CC BY
16УДК 377(476)«1976-1985»
H. М. Якуш, дацэнт (БДТУ)
ПАЛ1ТЭХН13АЦЫЯ АГУЛЬНААДУКАЦЫЙНАЙ ШКОЛЫ БЕЛАРУС1 I ПРАЦОУНАЕ ВЫХАВАННЕ ВУЧНЁУСКАЙ МОЛАД31 У 1976-1985 ГГ.
У артыкуле анал1зуецца сютэма прафесшнай арыентацьп школьшкау на пэуны род працоунай дзейнасщ, развщця ix дапрафесшнай i прафесшнай падрыхтоую у сельскай агульнаадукацыйнай школе, стварэння м1жшкольных вучэбна-вытворчых камбшатау.
The article examines the processes of adaptation of agricultural vocational education in accordance with the level of mechanization in agriculture and the problem of development of integrated and continuing education, taking into consideration the pre-vocational and vocational education of agricultural machinery operators in rural general schools.
In this respect, improvement of material and technical facilities of secondary schools, vocational guidance system, forms and methods of labor education for school pupils are investigated..
Уводзшы. У перыяд 1976-1985 гг. партый-ным и савецюм юраунщтвам Беларускай ССР надавалася вялшая увага 1 прымалюя значныя захады па стварэнню 1 удасканаченню сютэмы падрыхтоую кадрау масавых прафесш для кал-гасна-саугаснай вытворчасщ I ¿х замацаванню на вёсцы. У гэтым наюрунку можна вылучыць цэлы комплекс мер, звязаных з прывядзеннем зместу прафесшна-тэхшчнай адукацьп працау-шкоу вёсю у адпаведнасць узроуню мехашза-цьп сельскагаспадарчай вытворчасщ, пашырэн-ню сетю сярэдшх сельсюх прафтэхвучылшч 1 ¿х фшялау у гаспадарках, уцягванню працауш-коу у кружю агразаатэхшчнага усеагульнага навучання, удасканаленню курсавой падрых-тоую калгасшкау 1 саугасшкау у навучальных цэнтрах Дзяржкамсельхазтэхнт БССР. Комплексны падыход да праблемы адзшага I непа-рыунага працэса навучання працаушкоу вёсю сталявауся на развщщ дапрафесшнай I прафесшнай падрыхтоую мехашзатарау у сельскай агульнаадукацыйнай школе.
Асноуная частка. XXVIII (1976 г.) I XXIX (1981 г.) з'езды КПБ, XVII Пленум ЦК Кампар-тьи Беларуа (1985 г.) паставш перад партыйным1 кампэтам1 рэспублш, партаргашзацыям1 школ, прадпрыемствау I гаспадарак задачу працоунага выхавання моладз1 шляхам аб'яднання намаган-няу навучальных устаноу, працоуных калекты-вау, грамадскащ I сям'г Прычым гэта задача раз-глядалася як з пазщьи штарэсау развщця вытворчасщ, так I станаулення асобы, фармавання света-погляду 1 актыунай паз1цьи моладз1 [1].
Выкананне рашэнняу з'ездау 1 пленумау ЦК КПБ спрыяла стварэнню у рэспублщы цэласнай сютэмы прафесшнай арыентацьп школьшкау на пэуны род працоунай дзейнасщ, пераутварэнню гэтай сютэмы у аргашчную частку усяго вучэбна-выхаваучага працэсу, паглыбленню палпэхшза-цьи агульнаадукацыйнай школы. Працоуныя 1 па-лпэхшчныя асновы сельскай агульнаадукацыйнай школы Беларуа был1 закладзены у 1971-1975 гг., каш ва умовах пераходу да усеагульнай сярэдняй адукацьп на вёсцы была ажыццеулена праграма
будаунщтва новых школьных будынкау, умаца-вання матэрыяльна-тэхшчнай базы 1 пераабсталя-вання класау, кабшетау з ушкам карэннай перабу-довы працоунага навучання школьшкау IX-X класау. У гэтыя ж гады пачауся першы этап пераходу школ на новыя праграмы, яюя адлюстроу-ваш асноуныя тэндэнцьп разв1цця сучаснай наву-ю, павял1чваш удзельную вагу лабараторных I практычных заняткау, экскурсш. Школы займаль ся перабудовай навучання так, каб ¿х выхаванцы атрымл1ваш веды навуковых асноу вытворчасщ, разумел! яго галоуныя прынцыпы.
Надалей пауставала задача павышэння эфектыунасщ працоунага навучання I прафары-ентацьп праз умацаванне шэфсюх сувязей 1 пас-таянных кантактау працоуных калектывау гаспадарак, сельсюх ПТВ са школам! дзеля умаца-вання ¿х тэхшчнай базы, удасканалення навучаль-нага працэсу, стварэння сетю стацыянарных лагерау працы I адпачынку. Был1 створаны аб-ласныя м1жведамасныя саветы па прафарыента-цы1 моладз1, якая вучыцца, раённыя кам1с11 пра-фес1йнай арыентацы1 навучэнцау I садзейн1чан-ня працауладкаванню выпускшкоу сярэдн1х школ, арган1заваны вучэбна-метадычныя каб1-неты у школах па арыентаванню школьн1кау на прафес11 сельскагаспадарчага профшю.
Плённа 1 паказальна дзейн1чал1 у гэтым на-к1рунку партыйнагаспадарчы актыу, к1раун1к1 калгасау, саугасау I школ Шаркаушчынскага раёна. Кожная сярэдняя 1 васьмпадовая школа заключыла канкрэтныя дагаворы-мерапрыемст-вы аб садружнасц1 са сва1м1 шэфам1 пры рашэн-н1 задач паляпшэння працоунай падрыхтоук1 школьн1кау. Большасць калгасау I саугасау стала сумесна со школам! клапац1цца аб забеспя-чэнн1 школьных майстэрняу сельскагаспадарчай тэхшкай, прыладам1 1 прыстасаваннем. У раёне ¿шло сацыял1стычнае спаборнщтва сярод сельск1х Саветау, прадпрыемствау, калгасау I саугасау за стварэнне трывалай матэрыяльнай базы школ 1 лепшых умоу для паспяховага навучання 1 выхавання. За 1978-1980-я гг. гаспа-дарю 1 прадпрыемствы раёна шцыятыуным
Н. М. Якуш
97
спосабам пабудават 6 школьных будынкау 1 ш-тэрнатау, 4 майстэрш, 7 жылых дамоу для нас-таушкау, абсталяват у большасщ школ плёнач-ныя парнш, кабшеты па працы для 1-111 класау, сталярныя 1 слясарныя майстэрш, кабшеты пра-фесшнай арыентацьп па асновах сельскагаспа-дарчай тэхнт для 1У-УШ класау [2].
Актыуную працу па забеспячэнню удзелу грамадскасщ I прадпрыемствау у стварэнш трывалай базы працоунага навучання школьш-кау правял1 у Мастоусюм раёне. Калгасы, сауга-сы, прамысловыя предпрыемствы аказат школам дапамогу на сумму больш за 50 тыс. руб., прынял1 удзел у абсталяванш кабшетау працы, пашырэнш плошчау прышкольных вучэбна-вопытных участкау, будаунщтве цяплщ, аргаш-зацьи трусаводчасюх ферм. ВынЫ працы раёна стат падставай для распрацоую Гродзенсюм абластным камготам партьи комплекснай праг-рамы працоунай падрыхтоую школьшкау ва умовах усеагульнай сярэдняй адукацьп [3].
Сумесная праца гаспацарак I школ па развщ-цю матэрыяльна-тэхшчнай базы дазваляла у шэ-рагу выпацкау аргашзаваць паглыбленае працоу-нае навучанне сельсюх школьшкау. Напрыклад, у Беражноускай СШ Столшскага раёна калгас аб-сталявау кабшет для тэарэтычных заняткау па трактарах, майстэрш для выканання практычных I мантажна-дэмантажных работ, гарадок па правь лах дарожнага руху, трактарадром, пабудавау гараж на 7 адзшак тэхнш, памывачную устаноуку, перацау школе 2 трактары Т-74, 3 - МТЗ-50. Гэта I дало мыгчымасць наладз1ць працоунае навучанне школьшкау Беражноускай школы па наступ-ных наюрунках: у кабшеце-лабараторьи пра-ходзяць урою працы пачатковых класау; хлопчы-ю 1У-УШ класау займаюцца тэхшчнай 1 сельска-гаспадарчай працай, а дзяучыню - сельскагаспа-дарчай I абслугоуваючай; вучш 1Х-Х класау вы-вучаюць трактары, тэхналопю мехашзаваных работ 1 асновы агратэхнш палявых культур [4].
Галоуным наюрункам дзейнасщ па удаска-наленню працоунай пацрыхтоую 1 выхаванню сельсюх школьшкау стала стварэнне м1жшколь-ных вучэбна-вытворчых кампэтау (ВВК), з выка-рыстаннем у гэтых мэтах пунктау 1 базы прац-прыемствау БелсельгастэхнЫ, стварэннем калга-сам1, саугасаш, станцыям1 тэхшчнага абслугоу-вання у гэтых камбшатах цэхау, участкау, кабшетау I лабараторый у якасщ сва!х структурных пацраздзяленняу. Менав1та працпрыемствы 1 гаспадарю забяспечваш камбшаты неабходным1 для працы 1 навучання тэхшкай, гаруча-змазач-ным1 матэрыялам1, камплектуючым1 вырабамь
Непасрэднае юраунщтва стварэннем у сель-скай мясцовасщ сетю м1жшкольных вучэбных камбшатау I удасканаленнем ¿х працы узял1 на сябе райкамы партьи. Па ¿х заданиях Саветы народных дэпутатау вызначал1 профш кожнага
камбшата з улшам запатрабаванняу раёнау у кадрах масавых сельскагаспадарчых прафесш I магчымасцям1 працауладкавання выпускшкоу. Для каардынацьп намаганняу розных аргашза-цый пры райкамах партьи стваралюя штабы на чале з сакратарам1 РК КПБ. Актыуна працават у гэтым плане 1ванаусю, Рагачоусю, Нясв1жсю 1 шшыя раённыя камготы КПБ.
У л1ку лепшых м1жшкольных ВВК рэспуб-лт стау Сноуск1. Кал1 у 1976 г. падрыхтоука старшакласн1кау у ¿м вялася па 4 прафес1ях, то у 1979-1980-я гг. - ужо па 14. Адпаведна про-ф1лям навучання камб1нат меу 12 кабшетау, цэхау 1 майстэрней, як1я был1 забяспечаны навей-шым1 па часе устаноукам1, прыборам1, шстру-ментам1, новым! маркам! трактарау, камбайнау, сельгасмашын. Ужо першы выпуск паказау высокую эфектыунасць працоунага навучання у гэтым камб1наце. У 1977/1978 навучальным годзе 316 вучняу 1Х-Х класау раёна атрымал1 на Сноусюм камб1наце прафес11 трактарыста, швя1-матарыстк1, аператара машыннага даення, слесара-рамонтн1ка сельгастэхн1к1. 3 ¿х пайшл1 працаваць па атрыманых спецыяльнасцях 143 ча-лавек1, паступш у тэхн1кумы - 34, вузы - 26, працягнул1 прафес1йную адукацыю у СПТВ, ГПТВ - 113 [5]. Трэба пазначыць, што Сноу-ская СШ, Сноуск1 м1жшкольны вытворчы камб1нат I сацыяльна-культурная база калгаса 1мя Кал1н1на Нясв1жскага раёна уяулял1 сабою адз1ны вучэбна-вытворчы комплекс, яю функ-цыянавау як цэласная сютэма сродкау I метадау выхавання падрастаючага пакалення, выступау новай формай узаемадзеяння сяла 1 школы.
М1жшкольныя сельсюя вучэбна-вытворчыя камб1наты атрымал1 у Беларускай ССР ш^1рокае распаусюджванне I сташ асноунай формай працоунага навучання старшакласшкау у 1970-1980-я гг. Сапраудным1 цэнтрам1 практычнай 1 пс1халаг1ч-най падрыхтоук1 вучняу да працы 1 свядомага вы-бару прафес11 был1 Гадз1лав1чск1 ВВК Рагачоуска-га, Тучансю - Клецкага, Роск1 - Ваукавыскага, Суткоуск1 - Лоеускага раёнау [6].
У цэлым стварэнне сельсюх м1жшкольных камб1натау на Беларус1 ва умовах, каш вясковыя школы станавшся малал1кавым1 1 у ¿х амаль не было паралельных старэйшых класау, мела вяль кае значэнне для далейшай пал1тэхн1зацы1 наву-чальнага працэсу. Па-першае, сельск1я м1жшколь-ныя ВВК дазвалял1 эканам1чна выгацна 1 педага-г1чна мэтазгодна сканцэнтраваць у адным месцы адпаведную тагачасным тэхн1чным патрабаван-ням базу: каб1неты для тэарэтычных заняткау, лабараторьи 1 майстэрн1 - для практычных. Па-другое, ва умовах таюх камбшатау з'яв1лася маг-чымасць рац^1янальна выкарыстаць патэнцыял лепшых выклацчыцюх кацрау, 1 па-трэцяе, у ¿х был1 працстаулены больш шыроюя, чым у школе,
магчымасщ азнаямлення вучняу з навуковым1 ас-новам1 сельскагаспацарчай вытворчасщ I яе эка-номшай, бо мнопя камбшаты мел1 добра нала-джаную сувязь навучання з самым перадавым сельскагаспадарчым вопытам рэспублш.
М1ж тым у анатзуемы перыяд большасць сельсюх м1жшкольных камбшатау дэманстра-вала I многа недахопау перыяду свайго станау-лення: памяшкаиш, дрэнна прыстасаваныя да аргашзацьи вучэбнага працэсу; навучанне на сшсаных аутамаб1лях I трактарах старых марак, яюя не даюць магчымасщ выканаць усю пра-граму падрыхтоую ваджэння; частыя зрывы графшау прывозу у камбшат на заиятю вучняу з аддаленых вёсак; недастатковая забяспеча-насць неабходнай вучэбна-метадычнай л1тара-турай. Гэтыя 1 друпя недахопы зшжал1 каэф> цыент прафарыентацыйнай аддачы сельсюх ВВК. Так, з выпускшкоу, яюя у 1970-1980-я гг. уключалюя у сельскагаспадарчую вытворчасць, па спецыяльнасцях, атрыманых у м1жшкольных камбшатах, працавал1 ад 30% да 40% [7].
Адным з наюрункау працоунага выхавання школьшкау I ¿х арыентацьп на сельскагаспадар-чыя прафесп было удасканаленне самога працэсу працоунай падрыхтоую вучняу праз узмац-ненне практычнай сюраванасщ працоунага навучання 1 яго сувяз1 з вытворчым працэсам. Пра-цоунае навучанне стала праводзщца у выглядзе практыкумау, звязаных з правядзеннем работ 1 вырошчваннем раслш, неабходных для школы, калгасау, саугасау. У сва1х аргашзацыйиых формах прадукцыйная праца школьшкау выступала як вытворчая практыка на прышкольных участках 1 школьных майстэрнях, часовае уладкаван-не вучняу на працу у мясцовых гаспадарках у час кашкул, вытворчасць прадукцьи у м1жшкольиых камбшатах. Але асноуным каналам уключэння школьшкау у грамадка карысную працу был1 вучнёусюя вытворчыя брыгады 1 звеиш, школь-ныя лясищтвы, лагеры працы 1 адпачынку.
У 1976-1985-я гг. партыйныя 1 камсамольсюя аргашзацьи рэспублш прымаш меры па павель чэнню колькасщ школьных брыгац, ¿мкиушся да таго, каб брыгацы працаваш круглы год на прын-цыпах самаюраваиия 1 сацыялютычнага спабор-ищтва, каб аргашзацыйна яны абашралюя на эка-нашчны разлш, поуную мехашзацыю працаёмюх працэсау, дасягиеиш иавую I перацавога вопыту.
Станоучы вопыт стварэння працоуиых аб'яднанняу старшакласшкау I граматнага юраунщтва ¿м1 быу накоплены у Мазырсюм раёне. Тэта у мнопм садзейшчала таму, што раён меу самы высок! паказчык замацавання выпускшкоу у калгас-на-саугаснай вытворчасщ. У 1981 г. у сельскай гаспацарцы раёна засталюя працаваць 50% выпус-шкоу сярэдняй школы [8]. Колькасць самастойиых працоуиых аб'яднанняу сельсюх школьшкау пас-
таянна павял1чвалася. У 1984 г. у рэспубл1цы на-л1чвалася 1700 вучиёусюх брыгац 1 больш за тысячу школьных лясшцтвау, у склацзе яюх працаваш 141 тысяча вучняу. Акрамя гэтага, дзейшчаш лагеры працы 1 ацпачынку, рамонтныя брыгацы, роз-наузроставыя атрацы па месцы жыхарства [9].
Працоуныя фармаванш школьшкау да ся-рэдзшы 1980-х гг. узмацнялюя 1 аргашзацыйна. За ¿м1 была замацавана значная колькасць зямель-ных угоддзяу 1 сельгастэхнш, большасць пачат працаваць на аснове перспектыуиых вытворчых планау, а лепшыя увайшл1 у склац мясцовых гас-пацарак у якасщ ацнаго з падраздзялеиияу. Аднак высокую эфектыунасць вытворчага працэсу 1 аргашзацьи самаюраваиия дэмаистраваш дзесятю вучиёусюх аб'яднанняу 1 нямнопя з 1700 брыгад толью иабл1жашся да ¿х узроуню. У большасщ калгасау I саугасау на працоуныя фармаванш школьшкау глядзел1 толью як на неквашфшава-ную дапаможную с1лу, якую выкарыстоувал1 ча-сова на цяжк1х немехан1заван^1х работах, а уся дзейнасць школьн1кау рэгламентавалася распа-раджэнням1 дарослых. Тэта не давала магчымасщ уключыць у вычэбна-выхаваучы працэс вытвор-чую працу вучняу у поуным аб'ёме.
Заключэнне. Так1м чынам, пал1тэхн1зацыя агульнаадукацыйнай школы Беларус1 I працоунае в^1хаванне вучнёускай молацз1 у 1976-1985-я гг. у Беларускай ССР вялюя праз умацаванне матэр^1яль-на-тэхшчнай базы працоунага навучання, удасканаленне самога прапэсу працоунай падрыхтоуи школьшкау, разввдё прафарыентацыйнай работы, стварэнне сетк1 м1жшкольн^1х вучэбна-выт-ворчых камбшатау, уключэнне непасрэдна вытворчага прапэсу у с1стэму школьнай адукацы1.
Л1таратура
1. Материалы XXVIII съезда Коммунистической партии Белоруссии. - Минск, 1976; Материалы XXIX съезда Коммунистической партии Белоруссии. - Минск, 1981.
2. Настаунщкая газета. - 1978. - 30 чэрвеня; Народное образование. - 1981. - № 14. - С. 14.
3. Настаунщкая газета. - 1980. - 13 снежня; Настаунщкая газета. - 1984. - 9 чэрвеня.
4. Сельские учебно-производственные комбинаты. - М.: Урожай, 1984. - С. 13.
5. Опыт работы учебно-производственных комбинатов БССР. - Минск, 1979. - С. 78-83; Социальное развитие села и школы. - Минск, 1982.- С. 35.
6. Настаунщкая газета. - 1981. - 12 верасня.
7. Сельские учебно-производственные комбинаты. - М.: Урожай, 1984. - С. 19.
8. Знамя юности. - 1981. - 20 мая.
9. Народное образование. - 1984. - № 10. -С. 17.
Пастуту 02.04.2010
