CC BY
11УДК 008(476)(091)«1976/1985» + 316.7(476)«1976/1985»
Н. М. Якуш, кандыдат пстарычных навук, дацэнт (БДТУ)
РАЗВ1ЦЦЁ СФЕРЫ САЦЫЯЛЬНА-БЫТАВЫХ ПАСЛУГ I КУЛЬТУРНЫХ УМОУ ЖЫЦЦЯ
БЕЛАРУСКАЙ ВЁСК1 У 1976-1985 ГГ.
У публшаццьп разглядаецца комплексная праграма сацыяльнай перабудовы беларускай вёс-Ki у 1976-1985 гг. У гэтай сувяз1 анал1зуюцца вынш новага жыллёвага будаунщтва i шжынерна-га абуладкавання сёл i вёсак, намаганш па удасканаленш форм камунальна-бытавога абслугоу-вання сельскага жыхара, работа партыйных i савецшх органау па расшырэнш дыяпазону культурных паслуг, рацыянал1зацьп форм адпачынку працаушкоу калгасна-саугаснай вытворчасщ.
The article examines comprehensive program of social reconstruction of Belarusian rural areas in 1978-1985. In this respect, the article provides the analysis of the results of housing construction and development of utilities in rural settlements and villages, the efforts for improvement of forms of general services for rural inhabitants, work of the Communist and Soviet authorities for extension of cultural services, rationalization of free time and recreation of collective and state farm workers.
Уводзшы. 1976-1985 гг. (дзесятая 1 адзшац-цатая пящгодю) выявш адмоуныя моманты у мпрацыйных працэсах беларускай вёсю. У асобных калгасах, саугасах I цэлых раёнах маштабы 1 тэмпы мпрацьи пачат перавышаць эканам1чна мэтазгодныя ¿х памеры, што пры-водзша да дэфщыту працоуных рэсурсау. Гэта абвастрала праблему замацавання прафесшных кадрау на вёсцы. Адным з наюрункау яе выра-шэння стала распрацоука I рэал1зацыя прагра-мы па паляпшэнш вытворчых, жыллёвых, ка-мунальна-бытавых 1 сацыяльна-культурных умоу жыцця у калгасах I саугасах.
Асноуная частка. XXVIII { XXIX з'езды Камутстычнай партьи Беларуа акцэнтават увагу на комплекснай сацыяльнай 1 культурнай пера-будове сяла з улшам м1жгаспадарчай каапе-рацьи, разглядаючы яе як фактар грамадскага развщця 1 стабшзацьп працоуных калектывау.
Праграма адзначанай перабудовы уключыла у сябе удасканаленне плашроую, узвядзенне новых аб'ектау вытворчай 1 культурна-бытавой сферы, умацаванне матэрыяльна-тэхшчнай базы будаушчай шдустрьп. Прычым у адзшацца-тай пящгодцы ва ус1х населеных пунктах знач-на павял1чвалюя аб'ёмы ¿ндывщуальнага жыл-лёвага будаунщтва у комплексе з надворным! забудовам1, пашыралюя вщы работ па шжынер-ным добраупарадкаванш вясковых пасяленняу, даводзшся заданш па узвядзенш у калгасах I саугасах фшялау прамысловых прадпрыемст-вау 1 падсобных вытворчасцей [1].
Канкрэтная рэатзацыя праграмы разгарну-лася з улшам дэмаграф1чнай спуацьп у асобных рэпёнах 1 вопыту эксперыментальна-паказаль-нага будаунщтва, якое вялося у рэспублщы у некальюх гаспадарках з 1969 г. У вышку быу зацверджаны метад рэпянальнай забудовы, кал1 паскоранае развщцё атрымл1ваюць некалью населеных пунктау, яюя павшны стаць апорным1 культурна-бытавым1 цэнтрам1 асобных раёнау.
Зыходзячы з адпаведных рашэнняу раённых ка-мготау КПБ 1 райвыканкамау мясцовых Саве-тау распрацоувалюя праекты перспектыуных населеных пунктау, планы рамонту 1 будаунщт-ва жылых дамоу, добраупарадкаваных кватэр, школ 1 дашкольных устаноу, патклшк, прад-прыемствау грамадскага харчавання, бань, клу-бау I Дамоу культуры.
Трэба зазначыць, што планы перабудовы беларускай вёсю суадносшся з момантам1 умацавання эканам1чнага становшча гаспада-рак. Сярод мер такого наюрунку можна наз-ваць значнае павышэнне закупачных цэн на сельгаспрадукцыю, 50%-ную надбауку за продаж прадукцьп звыш сярэдняга узроуню, да-сягнутага у 1976-1980 гг., вызваленне ад пада-ходнага падатку калгасау з рэнтабельнасцю ш-жэй за 25% 1 шш. Адначасова павял1чвалюя дзяржауныя ас1гнаванш эканам1чных 1 сацыяль-ных праграм сяла. Вышкам гэтага стала узвядзенне значнай колькасщ заводау I камбь натау будаушчай ¿ндустрьп 1 будаушчых матэ-рыялау у раённых гарадах рэспублш. Была створана вытворчая база, якая дазваляла раз-гарнуць штэнс1унае будаунщтва на вёсцы у буйных па тым часе маштабах.
За гады дзесятай пящгодю у сельскай мясцовасщ Беларус1 было збудавана 111 тыс. кватэр агульнай плошчай 6 млн. м2, 209 камбь натау бытавога абслугоування, 345 агуль-наадукацыйных школ на 176,3 тыс. вучнёу-сюх месцау, дзщячых дашкольных устаноу на 40,4 тыс. месцау, аутаматызавана тэлефон-ных станцый ём1стасцю 791 тыс. нумароу, пракладзена 5,3 тыс. км дарог з цвёрдым па-крыццём, газ1ф1кавана 436,6 тыс. дамоу [2]. На Усесаюзным аглядзе забудовы I добраупарад-кавання узнагароды Выставы дасягненняу народнай гаспадарк1 СССР атрамыл1 129 бела-руск1х вёсак. Пасёлк1 Сноу 1 Новапалесю М1нскай, Мышкав1чы - Магшёускай, Копц1 -
История
59
Вщебскай 1 Малеч - Брэсцкай абласцей был1 прызнаны лепшьиш у Савецюм Саюзе [3].
За адзшаццатую пящгодку на вёсцы было пабудавана каля 6 млн. м2 жылля, 9,4 тыс. км да-рог з цвёрдым пакрыццём. Праводзшася ¿нжы-нернае абуладкаванне населеных пунктау [4].
Шмат гаспадарак I раёнау рэспублш нака-пш станоучы вопыт вырашэння сацыяльна-дэ-маграф1чных праблем за кошт перабудовы быту вясковага жыхара I паслядоунага вырашэння яго сацыяльна-культурных запатраба-ванняу. У л1ку паказальных гаспадарак такога характару вызначылюя калгасы «Чырвоная зме-на» Любанскага раёна, «Запаветы Ленша» Ма-ларыцкага, «Прауда» Мсщслаускага, шэраг калгасау I саугасау Асшовщкага, Бялышчскага, Хощмскага, Чавускага раёнау. Па прыкладзе калгаса ¿мя Сшьнщкага Полацкага раёна пачау укараняцца метад гаспадарчага будаунщтва уласным1 брыгадамь Аднак ажыццяуляць яго магл1 толью эканам1чна моцныя гаспадарю з трывалым фшансавым станов1шчам 1 шмат-гадовай практыкай дагаворных адносш з дзяржпрадпрыемствамь
Комплексная перабудова вёсю уключала у сябе удасканаленне сферы камунальна-бытаво-га абслугоуння. У даследуемы перыяд найбольшае значэнне набьгш пытант пошуку рацыянальных шляхоу I форм абслугоування сельскага жыхара пры нарошчванш аб'ёмау камунальна-бытавых паслуг. Ставшася задача пераутварэння службы абслугоування у буйную, высокамехашзаваную гашну, павышэння узроуню спецыял1зацьи выконваемых ёю работ, пашырэння на вёсцы сетю гандлёва-бытавых комплексау, Дамоу быту 1 комплексных прыёмных пунктау, стварэння сельсюх камбшатау камунальнай гаспадарю.
Найбольш эфектыуна праца па комплексным развщщ службы быту на вёсцы 1 стварэн-ш рэальных умоу для атрымання неабходнага пакета паслуг па месцы жыхарства пра-водзшася у Брэсцкай I Гродзенскай абласцях. Тут быу узяты наюрунак на канцэнтрацыю вытворчай базы абслугоування пры адначасо-вым макс1мальным набл1жэнш прыёмнай сетю да насельнщтва. Планы асваення новых вщау паслуг I работ, заданш па адкрыцщ на вёсцы прыёмных пунктау 1 гандлёва-бытавых комплексау рэатзоувалюя з улшам аргашзацьп каар-дынуючай дыспетчарскай службы, наладжван-ня каапераваных сувязей сельсюх прыёмных пунктау з вытворчым1 працпрыемствам1 раёна 1 спецыял1заваным1 предпрыемствам1 службы быту, укаранення комплекснай сютэмы юраван-ня якасцю. Уводзшся 1 новыя формы юравання: был1 створаны абласныя вытворчыя аб'яднанш па галшовых вщах паслуг, а райбыткамбшаты
рэаргашзаваны у раённыя бытавая упрауленш. У вышку у Брэсцкай вобласщ адначасова з традыцыйным1 паслугам1 па ¿ндывщуальным пашыве I рамонце адзення I абутку, праз стацыянарныя 1 перасоуныя пункты быу нала-джаны прыём заказау на рамонт складанай бы-тавой тэхнш, х1мчыстку, сщрку бял1зны, пракат прадукцьп, рытуальныя паслуп, вязанне, рамонт 1 абнауленне трыкатажу [5].
На Гродзеншчыне дамаглюя таго, што прад-прыемствы сферы быту был1 адкрыты ва ус1х сельсюх гаспадарках. Па ¿х колькасщ на канец 1980 г. вобласць мела лепшы паказчык у БССР. Сельскаму насельнщтву аказвалася 12 вщау разнастайных паслуг, а сярэднямесячныя аб'ё-мы у разлшу на адзш сельсю прыёмны пункт был1 на 30% вышэйшыя за рэспублшансюя [6].
Заслугоуваюць увап I намаганш калгаса «Нёман» Стаубцоускага раёна па стварэнш уласнай камунальнай службы 1 аблягчэнш да-машняй працы жыхароу. Тут пры камбшаце ка-мунальна-бытавога абслугоування был1 створаны 4 звяны будаушкоу, сталярная 1 лесапшьная брыгады, выконвалюя работы па узворванш сядз1бных участкау, пасеве, наглядзе за пасе-вам1 I уборцы ураджаю, забеспячэнш асабютай жывёлы насельнщтва грубым! кармами Гэтыя паслуп аказалюя вельм1 запатрабаваным1 для ж^1хароу сталага узросту.
Разв1ццё камунальнай службы на вёсцы зна-ходз1лася на кантрол1 партыйных 1 савецк1х ар-ган1зацый ус1х абласцей рэспубл1к1. Выканкамы Саветау народных дэпутатау раёнау распрацоу-вал1 палажэнш аб камб1натах службы быту, ¿х штатах, структуры, в1дах абслугоування, пра-водз1л1 конкурсы на лепшую пастаноуку каму-нальна-бытавога абслугоування калгасн1кау I рабочых саугасау. У вын1ку гаспадарю стал1 штогод планаваць аб'ёмы паслуг I работ па вода- I газазабеспячэнн1, будаун1цтве I рамонце жылля, завозе пал1ва, працы бань. Агульны аб'-ём гэтых паслуг дасягнуу у 1982 г. 4,8 млн. руб., щ у 1,8 разу болей, чым у 1977 г. Ккш у 1975 г. у сельскай мясцовасц1 было аказана усяго паслуг на сумму 55,5 млн. руб., то у 1983 г. - 165,4. Амаль у тры разы узрасл1 аб'ёмы работ па рамонце бытавой тэхн1к1, рамонце 1 згатаванш мэбл1, у шэсць - паслуг1 па сц1рцы бял1зны [7].
Удасканаленне культурнага абслугоування вёсю у гэты перыяд разгортвалася у русле па-трабаванняу, яюя ЦК КПБ 1 СМ БССР ставш да ¿дэйна-выхаваучай 1 асветтцкай работы з насель-н1цтвам крашы. Галоуным нак1рункам стала пэн-трашзацыя к1равання клубным! установам1 1 616-л1ятэкам1 сельскай мясцовасц1, стварэнне на такой аснове сацыяльна-культурных комплексау. Новае утварэнне сацыяльна-культурнай сферы
у эксперыментальным парадку упершыню было створана у 1978 г. на базе калгаса ¿мя Урыцкага I Урыцкага сельсавета Гомельскага раёна. У яго увайшл1 сельсю Дом культуры, 2 сельсюх 1 1 брыгадны клубы, 2 фшялы цэнт-рал1заванай б1бл1ятэчнай сютэмы, 3 кшаста-цыянары, фМял дзщячай музычнай школы, народны музей, спарткомплекс. Ктраунщтва ажыццяуляу Савет па каардынацьп. Падобная работа актыуна вялася у Мшскай 1 Вщебскай абласцях, дзе у 1985 г. функцыянавала цэнт-рал1заваных клубных сютэм, культурных 1 сацыяльна-культурных комплексау адпавед-на 295 1 255 [8].
Бясспрэчна, што з увядзеннем гэтых новаут-варэнняу у большасщ выпадкау стваралюя спрыяльныя магчымасщ для развщця тэхшчнай творчасщ, дэкаратыуна-пракладнога мастацтва, аматарсюх аб'яднанняу вясковай моладзь На-прыклад, у Брэсцкай вобласщ было створана звыш сарака музычна-мастацюх салонау, яюя стал1 дзейсным1 цэнтрам1 эстэтычнага выхаван-ня сяльчан. Першае месца трымау Рудсю салон 1ванаускага раёна, абсталяваны музычнай апа-ратурай 1 зашсам1 клас1чнай 1 сучаснай музыю. Тут была наладжана дэманстрацыя перасоуных выстау брэсцюх мастакоу, мясцовых аматарау жывашсу, вырабау 1 сувешрау калгасных май-строу. Праводзшся музычныя вечарыны, суст-рэчы з народным! умельцам1, урою эстэтыю 1 блаютныя агеньчыю для перадавшоу сельска-гаспадарчай вытворчасщ.
У Мшскай 1 Гродзенскай абласцях шырокае распаусюджанне атрымат клубы рознай тэма-тычнай сюраванасщ з улшам штарэсау 1 густу сельсюх жыхароу. Найбольш папулярным1 ста-л1 клубы «Панорама событий», «Современник», «Гаспадарыня», клуб «Будучага воша».
Заключэнне. У цэлым распрацоука I рэат-зацыя праграмы жыллёвага 1 культурна-быта-вога будаунщтва на вёсцы адбшся на тэмпах 1 наюрунках мпрацыйных працэсау. Значная колькасць калгасау I саугасау у разглядаемы перыяд I нават шэраг раёнау рэспублш здолел1 узяць гэтыя працэсы пад кантроль, планамер-на юраваць ¿м1 з улшам задавальнення запа-трабаванняу у працоуных рэсурсах.
Аднак кардынальных перамен у сацыяльна-бытавых 1 культурных умовах жыцця на вёсцы не адбылося. Сацыяльна-культурнае будаунщт-ва вызначалася значнай колькасцю праблем
11х нявырашанасцю. Так, у цэлым тэмпы пера-будовы вёсю адстават ад патрэб. У сярэдшм штогод на адну гаспадарку прыходз1уся увод усяго толью 2-3 добраупарадкаваных кватэр, паколью эканам1чна слабыя гаспадарю фактыч-на не мага здавальняюча разгарнуць сацыяль-нае будаунщтва. У моцных гаспадарках непа-мерна зацягвалюя тэрмшы узвядзення аб'ектау бытавога прызначэння, бо асноуная увага нада-валася вытворчаму будаунщтву.
Адмоуна пауплывала на маштабы абнаулен-ня I характар добраупарадкавання беларусюх сёл 1 вёсак тое, што значная колькасць населе-ных пунктау у гады дзесятай пящгодю была ад-несена у разрад неперспектыуных I падлягала ссяленню у цэнтральныя сядз1бы. У адзначаных пасяленнях увогуле не праводзшася шякае доб-раупарадкаванне, I яны заставалюя у непрыг-лядным становшчы.
Некаторыя негатыуныя моманты выявша 1 аргашзацыя цэнтратзаваных клубных сютэм 1 культурных комплексау. Вельм1 часта дэфар-мавалася сама сутнасць задачы ¿х стварэння, паколью уся культурная праца праводзшася на галоунай сядз1бе гаспадарю, а аддаленыя I ма-ланаселеныя вёсю паюдалюя без усялякага культурнага абслугоування.
I усё ж пастаноука праблемы сацыяльнага развщця вёсю, творчыя пошую 1 намаганш па вырашэнш вельм1 складаных задач падаюцца щкавым1 1 заслугоуваюць уваг1 з мэтай ¿х выву-чэння 1 пераймання назапашанага плённага во-пыту.
Л1таратура
1. Известия исполнительного комитета Совета Западной области и Смоленского Совета. -1918. - 26 сентября.
2. Искусство: газета. - 1919. - № 23. - С. 3.
3. Известия Велижского уездного Совета рабочих, крестьянских и батрацких депутатов: газета. - 1919. - 1 марта.
4. Лерман, М. Из воспоминаний о мастере / М. Лерман // Творчество. - 1987. - № 6.
5. 1нстытут беларускай культуры / М. П. Кас-цюк [1 шш.]; пад рэд. М. П. Касцюка. - Мшск: Навука 1 тэхшка, 1993. - С. 65-71.
6. П1ятухов1ч, М. М. Нарысы г1сторы1 беларускай л1таратуры / М. М. П1ятухов1ч. - М1нск: 1нбелкульт, 1928. - С. 6.
Паступша 30.03.2011
