CC BY
5"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
RAQAMLI IQTISODIYOT VA TA'LIM TEXNOLOGIYALARINI DARS JARAYONLARIDA QO'LLASH MEXANIZMLARI 1Sh.E.Nematova, 2X.M.Shermatova
1,2Farg'ona davlat universiteti o'qituvchilari. https://doi.org/10.5281/zenodo.10160300
Annotatsiya. Insоniyatning XXI osrgo qodomi uning borcho fаоliyatlаridаgi globolloshuv bоsqichigа to'g'ri keldi. Globolloshuv joroyoni, insonlorni hozirgi zomon texnikosi rivojlongon homdo yangi texnologiyalor tufoyli oxborotning yagono muhitido fooliyat ko'rsotishi lozimligini uqtirmoqdo. Ayni globolloshuv dovrido hor bir to 'lim muossososi, birinchi novbotdo, o'qituvchi kodrlor toyyorlovchi oliy to 'lim muossosoloriningyangi to 'lim dosturlorini ishlob chiqishi vo sifotli pedogogik kodrlorni toyyorloshdo to'g'ri yo'llorni tonloshlori judo muhimdir.
Ushbu moqolodo jomiyatdo roqomli iqtisodiyotni rivojlontirish joroyonido to'lim texnologiyalorining ohmiyati todbiq etilgon.
Kalit so'zlar: texnologiya, innovotsiya, modernizotsiya, roqomli iqtisodiyot, ishlob chiqorish,kichik biznes.
Аннотация. Шаг uenoeeuecmeo в XXI eeKe швпал co стаджй глoбализации eo eceu ezo denmenbnocmu. npo^cc глoбализации учит людeй moMy, 4mo coepeMemoR mexnum дoлжна фyнкцuoнupoваmь в eдunoй unфopмацuonnoй cpede благoдаpя развитым и noebiM mexnoлoгuям. В эту эnoxy глoбалuзацuu o4enb важнo, 4mo6b каждoe oбpазoваmeльнoe yчpeждeнue, npeждe вceгo высшж y4e6nbe завeдeнuя, гomoвящue neдагoгuчecкue кадpы,pазpабаmывалo noeue oбpазoваmeльныe npozpoMMbi и выбupалo npавuльныe пути noдгomoвкuкачecmвeнныx neдагoгuчecкux кадpoв.
В даннoй статbe npeдcmавлeнo npuмeнeнue oбpазoваmeльныx mexнoлoгuй в npo^cce развития цuфpoвoй э^^мти в oбщecmвe.
Ключевые слова: mexнoлoгuu, uннoвацuu, мoдepнuзацuя, Цuфpoвая экoнoмuка, npouзвoдcmвo, малый бизжс.
Abstract. The step of mankind into the 21st century coincided with the stage of globalisation inall its activities. The process of globalisation is making people feel the need to operate in a single environment of information, thanks to modern techniques and new technologies. In the current era of globalization, it is very important that every educational institution, first of all, the higher educationalinstitutions that train teaching staff, develop new educational programs and choose the right ways inthe training of quality pedagogical personnel.
In this article, the importance of educational technology in the development of the digital economy in society is introduced.
Keywords: technology, innovation, modernization, digital economy, production, small business.
Kirish. Ilm-fan, texnika, ishlab chiqarish va texnologiyaning jadal rivojlanishi jamiyat hayotining barcha sohalarida taraqqiyotining yangi istiqbollarini ochib berdi. Insoniyatning davlat vajamiyat qurilishiga doir asriy tajribalari ijtimoiy munosabatlarni yangicha yondashuvlar sosida tartibga solish borasidagi ilg'or yondashuvlarning qaror toptirilishiga olib keldi. Mazkur yondashuvlarning mohiyati so'nggi yillarda umumiy tarzda "modernizatsiyalash" tushunchasi yordamida ifodalanib kelinmoqda. Odatda modernizatsiya jarayonida mashinalar, dastgohlar, ishlab chiqarish qurollari hamda texnologik jarayonlar yangilanadi. Biroq, ilm-fan, texnika, ishlab chiqarish
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
va texnologiyalarning rivoji tufayli jamiyat ham rivojlanishning muayyan bosqichidan yanada takomillashgan bosqichga o'tadi. Ijtimoiy modernizatsiya jamiyatning ijtimoiy tizimdan ochiq fuqarolik jamiyatiga aylanishini anglatadi. Ushbu turdagi modernizatsiya negizida jamiyatning ijtimoiy qatlamlarida umumiy yoki xususiy xarakterdagi yangilanishlar sodir bo'ladi. Jumladan, ta'lim sohadagi yangilanishlar ham shular jumlasidandir.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta'kidlaganidek: "Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab yurtimizda yoshlar haqidae'tibor va g'amho'rlik ko'rsatishga davlat siyosatining eng asosiy va ustuvor yo'nalishlaridan biri sifatida qarab kelinmoqda. Chunki yoshlar - bizning kelajagimiz. Bu sohadagi davlat siyosatini yanada chuqurlashtirish uchun yaqinda O'zbekiston Respublikasining «Yoshlarga oid davlat siyosatito'g'risida»gi qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Bularning barchasi bugungi kunda o'z samarasinibermoqda. Yoshlarimiz biznes, ilmfan, madaniyat, san'at, adabiyot va sport sohalarida olamshumulmuvaffaqiyatlarga erishmoqda. Bu mamlakatimiz istiqboliga, buyuk ajdodlarimiz boshlagan ezgu ishlarni kelajak avlodlar munosib davom ettirishiga katta ishonch bag'ishlaydi"
"Globallashuv sharoitida ta'lim shaxsni har tomonlama voyaga yetkazish, unda komillik va malakali mutaxassisga xos sifatlarni shakllantirishda muhim o'rin tutadi. Bugungi tezkor davr ta'lim oluvchilar, shu jumladan o'quvchilarni ham qisqa muddatda va asosli ma'lumotlar bilan qurollantirish, ular tomonidan turli fan asoslarini puxta o'zlashtirilishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni taqozo etmoqda". Ilmsiz, ma'rifatsiz jamiyat va mamlakat taraqqiyotini tasavvur qilish mushkul. Davlatimiz rahbari tomonidan ilm-ma'rifatga alohida urg'u berilishi va bu orqali raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish masalasi kun tartibiga iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy jihatdan kuchli, bozor iqtisodiyoti qonunlari to'liq amal qiladigan demokratik davlat qurishga qaratilgan muhim qadam ifodasidir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasiga qilgan Murojaatnomasida "2020 yil - Ilm-ma'rifat va raqamli iqtisodiyot yili" deb e'lon qilindi. Shundan keyin fuqarolarda "raqamli iqtisodiyot" atamasi haqida ko'plab savollar tug'ila boshlandi.
Bugun jadallik bilan kechayotgan raqamlashuv jarayoni "yangi iqtisodiyof'ni vujudga keltirdi.Kam o'rganilgan va kun sayin chuqur tomir otib borayotgan bu bozor segmenti ishlab chiqaruvchilarga biznesda samarali marketing kompaniyalari uyushtirish, minimal xarajat qilib, maksimal foyda olish, tovar va xizmatlarni muvaffaqiyatli sotishning optimal usullarini taqdim etadi. Iste'molchi, xaridor va mijozlarga sifatli xizmat, qulaylik yaratiladi. Bu vaqtingiz tig'iz paytida Internet orqali tushlikka buyurtma berish, mobil ilova orqali taksi chaqirish, uzoqdagi yaqiningizga pul jo'natishdan ko'ra kengroq imkoniyatlar bo'lib, transchegaraviy biznes hamkorlik, elektron tijoriy maydon, masofaviy ofis kabilarni ham qamrab oladi.
"Raqamli iqtisodiyotning shakllanishiga tarixiy nuqtai nazardan o'rganib xulosa qiladigan bo'lsak, uni tashkil etuvchi elementlar X-XI asrlardan boshlab yaratilgan hamda oxirgi XX-XXI asrlarda jadal sur'atlarda rivojlantirildi, uning yangi qirralari, texnika, texnologiyalari ixtiro qilindi. Ushbu ibora, ya'ni "Raqamli iqtisodiyot" atamasi ilk bor 1995 yilda aytilib, bugungi kunda butun jahon mamlakatlarida e'tirof etilishi bilan, 1995 yildan oldin raqamli iqtisodiyot yo'q edi, degan tushuncha noto'g'ri bo'ladi". Bugungi kunda raqamli iqtisodiyot rivojlangan davlatlar qatori, bir qator mamlakatlarning xususan, O'zbekiston amaliyotida ham joriy etilmoqda. Raqamli iqtisodiyot, raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv jarayonlarini tezlashtirish bilan ajralib turdi. Ulardan foydalanish barcha sohalar samaradorligini oshishiga, ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora kengayib, rivoj topishiga olib keladi.
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
Tahlil va natijalar. Raqamli iqtisodiyot raqamli texnologiyalarga asoslangan, elektron biznes,elektron tijorat bilan bog'langan, raqamli tovar va xizmatlar ishlab chiqarayotgan va taqdim etayotganiqtisodiy faoliyatdir. Bunda iqtisodiy xizmat va tovarlar uchun hisob-kitoblar elektron pul orqali amalga oshiriladi. Raqamli iqtisodiyot - bu internet iqtisodiyoti, elektron biznes va elektron tijorat yordamida ishlab chiqilgan va sotilayotgan raqamli texnologiyalarga asoslangan iqtisodiy faoliyatdir.Bu yerda tovarlar va xizmatlar elektron formada sotiladi. Raqamli iqtisodiyotda xizmatlar va tovarlaruchun to'lovlar ko'pincha elektron pullarda raqamli banklar orqali amalga oshiriladi. Raqamli iqtisodiyot - bu ishlab chiqarish kompleksi, inson uchun hayotiy qulayliklarni ta'minlaydigan tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish tizimi bo'lib elektron tijorat shaklida rivojlanadi.
Keyingi yillarda jahon iqtisodiy adabiyotida keng tarqalgan yangi "Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot" yoki "Intellektual iqtisodiyot" tushunchasi ilmiy bilimlar majmuasi va ular(bilimlar, g'oyalar, kashfiyotlar, texnologiyalar, chizmalar, usullar va boshqalar) yozilgan moddiy ma'lumot tashuvchilar(disketlar, fleshkalar, internet resurslari va boshqalar) moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o'sishning asosiy omili bo'lib qolishini anglatadi. Xuddi shu tufayli ilmiy-amaliy, ishbilarmon va professional davralarda raqamli iqtisodiyot rivojlanishi nuqtai nazaridan bilimlar, ma'lumotlar, yangiliklar va ilmiy-texnologik innovatsiyalar har tomonlama chuqur o'rganila boshlandi. Yangi ixtirolar, g'oyalar, ilmiy-texnik ma'lumotlar va innovatsiyalar esa O'zbekiston iqtisodiyoti asosiy sektorlarining raqamli iqtisodiyot nuqtai-nazardanqayta tuzilishi va rivojlanishini aniqlab bera boshladi.
Hozirgi vaqtda milliy iqtisodiyotimizda biron-bir transmilliy kompaniya barpo etilmagan va dunyoga mashhur brendimiz yo'q. Shuning uchun ham, keyingi yillarda xalq farovonligi va mamlakatning dunyo bozoridagi o'rnini aniqlab beradigan ilg'or texnologiyalar, innovatsiyalar, ta'lim tizimi va boshqa an'anaviy tarmoqlarda raqamli innovatsion yumushlarni amalga oshiradigan yuqori malakali kadrlarning etishmaslik holati kuzatilyapti. Ammo shunga qaramasdan, iqtisodiyot faniga va bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning jarayonlari va qoidalari haqida tushuncha beradigan "raqamli informatsion iqtisodiyot", yangi "bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot", "raqamli innovatsion iqtisodiyot" va "raqamli intellektual iqtisodiyot" tushunchalariga ozmi-ko'pmita'rif berilib, ular bo'yicha bir qancha ilmiy ishlar bajarilgan.
Raqamli iqtisodiyotga xos bo'lgan texnologik o'zgarishlar ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar uchun yangi bozor qoidalari va talablarini yaratish mumkin. Bunday muhitda kompaniyalar yangi raqobat strategiyalarini qidirishi va raqobat samaradorligini oshirishlari kerak. O'tish davrida omon qolish va ayni paytda yangi sharoitda rivojlanish uchun kompaniyalar raqamli axborot texnologiyalarsohasida o'z ko'nikmalarini oshirishi kerak.
Yagona axborot-ta'lim muhitini yaratish va uni rivojlantirishda tizimli yondashuv zarur hisoblanadi. Chunki yagona ta'lim muhitini yaratishda tahliliy tayyorgarlikning yaxshi darajada bo'lishi, mazmunning maqsadga muvofiqligi, axborotlarning tizimlashtirilishini ta'minlashmuhim sanaladi. Ta'limni axborotlashtirishning mazmuni quyidagi yo'nalishlar bilan asoslanadi:
AKTni joriy etish orqali talabalarga ta'lim olish imkoniyatlarini kengaytirish.Talabaning mustaqil ta'lim olish rolini oshirish, yangi axborot texnologiyalarinio'zlashtirishi va qo'shimcha ta'lim resurslaridan foydalanishni tashkil etish orqali ta'lim sifatini oshirish imkoniyatlariga yo'naltirilgan bo'ladi. O'quv jarayonida mustaqil ta'lim ulushining ortishi yangi ta'lim resurslaridan foydalanishni taqozo etadi.
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB
CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI" MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
Yangi bi1im1arga asos1angan raqam1i iqtisodiyotni tushunish, uning tub mohiyatini o'rgаnishdаn, ya'ni oxirgi шаhsu1оtdа (yoki ko'rsаti1аdigаn хizmаtdа) аks etgаn bilim yoki innоvаtsiya1аrning шоhiyatini tushunishdаn bоsh1аnаdi. Zашоnаviy nаzагiya аsоsidа tushuni1sа, innоvаtsiya bоzогdа ama1ga оshiгi1аdigаn, аша1iyotdа qo'llаni1аdigаn yangi yoki шukашша11аshtiгi1gаn tехnо1оgik jагаyon nаtijаsidа ama1ga оshаdigаn innоvаtsiоn fао1ityaning yangi yoki шukашша11аshtiгi1gаn шаhsu1оti sifаtidаgi piгоvагd natijasi hisоb1аnаdi.
Rаqаш1i iqtisоdiyotni shаk11аntiгish vа аша1gа оshiгishning шuhiш jihаti, birinchi nаvbаtdа, quyidаgi шuашшо1агni hа1 etishgа yo'nа1tiгi1gаn bo'lib, bu dаv1аt mintаqаviy siyosаtini аша1gа оshiгish hisоb1аnаdi. Hududlarda investitsion jozibadorligini oshirish va ulardagi innovatsion faoliyatni rag'batlantirish, ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, mintaqalarning ijtimoiyiqtisodiy rivojlanish sohasidagi hududiy nomutanosiblikni minimallashtirish, mintaqalararo munosabatlarni mustahkamlash hamda inson salohiyatidan oqilona foydalanish lozim.
Yuqогidаgi1агdаn kе1ib chiqib, mintаqаviy гivоj1аnish sоhаsidа to'rtta strаtеgik vаzifаni bе1gi1аshni tаk1if qi1ашiz:
Birinchidan, hudud1агning ijtimоiy-iqtisоdiy tizimi sifаtidа hudud1агning гаqоbаtdоsh1igini оshirish vа u1аг ekspогt qi1аyotgаn tоvаr1аr геytingini оshiгish;
Ikkinchidan, insоn kаpitа1i го1ini оshiгish;
Uchinchidan, шintаqа1агаго hаmkоr1ikni tа'minlаsh hашdа шintаqа1агni гivоj1аntiгish uchun institutsiоnа1 shагоit1агni yaгаtish.
To'rtinchidan, jаrаyon1аrni sашага1i bоshqагish vа o'z vаqtidа to'g'ri qагог qаbu1 qi1ish uchun on1ayn геjiшdа хo'jаlik yurituvchi sub'ekt dагаjаsidа шо1iyaviy vа iqtisоdiy хаvfsiz1ikni шоnitогing qi1ish vа dаstuгiy tа'minоtni tаqdiш etish uchun bеvоsitа mu1оqоt qi1ish hашdа а1оqа tizimini yaгаtishkегаk bo'ladi.
Mintaqaviy darajadagi "oqi1ona" iqtisodiy tizimni shak11antirish barqaror iqtisodiy o'sish nuqta1arini aniq1ash, mintaqaning rivoj1anish soha1ari va yo'na1ish1arini nafaqat zamonaviy sharoit1arda raqam1i shak11antirishni emas, ba1ki birinchi navbatda, inson resurs1arini rivoj1antirishning ustuvor yo'na1ish1arini be1gi1ash yo'li bi1an dav1at-xususiy sektor hamkor1igi asosida iqtisodiy va innovatsion rivoj1anish sarmoyasi shak11antiri1adi. Asosiy omi11arni dasturiy ta'minotni fao11ashtirishga qarati1gan ommaviy axborot1ashtirishni rivoj1antirish, apparatni yangi1ash,tarmoq texno1ogiya1arini rivoj1antirish, tranzaktsion sektorning o'sishi hisob1anadi.
Xulosa: Shu bi1an birga, raqobatbardosh iqtisodiyotni rivoj1antirishning g'oya1arini tarqatish, axborot bozori sifatida tavsif1angan ijtimoiy - iqtisodiy va huquqiy munosabat1arning rivoj1anishi sohasida iste'mo1chi1ar, ish1ab chiqaruvchi1ar, vositachi1ar o'rtasidagi savdosi axborot mahsu1ot1ari bozorini shak11antiradi. Ushbu yondashuv bir qator mam1akat1arda axborot industriyasining ustun1igini kuchaytiradi, ish1ab chiqarish va xizmat1ar sohasi borgan sari yangi bi1imga asos1angan va innovatsion g'oya asosida rivoj1anadi.
REFERENCES
1. Muslimov N.A., Usmonboeva M.H., Sayfurov D.M., To'raev A.B.Innovatsion ta'lim texnologiyalari. Toshkent, 2015 yi1, 5-bet.
2. Ergashovna, A. O., & Egamberdievna, N. S. (2022). The ro1e of human capita1 in economic development. Еврaзийский журнaл npaBa, финaнсoв и приклaдныx HayK, 2(2), 100-106.
"RAQOBATBARDOSH KADRLAR TAYYORLASHDA FAN - TA'LIM - ISHLAB CHIQARISH INTEGRATSIYASINI TAKOMILLASHTIRISH ISTIQBOLLARI " MAVZUSIDAGI XALQARO ILMIY-AMALIY KONFERENSIYA 2023-yil 22-noyabr
3. Nematova, S. (2022). Structural changes in the innovation-investment entrepreneurship of the economy of the region. International journal of social science & interdisciplinary research ISSN: 2277-3630 Impact factor: 7.429, 11(10), 184-187.
4. Yuldasheva, G., & Shermatova, H. (2022). Ta'limda innovatsion texnologiyalarning qo 'llanilish istiqbollari. Science and innovation, 1(B8), 5-9.
5. 5. HeMaTOBa, Ш. Э. (2023). Вaжныe acneKTbi фoрмирoвaния инвeстициoннoй срeды в Y36emcraHe. Scientific Impulse, 1(9), 499-505.
6. HeMaTOBa, Ш. Э. (2023). Дeятeльнoсть субъeктoв мaлoгo прeдпринимaтeльствa в экoнoмикe Узбeкистaнa и вoпрoсы иx рaзвития. Journal of new century innovations, 26(4), 172-178.
7. Shermatova, H. M. (2023, January). Raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt tizimlarini ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda qo 'llanilishi. In International scientific and practical conference "The time of scientific progress" (Vol. 2, No. 5, pp. 107-113).
8. Shermatova, X.M., Maxammadjonov, J. (2023). Fan va ta'lim rivojlanishining zamonaviy tendensiyalari. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(4), 788-792.
9. Yuldasheva, G. I. (2021). The use of adaptive technologies in the educational process. Экoнoмикa и шциум, (4-1 (83)), 466-468.
10. Shermatova, Z. I. L. O. L. A., & Shermatova, H. I. L. O. L. A. (2022). The role of electronic educational manuals in the field of ICT. Ит^ршу^, 4(1), 46-47.
11. Sidikjonovna, I.D., & O'rinboyevich, T.F. (2022). Axborot texnologiyalarini o'qitish tizimiga integratsiyalash. Miasto Przyszlosci, 29, 283-285.
12. Tojiyev, T., & Aldashev, I. (2022). The importance of primary school teachers to use act in their activities.
13. Тeшaбaeвa, О. H., & ^ŒepMaTOBa, Х. М. (2022). CoBpeMeHHbie инфoрмaциoнныe услуги в o6ecne4eH^ кoнкyрeнтoспoсoбнoсти KoMMep4ecmx 6aHKoB. Scientific progress, 3(1), 44-51.
14. Yuldasheva, G., & Shermatova, H. (2023). Ta'lim mazmunini modernizatsiyalashda zamonaviy texnologiyalarning tutgan o'rni. Pedagogik islohotlar va ularning yechimlari, 3(2), 36-38.
15. Aldashev, I. (2020). Modern information technologies in education is a new opportunity. Economy and society, (6 (73)).
16. Ibragimov Sh.M. (2020). Improving the effectiveness of teaching information technology in universities using the method of individualization. Elektronnoye nauchno-prakticheskoye periodicheskoye mejdunarodnoye izdaniye «Ekonomika i sosium», (11-78).
17. Dovlatboyevich, D. M., & Komiljonovna, M. M. (2022). Oliy Ta'lim Muassasalrida Bulutli Texnologiyalardan Foydalanish Metodikasi. Miasto Przyszlosci, 29, 305-308.
