Научная статья на тему 'РЕФРАКТЕР ГЛАУКОМАЛАРНИНГ ТРАССКЛЕРАЛЬ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЁРДАМИДА ДАВОЛАШ, ТАРИХИ, РИВОЖЛАНИШ ЭТАПЛАРИ ВА ЮТУКЛАРИ (АДАБИЁТЛАР ШАРХИ)'

РЕФРАКТЕР ГЛАУКОМАЛАРНИНГ ТРАССКЛЕРАЛЬ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЁРДАМИДА ДАВОЛАШ, ТАРИХИ, РИВОЖЛАНИШ ЭТАПЛАРИ ВА ЮТУКЛАРИ (АДАБИЁТЛАР ШАРХИ) Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
80
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
глаукоманинг очик бурчаги / преглаукоматик боскич / прерубиотик боскич. / open-angle glaucoma / preglaucoma stage / prerubiobiotic stage

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — S. Boboev, S. Boboev, D. Jalalova

Мавзунинг долзарблиги. Куриш аъзолари инсонни ташки мухит билан боглаб туради, шу билан биргаликда ички аъзоларнинг узи хам уз таъсирини куз томонидан курсатади. Инсон организмига кирадиган информацияларнинг 90 % дан ортиги курув анализаторлари томонидан киради. Шунинг учун куриш функцияларининг ва куриш аъзоларининг соглигини саклаш ва жамиятга мослаштириш жуда хам долзарб муамо хисобланади. Охирги вактларда куз касалликлари хисобидан ногиронлик курсаткичлари тобора ошиб бормокда .

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TREATMENT OF REFRACTORY GLAUCOMA USING TRANSCLERAL TECHNOLOGIES, HISTORY, STAGES OF DEVELOPMENT AND ACHIEVEMENTS (REVIEW OF LITERATURE)

Relevance of the topic. The organs of the body connect a person with the external environment, while at the same time, internal organs suffer when falling. More than 90% of the information entering the human body is entered by human body analyzers. Therefore, maintaining the health of body functions and body parts and adapting them to society is considered a very urgent problem. Recently, disability rates due to autumn diseases have been increasing more and more.

Текст научной работы на тему «РЕФРАКТЕР ГЛАУКОМАЛАРНИНГ ТРАССКЛЕРАЛЬ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЁРДАМИДА ДАВОЛАШ, ТАРИХИ, РИВОЖЛАНИШ ЭТАПЛАРИ ВА ЮТУКЛАРИ (АДАБИЁТЛАР ШАРХИ)»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

РЕФРАКТЕР ГЛАУКОМАЛАРНИНГ ТРАССКЛЕРАЛЬ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЁРДАМИДА ДАВОЛАШ, ТАРИХИ, РИВОЖЛАНИШ ЭТАПЛАРИ ВА ЮТУКЛАРИ

(АДАБИЁТЛАР ШАРХИ) Бобоев С.А. Бобоев С.С.

Жалалова Д.З.

Самарканд давлат тиббиёт иститутининг офтальмология кафедраси https://doi. org/10.5281/zenodo.7393226 Annotatsiya. Мавзунинг долзарблиги. Куриш аъзолари инсонни ташки мухит билан боглаб туради, шу билан биргаликда ички аъзоларнинг узи хам уз таъсирини куз томонидан курсатади. Инсон организмига кирадиган информацияларнинг 90 % дан ортиги курув анализаторлари томонидан киради. Шунинг учун куриш функцияларининг ва куриш аъзоларининг соглигини саклаш ва жамиятга мослаштириш жуда хам долзарб муамо хисобланади. Охирги вактларда куз касалликлари хисобидан ногиронлик курсаткичлари тобора ошиб бормокда .

Kalit so'zlar: глаукоманинг очик бурчаги , преглаукоматик боскич, прерубиотик боскич.

ЛЕЧЕНИЕ РЕФРАКТОРНОЙ ГЛАУКОМЫ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ТРАНССКЛЕРАЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ, ИСТОРИЯ, ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ И ДОСТИЖЕНИЯ (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ) Аннотация. Актуальность темы. Органы тела связывают человека с внешней средой, в то же время при падении страдают и внутренние органы. Более 90% информации, поступающей в организм человека, вводится анализаторами человеческого тела. Поэтому сохранение здоровья функций организма и частей тела и адаптация их к обществу считается очень актуальной проблемой. В последнее время все больше увеличиваются показатели инвалидности вследствие осенних болезней.

Ключевые слова: открытоугольная глаукома, предглаукомная стадия, прерубиобиотическая стадия.

TREATMENT OF REFRACTORY GLAUCOMA USING TRANSCLERAL TECHNOLOGIES, HISTORY, STAGES OF DEVELOPMENT AND ACHIEVEMENTS

(REVIEW OF LITERATURE) Abstract. Relevance of the topic. The organs of the body connect a person with the external environment, while at the same time, internal organs suffer when falling. More than 90% of the information entering the human body is entered by human body analyzers. Therefore, maintaining the health of body functions and body parts and adapting them to society is considered a very urgent problem. Recently, disability rates due to autumn diseases have been increasing more and more.

Keywords: open-angle glaucoma, preglaucoma stage, prerubiobiotic stage.

Бутун жахон согликни саклаш ташкилотининг маълумотларига кура охирги 10 йиликларда глаукома билан хасталаниш курсаткичи ошиб бормокда, хозирги кунга келиб дунёда 2020 - йил маълумотига биноан глаукома билан огриган беморлар сони 64 миллиондан 76 миллионга етди. Тахлил ва башоратлар шуни курсатмокдаки 2040 -йилга келиб бу курсаткич 111 миллионга етади, Африка ва Осиё минтакаларида глаукома

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

билан касалланиш бошка минтакаларга нисбаттан анча юкори . Офтальмологларнинг йиллар давомида олиб борган тадкикот лари шуни курсатадики Африка минтакасига мансуб ахолида глаукоманинг ривожланиш хафи жуда ёкори, бунга сабаб ирсий омиллар, атроф мухитнинг таъсири ва экологик факторлар деб биламиз .

Москва шахрида жойлашган Гельмголц куз касалликлари илмий тадкикот иститути ташабуси билан бутун жахон согликни саклаш ташкилотининг дастури асосида - "Визион 2020 куриш хукуки", глаукома сабаб курликни олдини олиш максадли дастурлар ишлаб чикарилган. Эпидемиологик тахлиллар шуни курсатмокдаки Россиянинг хар хил минтакаларида глаукома билан касалланиш курсаткичи турлича. Глаукома билан касалланиш ва унинг окибатларидан келиб чикадиган сукирлик йил сайин ошиб бормокда. Россия Федерациясида сукирликнинг 14 - 29 % сабабини ташкил этади. Агар бу курсаткич 1997 - йилда 14 % ни ташкил этган булса, 2013 - йилга келиб сезиларли даражада ошиб 29 % ни ташкил этмокда. Бугунга кунга келиб Россиянинг куп худудларида бирламчи глаукома куз касалликлар сабабли буладиган ногиронликларнинг барча турларини 23 - 57 % ни ташкил этади . Иккиламчи глаукома эса 24 % ни ташкил этади. Иккиламчи неоваскуляр глаукома узига хос клининг белгилари билан ажралиб туриб, куриш функцияларини тез ва батамом йуколиши билан тафсифланади . Куп муалифларнинг маълумотларига таянганда куз олмаларнинг энуклеация операцияларнинг 24 - 39 % ларни рефрактер глаукома билан огриган беморлар ташкил этади . Неоваскуляр глаукомаларнинг 30 - 40 % холатларда ривожланиншнинг асосий сабаблари тур парда марказий веналарининг трамбози, диабетик пролефератив ретинопатиялар ташкил этади . Рефрактер глаукомаларда оддий бирламчи глаукомаларда ишлатиладиган офтальмогипотензив дири дармонлар самара бермайди. Антиглаукоматоз фистулаловчи операциялар рефрактер глаукомаларда самарадорлиги жуда хам паст шу билан биргаликда жаррохлик амалиётларида жуда хам куп асоратлар кузатилади. Антиглукоматоз операциялардан кейинги даврларда 50 - 55 % беморларда геморрагик асоратлар, дренаж сохаларнинг чандикланиши, ёпилиб колиши, олдинги камеранинг йуколиши, гавхар хиралашуви, операциядан кейинги инфекциялар, иррит, ирридоциклит, гемофтальм, тур парданинг кучиши ва энг огир шакли куз ичига экспулсив кон куйилишлар кузатилади. Операциядан кейин куз гидродинамикаси прогрессив бузилади. Куз ички босимини пасайишини башорат килиш кийинд, куз функцияларининг кескин бузилиши, куриш кобилятининг тулик йуколиши ва айрим холатларда кузнинг энуклеация билан тугалланади. Реврактер глаукомаларда, фистулаловчи операцияларнинг самарадорлиги анча паст ва у 40 - 45 % холларда ижобий натижа беради. Комбинацияланган операциялар самарадарлигини 70 % гача оширади . Афсуслар булсинки бу операциялар асосан куз ички босимини тушуришга ва куздаги огрикларни йуколишига каратилган. Куриш функциялари куп холатларда батамом йуколади . Хозирги кунга келиб иккиламчи неоваскуляр рефрактер глаукомаларнинг патогенези чукур урганилмаган. Неоваскуяр глаукомаларнинг патогенезида тур парданинг кон билан таминланишининг бузилиши ишемия ва гипоксияси, кон тамирларнинг эндотелиал факторининг усишига (УОБ). Гипоксия шароитида тур парда тукимасида неоваскуляр тукималар пайдо булади, кузнинг дренаж сохасида хам янги кон томирлар пайдо булади, уз навбатида кон томирлар куз ички суйуклигини куздан чикиб кетишига тускинлик

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

килади ва куз ички босимининг ошишига олиб келади . Узининг ривожланиш даврида неоваскуляр иккиламчи глаукомалар 4 боскични босиб утади:

Прерубиотик боскич кузнинг орка булимида яъне тур пардада янги кон томирлар пайдо булади, курув нерви диск сохасида хам янги кон томирлар паёдо булади. Бу даврда куз функциялари узгармаган булади.

Преглаукоматик боскич рангдор парданинг рубиози кузатилади, куз ички босим курсаткичлари нормада булади. Биомикроскопия килганда рангдар парданинг корачик атрофидаги сохасида капиляр кон томирларнинг тартибсизлиги кузатилади. Янги кон томирлар рангдор пардани интрастромасидан бошланади ва кейинчалик рангдор парданинг юзасига таркалади, неоваскуляр кон томирлар корачик сохасидан олдинги камера сохасидан усади.

Глаукоманинг очик бурчакли боскичи рангдор парданинг рубиози ривожланади олдинги камера бурчагида хам рубиоз яанада ривожланади, куз ички босими янада ошади, куп холатларда ялигланиш белгилари пайдо булади, куз ички суйуклиги лойкаланади. Янги кон томирлар деворлари утказувчанлиги ошади, гемаррагик асораатлар беради, микрогеморрагия ва гифема кузатилади. Бу боскичнинг энг фаркловчи белгиси рангдор парданинг юзасида фиброваскуляр мембрана пайдо булади. Бу боскичга келиб куз ички босимининг ошиши трабекуляр тукиманинг янги кон томирлар билан абструкциясига боглик, куз ички суйуклиги чикиб кетишига тускинлик килади.

Ёик бурчакли боскичи рангдор парданинг яссилашиши, фиброваскуляр мембраналарнинг кискариши, радиал йуналишга эга булган снехиаларбилан олдинги камера бурчагининг ёпилиши, корачик шакли узгаради, деформациялашади, пигментли эпителия кайришишига олиб келади, шох парда эндотелияси рангдор пардага усиб киради. Бу боскичга келиб куздаг огрик кучаяди, куз ички босими жуда хам кескин кутарилади ва беморларнинг шошилинч равишда операциялар утказиш тавсия этилади . Бугунги кунга келиб иккиламчи неоваскуляр глаукоманинг ривожланинш патогенезида тур парда ишемияси, гипоксияси, васолефератив факторнинг пайдо булиши - ангиогенез деб аталади. Майколсон И.С. томонидан 1948 - йил топилган бу фактор "Х" фактор деб аталади . Тадкикотчилар бу факторнинг биохимик хусусиятларини урганган. У тур парда томонидан ишлаб чикарилади ва у янги кон томирларнинг ривожланишига рагбат яратиб беради. Шу билан биргаликда ишемия кузининг олдинги ксимларида хам ривожланади ва унда хам янги кон томирлар (неоваскуляр) пайдо булишига замин яратади. Охирги тадкикотлар шуни курсатмокдаки ангиоген факторларнинг бир неча хил турлари мавжуд . Ангиогенез куп боскичли жараён хисобланади, но соглом тукималарда ангиоген факторлар тасирида янги патологик кон томирлар пайдо булади, ангиоген факторлар кейинчалик кон томирлар эндотелиясида жойлашган рецепторлар билан ёпишади. Бу эса уз навбатида эндотелиал хижайраларнинг эксперсион генини про ангиогеник малекулаларни фаоллашишига олиб келади. Эндотелиал хужайралар атрофидаги хужайраларга кучиб утади ва купайиб янги хосил булган томирларнинг деворини хосил килади. Кейин янги кон томирлари париетал хужайралар томонидан баркарорлаштирилади .

Хозирги кунга келиб вазопролефератив моддаларнинг куйдаги турлари аникланди: фибробласт усиш фактори (ФГФ рус) (ФУФ), трасформация килувчи усиш факторы (ТФГА )(ТУФ), усиш факторини узгартирувчиси (ТГФ ) (УФУ), пигмент эпителиясидан

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

келиб чикадиган фактор (ПЭДФ ) (ПЭКФ), усма некрозы фактори (ТНФ ) (УНФ), интерлейкинлар ва томир эндотелиал усиш факторы (ВЕГФ ). Фибробласт усиш фактори эндотклиал хужайрадаги митоз ва хемотаксиз жараёнларни кузгатади унинг куз тукималарида мавжудлиги ретинал пигмент эпителиал, томирлар эндотелиаси ва фибробластларнинг купайишига олиб келади .

Куз ички суйуклигини ишлаб икари ва уни куздан чикиб кетишиниг мувозинати куз ички босимини бир маромдан ушлаб туришига шароит яратиб беради. Куз ички босимини тушириш киприксимон тананинг циклодеструкцияси билан йклга куйилган. Бу муолажадан кейин куз ички босими тушади, куз ички суйуглиги камаяди, куз ички тиник ички структураларнинг структуралари бузилади, гавхар хиралашади, шишасимон тана дистрофияга учрайди, куз ички босими пасаяди, куз хажми кичраяди. Охирги вактларда транссклераль йул билан киприксимон тана лазер нурлари ёрдамида микроимпульс режимида таъсир этиб куз ички суйуклигини камайтириш билан биргаликда, куз ички суйуклигини увеосклерал йул билан чикиб кетишини осонлаштиради. Охирги 10 йилда офтальмологияда куз ички босимларини тушириш максадида тулкин узунлиги 810 мкм га тенг булган тури ишлатиб келмокда. Бу лазер ускуна ёрдамида киприксимон тана ясси кисмида циклофотокоагуляция муолажаси утказилади. Лазер нурларининг давомийлиги 1,56 мкм тулкин узунлигини ташкил этади. Бу усул билан куз ички босими осонгина туширилади ва шу билан биргаликда салбий таъсирга эга эмас. Муолажадан кейин асоратларнинг курсаткичи ва сифати камаяди. Хозирги кнга келиб бу усул ни глаукоманинг бошлангич даврларида хам ишлатиш имконияти мавжуд. Огрикли терминал глаукомаларда эса бу усул биринчи ракамли даволаш усули булиб келмаокда.

Глаукомани даволанишда биринчи навбатда кузчики босими туширилади ва унинг курсаткичлари бир маромда ушлаб турилади, акс холда куз ички босимнинг кутарилиши глаукоматик нейрооптикопатияни кучайтиради ва куриш функцияларининг батамом йуколишига олиб енлади. Куз ички суйуклигининг ишлаб чикарилиши ва унинг куздан чикиб кетиши муозанатини бир маромда ушлаб туриши куз босимини стабиллигини таминлаб беради. Куз ички тушириш учун куз ички суйукликини ишлаб чикаришнинг камайтиришг ёки куз ички суюклигини куздан чикиб кетишини енгиллаштириш йули билан таминланади. Якин якингача транссклераль лазер техналогия яъне диод лазер йуллари билан куз ички суюклиги ишлаб чикариш камайтириларди. Бунда киприксимон тана фотокоагуляция йрдамида куйдириларди ва куз ички сюклиги микдори камайтириларди. Шу билан биргаликда охирги йилларда трассклерал нурлар ёрдамида микроимпульс режимида киприксимон тана ясси сохасига таъсир этиб увесклерал йул билан сюкликни чикиб кетишини таминлаш янги технологияси ишлаб чикарилган. Киприксимон тананинг структкрасига таъсир этиш учун ХХ - аср бошларидан бошлаб бир неча усуллар ишлатиб келмокда. Хсусан терминал глаукомаларнинг логрувчи формаларида киприксимон танани хирургик йул билан олиб ташлаш - циклоэктомия, амалиётда кулланилган . Бу максаддакиприксимон тананинг махсус электротлар ёрдамида утмас ва тешиб кирувчи йулибилан циклодиотермокоагуляция утказилган . Бу усулларда кейин куп холатлардан жуда хам асоратлар ва куз ички босимини башорат килиш имкони жуда хам паст булганлиги сабаб кенг амалиётда кулланилмади. 1950 - йилга келиб Bietti киприксимон танани деструкция килиш учун криодеструкцияни яъне киприксимон танага совукнинг тасирини амалиётда куллади . Кор ёрдамида киприксимон тананинг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

киприклари деструкция килинади бу эса уз навбатида ички босимини пасайтиради ва куз ички босимини ишлаб чикаришни камайтиради . Лекин бу усулни ишлатганда куп асоратлар кузатилди, увеит, куз олманинг субатрофияси, офтальмогипотония, гавхарнинг ярим чикиши, куз ички босимининг тушишининг ностабиллиги, куздаги огрикнинг йуколмаслиги ва кайтадан пайдо булиши янги усулларни ишлаб чикишга йул оиб берди.

Киприксимон тананинг деструкция килиш максадида ультра товуш ёрдамида 1991 - йилда Силверман ва бошкалар самарадорлик натижаларини клиник тадкикотларни рефрактер глаукома билан чалинган бкморларда тахлил килиб чикди. Юкори интенсевликга эга булган ультра товуш ёрдамида киприксимон тана киприклари термик некрозга учрайди ва куз ички суюклиги ишлаб чикариш камаяди ва куз ички босими пасаяди. Шу билан биргаликда бу усул камчиликлардан холи эмас эди. Муолажадан кейин олдинги ирридоциклитлар, куз олманинг кичрайиши - фтизис куатилади. Лекин бу асоратларнинг микдори унчарик катта эмас ва уртача 1,1 % ташкил этади. Кейинчлик бу усул такомиллаштирилди ва юмалок зондлардан фойдаландилар. Охирги вахтларда ультра товушларнинг увесклераль окимининг ошириш максадида ишлатиб келигнмокда . 2016 -йил италиалик офтальмологлар ОСТ ва конфакал микроскопия ёрдамида ультра товуш билан циклофотодеструкция килганда увеасклераль окимнинг ошишини исботлаб бердилар .

Smith ва бощкалар 1969 - йилда рубинли лазер ва иттирий - алюмин граната (ИАГ) асосида яратилган лазер нурлари билан, киприксимон тананинг киприкларини циклофотокоагуляция операциясини таклиф этдилар . Beckman ва бошкалар 1972 - йилда биринчилардан булиб транссклераль йул билан рубин лазер нурлари ёрдамида циклофотокоагуляциянинг глаукоманинг терминал боскичида кулладилар . Бир йилдан сунг бу усулнинг самарадорлигининг баландлиги ва хафсизлиги, киска импульсли лазер нурлари, тулкин узунлиги 1064 ннм га тенг булган нурлар ёрдамида транссклерал таъсири киприксимон танада исботланди. Утган асрнинг 70 - 90 - йилларида бу лазер нурлар циклофотокоагуляция учун жуда хам кулай деб хисобланган . Адабиётларнинг маълумотига кура, максадли куз ички босимининг даражасини ушлаб туриш учун контактсиз лазер циклофотокоагуляция ёрдамида 45 - 86 % беморларда кулга киритилди, контакт йул билан таъсир этганда бу курсатикич 66 - 71 % ташкил этди . Киприксимон тананинг криодеструкциясидан кура ИАГ лазер циклофотокоагуляция билан такослаганда, асоратлар микдори анча камаяди , шунга карама бу усул жарохатга

моил усул хисобланади, куп холатда муолажа вактида куздаги огрикга сабаб булади, муолажадан кейин эса увеит, гифема, склеранинг юпкалашиши, шох парданинг дистрофияси, офтальмогипотанияга, куз олмаси субатроясига ва симптик офтальмияга сабаб булади . Куз ички босимининг яхси туширганига карамасдан, транссклераль ИАГ циклофотокоагуляция муолажаси асоратлари куплиги учун унинг оатфльмольогия амалиётида ишлатиш доирасини сезиларли даражада кискартиради. Диод лазерларнинг паёдо булиши кейинчали офтальмологияда кенг таркалди ва бу лазер офтаьмологияда биринчи марта 1984 - йилда кулланилди. Хенис ва Стюард 1992 - йилда диод лазерларнинг транссклерал йул билан циклофотокоагуляция учун ишлатдилар, бу лазер нурларининг тулкин узунлиги 810 нм га тенг, куз ички босимини сезиларли даражада тушуради . Бу диод лазернинг машхурлиги бошка лазерлага нисбатан балндрок. Аппарат хажмининг кичиклиги, техник хизматларнинг кам харажатлиги, ишлатиш имкониятининг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

кулайлиги . Шу билан биргаликда тулкин узунлиги 810 нм га эга булган лазер нурлари, увеал трактнинг меланин пигментида жуда яхши ютилади ва энергетик харажатларни ИАГ лазерга нисбатан анча камайтиради (27-28).

Тахлиллар шуни курсатмокдаки беморларнинг 12 ой мобайнида кузатилганда, ИАГ лазер билан даволанганда ва диод лазер билан циклофотокоагуляция килагнда улар орасидаги фарк сезилмайди (29). Лекин огрик синдроми, кузнинг дискомфорти диод лазер билан циклофотокоагуляция килганда кам кузатилади. Охирги йилларнинг натижалари диод лазер ёрдамида циклофотокоагуляция килганда киприксимон тананинг анатомик узгаришлари хафсизрок булади. Агар киприксимон тананинг диод лазер билан транссклерал йули билан циклофотокоагуляция килганда куз функцияларининг пасайиши уртача 7 - 31 % ташкил этади. ИАГ лазер билан циклофотокоагуляция килганда 30 - 47 %. Криодеструкция килганда эса бу курсаткич 69 % ташкил этади . Тарихий жихатдан транссклерал циклофотокоагуляция факат терминал ва рефрактер глаукомаларда, беморларнинг богрикдан кутилиш максадида утказилган. Шуни эстатиб утиш зарурки транссклерал циклофотокоагуляция самарадорлик жихатдан колган антиглаукоматоз оператциялардан анча самаралирок. Киёсий тахлиллар шуни курсатадики диодли циклофотокоагуляция ва Ахмед клапанларини неоваскуляр глаукомаларда урнатиш операция самарадорлигини яна хам оширади.

Ахмед клапани урнатилган беморларда операуиядан кейинги укришнинг йуколиши 27 % ни ташкил этган булса диодли циклофотокоагулция операциясидан кейин бу курсаткиз 24 % ни ташкил килади. Ахмед клапани урнатилган беморларда 6 % холатларда куз олма субатрояси кузатилади. Диод лазер циклофотокоагуляция килган беморларда эса бундай асоратлар кузатилмайди. Лазерли транссклерал циклофотокоагуляция имкониятлари кенгайиб бормокда ва офтальмохирургларнинг бу усулни глаукоманинг эрта боскичларида хам куллаш имкониятини бермокда .бир гурух тадкидкодчилар 2014 -йилда диодли лазер циклофотокоагуляция утказилган, куриш уткирлиги баланд булган беморларда ишлатиб 25 ой мобайнида динамик кузатув олиб борилмокда. Кузатувлар шуни курсатдиги операциядан кейинги куриш уткирлигининг пасайиши, худи традицион трабекулаэктомия операциясини уткизган беморларнинг курсатгичига ухшайди . Ректоспректив тахлиллар 49 кузда 2010 - йилда олиб борилди, куриш уткирлигининг уртача курсаткиши 0,67 Сивцев жадвали билан, беморлар 5 йил давомида кузатилди, кузатув даврида 63,2 % беморларда куриш уткирлиги бир икки каторга камайди. Куриш уткирлигини пасайиш асосий сабаларидан прогрессив, нейрооптико патия, 9 кузда, маакуляр шишиш 4 та кузда .

Буюк Британия офтальмологлар 12,3 % беморларда диод лазерли циклофотокоагуляцияни куриш уткирлиги паст булган беморларда ишлатган. Колган холатларда куриш уткирлиги баланд булган беморларда хам кенг ишлатиб келган.

Скорцов В. Ю. ва бошкалар рефрактер глаукомаларни даволаш максадида киприксимон тана термотерапиясини куллади. Бу усул клиник жихадан хафсизлигини исботлаб берди. Механик жарохатланиш жуда хам камаяди. Традицион диодли тарансскларал циклофотокоагуляция (P = 0,8 -3,0 вт, t = 1 - 6 с) тукимадаги сув бирданига кайнайди ва "попкорн" эффектини беради, тукималарда жудаям дахал шикастланиш кузатилади . Шу эффектю билан куп асоратлар келиб чикади, айникса геморрагик асоратлар.транссклерал термотерапия усулида эса (P= 0,5 вт t= 60 с) тукималарнинг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

исиши асата секинлик билан бошланади, тукимадаги сув кайнамайди ва куп асоратлар олдини олган буламиз . Бирини булиб 1992 - йилда эндоскопик циклофотокоагуляция усули транссклерал йул билан киприксимон тананинг ясси кисми витриоретинал хирург комбинациясида, факоэмулсификацияда ишлатишди. Бу усулнинг авзаллиги киприксимон таналарнинг киприклари тугридан тугри визуализация килиши, уларни тугридан тугри коагулация килиши эса операциянинг ижобиш таъсирини таминлаб беради. Лекин шу билан биргаликда бу усул офтальмологияда кунг кулланилмайди, куз ичига кириши билан утганлиги учун куп асоратлардан холи эмас. Шуни такидлаш жойизки эндоскопик циклофотокоагуляция преспектив усул хисобланади ва уни витриоэктомия операциялари билан биргаликда утказишни таминлаб беради. Кандли диабет билан касалланган беморларда, гемофтальмларда, жарохатдан кейин келиб чикган глаукомаларда жуда хам кул келади .

Факоэмульсификация операцияларида хирурглар эндомкопик

циклофотокоагуляция билан биргаликда утказиш одатга кирган. Лазер нурларининг киприксимон тананинг кайси жойига ишлатишига нисбаттан киприксимон тананинг тож кисмига таъсир этиши билан, лимбдан 1 - 2 мм оркарок ва киприксимон тана нинг ясси кисмига таъсир этадига лимбдан 3- 4 мм оркарок ткрларига булинади. Лимбдан 1 - 2 мм таъсир этса киприксимон тананинг киприклари дистрофияга учрайди ва куз ички суйуклигини ишлаб чикариш камаяди. Агар лимдан 3 - 4 мм оркарок таъсир этса увеосклерал йул билан куз ички суйуклигини чикиб кетишини осондлаштиради. Киприксимон тананинг структураси ультра товушли биомикроскопия йули билан аникланади. Хар бир беморнинг киприксимон тананинг жойлашуви ва локализацияси индивидуаль хусусиятларга эга, унинг жойлашуви куз олмаларнинг хажми катта кичиклиги билан хамда куз рефракцияси билан боглик . Хозирги замон га келиб офтальмологиянинг энг ривожланайтган кисми, киприксисон тананинг ясси кисмига таъсир этиб увеосклерал йули нинг чикиб кетишиниг кучайтириш хисобланади . Шундай килиб киприксимон тананинг ясси кисмига таъсир килиш куз ички босимини сезиларли даражада пасайтиради ва куз ички суюклигини увеосклерал йул билан чикиб кетишининг осондлашишига олиб келади. Замонавий офтальмология тарнссклерал циклофотокоагуляция микроимпульс режимида уз самарадорлигини курсатиб келмокда. Бу лазер нурларининг тулкин узунлиги 810 нм га тенг. Диодли лазер нурлар микроимпульсли, такрорланувчи шаклида узатилади. Киприксимон танада жойлашган меланин пигментлар лазер нурлари иссикликида дистрофияга учради ва кейинчалик совийди. Тукималарнинг совиш мудати иссишидан икки баравар узокрок бу эса температуранинг бирламчи холатига кайтаради ва тукималарнинг шикастланишини камайтиради. Шунинг учун бу лазер муолажаси офтальмохирургларни узига каратиб келмокда. Хозирги кунга келиб ишлаб чикариш йулга куйилган ва Cyclo G6 Laser system IRIDEX АКШ компанияси.

S. Lin ва бошкалар ультра товушли биомикопия ёрдамида операциядан олдин ва операциядан кейин киприксимон тана структурасин урганиб чикди операциядан кейинги киприксимон танадаги узгаришлар жуда хам нозик, дагал эмас. Лкин шу билан биргаликда куз ички босими сузиларли даражада тушади.

Mengya Zhao ва бошкалар киприксимон тананинг гистологик жихатдан текширишганда, лазер нурларини узлукчиз режимда ишлатганда, киприксимон тананинг

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

киприклари жуда хам дагал узгаришлар кузатилади. Лазер нурларини микроимпульс режимида ишлатганда эса, киприксимон тананинг киприклари шикастланмайди ва унинг жарохатланиш эхтимоши жуда хам паст. Микроимпульсли лазер нурларни ишлатганда куз ички босимининг тушишнинг асосий сабаби склера ва киприксимон тананинг орасидаги бушлик сезиларли даражада кенгаяди, бунинг сабаби эса киприксимон тананинг кискариши хисобланади, бу эса уз навбатида куз чики суюклигини увеосклерал йул оркали чикиб кетишини осондлаштиради. Бу усул ишлатилганда киприксимон тана мускулларни кискаради ва пилокарпин таъсир этгандек механизимни эслатади (60).

Рефрактер глаукома билан касаланган беморларнинг традицион транссклерал циклофотокоагуляция лазер нурлар билан узуксиз режимда текшиилганда куз ички босим пасаяади лекин куп асоратлар кузатилади. Микроимпульсли лазер нурлар билан таъсир этганда эса куз ички босим янада купрок пасаяди, лекин асоратлар жуда хам кам . Микроимпульсли циклоцотокоагуляция рефрактер глаукомаларда узини яхши томондан, хафсиз ва асоратсиз усул сифатида курсатиди . Агар микроимпульсли циклофотокоагуляция муолажаси склеранинг чукур утмас склероэктомия операцияси билан биргаликда интереовитреал VEGF ингибиторлари билан биргаликда ишлатса унинг самарадорлиги яанада ошади. Кератопластикаларда кейин келиб чикиши мумкин булган иккиламчи рефрактер глаукомалра, микроимпульсли циклофотокоагуляция лазерлар жуда хам яхши ёрдам беради (66). Шу билан биргаликда микроимпульсли циклофотокоагуляция муолажасини гулаукоманинг эрта боскичларида хам ишлатса булади. Куриш функциялари баланд булган холатларда хам, куз ички босимларини максадли курсатгичларгача тушира олади ва жуда хам кам асоратлар кузатилади .

Микроимпульсли циклофотокоагуляция усули янги булганлиги учун уни кенг микиёсда ва узок мудатда кузатишни талаб этади.

REFERENCES

1. Жалалова Д.З.ОКТ- ангиография при оценке сосудистого русла сетчатки и хориоидеи// Биология ва тиббиет муаммолари, ( 2021) № 6 (130),211-216

2. Жалалова Д.З. Классификационые критерии изменений сосудов сетчатки при артериальной гипертензии/ Международная научная конференция Университетская наука: взгляд в будущее, (2022) , Курск, 56-64

3. Жалалова, Д. З., Кадирова, А. М., & Хамракулов, С. Б. ИСХОДЫ ГЕРПЕТИЧЕСКИХ

4. КЕРАТОУВЕИТОВ НА ФОНЕ ЛЕЧЕНИЯ ПРЕПАРАТОМ «ОФТАЛЬМОФЕРОН» В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ИММУННОГО СТАТУСА ПАЦИЕНТОВ// МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫЙ ПОДХОД ПО ЗАБОЛЕВАНИЯМ ОРГАНОВ ГОЛОВЫ И ШЕИ, (2021). 103.

5. Жалалова, Д. З. Метод комбинированного лечения диабетической ретинопатии Врач-аспирант, (2009). 37(10), 864-868.

6. Долиев, М. Н., Тулакова, Г. Э., Кадырова, А. М., Юсупов, З. А., & Жалалова, Д. З.

7. ЭФФЕКТИВНОСТЬ КОМБИНИРОВАННОГО ЛЕЧЕНИЯ ПАЦИЕНТОВ С ЦЕНТРАЛЬНОЙ СЕРОЗНОЙ ХОРИОРЕТИНОПАТИЕЙ // Вестник Башкирского государственного медицинского университета, (2016). (2), 64-66.

8. Жалалова, Д. З. Метод комбинированного лечения диабетической ретинопатии Врач-аспирант, (2009). 37(10), 864-868.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9. Жалалова Д.З.Эндотелин -1 ва гомоцистеин даражасини артериал гипертензия фонида тур пардв узгаришларида эндотелиал дисфункциянинг маркерлари сифатида текшириш // Биомедицина ва амалиет журнали, ( 2021) том 6 №5, 203-210

10. Жалалова Д.З. Мультикомпонентный подход к диагностике изменений сетчатки при артериальной гипертензии // Биология ва тиббиет муаммолари, ( 2021) № 5 (130),205-211

11. Жалалова Д.З. ОКТ-ангиография в оценке ретинальной и хореоретинальной микроциркуляции у пациентов с неосложненой артериальной гипертензией / I Международный офтальмологческий конгресс IOC Uzbekistan, 2021 г, Ташкент,с 96

12. F. Shernazarov, D. Jalalova, A. Azimov, S. Azimova CAUSES, SYMPTOMS, APPEARANCE, TREATMENT OF VARICOSE VEINS // SAI. 2022. №D7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n7causes-symptoms-appearance-treatment-of-varicose-veins (дата обращения: 19.11.2022).

13. F. Shernazarov, J. Tohirova, D. Jalalova TYPES OF HEMORRHAGIC DISEASES, CHANGES IN NEWBOENS, THEIR EARLY DIAGNOSIS // SAI. 2022. №D5. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/types-of-hemorrhagic-diseases-changes-in-newboens-their-early-diagnosis (дата обращения: 19.11.2022).

14. F. Shernazarov, J. Tohirova, D. Jalalova TYPES OF HEMORRHAGIC DISEASES, CHANGES IN NEWBOENS, THEIR EARLY DIAGNOSIS // SAI. 2022. №D5. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/types-of-hemorrhagic-diseases-changes-in-newboens-their-early-diagnosis (дата обращения: 29.10.2022).

15. Жалалова Д.З.ОКТ- ангиография при оценке сосудистого русла сетчатки и хориоидеи// Биология ва тиббиет муаммолари, ( 2021) № 6 (130),211-216

16. Жалалова Д.З. Классификационые критерии изменений сосудов сетчатки при артериальной гипертензии/ Международная научная конференция Университетская наука: взгляд в будущее, (2022) , Курск, 56-64

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.