CC BY
11
УДК 82 ББК 83.3
ЗИКРИ ЧАШНИ САДА ДАР Х^омидиён Х^икматшо; Комили,
АШЪОРИШОИРОНИ н.и.филол, дотсенти кафедраи филологияи
АРАБИЗАБОНИ ФОРСУ ТОЦИК араби МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров "
(ЦАРНХ^ОИ IX-X) (Тоцикистон, Хуцанд)
ОТРАЖЕНИЕ ПРАЗДНИКА Хомидиён Хикматшох Комили,
САДА В ПРОИЗВЕДЕНИЯХ к.филол. н., доцент кафедры арабской
АРАБОЯЗЫЧНЫХ ПЕРСИДСКО- филологии ГОУ "ХГУ им. акад. Б. Гафурова "
ТАДЖИКСКИХ ПОЭТОВ (Таджикистан, Худжанд) (IX-X ВЕК)
REFLECTION OF SAD-HOLIDAY IN Homidiyon Hikmatshoh Komili, candidate of
THE WORKS OF PERSIAN-TAJIK philological sciences, Associate Professor of the
POETS (IX-X CENTURIES) WRITTEN department of Arabic literature under the SEI
IN ARABIC "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: komili1978@mail.ru
Калидвожа;о: давраи арабизабони адабиёти форсу тоцик, шоирони арабисарои форсу тоцик, Меуёри Дайлами, Абулцосим ал-Матраз, цашни Сада, цашни Навруз, таъсир ба фаруанги араби
Анъанаи тацлили цашнуои бостонии Эрон - Сада ва Навруз баъди барцарор гардидани ислом дар Эрони Гарби дар цаламрави давлатуои Оли Буя ва Оли Зиёр дар асоси эцодиёти шоирони арабисарои эронитабор ба риштаи таулил кашида шудааст. Зикр гардидааст, ки анъанауои халцуои эронитабор ба адабиёти араб таъсири назаррас расонидаанд, ки дар ин бобат вуруди унсуруои лексикии форси ба забони араби, аз цумла номуои идуои Сада, Меургон, Навруз дар гунауои муарраби Садацу Меурцон ва Найруз шауодат медиуанд.Ашъори ба цашни Сада бахшидаи шоирони арабисарои эронитабор Меуёри Дайлами, Абулцосим ал-Матраз барраси гардидааст. Цайд шудааст, ки ба цашнуои цадимаи эрони на тануо асаруои манзум, инчунин рисолауои мансур низ бахшида шудаанд, ки намунаи он "Китоб-ул-аъёд ва фазоили-л-Найруз"-и вазири Оли Буя Соуиб ибни Аббод мебошад.
Ключевые слова: арабоязычный период персидско-таджикской литературы, арабоязычные персидско-таджикские поэты, Меъёр Дайлами, Абулькасым аль-Матраз, праздник Сада, праздник Навруз, влияние на арабскую культуру
Проанализированы традиции отмечания древнеиранских праздников Сада и Навруз после установления ислама в Западном Иране на территории государств Зияридов и Бувайхидов на основе творчества арабоязычных поэтов персидского происхождения. Отмечается, что культурные традиции ираноязычных народов оказали большое влияние на арабскую литературу. Об этом свидетельствует проникновение персидско-таджикских лексических элементов в арабский язык, в частности названий праздников Сада, Мехргон и Навруз в арабизированной форме - Садак, Мехрджон, Найруз. Изучены произведения арабоязычных поэтов персидского происхождения, Мехъёра
37
Homidiyon H. K. Reflection of Sad-Holiday in the Works of Persian-Tajik Poets (IX-X Centuries) Written in Arabic
Дайлами, Абулкасыма аль-Матраза и других, посвященные описанию праздника Сада. Отмечается, что древнеиранским праздникам посвящены не только поэтические произведения, но и прозаические трактаты, образцом которых можно считать книгу известного бувайхидского визиря Сохиба ибн Аббада "Китаб аль-а^яд ва фазоили-н-Найруз" ("Книга о праздниках и достоинствах Навруза").
Key-words: the period of Persian-Tajik literature written in Arabic, Persian-Tajik poets who
wrote in Arabic, Mehyor Dailami, Abulkasym al-Matraz, Sad-holiday, Navruz-holiday,
influence over Arabian culture
The article dwells on the traditions of celebrating ancient Iranian holidays Sad and Navruz after the establishment of Islam in Western Iran on the territory of Ziyarids' and Buvayhids' states; the creation of Arabic-speaking poets of Persian origin serving as a ground. It is underscored that cultural traditions of Iranian peoples exerted a great sway over Arabian literature. Penetration of Persian-Tajik lexical elements into the Arabic language testifies to it; the names of the holidays Sad, Mekhrgon and Navruz in Arabic pronunciation sound as Sadak, Mekhrijahn, Nayruz. The author has studied the works of Arabic-speaking poets of Persian origin, such as Nishopuri Mustavfi, Mekhyor Dailami, Abulkasym al-Matraz and others. He marks that not only poetical productions are devoted to ancient Iranian holidays, but prosaic treatises either; the pattern of the latters is objectified by the book of the famous vezir of Buvayhids Sohib ibn Abod "Kitab al-aYad va Fazoili-n-Nayruz" ("The Book about Holidays and Virtues of Navruz").
Ч,ашни Сада яке аз иддои кадимаи анъанавии тоисломии мардуми эронитабор ба дисоб меравад, ки таърихи кудан дошта, тули карндои зиёд дар манотики мухталифи Эронзамин тачлил мегардид. Баъди интишори дини ислом ва фардангу забони арабй дар каламрави Эронзамин низ ин иди миллй идома дошта, дар манотики мухталифи форсизабонон, аз чумла гарбии Эрон дар дудуди дукумати Зиёриёну Бувайдиён чашн гирифта мешуд. Шодону амирони эронй ин идро, ки аз ниёгонашон чун анъанаи миллии ачдодй бокй монда буд, бо шукуду шадомати хос чашн мегирифтанд. Бино ба маълумоти аксари сарчашмадои таърихй, аввалин нафаре, ки баъди пазируфтани дини ислом чашни Садаро аз сари нав огоз намуд, асосгузори давлати Зиёриёни эронитабор Мардовичи Зиёрй мебошад. Дар ин бора муаллифи "Тачориб-ул-умам" чунин менависад: "Чун шаби оташафрузии чашни Сада наздик мешуд, бо фармони Мардовичи Зиёрй дар талу теппадои атрофи шадри Исфадон дезуму хошок чамъоварй шуда, дар он шаб оташ афрухта мешуд " [9, 2, 271]. Тачлили чашни Сада дар каламрави амирону вазирони Бувайдй низ ривоч дошт, ки ин нуктаро муаллифи "Ятимат-уд-дадр фй мадосини адли-л-аср" дар китоби худ низ таъкид намудааст [3, 3,324]. Табиист, ки шоирону сухансароёни давзадои адабии сулоладои мазкур, аз кабили Абулфазл ибни Амид (ваф:360/970), Абулфатд ибни Амид (337/947-367/977), Содиб ибни Аббод (326/937-385/995), Бадеуззамони Дамадонй (358/969-398/1008), Абубакри Хоразмй (323/933. ваф. 383/993 ё 393/1003), Абуалии Мискавайд (325/936421/1030), Ибни Хдччоч (тав. ва ваф. номаълум), Абуисдок Собии Хдрронй (313/925384/994), Абулкосими Заъфаронй (тав. ва ваф. номаълум), Ибни Саъдон (ваф.374/984), Х,орун ибни Муначчим (276/889-352/963), Козии Гургонй (ваф:392/1001), Абулдусайни Ч,авдарй (тав. ва ваф.номаълум), Абулаббос Ибродими Заббй (ваф.399/1008), Абусаъиди Рустамй (тав. ва ваф.номаълум), Абдуссамад ибни Бобак (ваф.410/1020),
Абулдусайни Бадедй (тав. ва ваф. номаклум), Абулдасан ибни Фориси Лyгавй (329/941-395/1004), Абулдусайни Чувайрй (тав. ва ваф. номаклум), Абулфарачи Исфадонй (284/894-356/966), Абyлъало Асади Исфадонй (тав. ва ваф. номаклум), Дасан ибни Мудаммади Мудаллабй (291/903-352/963), Хозини Исфадонй (тав. ва ваф. номаклум), Абyмансyр ибни Ч,абон (тав. ва ваф. номаклум), Абyлфайёз Табарй (тав. ва ваф. номаълyм), Абyсаъд Наср ибни Яккуб (тав. ва ваф.номаклум) ва дигарон дар осори манзуму мансури худ ба мавзyъ ва суннатдои адабиёти ачдодии худ, якне адаби форсу точик адамияти хосса медоданд. Аз чумла, ондо макоми хоссаи иду маросимдои тоисломии эронй, чун чашни Медргон, Сада ва Наврузро дар осори худ таккид карда, нисбат ба ойину суннатдои кадимаи ниёгони худ таваччуди махсус зодир менамуданд. Мавриди зикр аст, ки чашндои мазкур бо ном ва истилоддои точикии худ тавонистаанд, вориди адабиёти араб ва адаби арабизабони форсу точик гарданд. Масалан, вожаи '^^У'навруз" бо каме тагйирот дар адабиёти араб бо истилод " jJJ¿j""найрyз" ва калимаи "j^j^" "медргон" бошад дар гунаи " jW■J^l""медрчон" дар адабиёти араб ва адаби арабизабони форсу точик ба назар мерасад. Аммо, вожаи "сада"-и форсй-точикй нисбат ба калимадои "наврyз" ва "медргон" бо андаке аз тагйироти дарфдои аслии калима, якне шакли зодирии фор-сии худро дигаргун намуда, ба адаби арабй ворид шудааст. Аз чумла, онро дар гунаи "¿¿w "сазак", ки шакли муарраби форсии Сада аст ва он аз калимаи "сад"-и форсй-точикй гирифта шудааст, дар осори манзум ва мансури арабй метавон пайдо намуд.
Масалан, Абусолед ибни Садл ибни Адмад ибни Нишопурии Муставфй шоири арабизабони форсу точик (тав. ва ваф.номаклум) дар яке аз касоиди худ чашни Садаро тавсиф намуда, бакзе аз хасоиси хоси онро таккид кардааст:
(Тарчума: Мардумро мебинам, чи каму чи беш аз некие, ки онро писандидаанд, ба дигарон дадя мекунанд.
Ва дар яки ондо ба андозаи имконияташ он расми рузи Садаро ичро мекунад.
Аз сабкат намудани ондо дар ин кор кутодй намудам, дамон рузи сабкат бо аспи заиф омадам.
Ва агар чони ман дар кабзаам мешуд, бегумон онро барои шумоён дар табаке мефиристодам).
Аз абёти мазкур чунин бармеояд, ки чашни Сада натандо афрухтани оташу раксу бозй, дамчунин дар худ хайру садака ва дастгирии мардумро дар он руз нисбат ба дамдигар дар худ гунчонидааст. Бояд таккид намуд, ки дар чашни Сада дар ин адд, дар баробари факолиятдои фардангй, дамчуни бакзе долатдои ичтимоиро метавон пайдо намуд. Масалан, дар ин руз мардум чунон ба хайр намудан ва дастгирии дамдигар мепардохтаанд, ки датто шоир дар шекри худ гулув намуда, таккид менамояд, ки агар чонро ба табак нидода дадя карда мешуд, ман бе шак онро барои дустон ирсол менамудам. Бинобар ин, яке аз анканадои ин руз хайру садака нисбат ба дамдигар ба шумор мерафтааст.
Дамчунин, чашни Сада дар адабиёт араб ва адаби арабизабони форсу точик таксири амики худро гузоштааст. Чунки шоирону сухансароёни давр дар эчодиёти
óij ^ L* ^JI j*
^í^:^! L* DjJ-^J ¿¿LJI tSj^ jIJjj ¿Sj
J DLS ^Jj
Homidiyon H. K. Reflection of Sad-Holiday in the Works of Persian-Tajik Poets (IX-X Centuries) Written in Arabic
xyg goup 6a ma6u HaxycTH ^arnHH Caga, OTam a^pyxTaH, $ypy3oH HaMygaHH maMi^o, 6apno KapgaHH Ma^-mcxou 6ogarycopuBy Tapa6 Ba gurap mypyTH xocu oh, Kacougu 3uëgu Ty^OHHe gap Magxy Bac$ Ba xaMpuaBy TaxHHaTxou ^amH^OH MyxT&m$ cypygaaHg. A3 ^yM^a, moupu apa6u3a6oHH $opcy to^hk Mexëpu flaraaMH (Ba^.428/1037) mo^ A3H3yggaB^apo, kh 6a $ypy3oH HaMygaHH oTam gap 6yp^xou Ka^iaam gap ma6u ^amHH Caga H^o3aT goga 6yg, Ta6puK HaMyga, cunac ypo 6a ^apopacuu ugu Ma3Kyp Ta6puK MeKyHag Ba po^ei 6a TaBcu^u ug Meryag:
(^iHe: Hh oHHHecT (Caga -X,.X,.) a3 6axmumxo, kh oHpo nogmox 6eKop Kapga 6yg Ba xap oh hh $ap3aHgoHH Kucpo aHiaHa ry3omTaaHg, Ty эxё HaMygK.
Xymo 6a xo^u A^aM, kh Maxcycu hh KapoMaTaHg (Caga-X,.X,.), Ha 6a^KH gap oh hh3 Apa6y A^aM caxM ry3omTaaHg.
^aBMe oMagaHH MexMoHpo a3 oTam Me6uHaHg, kh oh 6apoamoH $axp Me6omag Ba KaBMH gurape oTampo Xygou xyg xuco6 MeKyHaHg.
X,apru3 3uëg 6ygaHH nypcaHgaroHpo, MogoMe kh ohxo xym cyxaH ryaHg Ba MagxKy-HaHgaroHpo, kh ohoh oh hh goHaHg, ry^TaaHg, HHKop MaKyH.
fflaxce oTampo 6apou paxHaMoK $ypy3oH MeKyHagy Ha^ape napgapo a3 nemu xaBogopoHH oh 6o3 Megopag, kh 3uëg oMagaHg).
Boag ry^T, kh moup gap a6ëTH aBBa^y cohh, xhhh TaBCH^u ma6u Caga, Taipuxu nangoumu oHpo 6a moxoHH tohc^omhh Эpoн Huc6aT goga, hh ^amHpo a3 aHiaHaxou xocu MapgyMH эpoннтa6op myMopuga, gap HHTumopu oh Apa6y A^aMpo caxuM MegoHag. Cunac, gap a6ëTH 6aigK, 6ai3e xycycuaTxou oTampo 3HKp HaMyga, HyHHH TaiKug MeHaMoag, rypyxe a3 MapgyM oTampo H^ox MemyMopaHg, kh hh umopa 6a guHH Ma^ycK Me6omag, aMMo gurap MapgyM TaBaccyTH oTam 6apou xyg H33aTy u^raxop Kac6 MeKyHaHg. Amarra hh umopa acT 6a MexMoHHaBo3H Ba MexMoHna3upuu MapgyMH 6oguaHHmuHH apa6, HyHKH ohxo gap axgu tohc^omh Ba 6aigu oh HyHHH aHiaHa gomTaHg, kh ma6oHa 6apou na3upoHHH Myco^upoH oTam rupoH MeHaMygaHg, to MaKoHH cyKyHaTH oHxopo nango HaMyga, MexMoHamoH rapgag.
X,aMHyHHH, gap 6opau 6y3yprgopuu ^amHH Caga Ba TaBcu^u oh Mya.raH$H "a^-Komh^ ^H-T-Taipux" xuKoaepo Meopag, kh oh 6a xoguca Ba BoKeaxou corn 484 xu^pH pocT Meoag. flap co^u Ma3Kyp Maciy^oHH maxpu Bargog 6apou ry3apoHugaHH ^amHH Caga maxppo HyHoH oMoga HaMyga 6ygaHg, kh Taipux Muc^ampo Haguga 6yg, kh gap oh xaMau MexMoHoH, aMupoHy Ba3upoH Ba axo^uu maxp umTupoK HaMygaHg (8,8,475-476). floup 6a hh ^amH Ba oMogaruu capocapuu maxpu Bargog moupoHy cyxaHcapoëH amiopu 3uëge cypygaaHg. A3 ^yM^a, A6y^KocuM a^-MaTpa3 (TaB. Ba Ba$. HoMai^yM) hh ma6u ^amHH Cagapo gap Kacugae, kh 6hct Mucpaipo ^aporup Me6omag, TaBcu^ HaMyga, gap a6ëTe a3 oh HyHHH umopa MeKyHag:
j-»*^ ¿Jjiii LfeS -.»l^J Jj ^ jli)i DJ^J ijjAi
(6, 3, 360) l^j! Aijy«^
Jl ¿Sj ^/y jLJl Jîjl ^^
jlj 5sj
^.^AJ il^ikJl u jU
(Тарчума: Дар оташи афрухтае, ки аз ошикон аст, ё аз оташи сузони даруни ман ва ё аз оташи шаби Сада аст.
Оташе, ки бо он зулмати сиёдии шаб фурузон гашту, торикии он ба сафед шудани субд монанд шуд).
Шоир, дар ин абёт нахуст тамоми оташро аз сузу гудоз ва оташи калби ошикони дилдода дониста, сипас онро ба оташи бисёр сузони чашни Сада, ки бо як омодагиву тайёрии комил дангоми барпо намудани чашн даргиронда мешуд, монанд кардааст.
Абулхайр Муфаззал ибни Саъиди Азизй яке аз шоирони арабисаройи дарбори Азизуддавла, бахшида ба чашни Сада касидаи тулоние дар мадди шод навиштааст. Вай дар касидааш нахуст шодро ба хотири тачлили ин руз табрик намуда, сипас шаби чашни Садаро бо тамоми хусусиятдояш дар шеъри худ тасвир намудааст. Дар касида аслан оташи шаби чашн бисёр тавсиф шуда, инчунин осмону замин, офтобу модтоб, ситорадову сайёрадо, шамъ ва гайра низ зикр гардидааст. Шоир бо истифода аз санъати муболига, равшании оташро аз нури ситорадо кавитар тасвир намуда, таъкид менамояд, ки дар шаби мазкур ситорадову сайёрадо аз хичолат пиндон гашта, аз тулуъ кардан худдорй мекунанд. Аз чумла, дар абёте аз касидаи худ чунин мегуяд:
(Яъне: Эй Азизуддавла подшоди бадастоварандаи бузургиву шараф.
Чи хел дин аз офате метарсад, дар доле ки ту кавииродаи дин дар Далаб дастй.
Дар зери абрдо оташ фурузон кардй, ки бар дар абре расид дар дакикат об шуд.
Ин шаб (яъне шаби Сада - Д.Д.) шабест, ки дар он ситорадо шарм дошта пиндон гашта, намудор намешаванд).
Шоир дар абёти мазкур ба амир Азизуддавла, ки яке аз подшодони замони хилофати исломй ба шумор мерафт, хитоб намуда дар бораи оташ ва фурузон намудани он дар чашни Сада, ки он аз анъанадои тоисломии мардуми эронитабор мадсуб мешавад, сухан мекунад. Бояд таъкид намуд, ки афрухтани оташ ва дар атрофи он давр задан аз нигоди баъзе намояндагони дини ислом амали номашруъ мадсуб мешавад, чунки онро ба дини мачусият нисбат медиданд, вале шоир таъкид менамояд, ки баргузории ин чашн ва бузургдории шаби Сада яке аз анъанадои миллй буда тамоман ба дин ва маросими динй робитае надорад. Агар он ба дин робитае медошт, бояд нахуст аз чашнгирии он подшодону амирон ва сиёсатмадорони замони дукуматдои исломй чилавгири менамуданд.
Дамин тавр метавон зикр намуд, ки ашъори шуарои мазкур далел бар он даст, ки касоиди дар бораи чашни Сада навиштаи шоирони давр, яке аз навъдои густариш-ёфтаи назми адди мазкур ба дисоб меравад. Гузашта аз тараннуми чашндои кадимаи ачдодй дар ашъори шоирони ин давр, дамчунин китобдо ва рисоладо низ таълиф мешуданд. Аз чумла Содиб ибни Аббод рисолае бо номи "Китоб-ул-аъёд ва фазоили-н-Найруз" (Китоб доир ба иддо ва фазилатдои Навруз) дар бораи чашндои суннатии мардуми Эронзамин таълиф намудааст. Аз номи рисола дониста мешавад, ки дар он калимаи "аъёд" "иддо" истифода гардидааст, ки он натандо дар бораи Навруз, балки дар бораи дамаи иддову чашнворадои кудани эронии тоисломй таълиф шудааст. Мутаассифона китоби мазкур то замони мо нарасидааст, чунки баъди аз миён
¿1 лш ¡0,^1 яг Ь ^¿лЛ ^^^
1»3 ол
Homidiyon H. K. Reflection of Sad-Holiday in the Works of Persian-Tajik Poets (IX-X Centuries) Written in Arabic
рафтани хонадони Бувайхиён, каламрави хукумати онхо аз чониби Fазнавиён фатх карда шуд. Аз чумла замоне, ки Султон Махмуд вориди шахри Рай мешавад ба вай иттилоъ медиханд, ки дар китобхонаи шахри мазкур, яъне китобхонаи Сохиб ибни Аббод вазири донишманди ин хонадон танхо китобхои рофизиёну муътазила нигохдорй мешавад. Султон Махмуд фармон медихад, ки китобхои илми каломро чудо намуда, бокй хамаро оташ зананд, ки дар ин бора Ёкут чунин меорад: "Пас аз он ки Султон Махмуд онро ба оташ кашид, фехристи китобхои онро пайдо намудам, ки дах мучаллад буд" (4, VI, 259). Гумон бурда мешавад, ки китоби "Китоб-ул-аъёд ва фазоили-н-Найруз"-и Сохиб хамрохи дигар осори чамоваринамудаи у ба коми оташ кашида шуда аз байн рафтааст. Бо вучуди то замони мо нарасидани китоби мазкур хам, таълифи он аз чониби адиби арабизабони точик, бори дигар шахсияти онхоро чун посдор ва эхёгари расму одатхои мардумй ва суннатхои адабиву фархангии тоисломии эронй дар мухити исломии карни X ва дар колаби адабиёти арабизабон намудор месозад.
Х,амин тавр, метавон хадс зад, ки шоирони асрхои нахусти исломй ва, махсусан, адибону сухансароёни ахди Зиёриёну Бувайхиён аз шуарое махсуб мешаванд, ки дар хама анвои осори манзуми арабизабон ва мавзуъхои тоисломии мардуми эронитабор ва расму анъанахои онхо, ашъоре аз худ ба ёдгор монда, нахуст дар рушди адабиёти арабизабони форсу точик ва сониян дар пешравй ва шукуфойии адабиёт ва фарханги муштараки арабй-мусалмонй сахми худро гузоштаанд, ки онро мухаккикони гузаштаву имрузаи араб эътироф намудаанд. Ин кабил шоирону нависандагон бо сабк, забон ва колаби шеъри арабй мазмун ва рухи адабиёт ва фархангу тамаддуни кухани тоисломии эрониро ворид намуда, дар идомаи суннатхои адабиёти ачдодии худ сахми назаррас гузоштаанд.
Пайнавишт:
1. ал-Бохарзи, Абутайиб. Думят-ул-цаср ва усрату аул-ил-цаср. 3-ацзо. Байрут. Дор-ул-цил, 1415.
2. Тавуиди, Абууаён Али ибни Аббос. ал-Имтиноъу ва-л-муонаса. 3-ацзо. ал-Коуирату, 1939-1944.
3. ас-Саоълиби, Абдулмалик ан-Найсобурию. Ятимат-уд-даур фи мауосии аул-ил-ъаср. 7-ацзо. Тауцицу Муфид Мууаммад. ал-Коуирату. Дор-ул-кутуб-ил-имия. 2000.
4. ал-^амавй, Ёцут Шауобиддин. Муъцам-ул-удабо. 20-ацзо. ат-Табъат-ус-сонияту. Байрут, Дор-ул-фикр, 1980м/1400ц.
5. Соби, Х,илол ибну Муусин. Китоб-ул-вузаро. Тауцицу Абдуссатор Аумад Фарац, -Миср, бе то, 1938.
6. Ибн ал-Адим. Миуёр. Дивону Миуёр ад-Дайлами. Цузъу 3. Димашц, 475с.
7. Ибн ал-Адим. Умар убну Аумад. Зубдат-ул-уалаб мин торихи Х,алаб. Цилду 1. 739с.
8. Ибн ал-Асир, Али ибни Мууаммад. ал-Комилу фи-т-торих. Цузъу 8. 159с.
9. Мискавайу, Абуали ар-Рози. Тацориб-ул-умам. 7-ацзо. ат-Табъату-с-соният. Тауцицу Абулцосим Имоми, Суруш, Теурон 1379ш.
10. аз-Зууайри, Маумуд Ганови. ал-Адабу фи зилли бани Бувайу. ал-Коуирату, 1368, 380с.
Reference Literature:
1. Boharzi, Abulhasan Ali ibn Hasan. "Dumyat-al-Kasr va Usratu Ahli-l-Asr" (Depiction of Palace and Images of Contemporaries). - Beirut: The Tree of Knowledge, 1414 hijra.
2. Tavhidi, Abuhayon. "Al-Imtinau va-l-Muas Nasa" (The Book of Sweetness and Entertainment). In 3 volumes. - Cairo, 1939-1944.
3. as-Saalabi, Abdumalik. "Yatimat-ud-Dahr f Mahosin Ahl al-Asr" (The Century Pearl in Wonderful Creations of Contemporaries). In 7 volumes. Research by Mufid Muhammad. -Cairo: The Tree of Book and Science, 2000.
4. al-Hamavi, Yakut Abu Abdallah Shikhabaddin "Mud'jam ul-Udabo" (Anthology of Men-of-Letters). In 20 volumes. The 3-d edition. - Beirut: The Tree of Thought, 1400 (1980).
5. as-Sabi, Hilol ibn Muhsin. "Kitab al-Vuzara" (The Book about Vezirs). Research by Abdusattar Ahmad Faraj. - Egypt, 1938.
6. Ibni Adim. Mekhyor. The Divan by Mekhyor Dayolami. - Damascus, V.3. - 475 pp.
7. Ibni Adim. Umar ibni Ahmad. Great Men from Alleno and their Role in the History of the City.
8. Ibn al-Asir, Uzzuddin Abulhasan ibn Abulkaram. "al-Kamilu fi-t-Tarikh" (Complete Code of History). In 13 volumes. - Beirut: The Tree of Generating Knowledge, 1385 (1965).
9. Miskavayh, Abu Ali ar-Razi "Tajorib-al-Umam" (Peoples' Ordeals). In 7 volumes. The 2-nd edition. Research by Abulkasim Imami. - Tehran: Herald, 1379 hijra.
10.Zuhairi, Mahmud al-Ganavi. "al-Adabu f Zilli bani Buvaih" (Literature in the Epoch of Buvayhids). - Cairo, 1368 hijra.
