CC BY
61
%омидиён %икматшо% Комили,
унвощуи ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров
НАМУНА^ОИ СУННАТ^ОИ АДАБИЁТИ ФОРСУ ТО^ИК ДАР ОСОРИ СО^ИБ ИБНИ АББОД
Назми тоисломии араб ва ^исме аз осори манзуми арабии ^арнхои нахусти ислом зодаи мухити бодияи пахновари Арабистон буд ва аз лихози мавзуъ голибан тавсифи мушкилоти сафари шоирро дар бодия, тасвири маркаби у ва хайвоноти биёбон, нигориши манзарахои сахрои бе обу гиёх, харобахои манзили маъшу^аи махмилбаста, васфи ашёву набототи хоси мухити бодияро дар бар мегирифт. Истилои араб, интишори ислом ва забони арабй дар к;аламрави пахновари Хилофат, имтизочи фархангхо ва тамаддунхои халк;хои истилошуда мухит ва фазои эчоди назму насри арабизабонро тагйир доданд. Аз ибтидои асри VIII сар карда, дар эчоди адабиёти арабизабон дар баробари арабхо ва хатто беш аз онхо намояндагони халк;хои кишвархои истилошуда сахмгузор буданд. Ин тамоюл дар асрхои баъдй так;вияти бештар пайдо кард. Дар натича, дар асрхои 1Х-Х берун аз марзи Арабистон-зодбуми адаби арабй хавзахо ва доирахои адабии арабизабон ташаккул ёфтанд, ки доираи адабии Оли Буя (322/935-448/1060) тахти сарпарастии Сохиб ибни Аббод (326/938385/995) яке аз онхо ба шумор меомад. Эчодгарони адабиёти арабизабоне, ки дар чунин хавзахо ва доирахои адабй эчод мешуд, дар баробари он ки дар суннатхои адабиёти араб табаххури комил доштанд ва дар осори худ ба он пайравй мекарданд, хамоно парвардаи мухити фархангии кишвари худ буданд. Бад-ин хукм, адабиёти арабизабоне, ки дар к;аламрави Эронзамин, аз чумла дар дарборхои Оли Буя ташаккул ёфта буд, махсули к;алам ва завк;у афкори адабиву бадеии хал^хои эронинажод махсуб мешавад, ки дар он анъанаву суннатхои адабиву фархангии форсу точик дар к;олаби вазну к;офия ва анвои назму насри арабй зухур мекарданд.
Эчодиёти Сохдб низ аз ин хукм истисно нест. У аз зумраи он адибони эронитабори арабизабон, мисли Абдулхдмиди Котиб (ваф.132/750), Абунувос, Башшор ибни Бурд (96/714-168/784), Ибни Мук;аффаъ (10б/724-142/759), Сахл ибни Х^орун (ваф. 215/830) ва дигарон аст, ки дар асрхои VШ-IX куллияи осори мансуру манзумашонро ба забони арабй таълиф намуданд, вале дар к;олаби он осор суннатхои кухани адабй, мазмуну мух,таво ва рухи адабиёти ачдодиро идома бахшиданд.
Сох,иб низ дар осори манзуму мансури худ ба мавзуъ ва суннатхои адабиёти ачдодиаш, яъне адаби форсу точик ахдмияти хосса зох,ир намудааст. Зухуроти ин суннат^оро дар осори у метавон ба таври зайл дастабандй кард:
Якум, таваччухи Сохиб ба мавзуъхои хоси шеъри форсй-точикй, яъне тавсифи богу чаман, киштзорхову водихои сарсабз, хониши паррандагон, эхёи табиат, гулхои мулавван, васфи мевахои гуногун, мисли анор, ангур, лиму, анчир, себ, лавозимоти хаёти фарахбахш, аз забили чашнхову базмхои дарборй, иморатхои зебову ^асрхои пуршукух ва гайра, ки зодаи мухити табий ва фазои фархангии Эронзамин будани ашъори арабизабони Сохибро таъйид мекунанд, зеро ин мавзуоти шеърй ишоротест ба осори тоисломии эронй ва хоссатан достони «Дарахти асуриг» (8,70-75). Аз чумла, Сохиб манзараи боги зебоеро ба тасвир кашидааст, ки чуйхои пуроб зери дарахтони он чорй буда, бо гулу раёхини мулаввани хушбуй музайян аст, ки чах-чахи парандагон бар хусни он афзудааст, чунончи:
Ва сирту ало бусти-р-риёзи анщатин,
Ва ануорууо аъломууо татауарраду.
Фаламмо раайту ал-моа йацрй тасалулан,
Зананту суйуфа-л-уинди фщи туцарраду.
Ва шоуадту анвоа-р-раёуин туцтало,
Файауло биуо бардун цашибун муъаммаду.
Фаахзарууо йаукиуи азудун мувашшамун,
Ва аумарууо йаукиуи хаддун муварраду.
Ва цад зауарат фиуи-л-ацоуй кааннауо,
Сугуру узоро би-л-ароки туъаууаду.
Ва атрабанй савту-л-уамоми байнауо,
Ва цад тарабат байна-л-гусуни тугарриду.
Хунолика йунсо ал-Мавсилию Залзал,
Ва йаъбудууо мин тибати-ш-шадви ва маъбаду (10, 22).
(Яъне: Ба руи гилеми нафиси богхо, ки чуйхояш пок аст ва сазовори тамошо аст, кадам задам.
Вакте обро дидам, ки печон чорй мешавад, гумон кардам, ки шамшерхои хиндй дар он кашида шудаанд.
Ва навъхои гулхоро мушохида намудам, ки тачаллй доштанду ба онхо сардии шабнами дурахшон хам гуворо аст.
Ва ранги сабзи он ба бозуи холкубида монанд буду сурхии он аз рухсори гулгун хабар медод.
Ва дар он бобунахо шукуфта буданд, ки гуё дандонхои ба мисвок одаткардаи духтаронанд.
Овози кабутарони ончо, ки дар байни навдахо ба вачд омада месуруданд, ба ман шодй бахшид.
Ончо Мавсилию Залзал (ду овозхонони машхури араб) фаромуш мешаванд ва гуё ончо маъбад асту уро барои хушовозиаш мепарастанд).
Ба монанди ин, Сохиб дар касидае бустонеро тасвир намудааст, ки дар он булбулу соч, тазавру андалеб ва гунчишк сурудхонй мекунанд, ки ин гуна назмро дар шеъри шоирони араби он замон ва кабл наметавон пайдо намуд, чунончи:
Фа-р-равзу байна мусаууамин ва мудаббацин,
Муфаввафин ва муцаззаъин ва мууаллали.
Ва-т-тайру алсинату-л-гусуни ва цад шадат,
Лийутайиба лй шурбу-л-мудаами ас-салсали.
Мин ууммарин ав андалибин мутрибин,
Ав зурзурин ав тадруцин ав булбулин.
Фаахазтууо одийатан гайлийатан,
Туцло алаййа камисли айни-л-ашуали (4, 81).
(Яъне: Бог огуштаи чодари рангоранг, орододашуда ва рах-раху сернакши махин карор дорад.
Паррандагон чун забони шохахо дар суруданд, то ба ман нушидани бодаи ботароват хуш ояд.
Аз чумла, гунчишку андалеби хушилхон, ё сочу тазарв ва булбул мебошанд. Пас он шаробро аввалин шуда резон баргирифтам, ки бароям чун чашми шахло менамуд).
Дар назми асрхои нахусти исломй тавсифи мевахои гуногун дар шеъри араб мавзуи нав махсуб мешуд, зеро дар адаби араб танхо васфи хурмо, ки аз дарахтони хоси билоди араб мебошад, суруда мешуд. Аммо васфи мевахои гуногун тавассути адибону шоирони арабизабони эронинажод вориди адабиёти араб гардида, чои дарахти хурмои арабро лиму, анор, ангур, анчир, бихй, шафтолу ва дигар мевахо гирифт. Аз чумла, Сохиб дар васфи ангур чунин мегуяд:
Ва уаббатин мин инабин, Мина-л-муно муттахаза.
Кааннауо луълуатун, Фй васатиуо зумурраза (10, 144).
(Яъне: Як донаи ангур, ки аз тухмй гирифта шудааст.
Гуё луълуест, ки дар миёнаш зумуррад аст).
Сохиб дар чойи дигар себро тавсиф намуда, онро ба рухсори сурхи гулгуни маъшукае монанд кардааст, ки дар табак гузошта, дар мачлиси бода давр
занонда мешавад, ки яке аз суннатхои тоисломии мардуми эронитабор
мебошад:
Ва ламмо бадо ат-туффоуу аумара мушрицо,
Даавту бикаъсй ва уийа малао мина-ш-шафац.
Ва цулту лисоцино: Адиррауо фаиннауо,
Худуду узоро цад цумиъна ало табац (4, 254).
(Яъне: Вакте ки себи сурх тобон намоён шуд, чоми худро талаб намудам, ки пур аз маи сурх буд.
Ба сокй гуфтам: Давр занон, он рухсори духтарон аст, ки дар табак гузошта шудааст).
Ба монанди ин Сохиб дар васфи норинч чунин сурудааст:
Баасно мина-н-норинци мо тоба арфууу,
Ва наммат ало агсони минуу навофицу.
Куротин мина-л-ацйони уукима хартууо,
Ва айди-н-нудомо уавлауунна саволицу (10, 129).
(Яъне: Норинче фиристодем, ки буяш бисёр хуш аст ва аз шохахои он хушбуй мебарояд.
Курахое аз тиллост, ки пусти он мустахкам ва дастони надимон дар гирди он чун чавгонанд).
Сохиб мевахоро на танхо мавзуи назм худ карор додааст, балки онхоро чун воситаи тасвири бадей ва ташбехоти нодир низ ба кор гирифтааст. Аз чумла, у дар чойе норинчро тавсиф намуда, онро ба пистони душизагон монанд карда, мегуяд:
Кааннма-н-норинцу туффоу-уз-зауаб,
Ав фарауун (казо) циндилун тундо би-л-лауаб.
Ав уумратун шуоууо йамзй шуаб,
Ав садйун хавдун коибун йуукй каъб (10, 212).
(Яъне: Гуё норинч себи тиллоист, ё чу кандилест, ки оташи он медурахшад.
Ё сурхии шуояш чашмро мерабояд ё пистони духтари кадрасест, ки аз доирашакл буданаш хабар медихад).
Дар бораи таваччухи мардуми форсизабон ба ин мавзуъ ва ё анъанаи адабиву бадеии эронй хикоёти зиёде дар сарчашмахо омадааст. Аз чумла, барои устоди Сохиб - Ибни Амид норанге тухфа карданд ва у дар васфи он абёте суруд ва дигар шоирон ба он байтхо замима намуданд (6, III, 207).
Дуюм, ма^оми хоссаи иду маросимхои тоисломии эронй, чун Навруз ва Мехргон, дар осори манзум ва мансури Сохиб ибни Аббод ва шуарои доираи адабии у, ки таваччухи ин адиби фарзонаро ба ойину суннатхои к;адимаи ниёгон ба субут мерасонад. Ин матлаб дар ашъори худи Сохиб ва к;асидахои наврузиву мехргонии шоирони дарбори у, аз забили Ибни Хдччоч (тав. ваф. номаълум), Абуисхо^и Собй (313/925-384/994), Абулхусайни Fувайрй (тав. ваф. номаълум), Ибни Бобак (ваф. 410/1020), Абулк;осими Заъфаронй (тав. ваф. номаълум) ва дигарон, ки ба Сохиб дар рузхои чашн пешкаш шудаанд, тасдщи худро меёбад. Дар бораи Сохиб ибни Аббод овардаанд, ки у иди Наврузро бо шукухи бузург истикбол мекард ва хангоми тачлили он дар дарбораш кадаххо пур аз май мешуданд ва лавхахои рангоранг бо тасвири бахор ба вай пешкаш мегардид» (1, 16). Дар баробари Навруз Мехргон низ барои Сохиб иди фархунда буд. Аз ин чост, ки дар бораи иди Мехргон мегуяд:
Асъид ли иди-л-Миурацон, Ло зилта фй аъло макон.
Тугни-з-замону битулиуи, Ва туиду мин мацди-з-замон.
Мутамаккинан миммо тури ду мубаллиган ацса-л-амон (10, 217)
(Яъне: Бароят иди Мехргон фархунда боду мудом дар макоми баланд бош.
Бо хама давронаш замон ба ту ниёзманд бошанду боиси иззату азамати он гардй.
Ба хостахоят расиву ба орзухоят дастёб шавй).
Шуарои доираи адабии Сохиб низ дар бузургдошти ин чашнхо пайрави вай буданд ва ашъори зиёдеро дар васфи Наврузу Мехргон сурудаанд. Бештари ин ашъор ба Сохиб пешкаш мешуданд. Аз чумла, Абулхусайни Fувайрй дар бораи Навруз касидае навиштааст, ки дар абёти нахусти он Сохибро мадх гуфта, сипас богеро дар фасли бахор дар айёми наврузй тасвир намудааст, ки дар он гулу лола шукуфта, чуйхояш пур аз об, дар шохахои дарахтони он парандагони зиёд нагмасарой намуда, инсонро ба шодиву тараб ва кадахи май даъват мекунанд, чунончи:
Ли-з-зарозири фй хилоли-л-азоуири,
Сафирун ва ли-л-уамоми уадилу.
Фа ацим расмано сабиуата найруз,
Биуи рубъу онасно маъуулу.
Би куусин мамлуатин мин мудаамин,
Анта фиуо лиман уасоуо азулу (6, III, 396).
(Яъне: Сорхо дар миёни гулхо чах-чах доранду кабутарон гур-гур.
Пас оинамонро субхгохи Навруз ичро мекунам, ки дар он чоряки оромиши мо форам аст.
Бо чомхои пур аз шароб, ки ту дар он касеро ки чуръа-чуръа менушад, маломат мекунй).
Шоири дигари дарбори Сохиб - Ибни Бобак низ дар бораи Мехргон касидае навишта, дар он шохро ба фарорасии он табрик намуда, сипас кадахи хусравонй, май, сокй, мачлиси унс, базму тарабро тавсиф намуда, бо истифода аз истилохоти форсй-точикй, дар абёте аз он мегуяд:
Айо Шоуаншоуу сил ал-амонийи,
Битацдиди-л-башоири ва-л-амонийи.
Фацад царрат ас-саодату ва цоа йауду,
Субут-уд-даур сабт-ул-Миурацони (6, III, 442).
(Яъне: Эй шоханшох, бо муждаву тахниятхо моро ба орзуямон бирасон.
Зеро саодат омад, дунё ором шуд ва Мехргон фаро расид).
Дар робита бо ин Ибни Бобак дар бораи Навруз низ касидаи тулоние навиштааст, ки дар абёте аз он чунин омадааст:
Кад рацама ан-найрузу вашйи-р-рубо,
Фарцам уавошй цомика ал-Хусравонй.
Вацтал вацуа-р-роуи фй равзатин,
Табассама ан мисли вуцууи ал-гавонй (6, III, 442).
(Яъне: Навруз омаду олам гулгун гашт, ту низ чоми хусравонй ба ранг кун. Дар бог ба рухи гул бингар, ки мисли зеборуён дар табассум аст).
Ба мисли ин, Абулкосим Заъфаронй низ наврузиёте навиштааст, ки дар он зебоии бахор, богу майдонхои сарсабз, гулу бута, чах-чахи парандагон, маю бода ва гайраро тасвир намуда, аз чумла дар абёти охири он чунин мегуяд: Фауаниан битаййиби фаслин ва йавмин,
Зора фиуи нийрузака аз-зуввору.
Ва тугника фи-н-надй туйурун,
Ано ваудй мин байниуунна ал-уазору (7, III, 346).
(Яъне: Мархабо ба фасли хуш ва рузе, ки дар он наврузи туро зиёрат-кунандагон омадаанд.
Дар шоху чаман паррандагон бахри ту месароянду ман миёни онхо танхо хазордостонам).
Бояд зикр намуд, ки дар ин абёт шоир калимаи «ал-хазор» яъне «хазор-достон»-и форсй-точикиро истифода карда, ба-дин васила ба рангу рухи эронии ашъори худ таквияти бештар бахшидааст.
Дар ашъори шоирони ин аср ситоиши чашнхои кухани эронй, чун Навруз, Мехргон бо бузургдошти иди бурбон ва Фитр тавъам аст, ки инро дар ашъори Абуалии Мискавайх метавон мушохида намуд. Аз чумла, у дар тавсифи иди бурбон ва Мехргон, ки дар як руз фаро расида буданд, чунин навиштааст:
Кул ли-л-амиди амиди-л-малики ва-л-адаб,
Исъад биидайка ида-л-ацами ва-л-араб.
Хозо йуширу би шурби ибни-л-гамоми зууо,
Ва зо йуширу ашийан биибнати-л-инаби (6, V, 116).
(Яъне: Ба Амид подшохи мулк ва адаб бигу, ки ин ду идат-иди Ачам (Мехргон) ва иди Араб (бурбон) муборакат бод.
Ин (бурбон) ба хурдани гушти курбонй ишора кунад, он (Мехргон) ба нушидани шароб дар бегох далолат мекунад).
Ашъори Сохиб ва шуарои дарбори у далел бар он хастанд, ки наврузиёт ва Мехргониёт аз навъхои густаришёфтаи назми ахди Оли Буя будаанд. Гузашта аз тараннуми чашнхои к;адимаи ачдодй дар ашъори худ, Сохиб инчунин рисолае бо номи «Китоб-ул-аъёди ва фазоили-н-Найруз» (“Китоб доир ба идхо ва фазилатхои Навруз”) дар бораи чашнхои суннатии мардуми Эронзамин таълиф намудааст. Ин китоб то замони мо нарасида бошад хам, таълифи он аз чониби Сохиб ибни Аббод бори дигар шахсияти уро чун посдор ва эхёгари расму одатхои мардумй ва суннатхои адабиву фархангии тоисломии эронй дар мухити исломии к;арни X ва дар к;олаби адабиёти арабизабон намудор месозад.
Сеюм, тараннуми суннатхои майгусории ^адимаи эронй дар хамриёти Сохиб, ки тавассути тасвири мачлисхои бодагусорй, ситоиши майи солхурда, васфи чому кузахои май сурат гирифта ва вусъати охангхои эрониро дар ашъори вай таъмин кардаанд. Дар фарханги мардуми эронитабори тоисломй кадахи май махзари озодагй ва майнушй сифати озодагону кахрамонон ба шумор мерафт, зеро дини зардуштй нушидани май-шарбати гиёхи «хаома»-ро мукаррам медонист (3,432, 433). Инчунин, дар дарборхои шохони тоисломии эронй суннатхои мачлиси бодагусорй, фарханги рехтани май, дароз намудани он ва дар кузахои тиллоиву нукрагин нигох доштани шароб роич буданд. Тачассуми хамин суннатхо дар ашъори Сохиб чойи намоёнро ишгол мекунад, чунончи:
Йуновилуниуо соуиру-т-тарафи ауйафун,
Аномилууу мин шиддати-л-лини туъцаду.
Изо уамалат йумноуу ибрица физзатин,
Бадаа ацйадун йаузууу ли-ш-шурби ацйаду.
Ва ин сацада-л-ибрицу ли-л-каъси анватан,
Фа науну лауу мин шиддати-л-уубби насцуду (10, 23).
(Яъне: Чашмони афсунгар нозукона ба ман майеро дароз мекунад, ки нуги ангуштонаш аз бисёр махин будан ба хам меомаданд.
Агар дасти росташ кузаи нукрагинро бардорад, гардандарозхо ба нушидани он меоянд.
Ва агар куза барои чом хам гардад, мо аз шиддати мухаббат ба он сачда кунем).
Х,амзамон дар хамриёти Сохиб майи солхурда мавриди ситоиш карор гирифтааст, ки дар анъанахои майгусории кадимаи эронй низ макоми хоса дошт:
Таракту лисофийи-р-риуи боната аръаро,
Ва зурту лисофийи-р-риуи уоната акбаро.
Ва цулту лиилцин йаъбду-л^амра: зуффауо,
Машаъшаъатан цад шоуадат асра Кайсаро.
Фановаланщо лав тафарраца нурууо,
Aла-д-даури нола-л-лайлу минуо тауайуро.
Ва авсаъанй осан ва вардан ва нарцисо,
Ва аузаранй нойан ва таблан ва мизуаро (4, 227).
(Яъне: Ба шамоли вазанда газнаи сарвкоматро гузоштам ва бах,ри бодаи соф дари майхона задам.
Ва ба марде, ки шаробро мепарастад, гуфтам: Шаробе биёр, ки аз ахди ^айсар бошад.
Пас бароям шароберо дароз кард, ки агар нури он дар олам пах,н шавад, шаб аз он дар хдйрат мемонад.
Ба ман мурду (ос) садбаргу наргисро хддя намyд ва наю таблy барбатро овард).
Зикр намудан ба маврид аст, ки дар хамриёти карн^ои нахусти исломй нуфузи суннату анъана^ои шох,он ва мардуми эронитабор ба он дарачае расида буд, ки дар ин бора адабиётшинос И.М. Филштинский таъкид менамояд, ки «ашъоре, ки дар он нишоту тараби базм суруда мешавад, ба гумони голиб, натичаи таъсири мусикии эронй буд, ки анъанах,ои он якчоя бо расму одатх,ои базм^ои пуршуку^ ва мачлис^ои айшу тараби дарбори Сосониён аз чониби дарбори Аббосй кабул гардида буд» (9, 315).
Чах,орум, зикри мукаррари номх,ои шах,рх,ову вилоятх,ои кадимаи Эронзамин (Бухоро, Нишопур, Тус, Гургон, Исфа^он, Хуросон ва гайра) ва истилох,оти нучумиву дарбории ^адимаи эронй дар ашъори Сохдб, ки шах,одати «чугрофиё»-и эронии назми арабии шоир хдстанд, ки он матни осори тоисломии эронии «Шигифтй ва шоистагии Сиистон»-и адабиёти па^лавиро ба хотир меорад (8,93-95). Чунончи Сох,иб касидае дар мадх,и Азудуддавла Фанохусрав таълиф намуда дар абёте аз он ёде аз шах,ри бостонии Бухоро намуда чунин месарояд:
Хазайи «Буxоро» таштакй алама-с-садо,
Ва тацулу цавлан нубту фй аxбориуи.
Мозо алайуи лав йауумму биарасатийи,
Фа акуну баъза билодиуи ва дийориуи (10, 146).
(Яъне: Ин Бухорост, ки аз дарди ташнагй шикоят мекунад ва сухане мегуяд, ки дар ахбораш вазифадор шудаам.
Чй мешавад, ки ба замини ман агар ахдмият дихдд ва бошам кисме аз кишвару диёри у).
Х,амчунин, замоне ки Фахруддавла дар Гургон касри нав бино кард, Сох,иб дар тавсифи он чунин навишт:
Йо нодийан ли-л-цасри бал ли-л-ало,
Хаммука ва-л-фарцаду Сино.
Лам табни уоза-л-цасра бал сигтауу,
Тоцан ало мафрици Цурцон (4, 288).
(Яъне: Эй бинокунандаи каср, балки бузургй, химмати ту баробари Фаркад1
аст.
Ин касрро бино накардй, балки онро чун точ бар сари Гургон ниходй).
Дар пайвастагй бо ин дар тавсифи Хуросон чунин навиштааст:
Колу: Хуросону ахрацат рашаан,
Лайса лауу фй малоуиуо сонй.
Фацулту: Ло тункиру мауосинауу,
Фаматлаъу-ш-шамси мин Хуросон (10, 109).
(Яъне: Гуфтанд: Хуросон охубарраи худро баровард, ки дар хусн он назир надорад.
Гуфтам: Накуихои Хуросонро нодида магиред, зеро офтоб аз ончо мебарояд).
Маънихои шоиронаи ин абёти Сохиб бо ду китъае аз устод Рудакй каробати маъной касб кардаанд, ки мегуяд:
Меур дидам, бомдодон чун битофт,
Аз Хуросон суйи Ховар мешитофт.
Нимрузон бар сари мо баргузашт,
Чун ба Ховар шуд, зи мо нодид гашт (5, 107).
Ва ё дар чойи дигар устод Рудакй дар ин мавзуъ чунин гуфтааст:
Аз Хуросон бардамад товусваш,
Суйи Ховар мешитобад шоду каш (5, 107).
Панчум, мурочиати Сохиб ибни Аббод ба шаклхои шеърии хоси назми к;адимаи форсу точик, хоссатан ашъоре, ки дар шакли мунозира суруда шудаанд ва мисраъ ё байти аввал бо феъли «гуфтам» ва мисраъ ё байти сонй бо феъли «гуфто» огоз мешаванд. Ин шакли шеърй яке аз шаклхои маъмули сурудхои халк;ии тоисломии мардуми эронитабор буд, зеро дар саргахи он «Дарахти Асуриг» меистад, ки он муховара ва ё мунозараи «дарахти асуриг бо буз»-ро ба ёд меорад (8,70-75). Зикр намудан ба маврид аст, ки ин шакли шеърй аз тарафи шоирони арабизабони эронй дар асрхои нахусти ислом вориди адабиёти араб гардидааст (2, 85-87). Сохиб ибни Аббод низ дар ашъори худ пайваста ба ин шакл ручуъ карда, ба тафовут аз шуарои дигар, ки онро голибан дар сурудани газал ба кор гирифтаанд, ашъори мадхй, хачвй, васфй ва ахло^ии худро низ дар хамин шакл эчод кардааст. Аз чумла, Сохиб замоне ки устодаш - Ибни Амид ба дидори вай ба Рай омад, мадхияе дар хачми шасту чор байт, бо истифода аз санъати мазкур навишт, ки абёте аз он чунин аст:
Колу: Рабиука цад цадима, Фалака-л-башорату би-н-ниам.
Култу: ар-Рабиу аху-ш-шитои, Ам ар-рабиу аху-л-карам?
Колу: ал-Лазй би наволиуи, Йугно-л-муциллу ани-л-адам.
Култу: ар-Раису Ибну-л-Амид, Изан фацолу лй: Наъам (4, 277).
(Яъне: Г уфтанд: Бахори ту омад ва ба ту муждаи некй овард.
Гуфтам: Бахоре, ки бародари зимистон аст ва ё бахоре, ки сохиби карам аст?
1 Ситорае дар назди кутби имол аст.
Гуфтанд: Он шахсе, ки бо бахшиши худ шахси бечораро аз нобудй рахо мекунад.
Гуфтам: Ин тавр бошад, раис Ибни Амид аст. Ба ман гуфтанд: Бале, хамон аст).
Х,амин тавр, метавон хадс зад, ки Сохиб ибни Аббод шоири сермахсул буда, дар хама анвои шеъри арабизабон дар мавзуъхои тоисломии мардуми эронитабор ва расму анъанахои онхо ашъоре аз худ ба ёдгор монда ва дар рушди адабиёти арабизабони форсу точик сахми худро гузоштааст. Вай ба сабк, забон ва колаби шеъри арабй мазмун ва рухи адабиёти тоисломии эрониро ворид намуда, дар идомаи суннатхои адабиёти ачдодии худ сахм гузоштааст, зеро у муддати сию хашт соли китобат ва вазорати худ назму насри арабй, яъне адабиёти форсиро, ки ба забони арабй интишор меёфт, аз нобудй ва завол ба авчи вусъату камол расонидааст. Таъкид намудан чоиз аст, ки Сохиб чун дигар шоирону адибони арабизабони эронитабор на танхо хакки бакову хастии суннатхои адабиёти Эронзаминро нигах доштааст, балки ба адабиёту фарханги навини арабй-мусалмонй рухи ачамиро ворид намуда, дар рушди адаби муштараки ачамиву арабй сахми босазо гузоштааст, ки шоирону адибони баъдина ин кофилаи Ачамгароиро идома дода, онро ба таври васеъ рушд ва нумуъ бахшидаанд. Баробари ин, Сохиб яке аз муассисон ва мураввичони назму насри форсй-точикй дар колаби арабй дар замони худ махсуб мешавад ва дар хакикат ин андеша аз хар нуктаи марбут ба рузгор ва фаъолияти адабии у ба рушанй хувайдо мегардад. Талошхои вай дар хифозати анъанахои адабй ва тафаккури тоисломии эронй дар батну матни фарханг ва адабиёти арабй боис гардидааст, ки дар каламрави забони арабй тафаккури форсиву эронй рох ёфта, таъсири адабиёти форсизабон ва анъанахои онро дар адабиёти арабизабони карнхои нахустини исломй равнак бахшидааст.
Калидвожа^о: Cоуиб ибни Aббод, анъана, мероси адабй, адаби араб, цасида, санъатуои бадей, назм.
Пайнавишт:
1. Бертельс Е. Э., Бертельс A. Е., Болдырев A. H., Усмонов М. H., Ходизода Р.
Aдабиёmи форсу тоцик дар асруои XII-XIV. K^.-Душанбе: Дониш, 1976.
2. Зоуидов H.Ш. Aдабиёmи арабизабони форсу тоцик аз истилои араб то ауди
^мониён.- Xуцанд: Рауим Чалил, 1999.
3.Муин, Мууаммад. Мазда Ясно ва адаби порсй. -Теурон, 1338.
4. Оли Ёсин Шайx Мууаммад Хасан. Девони ^уиб ибни Aббод. -Kум, 1412 ш.
З. Рустам K Девони Рудаки. -Олмотй, 2007.
6. Cаолибй, Huшопурй. Ятимат-уд-даур фй мауосини аули-л-аср. ц.3-5. -Байрут, 2000.
7. Cаолибй, Aбумансури Huшопурй. Ятимат-уд-даур фй мауосини аули-л-аср.ц. 3-4. -
Димишц, 1980.
8. Cаймиддинов Д. Aдабиёmи паулавй.-Душанбе: Пайванд, 2003.
9. Фильштинский И.М. История арабской литературы V-начало X века. -М.: Hаука,
1985.
10. Шамсуддин Иброуим. Девони ^уиб ибни Aббод. -Байрут, 2001.
Хомидиён Хикматшох Комили,
соискатель ХГУ им. акад Б. Гафурова
Продолжение традиций таджикско-персидкской литературы в произведениях
Сохиба ибн Аббода
Ключевые слова: Сохиб ибн Аббод, традиция, творческое наследие, арабоязычная
литература, касыда (ода), поэтические фигуры, проза.
В этой статье подвергается анализу проявление характерных для доисламской персидской литературе тем в творческом наследии Сохиба. Создатели арабоязычной литературы в литературных кругах наравне с тем, что полностью владели традициями арабской литературы и следовали им в своём творчестве, использовали доисламские традиции персидской литературы. Творческое наследие Сохиба ибн Аббода не является исключением из этого правила. Он относится к иранским арабоязычным литераторам, которые в VIII-XI веках все свои поэтические и прозаические произведения сочиняли на арабском языке, однако в форме этих произведений продолжил древние литературные традиции в содержании и духе литературы предков.
Kh. K. Khomidiyon
Continuation of the Traditions of Tajik-Persian Literature in the Works by Sokhib ibn
Abbod
Key words: Sokhib ibn Abbod, tradition, creative heritage, literature written in Arabic, kasyds (odes), figures of poetical speech, prose
In his article the author analyzes the evincement of the themes peculiar for the pre-Islamic Persial literature in the creative heritage of Sokhib. The creators of the literature written in Arabic besides perfect mastering of the Arabic literature traditions and following them in their literary productions used concurrently those ones of the pre-Islamic Persian literature. Sokhib ibn Abbod's creative heritage is no exception out of this rule. This man-of-letters appertains to those Iranian authors who wrote in Arabic. In the VIII-th - IX-th centuries they composed all their works, both prosaic and poetic ones, in Arabic, however, the form of their compositions was a continuation of ancient literary traditions, they preserved the contents of ancestors' literature, its spirit inclusive.
