Научная статья на тему 'РАҲБАР МЕҲНАТИ ВА УНИНГ НАТИЖАСИ'

РАҲБАР МЕҲНАТИ ВА УНИНГ НАТИЖАСИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
8
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
раҳбар / асосий вазиф / асосий тушунча / фикрлаш тарзи / бошқариш / бизнес / менежер / ижрочи / ишлар бажарилиши устуворлиги кетмакетлиги / муомала қилиш саънати. / руководитель / основная задача / основное пониятие / образ мышления / управленец / бизнес / менежер / испольнитель / последовательность приоретность выполнения работы / искусство обращение.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тангиров Абдухолик Эгамович, Турсунова Зарнигор Учқин Қизи

раҳбарнинг бизнесни бошқаришдаги асосий вазифаси назарий жиҳатда тадқиқ қилинган ҳамда соддалаштириш орқали бошқарув фаолияти самарадорлигини ошириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

теоретически исследована основная задача руководителя в управлении бизнесом и путем уточнения разработаны предложения по повышению эффективности управленческой деятельности.

Текст научной работы на тему «РАҲБАР МЕҲНАТИ ВА УНИНГ НАТИЖАСИ»

РАХ,БАР МЕХДАТИ ВА УНИНГ НАТИЖАСИ

Тангиров Абдухолик Эгамович

СамИСИ Менежмент кафедраси доценти, и.ф.н. e-mail: tangirov57@bk.ru Тел. 91 520 69 54 Турсунова Зарнигор Учкин кизи СамИСИ магистри

Аннотация. рахбарнинг бизнесни бошкаришдаги асосий вазифаси назарий жихатда тадкик килинган хамда соддалаштириш оркали бошкарув фаолияти самарадорлигини ошириш буйича таклифлар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: рахбар, асосий вазиф, асосий тушунча, фикрлаш тарзи, бошкариш, бизнес, менежер, ижрочи, ишлар бажарилиши устуворлиги кетма-кетлиги, муомала килиш саънати.

Аннотация: теоретически исследована основная задача руководителя в управлении бизнесом и путем уточнения разработаны предложения по повышению эффективности управленческой деятельности.

Ключевые слова: руководитель, основная задача, основное пониятие, образ мышления, управленец, бизнес, менежер, испольнитель, последовательность приоретность выполнения работы, искусство обращение.

Кириш. Статистик маълумотларга кура, хатто энг самарали рахбарлар хам узларининг куп вактларини бошкаларнинг эхтиёжларига ва уз фаолиятини яхшилаш учун кам ёки хеч нарса бермайдиган ишларга сарфлашади. Чунки рахбарнинг асосий вазифаси бошка одамларнинг ишини ташкил этишдир. Агар улар менежерга келиб, ёрдам сурашса, у шунчаки уз ишини куйиб, унинг муаммосини хал килишга мажбур булади, акс холда унга буйснувчи булган ходимларнинг иши тухтайди ёки самарасиз булади. Шу сабабли рахбар фаолияти ва унинг асосий вазифасини урганиш корхона фаолиятини бошкаришда мухим ахамият касб этувчи масалалардан бири хисобланади.

Мавзуга оид адабиётлар тахлили. Корхонада мавжуд ходимларни бахолаш тизимининг шакли ва усуллари, бахолаш жараёнларини амалда куллаш хамда рахбарлик ва рахбар танлаш, бошкарув самарадорлигини оширш каби масалалар урганилган [1,2,3,4,5].

Тадкикот методологияси. Тадкикот жараёнида киёсий тахлил ва синтез, индукция ва дедукция, тизимли тахлил, илмий абстракциялаш, ва бошка усуллардан кенг фойдаланилди.

Тахлил ва натижалар. Бошкарувчи(менежер)нинг тафаккури бажарувчи(ижрочи)нинг тафаккуридан тубдан фарк килади. Шундай экан, Рахбар булиш учун аввало рахбар каби фикрлашни урганиш керак. Бу янги шаклланаётган назариянинг тавсифи. Рахбарнинг фикрлаш тарзи булаклардан, алохида тушунча ва эътикодлардан иборатдир. Уларни урганиш ва амалда куллашни бошлаш биланок, сиз рахбар каби фикр юритасиз.

Рахбардек фикрлаш асосий тушунчаларни узлаштириш оркали шакилланади. Улар бинонинг пойдевори билан бир хил функцияларни бажаради ва бир хил хусусиятларга эга: пойдевор ташкаридан куринмайди, лекин усиз бино турмайди. Биз канчалик баланд бино курмокчи булсак, унинг пойдевори шунчалик мустахкам булиши керак. Демак хар кандай бошкарув мартабаси асосланиши мумкин булган универсал пойдевор, фикрлаш тарзини шакллантиришдир.

Рахбарларга эхтиёж бир неча кишининг саъй-харакатларини талаб киладиган вазифалар мавжуд булганда пайдо булди. Вазифалар кандай булиши мухим эмас - бирор мехмонхона ишини ташкил этишми ёки сарой куришми. Бир киши уддасидан чика олмайдиган вазифа пайдо булиши биланок, уни бир неча кишининг саъй-харакатлари билан бажаришга харакат килинди. Дархол маълум булдики, барча одамлар хар хил ва хатто умумий вазифани хам, хар бири уз максадини кузлаган холда бажаради. Уларнинг фаолиятини кандайдир тарзда мувофиклаштириш ва ташкил этиш зарурати тугилди. Бу вазифани рахбар бажаради.

Рахбарнинг асосий вазифаси ягона аник максадга эришиш учун бошка одамларнинг самарали мехнатини ташкил этишдир.

Бу рахбарнинг фаолиятига оид биринчи, энг мухим хулосадир. Асосларнинг асоси. Асосий тушунчалар одатда ноаник вазиятда рахбарни йуналтириш учун керак булади. Нима килиш кераклиги аник булмаганда, сиз дархол асосий тушунчаларга мурожаат килишингиз керак ва вазият аниклана бошлайди.

Масалан, менежер олдида уз ходимларининг ишини ташкил килиш ёки шошилинч ва мухим вазифани шахсан бажариш вазифаси турибди. биринчи навбатда нима килиш керак, каердан бошлаш керак?

Биринчи навбатда узингизга буйсунувчи ходимлар ишини ташкил килинг, чунки бу рахбарнинг асосий вазифаси. Агар сиз аксинча килсангиз, унда буйсунувчилар буш колади ва рахбарнинг асосий вазифаси бажарилмайди.

Бизнес куп одамлардан иборат ташкилот ва уни бошкариш учун сизга рахбар керак. Шунинг учун бизнес эгаси узи менежер булиши ёки ёлланма менежерни ёллаши керак.

Аммо битта рахбар факат кичик (бир неча киши) бизнес учун етарли. Урта ва йирик бизнесда компания рахбарига куплаб урта ва куйи бугин бошкарувчилари - функционал менежерлар керак булиб, уларнинг хар бири булинмани - ходимлар гурухини бошкаради.

Одатда бу лавозим янги бошланувчилар учун бошлангич погонадир. Мансаб зинапоясида юкорига кутарилиш учун улар уз булинмаларини кандай бошкаришни урганишлари керак.

Бошкарувчилар ишининг самарадорлиги рахбарнинг бошка одамлар ишини канчалик самарали ташкил этишига боглик. Шунинг учун биз ишонч билан айтишимиз мумкинки, ташкилотнинг самарадорлиги унинг рахбари фаолияти самарадорлиги билан белгиланади.

Хдр кaндaй тaшкилот фaолиятининг мохияти мaълyм ресyрслaрни ^ama ишлaш Ba yлaрни истеъмолчи учун тaйёр мaxсyлот ёки хизмaтгa aйлaнтиришдир.

Агaр бошкдриш сифaти ёмон бyлсa, зaрyр бyлгaндaн кyрa купрок ресyрслaр сaрфлaнaди Ba энг ёмон x^a^a, мaксaдгa yмyмaн эришилмaйди. Агaр бошкдриш сифaти яхши бyлсa, тaшкилот ^м ресyрслaргa эгa бyлсa xaм, уз мaк;сaдлaригa эришa олaди.

Рaxбaрнинг ишининг нaтижaси y нимaни ният кдлгани эмaс, нимa режaдaштиргaнлиги эмaс Ba кaндaй буйрук бергaни эмaс. Бу унинг к;aндaй Ba нимa килиши ёки узи килгани эмaс. Рaxбaр меxнaтининг нaтижaси yнгa буйнсунувчи ишчи ходимлaр кдлган ишдир. Бу унта бyйсyнyвчилaр xaрaкaтлaрининг нaтижaси, жaмоaвий xaрaкaт нaтижaсидир.

Агaр кул остидaгилaр куп Ba яхши иш килган бyлсa, y яхши рaxбaрдир. Агaр yлaр кaм Ba ёмон иш килгaн бyлсa, y нимa демaсин Ba унта кaндaй омиллaр хaдaкит бермaсин, y ёмон рaxбaрдир.

Хдр кaндaй, энг нок;yлaй Ba aкд бовaр килмaйдигaн вок;еaдaр содир булиши мумкин - бу мухим эмaс: яхши рaxбaр бошчилигидaги тaшкилот xaммa нaрсaдaн уз мaнфaaти учун фойдaдaнaди.

Кимдир ёки бирор нaрсa уз олдига кyйгaн мaк;сaдигa эришишгa тускинлик килгaнидaн шикоят ^^a бошлaгaн рaxбaр узининг aсосий вaзифaсини yддaдaй олмaётгaн бошк;aрyвчидир. Демaк y рaxбaрликкa лойик эмaс, уни профессионaдрок рaxбaргa aдмaштириш лозим.

Рaxбaр булиб тyFилмaйди, рaxбaрлaр шaкллaнaди. Рaxбaрлик истеъдоди бошкд инсоний кобилиятлaргa к;aрaгaндa aнчa кaм yчрaйди. Бу соxaдa кaттa истеъдодлaр нисбaтaн ^м. Улaрдaн бaъзилaри кyпчиликкa мaълyм, чунки бир кишининг xaёти дaвомидa yлaр бутун дунё бyйлaб ишлaйдигaн йирик компaниялaрни куришга мyвaффaк бyлишaди. Шу билaн биргa, дyнёдaги рaxбaрлaрнинг умумий сони миллионлaб топилaди. Демaк, бошк;aрyв илмини Ba aмaдиётини yзлaштириш Ba aник xaмдa илFор технологиялaрдaн фойдaлaнгaн XOлдa aкди росa xaр кaндaй одaм мaълyм дaвр ичидa рaxбaр булиб шaкллaниши мумкин.

Рaxбaр - мyaммолaр ёки эxтиёждaр юзaгa келгaндa yлaргa мyрожaaт килaдигaн шaхс. Хдр бир инсон унинг вaк;тини ишлaтиши мумкин Ba одaтдa шyндaй килишaди. Рaxбaр бyнгa тускинлик ^^a олмaйди. Агaр мухим мижоз куетирок килсa ёки унинг кул остидaгилaри билaн мyaммо юзaгa келсa, y уз хохиши Ba режaдaридaн кдтъи нaзaр, буни кдлишига тyFри келaди.

Рaxбaр уз тaшкилотининг aсиридир. Бу уз эxтиёждaригa yмyмaн Ba^r сaрфлaмaйдигaн одaм, чунки унинг Ba^rn доимо бошкд одaмлaр учун мухим бyлгaн мyaммолaрни xaд килишга сaрфлaнaди. Агaр y к;aндaйдир тaрздa бу билaн кyрaшмaсa, унинг бaрчa вaк;тлaри сузсиз бошкд одaмлaргa тегишли бyлaди.

Рaxбaр aсосий Ba бошкд вaзифлaрини мyкaммaд бaжaришнинг ягонa йул -бyйсyнyвчилaргa кaмидa бир кунлик иш режaсини олдиндaн тaйёрлaшдир.

Улар бугун тоширилган ишни амалга ошираётганда, дархол улар учун эртанги иш хажмини тайёрланг. Кечаги куннинг режасини бажараётганда, эртанги кунга иш хажмини тайёрлаш мумкин булади ва хоказо.

Агар кимдир рахбар ишининг натижаларидан фойдалансагина у самарали бошкарувчи хисобланади.

Корхона ичидаги мехнат таксимоти ходимларнинг мехнат унумдорлигини оширишга олиб келди. Шунингдек, уларни махаллий манфаатларга эга гурухларга ажратди. Аммо уларнинг хар бири умумий муваффаккиятга эришиш учун бошкасининг ишининг натижаларидан фойдаланиши керак.

Бу тамойил бошкарувнинг барча даражаларида амал килади. Энг куйи даражада, уз булимига нисбатан менежер самарали у нима килиш кераклигини тушунганида ва буни кандай килишни тушунганида эмас, балки у бу билимларни уз кул остидагиларнинг харакатларига айлантирганда ва бу харакатлар исталган натижага олиб келишига ишонч хосил килганида.

Менежер уйлаб топган ва яратган хамма нарса: гоялар, вазифалар, режалар, технологиялар ва бошкалар буйсунувчиларнинг онгига киритилиши ва уларнинг харакатларида акс этиши керак, акс холда бу умуман амалга ошмаслиги мумкин эди.

Юкори бугинлардаги рахбарнинг самарадорлиги уз кул остидагиларнинг харакатларига эмас, балки бошка сохаларда ишлайдиганларга ёки унинг бошликларига боглик.

Бу шуни англатадики, менежер ва унинг булими ишининг натижалари булимдан ташкарида кимдир томонидан кулланилади: савдо булими буюртмалар олиб келади, бухгалтерия булими компания фаолиятининг хисобини юритади, логистика товарларни етказиб беради ва хоказо. Булимларнинг ушбу куринадиган натижалари компания ичидаги бошка биров томонидан истеъмол килинади. Х,ар бир булинма истеъмолчиларини компания ичида топишингиз мумкин.

Масалан, харидорларга тайёр махсулотларни етказиб берадиган логистлар сотувчилар ва ишлаб чикариш ишчиларининг манфаатларини кузлайдилар. Корхонага ишлаб чикариш учун хомашё етказиб беришда эса уларнинг ички истеъмолчилари, харидорлари ишлаб чикариш ишчиларидир. Барча иш натижалари ички истеъмолчиларга эга булиши керак. Агар улар йук булса, демак, тизим ишламаяпти ёки узгалар учун ишлаяпти.

Узингиз ва булимингиз бировнинг натижаларини истеъмол киласиз ва нафакат ишингиз натижаларини истеъмол киладиган, балки ишингизга бахо берадиганлар манфаати учун ишлайсиз!

Манфаатларингиз учун ишлайдиган булимларни ички етказиб берувчиларингиз ва ишингиз натижаларини истеъмол киладиганларни ички мижозларингиз сифатида кабул килинг. Шунда бемалол узингизни кичик компания рахбари сифатида тасаввур килишингиз мумкин. Бу булимлар рахбарлари билан алокангизни саклаб колиш зарурати дархол аён булади.

Рахбар дунёга ташкилот ичидан карайди, лекин унинг иш натижалари факат ташкилотдан ташкарида ахамиятга эга. Ташки мухит билан ишлашнинг кийинлиги шундаки, у ерда жуда куп маълумотлар мавжуд, аммо кам фактлар (баъзи бир баёнотни тасдикловчи ёки рад етадиган маълумотлар). Куп маълумот бор, лекин у хулоса чикаришга имкон бермайди. Купгина маълумотлар компютерда ишлов бериш учун очик шаклда такдим етилмайди. Шу сабабли, бошкарувчининг ташки мухит билан алокасини хали хеч бир компютер алмаштира олмайди.

Ташки мухитдан хакикий маълумот заиф сигналлар, тушунарсиз ва ноаник белгилар булиб, улар асосий назарияга яхши мос келмаслиги сабабли сезиларли булади. Бу кутилмаган муваффакиятлар, тушуниб булмайдиган муваффакиясизликлар ва бошкалар, уларга эътибор бериш керак. Мухими тенденцияларнинг узи эмас, балки уларнинг узгариши. Узгаришларни санаш, аниклаш ёки таснифлаш мумкин эмас, улар идрок етиш ва хис килиш керак.

Ташкилотнинг хаётийлиги ва мавжудлигига таъсир киладиган энг глобал узгаришлар ташки мухитдан келиб чикади, у билан ишлаш ташкилотнинг самарадорлиги учун энг мухим хисобланади. Аммо бу энг кийин ва нокулай, чунки хато килиш жуда осон ва унга таъсир килиш кийин ёки имконсиздир.

Шу билан бирга, рахбар уз ташкилотидаги вазиятни яхши кура олади ва у унга таъсир килиши мумкин. Шунинг учун у психологик жихатдан ички вазият билан купрок шугулланишни хохлайди. Бундан ташкари, ташкилот канчалик катта ва муваффакиятли булса, унинг ишини ташкил этиш ва мувофиклаштириш учун купрок харакат талаб этилади. Бу менежер учун ташкилотнинг ички ишларига купрок эътибор бериш учун кулай асос яратади.

Аммо энг мухим вокеалар хали хам ташкарида содир булади. Ушбу тамойил нафакат бутун компанияга, балки хар кандай ички булинмага хам тегишли. Булим бошлиги хам худди шундай "уз ёгига кавурилади" ва уз булими ичидан дунёга унинг ички манфаатлари призмасидан карайди. Бирок, компания стратегиясининг узгариши (бутун компания учун ички, лекин булинма учун ташки) компания иерархиясидаги булинманинг ахамияти сезиларли даражада узгариши ёки уни бутунлай йук килишига олиб келиши мумкин. Шу сабабли рахбар ички мухти билан биргаликда ташки мухит таъсирни хам хисобга олган холда уз фаолиятини ташкил этиши зарур.

Хулоса ва таклифлар. Рахбар булиш учун аввало рахбар каби фикрлашни урганиш керак. Рахбарнинг асосий вазифаси ягона аник максадга эришиш учун бошка одамларнинг самарали мехнатини ташкил этишдир. Агар кул остидагилар куп ва яхши иш килган булса, у яхши рахбардир. Агар улар кам ва ёмон иш килган булса, у нима демасин ва унга кандай омиллар халакит бермасин, у ёмон рахбардир.

Рахбар эртанги иш кунини олдиндан бажарилиши лозим булган вазифаларнинг устуворлигидан келиб чикан холда кетма-кетликда режалаштириши ва бажарилишини таъминлаши яъни "Ишлар бажарилиши устуворлиги кетма-кетлиги" тамойилидан унумли фойдаланиш.

Рахбар мехнатининг натижаси унга буйнсунувчи ишчи ходимлар килган ишдир. Рахбар асосий ва бошка вазифларини мукаммал бажаришнинг ягона йул - буйсунувчиларга камида бир кунлик иш режасини олдиндан тайёрлашдир.

Менежер уйлаб топган ва яратган хамма нарса: гоялар, вазифалар, режалар, технологиялар ва бошкалар буйсунувчиларнинг онгига киритилиши ва уларнинг харакатларида акс этиши керак.

Манфаатларингиз учун ишлайдиган булимларни ички етказиб берувчиларингиз ва ишингиз натижаларини истеъмол киладиганларни ички мижозларингиз сифатида кабул килинг. Шунда бемалол узингизни кичик компания рахбари сифатида тасаввур килишингиз мумкин. Бу булимлар рахбарлари билан алокангизни саклаб колиш зарурати дархол аён булади.

Купгина маълумотлар компютерда ишлов бериш учун очик шаклда такдим етилмайди. Шу сабабли, бошкарувчининг ташки мухит билан алокасини хали хеч бир компютер алмаштира олмайди.Рахбар ички мухти билан биргаликда ташки мухит таъсирни хам хисобга олган холда уз фаолиятини ташкил этиши зарур.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Кухар М.А. Критерии оценки эффективности руководителя // Современные научные исследования и инновации. 2014. № 6. Ч.

2. Низомулмулк. Сиёсатнома ёки сияр ул-мулк. - Т.: «Адолат», 1997. -8-11-

б.

3. Tangirov A.E. The essence of enterprise management and its organization in the conditions of economic modernization. International Journal of Economy and Innovation | Volume: 46 | 2024 https : //gospodarkainnowacj e.pl

4. Фозилов У.З. Рахбар кадрларнинг фаолият самарадорлигини бахолаш мезонлари "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy elektron jurnali. № 5, sentyabr-oktyabr, 2021 yil, http : //www.iqtisodiyot.tsue.uz/

5. Эгамбердиев Ф.Т., Нишонова Д.Б. "Рахбарлик услубларининг асослари" Иктисод ва молия / Экономика и финансы 2017, 9 сон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.