay. У 2012 г. "^а^з^ет" paзaм з im-цыятыунай гpyпaй Kate&Osia пpaвёy конкypс пеpaклaдay са славянсюх мовау "Пеpaтвоp". Рэ-гyляpнa пpaводзяццa мiжнapодныя конкypсы пе-paклaдay, пpысвечaныя кaнкpэтным асобам i ap-гaнiзaвaныя з дапамогай замежных амбасад i фондау, нaпpыклaд, конкypсы пеpaклaдay паэзй Чэслава Мшаша (2011 г.), Тадэвуша Рyжэвiчa (2013 г.), Вiслaвы Шымбоpскaй (2015 г.) з польс-кай мовы, конкypс пеpaклaдay паэзй Багумша Гpaбaлa (2013 г.) i конкypс пеpaклaдay iмя Сюзанны Рот (2016 г.) з чэшскай мовы.
Штогод, пачынаючы з 2011 г., y paмкax лiтa-paтypнaй ^эми "Дэбют" iмя Мaксiмa Бaгдaновi-ча, што '^учаецца за найлепшую дэбютную пaпяpовyю цi электpоннyю кнiгy, нашсаную на белapyскaй мове цi пеpaклaдзенyю на яе, ayтapy або пеpaклaдчыкy ва yзpосце да 35 гадоу на момант выдання кнiгi" [5], адзначаюцца y тым лiкy i лепшыя пеpaклaдныя выдaннi. У pозныя гады гэта былi пеpaклaды са шведскай (Наста Лабада i Вольга ^ipra), aнглiйскaй (Ганна Янкута, Сеpж Мядзведзеу, калектыу чaсопiсa "ПpaйдзiСвет"), фpaнцyзскaй (Кaцяpынa Мaцi-еуская) i чэшскай (Святлана Рогач) моу.
Пеpaклaды з pозныx моу на белapyскyю пе-paдyсiм маюць сваёй мэтай пашыфэнне уключа-нaсцi сусветнай лiтapaтypы у белapyскyю i тым самым paзвiццё белapyскaй мовы i лiтapaтypы. Можна адзначыць пэунае aдpозненне пеpaклa-дау з польскай мовы, y кола яюх уваходзяць таксама пеpaствоpaныя на белapyскaй мове тво-pы белapyскix польскамоуных пiсьменнiкay, а таксама белapyскa-польскix пiсьменнiкay. Тaкiя пеpaклaды можна лiчыць вяpтaннем y белapyс-кую кyльтypy лiтapaтypнaй спадчыны pозныx гiстapычныx пеpыядay.
У цэлым узбагачэнне белapyскaй лiтapaтy-pы з дапамогай пеpaклaдay щзе двума пapaле-льнымi кipyнкaмi: ^аз увядзенне у яе кантэкст
творау сусветнай класш i сучасных замежных творау. Абодва KipyHKi маюць аднолькава важ-нае значэнне, бо неабходна i увесщ у кола бела-рускамоуных творау тыя, што ужо правераныя часам, i пастаянна пашыраць '"ттаратурны кру-гагляд" за кошт добрых сучасных замежных творау.
Пэунай праблемай з'яуляецца тое, што на працягу ХХ ст. у Беларус так i не з'явiлася уласная школа перакладу, таму сёння таксама ставiцца пытанне аб яе стварэннi. Паэт, перак-ладчык, выкладчык Андрэй Хадановiч у сваiм iнтэрв'ю для часопiса "ПрайдзЮвет" у 2009 г. адзначыу наступныя фактары, неабходныя для стварэння такой школы [6]:
1) наяунасць старэйшых калег-перакладчы-кау, бясспрэчных аутарытэтау для маладога па-калення;
2) наяунасць творчых асяродкау (пляцовак) для абмеркавання перакладау, узаемадапамогi, у тым лшу выкарыстоуваючы у пэунай ступенi метад брэйнстормшгу (англ. brainstorming method), калi усе Удзельнiкi абмеркавання вы-казваюць варыянты перакладу пэунага фрагмента щ фразы;
3) "добрае перыядычнае выданне, прысве-чанае мастацкаму перакладу";
4) выдавецтва щ выдавецтвы, у рэпертуары якiх значны акцэнт робiцца на цiкавую перак-ладную мастацкую лiтаратуру;
5) "амбщьи, талент, густ i працаздольнасць" маладых перакладчыкау.
Што датычыцца першага пункта, то у пачат-ку ХХ1 ст. яшчэ працавалi такiя майстры, як Карлас Шэрман, Алесь ТраяноУскi, Алег Лойка, Нша Мацяш, Уладзiмiр Мархель, Рыгор Бара-дулiн, Нiл Гiлевiч, i маладыя перакладчыкi мелi магчымасць звярнуцца да iх па параду. Нап-рыклад, М. Булавацкi у прадмове да свайго зборнiка перакладау У. Высоцкага пiсау: "Надалей я асмелiуся прапанаваць паглядзець падрыхтаваны зборнiк Рыгору Барадулiну, бо ужо чуу песш Высоцкага у перакладах Бараду-лша, якiя цудоуна выконвае Змiцер Бартосш. Дзядзька Рыгор, на той час ужо даволi хворы чалавек, ахвотна пагадзiуся крытычна глянуць маю справу" [7, с. 13].
I далей працуюць у галше мастацкага перакладу вядомыя творцы Кастусь Цвiрка i Ва-сiль Сёмуха, Уладзiмiр Папковiч i Данута Бь чэль, Васшь Жуковiч i Уладзiмiр Скарынкш, Вячаслау Рагойша i Андрэй Каляда, Казiмiр Ка-мейша i Якуб Лапатка, Сяргей Законшкау i Мiхась Кенька, Алесь Разанау i Вштар Гардзей i iнш. Да таго ж перакладчыю-пачаткоуцы мо-гуць звярнуцца да больш маладых, але не менш дасведчаных Лявона Баршчэускага i Андрэя Хадановiча.
Калi гаварыць пра творчыя асяродю перак-ладчыкау, то на сённяшш дзень найбольш буйным сярод iх з'яуляецца "Перакладчыцкая май-стэрня" пры Беларускiм Калегiюме, дзе з пэунай перыядычнасцю перакладчыю збiраюцца для абмеркавання пытанняу перакладу асобных творау.
Што датычыцца перыядычных выданняу, якiя б спецыялiзавалiся на мастацюх перакладах, то з iмi у беларускай прасторы хутчэй кеп-ска. Да 2009 г. выходзiу рускамоуны часопiс "Всемирная литература", як з-за сваёй арыен-тацыi на рускую мову не меу спрыяльнага уплыву на развiццё беларускай лгаратуры. З таго часу у Беларус няма нiводнага друкава-нага часотса перакладной лiтаратуры, аднак з 2009 г. намаганнямi перакладчыкау-"актывю-тау" пачау выходзiць электронны часопiс "ПрайдзЮвет", як рэалiзаваны з выглядзе сайта з матэрыялам1 Падрабязны аналiз часотса зроблены у нашых артыкулах "Редакторский анализ концепции электронного журнала переводной литературы «ПрайдзЮвет»" (Текст. Книга. Книгоиздание. № 3. Томск: Нац. исслед. Томский гос. ун-т, 2016. С. 102-111) i "Часотс перакладной лгаратуры "ПрайдзЮвет" у кан-тэксце сучаснага лгаратурнага працэсу Белару-сГ' (Фiласофiя нацыянальнай медыяпрасторы (да 110-годдзя выхаду газет «Наша доля» i «Наша нiва»): матэрыялы Рэсп. навук.-практ. канф., Мiнск, 21 кастр. 2016 г. / Бел. дзярж. ун-т, пад агул. рэд. канд. фшал. навук дацэнта Д. М. Драздова. Мшск, 2016. С. 88-92).
Нельга сказаць, што беларусюя выдавецтвы не выпускаюць мастацкiя пераклады. З дзяр-жауных выдавецтвау да беларускiх перакладау звяртаюцца "Мастацкая лiтаратура" i выдавецю дом "Звязда" (да 2012 г. — РВУ "Лггаратура i мастацтва"). Найбольшая увага надаецца лiта-ратуры для дзяцей, а таксама перакладам з кггайскай i моу народау былога СССР — казахскай, армянскай, азербайджанскай i iнш., часта выданнi выходзяць пры падтрымцы беларускай дзяржавы цi тых дзяржау, з чыiх моу зроблены пераклад. Прыватныя выдавецт-вы з цягам часу пачынаюць усё часцей звяртац-ца да беларускамоуных перакладау. На сённяш-нi дзень мастацюя пераклады па-беларуску выпускаюць "Ктгазбор", Радыёла-Плюс", "Галiяфы", "Лiмарыус", выдауцы I. Логвшау, Зм. Колас, А. Янушкевiч i iнш.
Зразумела, што у маштабах Беларусi гэта не з'яуляецца аптымальнымi умовамi для развiцця мастацкага перакладу: мусщь быць больш су-полак (i не толькi у сталiцы), патрэбны спецыя-лiзаваная перыёдыка i большая увага выдауцоу (хаця апошнiм часам сiтуацыя прынамсi з пе-ракладнымi выданнямi ужо выглядае значна
nenm, hhm HananaTKy 2000-x rr.). AgHaK g3aKy-mhh aKTbiyHac^ Managbix i cTanbix nepaKnagnbi-Kay, ix npa^3gonbHac^ i iMKHeHHro ga caMa-ygacKaHaneHHa, a TaKcaMa »agaHHro зaaxвоцiцb ga nepaKnagnbi^aM npa^i aK Mara 6onbm 3gonb-Hbix nrog3eM, cTaHoBimna 6enapycKix nepaKnagay nananmaeццa: Bbixog3a^ HoBbia KHiri, na-6ena-pycKy ryna^ tboph 3 caMbx po3Hbix Moy CBeTy.
Haypag цi MarnbiMa nepaninb^b ycix TaneHaBi-thx nepaKnagHHKay, 60 gna гэтaгa Hea6xogHa nagHa^ He TonbKi iH^apMa^iro npa nepaKnagHbia BHgaHHi, aKia BbiMmni y XXI ct., ane i nparneg3e^ yce nepaKnagH y nepbiegb^bi (a capog nepbiagbin-hhx BHgaHHay MHoria gpyKyro^ мacтaцкia nepaKnagH, i p3cny6niKaHcKia, i p3riaHanbHbia). Y»o gayHO зapэкaмeнgaвani ca6e Ha nepaKnagnb^-KaM HiBe TaKia MaMcipbi cnoBa, aK Anecb Kap-nroKeBin, reHag3b AynaceHKa, Змiцep Konac, MiKona XaycTOBin, Wpacb ^ane3Ka, Эgyapg AKy-nin, ropacb EapbiceBin, Anecb ^nyTKa, Aner MiHKiH, Mixacb na3HaKoy, MiKona ffla6oBin, CapreM Hbir-pHH i iHm. Тpэ6a ag3Hanb^b i HaM6onbm acKpaBHx, Ha Hamy gyMKy, npagcTayHiKoy 3 Managora naKaneHHa nepaKnagHHKay (Hapag3inica y 1970-1980-x rr.). TaK, Higbia ExaHc3H nacnaxoBa 3HaeM^b 6enapycKara HHTana 3 cynacHaM Hap-Be^cKaM niTapaTypaM (paMaHbi I. AM6'epHc3Ha "23-a nanaTa", M. Гopgэpa "Ca^iiH cBeT"); naBen Kac-цroкeвiн nepacTBapae na-6enapycKy aK BagoMbia TBopH cycBeTHaM nhapaTypbi (HanpbiKnag, eH nepaKnay 3 aHrniMcKaM paMaH K. Вoнэгyтa "EoMHa № 5"), TaK i anaBagaHHi cynacHbix i3painbcKix nicbMeHHiKay; 3 ganaMoraM Aneci EamapHMaBaM na-6enapycKy 3arynani anoвecцi npa MyMi-Tponay ("Kananrom Hapag3ea", "He6acnenHae neTa") i cynacHbia mBegcKia anaBagaHHi gna g3a^M; g3aKyroHH nepaKnagaM Caprea CMaipbroHKi, Ma-pHi MapTHceBiH, BepaHiKi EanbKoBin, CBaTna-hh Poran, MaKca fflnypa Ha 6enapycKaM MoBe npag-cTayneHH cynacHHa n3mcKia ayTapbi; Ahtoh OpaH-цimaк EpHnb BHKnay na-6enapycKy cTapa^HTHyro aHrnacaKcoHcKyro 3ninHyro na3My "E3yBynb$"; g3aKyronH nepaKnagaM 3 нaмeцкaM Irapa Kp36ca, Anbrepga Eaxap3Bina, HaTanni flaBbigoycKaM i
AnaKcea ^6aHaBa Ha 6enapycKaM MoBe BbiMmay 36opHiK Ka3aK B. Tay^a — i r3TH cnic ManagHx TaneHaBiTHx nepaKnagHHKay i nepaKnagnb^ mo»-Ha amn3 goyra npaцaгвaцb. Aco6Ha Tp36a ag3Ha-ннцb KaMaHgy nepaKnagHHKay i aKTHBicTay, aKia nanHHaroHH 3 2009 r. He TonbKi po6a^ nepaKnagH i BbinycKaro^ 3neKTpoHHH naconic "npaMg3i-CBeT", ane i pHXTyro^ ga gpyKy 36opHiKi nepaKnagay i aco6HHa мacтaцкia nepaKnagHHa BHgaHHi. T3Ta Mna UiMa^eeBa, TaHHa ^HKyTa, Kaцapннa Ma^eycKaa, naniHa MacnaHKoBa, Hac-Ta TBo3g3eBa, Ynag3b HaHKeBin, AneHa naTpoBin.
3aK.nro^HHe. TaKiM hhhsm, Mo»Ha ag3Ha-ннцb HacTynHHa aca6niвacцi ^yH^biaHaBaHHa 6enapycKaMoyHHx мacтaцкix nepaKnagay y cy-nacHHx yMoBax. Bнgaвeцтвн He Maro^ nag-TpHMKi 3 6oKy g3ap»aBH (3a BHKnron3HHeM aco6-hhx caцнanbнa 3HanHbix BHgaHHay), 3KaHaMin-HHa a6cTaBiHH (BHcoKi n^B) ycKnagHaro^ KaH-Kyp3H^iro 3 paciMcKiMi BHgaHHaMi. AgHaK icHye мaгннмacцb ^rnaHcaBaM nagTpHMKi 3 6oKy 3a-Me»HHx iHcTHTyTay, aKia 3a^KayneHbia y npana-raHg3e ynacHaM niTapaTypH i KynbTypH (HanpHKnag, nonbcKi iHcTHTyT, iHcTHTyT TeT3 i iHm.). flna npHBaTHHx внgaвeцтвay gagaTKoBa naycTae nHTaHHe pacnaycrog»aHHa cBaix BHgaHHay 3-3a gaMiHaBaHHa y r3TaM c^epH AAT "EenKHira". Y anomHia HeKanbKi rog (3 BoceHi 2015 r.) gna BHgaHHa nepaKnagay nanani внкapнcтoУвaцb Kpayg^aHgHHr, aKi He TonbKi ga3Banae aTpHMa^ ^iHaHcaBaHHe gna BHgaHHa, ane i з'aynaeццa cpogKaM npacoyBaHHa KHiri i BHgaBe^Ba. 3 g3ap-»ayHHx BHgaBe^TBay 6enapycKaMoyHHa nepaKnagH нaMнacцeM BHnycKaro^ "Macтaцкaa ni-TapaTypa" i BHgaBe^i goM "3Ba3ga", 3 npHBaT-hhx внgaвeцтвay — "KHira36op", "PagHena-nnroc", "Tania^H", "HiMapHyc", внgayцн I. HorBiHay, 3m. Konac, A. ^HymKeBin i iHm. Ta-noyHaa "pyxaronaa cina" y raniHe 6enapycKara nepaKnagy — iнiцнaтнyннa nepaKnagnHKi i bh-gay^i, aKia знaxogзaцb мaгннмacцi i cpogKi gna BHnycKy nepaKnagHHx BHgaHHay, a TaKcaMa my-кaroцb HoBHa mnaxi gna npacoyBaHHa nepaKnagHHx KHir i ix nanynapbi3a^ii.
^iTapaTypa
1. Ha6oxa E. K. HopMaTHBHaa goKyMem^Ha Eenapycn b c^epe KHHroH3gaHHa Ha py6e»e XX-XXI BeKoB // TpygH ETTY. 2016. № 9 (191): №gaTenbcKoe geno h nonnrpa^na. C. 99-104.
2. Freedman D. M., Nutting M. R. A Brief History of Crowdfunding [caMT]: Including Rewards, Donation, Debt, and Equity Platforms in the USA. URL: http://www.freedman-chicago.com/ec4i/History-of-Crowdfunding.pdf (access date: 05.09.2017).
3. Talaka [caMT]. MiHcK, 2015. URL: https://www.talaka.org (gaTa 3BapoTy: 05.09.2017).
4. Ulej [caMT]. MiHcK, 2015. URL: http://ulej.by (gaTa 3BapoTy: 05.09.2017).
5. np3Mia "fl36roT" iMa MaKciMa EargaHoBina [caMT] // EenapycKi ПЭH-цзнтp. MiHcK, 2017. URL: https://pen-centre.by/debut.html (gaTa 3BapoTy: 05.09.2017).
6. XagaHoBin A. fflKona — He mKona, ane He gзiцaнн cagoK gaKnagHa [caMT] // npaMg3iCBeT: naconic nep. niT. URL: http://prajdzisvet.org/master/2-shkola-nie-shkola-alie-nie-dzitsiachy-sadok-dakladna.html (gaTa 3BapoTy: 05.09.2017).
7. Высоцю У. Пра жыццё, пра волю, пра сябе ... / У. Высоцю; пер. з рус. i прадм. У. Булавацкага. Мiнск: Кшгазбор, 2014. 232 с.
References
1. Labokha E. K. Belarusian governing documents regulating publishing field at the turn of XXI century. Trudy BGTU [Proseedings of BSTU], 2016, no. 9: Printing and Publishing, pp. 99-104 (In Russian).
2. Freedman D. M., Nutting M. R. A Brief History of Crowdfunding [Electronic source]: Including Rewards, Donation, Debt, and Equity Platforms in the USA. Available at: http://www.freedman-chicago.com/ec4i/History-of-Crowdfunding.pdf (accessed 05.09.2017).
3. Talaka [Talaka]. Available at: https://www.talaka.org (accessed 05.09.2017).
4. Ulej [Hive]. Available at: http://ulej.by (accessed 05.09.2017).
5. Premiya "Debyut" imya Maksima Bahdanovicha [Maxim Bahdanovich "Debut" Award]. Available at: https://pen-centre.by/debut.html (accessed 05.09.2017).
6. Khadanovich A. Shkola — ne shkola, ale ne dzitsyachy sadok dakladna [Maybe not a school, but definitely not a kindergarten]. Available at: http://prajdzisvet.org/master/2-shkola-nie-shkola-alie-nie-dzitsiachy-sadok-dakladna.html (accessed 05.09.2017).
7. Vysotski U. Pra zhytcyo, pra volu, pra syabye... [About life, about freedom, about myself...]. Minsk, Knihazbor Publ., 2014. 232 p.
1нфармацыя пра аутара
Лабоха Яугешя Канстанцшауна — мапстр фшалапчных навук, астрант кафедры рэдакцый-на-выдавецюх тэхналогш. Беларуси дзяржауны тэхналапчны ушверсгот (220006, г. Мшск, ул. Свярдлова, 13а, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Labokha Eugenia Konstantinovna — Master of Philology, PhD student, Department of Editing and Publishing Technology. Belarusian State Technological University (13a, Svyardlova str., 220006, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]
Пастуту 27.09.2017
