Научная статья на тему 'РЕКРЕАТИВЛИК – АХБОРИЙ-КЎНГИЛОЧАР КЎРСАТУВЛАРНИНГ АСОСИЙ ФУНКЦИЯСИ СИФАТИДА'

РЕКРЕАТИВЛИК – АХБОРИЙ-КЎНГИЛОЧАР КЎРСАТУВЛАРНИНГ АСОСИЙ ФУНКЦИЯСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
рекреация / функция / таҳлил / дастур / ток-шоу. / рекреация / функция / анализ / передача / ток-шоу.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Эрмаматова Кумушбиби Расулжон Қизи

Рекреация тушунчаси телевидение ривожланишининг барча босқичларида муҳим ўрин тутиб келган. Сабаби, барча инсонлар ҳордиқ чиқаришга, дам олишга, ҳеч нарса ҳақда ўйламасдан дам олишга эҳтиёж сезади. Бундай вақтларда таҳлилий, муаммоли, баҳс-мунозарали кўрсатувлар аудиторияни ўзидан итаради, томошабин телевизорда ақлни ишлатишга ундайдиган, фикрлашга мажбур қиладиган кўрсатувларни томоша қилишни истамайди. Аммо бунда бошқа муҳим жиҳат ҳам бор: кўнгил очиш инсонларни “онгсизлантириш” ҳисобига бўлиши керак эмас. Мақолада телевидениеда рекреативлик ва унинг ўзига хос хусусиятлари борасида мулоҳазалар ҳамда таҳлиллар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РЕКРЕАТИВНОСТЬ КАК ОСНОВНАЯ ФУНКЦИЯ ИНФОРМАЦИОННО-РАЗВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ШОУ

Концепция релаксации занимала важное место на всех этапах развития телевидения. Причина в том, что все люди чувствуют потребность расслабиться, отдохнуть, ни о чем не думая. В такие моменты аналитические, проблемные, противоречивые шоу отталкивают аудиторию от себя, зритель не хочет смотреть передачи по телевидению, которые требуют использование разума, заставляя думать. Но в этом есть еще один важный аспект: развлечение не должно происходить за счет "несознательности" людей. В статье представлены размышления и анализ о рекреативности и ее особенностях на телевидении.

Текст научной работы на тему «РЕКРЕАТИВЛИК – АХБОРИЙ-КЎНГИЛОЧАР КЎРСАТУВЛАРНИНГ АСОСИЙ ФУНКЦИЯСИ СИФАТИДА»

РЕКРЕАТИВЛИК - АХБОРИЙ-КУНГИЛОЧАР КУРСАТУВЛАРНИНГ АСОСИЙ ФУНКЦИЯСИ СИФАТИДА Эрмаматова Кумушбиби Расулжон кизи

ф.ф.ф.д. (PhD), УзДЖТУ Халкаро журналистика факультети укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.11366302 Аннотация: Рекреация тушунчаси телевидение ривожланишининг барча боскичларида мух,им урин тутиб келган. Сабаби, барча инсонлар х,ордик чикаришга, дам олишга, х,еч нарса хдкда уйламасдан дам олишга эх,тиёж сезади. Бундай вактларда тах,лилий, муаммоли, бах,с-мунозарали курсатувлар аудиторияни узидан итаради, томошабин телевизорда аклни ишлатишга ундайдиган, фикрлашга мажбур киладиган курсатувларни томоша килишни истамайди. Аммо бунда бошка мух,им жихдт х,ам бор: кунгил очиш инсонларни "онгсизлантириш" х,исобига булиши керак эмас. Маколада телевидениеда рекреативлик ва унинг узига хос хусусиятлари борасида мулох,азалар хдмда тах,лиллар келтирилган.

Калит сузлар: рекреация, функция, тах,лил, дастур, ток-шоу.

РЕКРЕАТИВНОСТЬ - КАК ОСНОВНАЯ ФУНКЦИЯ ИНФОРМАЦИОННО-

РАЗВЛЕКАТЕЛЬНЫХ ШОУ Аннотация: Концепция релаксации занимала важное место на всех этапах развития телевидения. Причина в том, что все люди чувствуют потребность расслабиться, отдохнуть, ни о чем не думая. В такие моменты аналитические, проблемные, противоречивые шоу отталкивают аудиторию от себя, зритель не хочет смотреть передачи по телевидению, которые требуют использование разума, заставляя думать. Но в этом есть еще один важный аспект: развлечение не должно происходить за счет "несознательности" людей. В статье представлены размышления и анализ о рекреативности и ее особенностях на телевидении. Ключевые слова: рекреация, функция, анализ, передача, ток-шоу.

RECREATIVENESS AS THE MAIN FUNCTION OF INFORMATIVE AND ENTERTAINMENT SHOWS Abstract: The concept of relaxation has occupied an important place at all stages of the development of television. The reason is that all people feel the need to relax without thinking about anything. At such moments, analytical, problematic, controversial shows alienate the audience from themselves, the viewer does not want to watch TV shows that require the use of mind, forcing them to think. But there is another important aspect to this: entertainment should not take place at the expense of people's "unconsciousness". The article presents reflections and analysis on recreativity and its features on television.

Keywords: recreativity, function, analysis, show, talk-show.

КИРИШ

Телекурсатувларнинг ахборий, ташкилий, маърифий функциялари билан биргаликда уларнинг рекреатив функцияси х,ам кайд этилади.1 Рекреация сузи лотинчадан

1 Телевизионная журналистика / Г.В. Кузнецов и др. - М.: Высшая школа, 2002.; Князев А.А. Основы тележурналистики и телерепортажа. - Бишкек: Изд-во КРСУ, 2001. //http://www.evartist.narod.ru/text1/09.htm (м.в. 15.03.2021)

олинган булиб, recreatio - тикланиш деган маънони билдиради. Унинг эскирган маъноси хордик олиш учун жой, бино деган мазмунни ифода этгани хам кайд этилади.2 Хуш, журналистиканинг рекреацион вазифаси кандай маънони англатади?

Рекреацион вазифа - инсонларнинг хордик; чикаришига хизмат килиб, уларнинг хиссий ва жисмоний кучини тиклашга каратилган булади. Рекреация - бу хордик, тинчланиш, кучларни тиклаш. Журналистлар рекреатив йуналишга эга кунгилочар курсатувларни яратишда мухаррир, бошловчи сифатида иштирок этиши мумкин.3 Айнан рекреация килишга булган имкониятнинг борлиги телевидениега катта талабни таъминлайди. Рекреация функцияси купрок тижорий йуналишдаги телеканалларда намоён булади. Уларни молиялаштириш томошабинлар сонига боглик булади. Агар телеканал давлат томонидан молиялаштириладиган булса, рекреацион функция маданий-маърифий вазифа билан уйгунлашиб кетади. Бундай холатда хусусий, тижорий каналлар билан ракобатда давлат телеканаллари телетомошабинларни жалб этиш жихатидан ортда колади. АСОСИЙ ЩСМ

Рекреация тушунчаси узида уйин, дам олиш, вактичоглик каби маъноларни жамлайди.4 Айникса, сунгги вактларда ахборот окимининг шиддатлилиги, инсон вактининг хар бир дакикаси мухим ахамият касб этаётган бир даврда журналистиканинг, хусусан, телевидениенинг рекреатив функциясига булган талаб ортмокда. Натижада, "infotainment", "edutainment" атамалари вужудга келди.

Яъни информация билан кунгилочарликнинг уйгунлашуви оркали information+entertainment=infotainment тушунчаси пайдо булди. Бунда курсатувлар информация берибгина колмай, уларда кунгилочарлик хусусияти хам уйгун холда олиб борила бошлади. Edutainment тушунчасида хам таълим ва кунгилочарлик сузлари бирлашиб, таълимий дастурларни кунгилочар хусусиятларни уйгунлаштирган холда тайёрлана бошлади. Рекреативлик инсонларнинг реал хаётдаги ташвишлари ва кунгилсизликларни ОАВ томонидан яратилган нореал хаётда хордик чикариш оркали унутишларига каратилган.5 Тадкикотчи Е.Прохоров хам журналистиканинг маданий-кунгилочар функциясини алохида курсатадики, у нафакат маданиятнинг турли сохалари ривожига, балки инсонларнинг кийин иш кунидан сунг рухий ва жисмоний дам олишига хизмат килади, деб ёзади.6

Бу функция телевидениеда турли куринишларда намоён булиши мумкин:

- Мусикий концертлар;

- Эстрада шоулари;

- Цирк томошалари;

- Спорт мусобакаларининг намойишлари;

- Фильмлар ва кинокартиналар, сериаллар;

- Викторина ва танловлар ва х.

2https://ru.wikipedia.org/wiki/Рекреация (м.в. 15.03.2021)

3Князев А. Основы тележурналистики и репортажа. Бишкек, КРСУ, 2001. //http://www.evartist.narod.ru/text1/09.htm (м.в. 15.03.2021)

4 Федотова Н. Рекреативные функции сми: содержание, структура и гуманистический потенциал. https://vestnik.joum.msu.ru/books/2010/1/rekreativnye-funktsii-smi-soderzhanie-struktura-i-gumanisticheskiy-potentsial/ (м.в.16.03.2021)

5Брайант Дж., Томпсон С. Основы воздействия СМИ. М.: Вильямс, 2004. - С. 148-149.

6ПрохоровЕ. Введение в теорию журналистики. М., 1979. - С. 75.

Бу телевизион асарлар маданий-маърифий хусусиятларга хам эга булади, деб ёзади, Е.Прохоров.7 Рекреация - нафакат хордик чиккариш омили, балки аклни чархлаш хусусиятини хам узида акс эттиради. Бунда викториналар, турли уйинлар мухим урин тутади.

Рекреатив функцияга эга курсатувлар зуравонлик, куркитиш, куз ёшлар, ташвишлар, муаммолардан йирок мавзуларда булади. Уларда канчадир миккдорда барибир ахборот, информация булади, аммо бу информация кунгилочарлик хусусияти билан уйгунлашгани сабабли томошабиннинг мияси, аклий фаолияти, хиссиётига салбий таъсир курсатмайди, зуриктирмайди.

Муаллифлик курсатувларининг уйин, викторина, ток-шоуларнинг айрим куринишлари, реалити-шоулар, монолог ва публицистик жанрдаги куринишлари узида рекреативлик функциясини намоён этади.

Жумладан, "О^Ье^Шп" телеканали оркали эфирга узатиладиган "Мо^а1аг такош" курсатуви узининг йуналиши, формати, тузилиши жихатидан рекреативликни намоён этади. Томошабиннинг курсатувни томоша килиб, мияси зурикмайди. Курсатувда юртимизнинг муайян бир макони хусусида ахборотлар хам берилади, аммо улар енгил, халкона тилда муаллиф томонидан томошабинларга узатилади. ЖурналистСаодат Урмонова томошабин зерикмаслиги учун белгиланган маконнинг энг кизик нукталаридан стенд-аплар килади, оддий халкдан фикрлар олади. Курсатувда, шунингдек, табиат манзаралари асосан тасвирга туширилиб, узатилгани учун хам ундаги рекреативлик функциясининг намоён булиши янада ортади.

Худди шу жихат айнан бошловчи Саодат Урмонова томонидан тайёрланадиган яна бир лойиха "Ко^П obodligi" курсатувида хам акс этади. Унда кахрамон сифатида танланган бир инсон, унинг бошкаларга урнак фазилатлари, оилавий ахволи, самарали мехнат фаолияти, инсоний жихатлари томошабинлар эътиборига хавола этилади. У хам уз йуналиши, мавзуси, кадрлари, иштирокчилари жихатидан кунгилочар функцияни бажаради.

Шунингдек, муайян вакт давомида эфирга узатилган муаллиф Нозима Вохидованинг "Hunarmand" ва '^о'1сЫш^' курсатувларида хам рекреатив белгилар учрайди. Айникса, "Yo'lchiroq" да8 бу янада ёркинрок кузга ташланади. Сабаби унда муаллиф халк орасида машхур, эл таниган инсонлар, шахслар билан йул юриб, сухбат килади. Одатда, у сухбатдошнинг автомобилидан туриб амалга оширилади. Саволлар хаёт ва ижодий фаолиятга оид булади. Курсатув мехмони хонанда булган такдирда, унинг кушиккларидан бахраманд булиш хам мумкин. Курсатув "О^Ье^Шп" телеканалининг кечки дастурларида эфирга узатилади. Курсатувни томоша килиб, томошабинлар илик ва самимий сухбатни тинглайди, дам олади.

"Madaniyat va ma'rifat" телеканали купрок илмий-маърифий, маънавий-маданий курсатувлар тайёрлашга ихтисослашган булса-да, унда рекреацион функцияни бажаришга хам эътибор каратилади. Машхур асарлар асосида ишланган фильм ва сериаллар, миллий мусика ва кушикларни эфирга узатишдан ташкари, муаллифлик курсатувларида хам рекреатив характерга эга дастурларни кузатиш мумкин.

7Уша манба.

8 Yo'lchiroq | Телерадиобошловчи Феруза Абдурадмонова [09.01.2020] (м.в. 20.03.2021)

Жумладан, "Fayzli oqshom" курсатуви телеканалнинг кечки дастурларидан урин олган эди. Унинг муаллифи ва бошловчиси Шоира Рауфбоева булган. Ушбу курсатув томошабинлар калбидан чукур жой олиб, неча йиллар утишига карамасдан, хар гал такрор намойиши интикиб кутиладиган театр ва кино асарларининг юбилейи ёки бенефислари, эл севган, бугун орамизда булмаган санъат даргаларини хотирлаш, айни кунда ижтимоий фаол булган таникли инсонлар билан ижодий учрашувлар, мухим саналар муносабати билан буладиган давра сухбатлари ва бошка куринишда тайёрланган. Максад -томошабинларнинг окшомни хордик чикариб, кунгилли утказишларига хизмат килиш булган. Х,озирда бу курсатув ток-шоу форматига хос йуналишда ва бошка ижодкорлар жамоаси билан биргаликда тайёрланмокда.9

"Madaniyat va ma'rifat" телеканали оркали эфирга узатиладиган "Men sevgan asar" курсатуви уз йуналиши буйича ахборий-кунгилочар курсатувлар сирасига киради. У ток-шоу жанрида тайёрланади, аммо хар бир курсатувнинг алохида бир нафар мехмони, сухбатдоши булади. Айнан унинг севган асари хакида сухбат уюштирилади. Асарнинг китобхонларга манзур келган жихатлари хакида суз юритилар экан, унда келтирилган фикрлар, жумлалар ёки шеърий асарлардаги шеърий ижод намуналари укиб, мисол сифатида келтирилади. Бу хам унинг рекреативлик хусусиятларини узида акс эттиради. Х,озирда курсатув номи "Biz sevgan asarlar" дея аталади.10 Йуналиш, муаллиф ва бошловчи эса узгармаган.

Россиянинг "Первый канал" ида хам ток-шоу, уйин форматларидаги курсатувлар талайгина. Аммо ток-шоуларда жанжалли, мунозарали, бахсли мавзуларнинг кутариб чикилиши, студиядаги аудитория ва курсатув иштирокчиларининг баланд овозда тортишиб уз фикрларини билдиришлари уларнинг рекреативлик хусусиятларини акс эттирмайди. Бундай курсатувлар сирасига "Пусть говорят", "Большая игра", "Эксклюзив", "Время покажет" каби ток-шоуларни киритиш мумкин.

Рекреатив хусусиятлар намоён буладиган муаллифлик курсатувлардан бири сифатида "Сегодня вечером" ток-шоусини мисол килиб келтириш мумкин. Ундаги самимий сухбатлар, хазиллар, юкори кайфият томошабинларга хам утади. Курсатув иштирокчилари халк орасида машхур инсонлар, уларнинг оила аъзоларидир. Мавзу эса уларнинг оиласидаги илик муносабатлар, яхши янгиликлар, хотиралар, хазил-мутойибалардир. Томошабин курсатувни томоша килиб, узига таниш булган чехралар, шахсий хаёти кизик булган инсонларнинг хаёт тарзи, оила аъзолари ва улар билан узаро муносабатларидан хабардор булишади. Шунингдек, самимий сухбатлардан телетомошабиннинг хам кайфияти кутарилади, чарчоклари таркайди, аклий ва хиссий томондан зурикмайди. Бунда, албатта, бошловчилар Максим Галкин ва Юлия Меньшованинг сузлашув хамда хазил-мутойибадан махорат билан фойдаланишлари мухим ахамият касб этади.

Бундан ташкари, журналист ва машхур телебошловчи Леонид Якубовичнинг йиллар давомида катта аудиторияни узига камраб олган "Поле чудес" курсатуви хам ахборий-кунгилочар курсатувнинг ёркин намунасидир. Курсатувнинг муваффакияти унда халк, аудитория, оддий инсонлар иштирок этиши ва кизикарли саволларга жавоблар изланишида.

9 Узбекистан халк хофизи Сойибжон Ниёзов билан файзли окшом | Fayzlioqshom //https://www.youtube.com/watch?v=4NG9yqdUr8// (м.в. 01.04.2021)

10 Х,азрат Мир Алишер Навоий образига багишланган асарлар | Biz sevgan asarlar. //https://www.youtube.com/watch?v=eN6bqaOZmdM// (м.в. 12.03.2021)

Купинча савол хаттоки иккинчи уринга хам тушиб колади. Бошловчи ва муаллиф Леонид Якубович иштирокчиларни кизикарли савол-жавоблар, самимий сухбат, юмор билан жалб килади. Яна бир студия декорациясининг узига хослигидир. Иштирокчилар олдида катта айланувчи "барабан" борлиги, саволларга жавобларнинг хар бир харфини курсатиб туриш учун махсус стенднинг мавжудлиги, студиянинг кенглиги, унда кушик куйлаш, раксга тушиш хам мумкинлиги ва шу каби бошка жихатлар курсатувнинг муваффакиятини, халкчиллигини таъминлаган омиллардир. Бундан ташкари, дастурнинг узига хос анъаналари хам шаклланган. Улардан бири иштирокчиларнинг узлари билан кизикарли совгалар олиб келиши: егуликлар, сувенир буюмлар, миллий кийимлар ва х. Ушбу совгаларга бошловчининг реакцияси, юмор билан ёндашуви купчилик телетомошабинларни узига жалб килади. Бошловчининг узига хос имиджи халк орасида шаклланган. Бошловчи ва муаллиф Леонид Якубович доимо костюм-шимда, классик куринишда намоён булади. Х,аттоки муйловининг услуби ва куриниши хам унинг бошкаларга ухшамайдиган, такрорланмас имиджини шакллантирган. Куз карашлари, юз ифодаларидаги самимийлик, актёрлик махорати томошабинлар мехрини козонишга сабаб булган омиллардандир. У "Подарок в студию" каби жумлаларда "студию" сузини хар сафар алохида ургу билан айтишни одат килган. Курсатув тузилиши, мохияти, томошабинларга кай тарзда такдим этилиши жихатидан рекреатив функциянинг барча талабларини бажаради. Унинг муваффакияти куп йиллардан буён "Первый канал"да доимий прайм-тайм вактидан урин олиб келаётганига сабаб булмокда. Х,озирда курсатув соат 19:55 да эфирга узатилади.

Маълумот учун айтиш жоизки, Россияда 19:00 дан 23:00 гача булган вакт оралиги прайм-тайм хисобланади. Худди шу вактнинг тонгги, яъни 7:00 дан 9:00 гача булган кисми хам прайм-тайм саналади. Дам олиш кунлари эса 15:00 дан 01:00 гача булган вакт оралиги прайм-тайм вакти эканлиги аникланган.11

Дмитрий Криловнинг муаллифлигидаги "Непутевые заметки" курсатуви хам рекреатив характерга эга. Унда муаллиф дунёнинг турли бурчакларига саёхат килади, диккатга сазовор жойларни томоша килади, хар бир жойнинг узига хос ошхонасидан бахраманд булади. У шунчаки саёхат килиб, дунёнинг турли шахарлари хакида маълумот берибгина колмайди. Балки хар бир курган нарсаси, татиб курган таомлари ва зиёратгохларга уз фикрлари, мулохазаларини хам билдиради. Курсатув йул очерки жанрида тайёрланган. Уни томоша килган кишининг мияси зурикмайди, салбий характерга эга кадрлар берилмайди, хар бир саёхатни кузатганда, томошабин бошловчи билан бирга турли жойларга сафар килаётгандек хис килади, айрим жойларда юзига табассум югуради, баъзи уринларда хайратланади. Умуман олганда, томошабинда факат ижобий характерга эга хис-туйгулар уйготади. Курсатув аввалида дастур шапкаси берилади ва унда муаллиф ва бошловчининг узи хам намоён булади. Кичик стенд-апдан сунг дастур давомида томошабинларни нималар кутаётгани киска кадрларда берилади. Улар саёхатнинг энг кизик томонлари жамланган анонс шаклида курсатилади. Бу эса томошабиннинг эътиборини биринчи дакикалардан ушлаб колишга хам хизмат килади. Масалан, курсатувда12 Олтой

11 Прайм-тайм: самое дорогое время на телевидении //http://sa.net.ua/praim-taim-samoe-dorogoe-vremia-na-televidenii // (м.в. 15.03.2021)

12 "Непутевые заметки","Первыйканал" //19.05.2019//https://www.youtube.com/watch?v=SNdF9vQmDOc// (м.в. 12.02.2021)

улкасидаги кишлоклардан бирига саёхат килинган. Бошловчи курсатувини анъанага мувофик узининг стенд-апи билан бошлаб туриб, кейин кадр ортида матн укийди. Матнни хам енгил, осон ва бироз хазиломуз тарзда ёзиб, уни кизикарли равишда укиб беради. Улкадаги музей хакида, унда гоз хайкалларнинг куплиги хакида гапира туриб, жониворларнинг узи акс этган кадрларга улаб кетади ва гоз хамда унинг кишлок хаётида тутган урни хакида суз юритади. Шунингдек, бу борада кизикарли ва хайратланарли фактларни айтиб утади. Ушбу курсатув телеканал дастурининг тонгги кисмидан урин олган.

ХУЛОСА

Тахлилга тортилган телеканаллар купрок илмий-маърифий, маънавий-маданий курсатувлар тайёрлашга ихтисослашган булса-да, унда рекреацион функцияни бажаришга хам эътибор каратилади. Машхур асарлар асосида ишланган фильм ва сериаллар, миллий мусика ва кушикларни эфирга узатишдан ташкари, муаллифлик курсатувларида хам рекреатив характерга эга дастурларни кузатиш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Брайант Дж., Томпсон С. Основы воздействия СМИ. М.: Вильямс, 2004.

2. Прохоров Е. Введение в теорию журналистики. М., 1979.

3. Федотова Н. Рекреативные функции сми: содержание, структура и гуманистический потенциал. https://vestnik.joum.msu.m/books/2010/1/rekreativnye-funktsii-smi-soderzhanie- struktura-i - gumanisticheskiy-potentsi al/

4. Телевизионная журналистика / Г.В. Кузнецов и др. - М.: Высшая школа, 2002.; Князев А.А. Основы тележурналистики и телерепортажа. - Бишкек: Изд-во КРСУ, 2001.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.