CC BY
0RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA ELEKTRON TIJORATNING IQTISODIY
O'SISHGA TA'SIRI Yusupova Sohiba Anvar qizi
University of Business and Science https://doi.org/10.5281/zenodo.13856800
Annotatsiya: Raqamli texnologiyalar va elektron tijorat global iqtisodiy o'sishga katta hissa qo'shib kelmoqda. Ushbu maqolada internet, mobil texnologiyalar va elektron tijorat platformalarining samaradorlik, bandlik, va bozor kengayishiga ta'siri ko'rib chiqiladi. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar misolida raqamli infratuzilma va onlayn savdoning iqtisodiy rivojlanishga qo'shgan hissasi tahlil qilinadi. Maqola global hisobotlar, xalqaro ma'lumotlar va o'zbek olimlari tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqotlar asosida raqamli texnologiyalar sanoatni qanday o'zgartirishi, iqtisodiy daromadlarni oshirishi va yangi bozorlar ochishi haqida muhim xulosalar beradi. Raqamli tengsizlik va raqamli infratuzilmani rivojlantirish bo'yicha tavsiyalar ham beriladi.
Kalit so'zlar: raqamli texnologiyalar, elektron tijorat, iqtisodiy o'sish, samaradorlik, bozor kengayishi, raqamli infratuzilma, bandlik
ВЛИЯНИЕ ЦИФРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И ЭЛЕКТРОННОЙ КОММЕРЦИИ
НА ЭКОНОМИЧЕСКИЙ РОСТ
Аннотация: Цифровые технологии и электронная коммерция вносят значительный вклад в глобальный экономический рост. В этой статье рассматривается влияние Интернета, мобильных технологий и платформ электронной коммерции на производительность, занятость и расширение рынка. Анализируется вклад цифровой инфраструктуры и онлайн-торговли в экономическое развитие на примере развитых и развивающихся стран. На основе мировых отчетов, международных данных и научных исследований, проведенных узбекскими учеными, в статье сделаны важные выводы о том, как цифровые технологии могут изменить отрасль, увеличить экономические доходы и открыть новые рынки. Также представлены рекомендации по цифровому неравенству и развитию цифровой инфраструктуры.
Ключевые слова: цифровые технологии, электронная коммерция, экономический рост, производительность, расширение рынка, цифровая инфраструктура, занятость.
IMPACT OF DIGITAL TECHNOLOGIES AND E-COMMERCE ON ECONOMIC
GROWTH
Abstract: Digital technologies and e-commerce are contributing significantly to global economic growth. This article examines the impact of the Internet, mobile technologies, and ecommerce platforms on productivity, employment, and market expansion. The contribution of digital infrastructure and online trade to economic development is analyzed on the example of developed and developing countries. Based on global reports, international data and scientific research conducted by Uzbek scientists, the article provides important conclusions about how digital technologies can change the industry, increase economic income and open new markets. Recommendations on digital inequality and digital infrastructure development are also provided.
Keywords: digital technologies, e-commerce, economic growth, productivity, market expansion, digital infrastructure, employment
KIRISH
Raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning jadal rivojlanishi dunyo bo'ylab iqtisodiy jarayonlarni tubdan o'zgartirib yubordi. Internet va mobil texnologiyalarning ommaviylashuvi ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish sohalarida raqobatbardoshlikni oshiradi, resurslarni samaraliroq taqsimlashga yordam beradi va yangi bozorlarni ochadi. Elektron tijorat esa milliy va xalqaro savdoni rivojlantirishda asosiy rol o'ynab, kompaniyalar va iste'molchilarga global bozorga chiqish imkonini yaratdi. Ushbu maqolada raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishga qo'shgan hissasi tahlil qilinadi.
Bugungi global iqtisodiyotda, raqamli texnologiyalar orqali yaratilayotgan iqtisodiy o'sish sur'atlari elektron tijoratning rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq. Elektron tijorat milliy iqtisodiyotlarni faollashtiradi, kichik va o'rta bizneslarga bozorga kirish uchun yangi imkoniyatlar beradi, iste'molchilar uchun esa xarid qilishni osonlashtiradi va raqobat muhitini kuchaytiradi. Shu bilan birga, raqamli infratuzilma va raqamli savodxonlikning rivojlanishi mamlakatlarning raqamli bozorlar bilan bog'lanish imkoniyatlarini kengaytiradi, bu esa iqtisodiy taraqqiyotga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
O'zbekiston misolida olib borilayotgan tadqiqotlar shuni ko'rsatmoqdaki, raqamli texnologiyalar va elektron tijorat iqtisodiy o'sishga sezilarli hissa qo'shmoqda, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi davrida onlayn xizmatlar va elektron savdoga bo'lgan talab keskin oshdi. Shu boisdan, mamlakatlar raqamli infratuzilmani rivojlantirish, texnologiyalarga keng qamrovli kirishni ta'minlash va raqamli iqtisodiyotning imkoniyatlarini to'liq amalga oshirish uchun siyosiy chora-tadbirlarni mustahkamlashga intilmoqda.
Ushbu maqola raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishga qo'shayotgan hissasini chuqur o'rganishga qaratilgan bo'lib, bu jarayonning samaradorligi, bozor kengayishi va bandlikka ta'siri tahlil qilinadi.
TADQIQOT USULLARI
Ushbu tadqiqotda aralash usuldan foydalanilgan bo'lib, iqtisodiy o'sish, raqamli infratuzilmaning rivojlanishi va elektron tijoratning iqtisodiy ko'rsatkichlarga ta'siri o'rganildi. Tadqiqotda quyidagi ma'lumot manbalaridan foydalanildi:
1. Xalqaro tashkilotlarning statistik ma'lumotlari (Jahon banki, UNCTAD, ITU)
2. Internet va mobil texnologiyalar haqida milliy hisobotlar
3. O'zbek olimlari va tadqiqotchilarining ishlari (Rasulov, I., Yo'ldoshev, O., va boshqalar)
4. Mamlakatlar miqyosida olib borilgan ilmiy ishlar va case-study tahlillari
5. Elektron tijoratning milliy va xalqaro o'sish sur'atlari bo'yicha statistik ma'lumotlar
Ushbu ilmiy maqolada raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishga
ta'sirini o'rganishda aralash usuldan foydalanildi. Tadqiqot metodologiyasi quyidagi bosqichlarga asoslangan:
1. Tahliliy usul: Raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishga ta'sirini o'rganishda asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlar, statistik ma'lumotlar va xalqaro tashkilotlar (Jahon banki, ITU, UNCTAD) tomonidan chop etilgan hisobotlar asosida tahliliy usul qo'llanildi. Maqolada elektron tijorat hajmi, internet va mobil texnologiyalar tarqalishi, va raqamli infratuzilmaning rivojlanishi iqtisodiy ko'rsatkichlar bilan bog'liq ravishda ko'rib chiqildi.
2. Statistik usul: Tadqiqotda elektron tijoratning milliy va xalqaro iqtisodiyotga qo'shgan hissasini baholash uchun statistik tahlil qilindi. Jahon banki, ITU va UNCTAD tomonidan taqdim etilgan statistik ma'lumotlar yordamida elektron tijorat va raqamli texnologiyalarning milliy iqtisodiyotga qo'shgan hissasi foizlar orqali o'lchandi. Shuningdek, O'zbekiston, Xitoy, AQSh kabi
mamlakatlar misolida raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning yalpi ichki mahsulot (YaIM) o'sishiga ta'siri ham o'rganildi.
3. Taqqoslash usuli: Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar misolida elektron tijorat va raqamli infratuzilmaning iqtisodiy o'sishga ta'siri taqqoslash orqali tahlil qilindi. Bunda raqamli texnologiyalar joriy etilgan mamlakatlar bilan bu texnologiyalar yetarlicha rivojlanmagan mamlakatlar iqtisodiy ko'rsatkichlari o'rtasidagi farqlar taqqoslandi.
4. Empirik usul: Tadqiqotda mamlakatlar va biznes tarmoqlaridagi real misollar keltirilib, raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning samaradorlik va bozor kengayishiga ta'siri empirik misollar bilan tasdiqlandi. Xitoy, Estoniya, AQSh va O'zbekistonning raqamli infratuzilmasi va elektron tijoratdagi muvaffaqiyatlari o'rganilib, ularning iqtisodiy o'sishdagi natijalari tahlil qilindi.
5. Case-study usuli: Raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy samaradorligi haqida keng ko'lamli tahlil qilish uchun mamlakat miqyosidagi case-studylar ishlatildi. Xususan, raqamli texnologiyalar orqali yangi ish o'rinlari yaratish, kichik va o'rta biznesning global bozorga chiqishi va moliyaviy inklyuzivlikning oshishi kabi o'zgarishlar tahlil qilindi.
Ushbu metodologiya tadqiqotning puxtaligini ta'minlab, raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishiga ijobiy ta'sirini har tomonlama o'rganishga yordam berdi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning jadal rivojlanishi iqtisodiy o'sishga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Asosiy natijalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Samaradorlik va ishlab chiqarish jarayonlarining optimallashtirilishi:
Raqamli texnologiyalar ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish va mehnat unumdorligini kuchaytirishga imkon beradi.
Kompaniyalar va korxonalar elektron savdo orqali o'z xarajatlarini kamaytirib, foydani oshirishmoqda.
2. Bozor kengayishi:
Elektron tijorat platformalari milliy kompaniyalar va kichik bizneslarga xalqaro bozorlarga kirish imkoniyatini berdi.
Global miqyosda elektron savdoning jadal rivojlanishi bozorlarni kengaytirib, iste'molchilarga ko'proq tanlov imkoniyatini taqdim etmoqda.
3. Bandlik va yangi ish o'rinlari yaratilishi:
Raqamli iqtisodiyot yangi texnologik ish o'rinlari va xizmat ko'rsatish sohalarida ko'plab imkoniyatlar yaratmoqda.
Raqamli marketing, IT va elektron tijorat logistika xizmatlari rivojlanishi tufayli yangi ish o'rinlari paydo bo'lmoqda.
4. Raqamli infratuzilma va inklyuzivlik:
Elektron tijorat va raqamli texnologiyalar rivojlanishi rivojlanayotgan mamlakatlarda moliyaviy inklyuzivlikni oshirdi.
Mobil texnologiyalar orqali bank xizmatlariga kirish imkoniyatlari kengaydi, bu esa iqtisodiy tenglikni oshirishga yordam bermoqda.
5. Raqamli bo'linish va muammolar:
Aholining raqamli texnologiyalar va internet xizmatlaridan teng foydalanmasligi raqamli bo'linishga sabab bo'lmoqda.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda raqamli infratuzilmaning yetarli darajada rivojlanmaganligi muammolarni keltirib chiqarmoqda.
MUHOKAMA
Ushbu tadqiqot natijalari raqamli texnologiyalar va elektron tijoratning iqtisodiy o'sishga qo'shayotgan hissasini yaqqol ko'rsatib beradi. Biroq, mamlakatlar o'rtasidagi raqamli bo'linish va raqamli infratuzilma yetarli darajada rivojlanmaganligi ba'zi mamlakatlar uchun to'siq bo'lib qolmoqda. Shuning uchun siyosat ishlab chiquvchilar raqamli infratuzilmani rivojlantirish, ta'lim tizimini raqamlashtirish va aholining raqamli savodxonligini oshirishga e'tibor qaratishlari zarur.
XULOSA
Raqamli texnologiyalar va elektron tijorat iqtisodiy o'sishning muhim omillaridan biri bo'lib, ular samaradorlikni oshiradi, bozorlarni kengaytiradi va yangi ish o'rinlarini yaratadi. Ammo, raqamli infratuzilma rivojlanmagan hududlar va raqamli tengsizlik muammolariga yechim topish zarur. Mamlakatlar raqamli iqtisodiyotning afzalliklaridan foydalanish uchun infratuzilma, ta'lim va texnologiyalarni rivojlantirishga e'tibor qaratishlari kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. UNCTAD. (2023). Digital Economy Report.
2. Jahon banki. (2023). Global Economic Prospects.
3. Rasulov, I. (2022). Raqamli texnologiyalar va iqtisodiy o'sish: O'zbekiston tajribasi.
O'zbekiston iqtisodiyotijurnali.
4. Yo'ldoshev, O. (2021). Elektron tijoratning milliy iqtisodiyotga ta'siri. O'zbek ilmiy sharhi.
5. OECD. (2022). The Role of Digital Technology in Economic Growth.
6. ITU. (2023). Digital Connectivity and Economic Development.
