CC BY
9РУШДИ СОХАИ МАХСУДОВ Аслиддин Му^аббатович,
ФАРХААНГИ НОХЩЯИ докторанти PhD-и Институти таърих,
РАШТ ДАРДАВРАИ бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи
ИСТИЩЛОЛИЯТ А.Дониши АИ Цумуурии Тоцикистон (Тоцикистон, ноуияи Рашт)
РАЗВИТИЕ ОБЛАСТИ МАХСУДОВ Аслиддин Мухаббатович,
КУЛЬТУРЫРАШТСКОГО PhD докторант Института истории, археологии
РАЙОНА В ГОДЫ и этнографии имени А. Дониша АН Республики
НЕЗАВИСИМОСТИ Таджикистан (Таджикистан, Раштскийрайон)
THE CULTURAL MAKHSUDOV Asliddin Muhabbatovich,
DEVELOPMENT OF doctoral student of the Ahmad Donish Institute of
THE RASHTREGION history, archaeology and ethnography, Academy of
IN THE PERIOD OF Sciences of the Republic of Tajikistan (Tajikistan,
INDEPENDENCE Rasht region), Е - MAIL: makhsudov@inbox.ru
Калидвожа^о: Тоцикистон, сиёсати фаруангпарварона, Рашт, фаруанг, фаруанги милли, истицлолият, муассиса, инкишоф, чорабинщои фарщнги, эуё, фаъолият, театр, осорхона, мардум, дастовардуо, рушд.
Дар мацолаи мазкур вазъи рушди фаруанги ноуияи Рашт дар даврони соуибистицлолии Тоцикистон барраси гардидааст. Муаллиф омили асосии рушди фаруанги миллиро ба сиёсати фаруангпарваронаи Асосгузори сулуу ваудати милли, Пешвои миллат, Президенти Цумуурии Тоцикистон мансуб дониста, бо таулили дастовардуои цудогона, аз як тараф, вазъи соуауои гуногуни фаруанги ноуияи Рашт бо зикри санаду арцоми мушаххас нишон диуад, аз суи дигар, нацши муассисауои фаруангиро дар тацлили чорабиниуои гуногун ва боло бурдани сатуи тафаккуру маънавиёти аули цомеа бозгу менамояд.
Ключевые слова: Таджикистан, культурная политика, Рашт, культура, национальная культура, независимость, институт, развитие, культурные события, возрождение, деятельность, театры, музеи, люди, достижения, развитие.
В статье рассмотрено развитие области культуры Раштского района в период независимости Таджикистана. Автор отражает ключевые факторы в развитии национальной культуры в политике Основателя Мира и национального единства, Лидера нации, Президента Республики Таджикистан, с анализом индивидуальных достижений с одной стороны, и выявлением различных культурных сфер Раштского района с определенной функциет с другой стороны, роль культурных учреждений в праздновании различных событий и повышения уровня мышления и нравственности общества.
Key words: Tajikistan, cultural policy, Rasht, culture, national culture, independence, institution, development, cultural events, revival, activities, theaters, museums, people, achievements, development.
This article was reviewed to develop the culture of the Rasht region in the period of independence of Tajikistan. The author is a key factor in the development of national culture in the cultural policy of the First Nation "Peace and National Unity", the National Leader of the President of the Republic of Tajikistan, with an analysis of individual achievements, on the one hand, identifying various cultural spheres of a country with a certain faction and disaster, cultural institutions various events and increasing the level of thinking and morals of the community
Ба Ч,умуурии Тоцикистон аз байн рафтани ИЧ,ШС таъсири манфй расонд. Ч,анги шарувандй ба тамоми соуауои хочагии хал; зарари калон овард. Аз чумла ба уаёти мадании ах,олии чумуурй. Мактабуои миёна, клубуо ва китобхонауо горат карда шуда, театруо ва дастауои эчодй аз фаъолияти худ бозмонданд. Як кисми тачуизоти муассисауои илмй низ горат карада шуданд. Рафторуои ваушиёна нисбат ба муассисауои динй ва ёдгориуои моддй дар ин солуо мушоуида шуда буд. Дар солуои чанги шаурвандй аксарияти кормандони барчастаи соуаи фаруанг, санъат ва илм чумууриро тарк намуданд, ки сабаби бениуоят паст гардидани уаёти фаруангй, маънавй ва и;тидори зиёии кишвар шуд [7, 228].
Пас аз ба итмом расидани чанги шаурванй дар ноуияи Fарм (уозира Рашт) ауолии ноуия бо як катор мушкилиуои чадид ру ба ру гардид. Ноустувор будани вазъи сиёсиву ичтимоии кишвар,
ба он оварда расонд, ки э^т^^о™ инсонй дар зери таъсири идеологияи бозаргонй ;арор гирифт. Дар охири асри XX ва ибтидои асри XXI дар нохияи Paшт борони арзишхои фyндaментaлй ба омад, ки дар радд нaмyдaни идеалхои пешина, аз рафтани тaфaккyри му;арраршуда ифода мешyд ва о;ибат таъсири манфии худро ба фарханги хал;и точик оварда расонд.
Шуъбаи фарханги нохияи Faрм (хозира Paшт) соли 1931 таъсис ëфтa, соли 1938 ба шуъбаи вилоятии муассисахои маданй-маърифатй табдил дода шуд. Аз ин даргохи хунар даххо санъаткорон ба камол расида, дар пешрафти фархангу маданияти чумхурй сахми назаррас гузоштаанд.
Акашариф ЧУраев, Муддин Бадриддин, Шум;ор Одинабеков, Кумри Кодирова ва чанде дигар аз он хунармандони мардумие хастанд, ки бо хунари волои худ шухрати фарханги нохияи Paштро ба зинахои баланд бардоштаанд ва тачрибаи мактаби хешро ба шогирдон омузондаанд.
Имруз низ номи шогирдони Муддин Бадриддин, Акашариф ЧУраев, Саймуддин Бурхонов, Фозил Одилов ва Аврод Бурхонов санъаткорони варзида Мухаббатшохи Чомй, Дондарбеки Абдулло, Неъматуллои Чура, Гулчехраи Саид, Хайруллои Хдсан, Давлати Чурабек, Курбоналии Нодир ва Субхони Бурхон, Гулназари Кенча, Шалимов Paсyлчон, Хдбибчон Баходуров дар пешрафти фарханги нохия сахм мегузоранд [3, 61-62].
Бахши фархднги нохияи Paшт дар сохтори асосии Макомоти ичроияи хокимияти давлатии нохия буда, фаъолияти он барои саривакт ва самаранок татбик намудани сдасати фархангй ва маънавии давлат дар нохия равона шудааст. Теъдоди кормандони бахши мазкур 152 нафар буда, аз он 87 нафарашон занхо мебошанд. Аз шумораи умумии кормандони шyъбa, 6 нафар дорои маълумоти олии касбй, 129 нафар дорои маълумоти миëнaи махсус ва бокимонда дорои маълумоти миëнa мебошанд. Мохи январи соли 2016 дар нохияи Paшт 2 китобхонаи марказй, 36 китобхонаи дехотй, 2 китобхонаи бачагона, 1 кохи фарханг, 13 хонаи фарханги дехотй, 3 клуби дехотй, 2 осорхона, 2 боги фархангй ва 1 мактаби санъати бачагона, хамагй 62 муасиссаи фархангй фаъолият менамуданд.
Дар ;атори дигар сохахои хочагии хал;и нохия ба сохаи фарханг низ таваччухи зиëд дода мешавад. Дар соли 2002 аз хисоби бучети нохия барои сохаи фарханг 43 хазору 211 сомонй, соли 2016 1 миллиону 500 хазору 161 сомонй, ë ин ки ба андозаи 34, 7 маротиба здад маблаггузорй шудааст.
Дар дехот клубхои фархангй кисман мавчуд буда, аз тарафи гуруххои хаваскорони махаллй истифода ва дар онхо чорабинихои гуногуни фархангй гузаронида мешавад. Дар нохия мактаби санъати бачагона фаъолият менамояд, ки дар он 11 нафар муаллимон, аз он 4 нафар бо маълумоти олии касбй, бокимонда дорои маълумоти махсуси касбй буда, ба 73 нафар хонандагон санъати мусикиро меомузонанд. Дар мактаб асосан аз руи ихтисосхои фортепиано, рубоб, таблак, гиччак, най, аккордеон, санъати овозхонй ва рассомй таълим дода мешавад. Инчунин дар маркази мазкур ба хонандагон хамчун фанхои умумй дарси назарияи мусикй, aдaбиëти мусикй, солфеджио ва хор гузаронида мешавад. Дар фасли зимистон синфхонахо ба воситаи бухор бо истифодаи ангишт гарм карда мешаванд. Мушкилоти асосии мактаби санъат - ин норасоии асбобхои мусикии миллй, фортепиано, таъмирталаб будани асбобхои мавчуда, норасогии синфхонахо, мизу курсй ва тачхизоти компютерй ба шумор меравад.
Дар нохия фонди умумии китобхонахо 126115 адад китобро дар бар мегирад, ки аксарияти онхо ба забони русй мебошанд. Бояд кайд намуд, ки айни замон нохия ба мутахассисони касбии сохаи китобдорй ниëз дорад. Мутахассисони махаллй ба он акидаанд, ки имрузхо аксарияти китобхонахои дехот дар бинохои чамоатхои дехот ва дигар муассисахо карор дошта, ба меъëрхои мавчуда чавоб^ нестанд. Аксарияти китобхонахо ба системаи конденсионй ва дигар тачхизоти китобхонавй ниëз доранд. Шумораи хонандагони доимй дар китобхонахои нохия 18125 нафарро ташкил менамояд. Ба китобхонахои нохдя китобхои тозанашр ворид намешаванд. Инчунин мавчуд набудани низоми ягонаи бакайдгирй ба сабаби набудани компютер мушкилотро зиëдтaр намудааст. Дар нохия осорхонаи нохиявй мавчуд аст [2, 26-27].
Мувофики маълумоти расмй дар соли 2015 дар нохияи 62 муассисаи фархангй ва фарогатй, зиëдa аз 13 мавзеъхо ва ëдгорихои таърихй ба кайд гирифта шудаанд. Дар нохия инчунин 91 масчид, аз чумла 6 адад масчиди чомеъ, 174 адад чойхона, 3 адад мехмонхона мавчуд мебошад.
Бо ма;сади дар амал татби; намудани дастуру супоришхои Президенти мамлакат оид ба сдасати фархангй чорахои махсус андешида мешаванд. Тиб;и "На;шаи чорабинихои ма;омоти ичроияи хокимияти давлатии нохияи Paшт дар соли 2012" барои гузаронидани озмуни "Шоми мехр" дар байни ташкилоту муассисахои нохия аз 9 июли соли 2012, № 890 ;арори раиси нохия ба
тасвиб расид [4, 3]. Ма;сад аз баргузории ин озмун аслан чалби оммавии сокинони нохия ба фарханг ва баланд бардоштани сатхи маърифатнокии эшон буд.
Дар асоси низомнома иштирокчиëни озмун тамоми дастовардхои худро ба маърази тамошо гузоштанд. Пушида нест, ки дар навохии Paшт хунармандони хунархои бадей-хал;й хеле бисëрaнд. Дар хар деха чанд нафарй исти;омат доранд, вале имконият надоранд, ки хунари худро барои дигарон пешкаш кунанд. Гузаронидани "Шоми мехр" барои онхо шароит фарохам овард.
Ма;сади ташкил намудани ин озмун дар он буд, ки солхои охир бо сабабхои маълум (яъне таъсири ходисахои солхои 90-уми асри XX) сокинони нохия то чое аз санъат дур шуда буданд. Ахëн-aхëн дар маъракахои хурсандй санъаткоронро даъват менамуданд. Натичаи хамин буд, ки дигар хунармандон низ ба касби дустдоштаашон мaшFyл намешуданд. Водие, ки ;арнхои пешин сохибмактаб буд, дар ду дахсолаи охир умуман хеле камхавсала шуд. Замоне номи хутегарони номдори водй на танхо дар чумхурй, балки берун аз он хам маъруф буданд. Аммо дигар мардум намехостанд, ки дар тую сурашон садои дилошуби муси;й ба гуш бирасад ва маъракахои тую худой аз хамдигар тафовуте надоштанд. Ин масъалаи доFи руз буд...
Озмуни "Шоми мехр" на танхо риштахои гусастаи мехру мухаббатро дубора ба хам пайваст, балки барои дaрëфти чехрахои нав, чалби васеи сокинони нохия сахми сазовор гузошт. Аз чумла раисони чам оатхои шахраку дехот, рохбарони шубаи маориф, омузишгохи тиббй, шуъбаи тандурустй, омузишгохи омузгорй ва филиали Донишгохи омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй на танхо корхои здади тaблиFOтиро бо рох монданд, балки фаъолтарин ширкаткунандагони озмуни "Шоми мехр" буданд. Чорабинии мазкур дар чамоатхои шахракию дехотии Faрм, Хдчборак, Paхимзодa, Чафр, Ясман, Оби мехнат, Калъанак, Тагоба, Нусратулло Махсум, Калъаи сурх ва ташкилоту муассисахои дар боло ëдшyдa дар сатхи баланд гузаронида шуд. Иштирокчиëни озмун дар баробари ба маърази намоиш гузоштани дастовардхои худ дар 20 сол, гушахои гуногунро низ пешкаши тамошобинон намуданд. Гушаи "Аз таърихи дехоти мо" яке аз бехтарин гушахо буд. Махз дар ин гуша таърихи таъсиси шахраку дехот хеле хуб зикр ëфтa, дар бораи хaëтy фаъолияти раисони чамоат дар тули солхои мавчудияти он маълумот дода мешуд.
Paиси чамоати дехоти Нусратулло Махсум Зафарчон Саидбеков дар сухбат гуфт, ки: "озмуни мазкур моро водор намуд, ки пеш аз хама таърихи ташкилшавии дехотамонро озмузем, оид ба зиндагиномаи шахсони маъруф, ки дар худуди дехоти мо зиндагй кардаанд, маълумоти сахех ба даст оварем. Дар натича бисëр маълумотхое пайдо шуданд, ки кайхо мо онхоро ба паси фаромуши дода будем. Х^т ва фаъоияти соби; раисони чамоатамонро чамъ кардем, ки омузиши корномаи эшонро агар муаллимон дар дарсхои тарбиявиашон истифода баранд, дар тарбияи ватандустии чавонон аз манфиат холй нест" [4,3]. Хднгоми баргузории чорабинии фархангй эхсос мешуд, ки мардум чй ;адар ташнаи суруду муси;й мебошанд. Онхо бо як дилгармй ба маърака меомаданд ва дар ра;схои умумй сарчамъона бе даъвати касе хамрох мешуданд. Дар дехоти дурдасти Оби Мехнат хангоми эълони номерахои Faйриконкyрсй занону духтарони зиëд ба сахна баромада, хунарнамой мекарданд.
Дар арафаи чашни бистумин солгарди Ичлосияи таърихии XVI-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон озмуни "Шоми мехр" чамъбаст гардид. Чойи аввалро фaрхaнгиëни дехоти дурдасти Хдчборак ишFOл намуданд. Чойи дуюм насиби хунармандони шахраки Faрм ва чойи сеюм насиби хунарварони дехоти Бо;й Paхимзодa шуд. Pyзи 19 ноябр хунармандон гулчини барномаи худро дар маркази нохия дар ;асри фархангии ба номи Х^очй Абдулазиз пешкаши тамошобинон гардонданд, ки тамошобинон ва мутахассисон бахои баланд доданд. Paиси нохия ба FOлиби чойи аввал 5000, чойи дуюм 3000 ва чойи сеюм 2000 сомонй ва ба 36 нафар санъаткоре, ки дар озмун холхои баланд гирифта буданд, тухфахои хотиравй супорид [4, 3].
Ба андешаи мо озмуни "Шоми мехр" дар нохияи Paшт барои расидан ба хадафхо хизмат кард ва дигарон низ метавонанд ин тачрибаро истифода баранд. Махз чунин чорабинихо имконият фарохам меоваранд, ки мо ба чалби оммавии ахолй ба фарханг ва амлй намудани сдасати фархангии Президенти мамлакатамон комëб гардем.
Дар ;атори дигар чорабинхои фархангй 28-октябри соли 2017 фестивали чумхуриявии мус;ии касбии наврасону чавонон тахти унвони "Тараннуми чавонй ва саодат" дар толори коллечи тиббии нохияи Paшт хотирмон сурат гирифт.
Фестивали мазкурро Кумитаи ичроияи Хдзби Хал;ии Демократии Точикистон дар нохияи Paшт мувофи;и дастури раиси хизб, Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти ЧТ мухтарам Эмомалй Paхмон, ба хотири баланд бардоштани маърифати фархангии чавонон ва пайдо намудани чехрахои нави хунар аз байни наврасон ва чавонон омода карда буд.
Дастаи хаваскорони чавону наврас аз чамоатхои шахраку дехот ва муассисахои тахсилоти олию миëнаи касбии нохия хунарнамой намyда, кайд карданд, ки хизматхои Х^изби халкии демократии Точикистон тахти сарварии Пешвои миллатамон дар раванди баландбардории маърифати шахрвандон, аз чyмла чавонон сулху су6от, вахдатy ягонагй, зинда кардани мероси ндагон ва пешрафти шукуфоии мамлакат хеч гох фаромyш нахохад шуд. Он дар сахифхои таърихи миллат бо хатти зарин навишта хохад шуд. "Мардуми нохияи Pашт, аз чумла чавонони нохия Fамхорихои пайвастаи рохбари давлатро ба пуррагй дарк намуда, сдасати окилонаи Уро сидкан дастгирй мекунанд ва хамчун пайравони асли Пешвои миллат дар чодаи сулху оромии мамлакат, обод намудани як гушаи кишвар, баландбардории рушди сохаи фархангу адабиëт, варзиш ва муаррифии фарханги гузаштаю имрузаи Точикистони азиз дар мик^си чахон саъю талош меварзем", - гуфт дар хотимаи чорабинй ровии фестивал [5, 1].
Дар зарфи 27 соли истиклолият сохаи фарханги нохия ба дастовардхои назаррас ноил гардид. Иштироки хунармандони нохия дар озмуну чорабинихои чумхуриявй "Андалеб дар шахри Душанбе, (2006-2014) 1100-солагии Исмоили Сомонй, 80-солагии шахри Душанбе, 2700-солагии шахри Кулоби бостонй, корвони 'Тохи абрешим" дар вилояти СyFд, "Садои кухистон" дар Вилояти МКБ, чашни "Фалак" дар шахри Душанбе, "Чакомаи гесу" соли 2011, чашни "Навруз-2011", Pyзхои фархангии нохия дар шахри Душанбе (2016) ва Fайра дар шумораи он чорабинихои фархангй карор дорад.
Солхои охир ба рушди маънавдати мардум, хусусан чавонон таваччухи хос дода мешавад. Бисëр китобхонахо аз нав сохта ë таъмир карда шуданд. Дар аксари дехахои дурдаст китобхонахо бо дастгирии бевоситаи мардум сохта ба истифода дода мешаванд. Макомоти ичроияи хокимияти давлатй барои амалй гардидани ин нияти хайр аз бучети махаллй беш аз 368 хазор сомонй масраф намуд. Бо истифода аз маблаFхои бучети махаллй бинои матбааи нохияро бо маблаFи 421 хазор сомонй аз таъмири асосй бароварда, бо ин восита барои фаъолияти самараноки матбаа ва мактаби бачагонаи санъат шароити мусоид фарохам оварда шуд [8, 9].
Дар хисоботи раиси нохияи Pашт кайд шудааст, ки соли 2017 дар нохия 64 муассисаи фархангй, аз чумла филармонияи халкй, театри халкй, мактаби бачагонаи санъат, осорхонаи назди Бахши фарханг, 40 адад китобхона, 13 хонаи фархангй, 3 клуб, 2 боFи фархангй-фароFатй ва 2 нуктаи ëдгорихои таърихй фаъолият намуда, дар онхо 152 нафар шахрвандони нохия ба кор фаро гирифта шудаанд.
Бо иштироки кормандони сохаи фарханг дар бинои касри фарханг чорабинихои фархангй бахшида ба чашнгирии Соли нави милодй, рузи Артиши миллй, Pyзи Модар, Наврузи байналмиллалй, 72-солагии Fалаба дар Ч,анги Бузурги Ватанй, 20-солагии Вахдати миллй, 26-солагии Истиклолияти давлатй, Pyзи Конститутсияи Ч,умхурии Точикистон, 25 солагии Ичлосияи 16-уми Шурои Олии Ч,умхурии Точикистон ва Pyзи Парчами давлатй дар сатхи хуб гузаронида шуданд. Аз чониби макомоти ичроияи махаллии хокимияти давлатии нохия корхои таъмиру сохтумонии толори Филармонияи халкии нохия ба маблаFи 495 хазор сомонй OFOЗ гардида, хануз хам идома дорад [6, 2].
Танхо пас аз ба итмом расидани чанги шахрвандй фарханги нохияи Pашт ру ба таракк^т овард. Хдр сол аз бючаи давлат барои пешрафти фарханг маблаFхои калон чудо мешванд, мактабхои нав сохта мактабхои кухна таъмир карда мешаванд. Шумораи хонандагон дар мактабхо меафзояд, мактабхои олии нав мданаи-махсус сохта мешаванд. Илм аз холати карахтй баромада, здадан ва васоити ахбори умум озодии суханро ба даст оварданд. Хдмин тарик, сохаи фарханги нохияи Pашт дар солхои истиклолият мунтазам рушд намуда истодааст.
АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:
1. Барномаи рyшди ицтимоию ицтисодии ноуияи Рашт барои соли 2012-201б. - Дyшанбе, 2011.
- 30 C.
2. Барномаи рyшди ицтимоию ицтисодии ноуияи Рашт барои соли 2017-2020. - Дyшанбе, 201б.
- 27 С.
3. Камолиддин Бекзод. Эуё'и 70-солаги ноуияи Рашт. - Дyшанбе: Шарци Озод, 2001. - С. б1-б2.
4. Оинаи Рашт. № 31-32 ноябри соли 2012 . - С. 3.
5. Оинаи Рашт. № 14 ноябри соли 2017. - С. 1.
6. Оинаи Рашт. № 18 декабри соли 2017. - С. 2.
7. Очерщои таърихи Тоцикистони соуибистицлол. - Дyшанбе: Дониш, 201б. - 4б3 С.
8. Пешвои миллат варyшди ноуияи Рашт. - Дyшанбе: ЭР-граф, 201б. - 375 С.
