CC BY
25
УДК 8Т1 ББК 83,3 (0) 3
РУДАКИ- Таваккалов Хайдармамад, номзади илмуои УСТОДИ ШЕЪРУ филология, дотсенти кафедраи адабиёти
МУСИКИ Донишгоуи давлатии Хоруг ба номи М. Назаршоев (Тоцикистон, Хоруг)
РУДАКИ- Таваккалов Хайдармамад, кандидат МАСТЕР ПОЭЗИИ филологических наук, доцент кафедры И МУЗЫКИ литературы Хорогского государственного университета имени М.
Назаршоева (Таджикистан, Хорог)
RUDAKI - Tavakkalov Haydarmamad, сandidate of MASTER OF POETRY philological sciences, Associate Professor of the AND MUSIC department of literature under Khorog State University named after M. Nazarshoev (Tajikistan, Khorog), E -mail: haydar 6060 @ mail.ru
Вожа^ои калидй: Рудаки, мусиции уирфаи, мадуия, нимрузи, Хусрави пируз, оууи нолон, Меургон, бонги зер, дастон, барбат, хусравони, суруд андохтан, цонуни олам, ромишгари
Мардуми тоцик аз шеъру мусици аз даврауои пеш дар уамаи лаузауои зиндаги баура мебардошт ва онро дар мацлису мауфилуои адаби, ахлоцию мавъизати бо як завци баланди эстетики мавриди истифода царор медод. Бояд тазаккур дод, ки Сомониён барои ба авци оли расидани санъати назм, илми мусици ва уунари сарояндаги барои насли оянда заминаи хуберо фароуам оварданд. Яке аз бузургтарин устодони назм ва мусиции классикии тоцики давраи Сомониён шоир ва мутафаккир Абуабдуллоуи Рудаки буд, ки бо овози хуш ва лауни форами мусици ашъори хешро ба самъи шунавандагон расонида, уам вазифаи шоири ва уам вазифаи сарояндагиро ицро мекард. Аз ин лиуоз, мууаццицон якдилона ицрор гаштаанд, ки Абуабдуллоуи Рудаки чеураи бузургтарини назм ва мусиции давраи Сомониён ба шумор меравад. Муаллифи мацола таваццууашро ба истеъдоди баланди мусицидонии Рудаки маътуф сохта, перомуни оуангуои мухталифи замони у ва уамбастагии онуо бо мацоми мадуия ва уамчунин роцеъ ба чанд сабаби тавъамии газалиу (Буш цуйи мулиён...) бо мусици фикру мулоуизауои хешро баён намудааст.
Ключевые слова: Рудаки, профессиональная музыка, религиозная музыка, мелодия "нимрузи" мелодия "Хусрави пируз", мелодия "охуи нолон", Мехргон, мелодия "бонги зер", мелодия "дастон", музыкальный инструмент барбат, мелодия "хусравони", песнопение, менестрель
Таджикский народ испокон веков любил поэзию и музыку и умело с высоким эстетическим наслаждением использовал ее на литературных и духовных встречах. Следует отметить, что Саманиды создали хорошую базу для достижения высочайшего уровня художественной поэзии, музыкальных и певческих ремесел для подрастающего поколения. Одним из величайших мастеров таджикской классической поэзии и музыки периода Саманидов был поэт и мыслитель Абуабдулло Рудаки, который своим красивым голосом и созданием приятной мелодии преподнес собственное поэтическое наследие своим поклонникам. По этой причине исследователи единодушно признали, что Абуабдулло Рудаки является величайшим деятелем поэзии и музыки периода Саманидов. Автор статьи обращает внимание на высокий музыкальный талант Рудаки, путем изучения различных мелодий современности поэта и на примере одной из его газелей (Буи цуйи Мулиён... -Запах потока Мулиона...) указывает на их религиозную подоплеку.
Key words: Rudaki, professional music, religious music, nimruzi melody, Khusravi piruz melody, okhui nolon melody, Mekhrgon, bongi zer melody, daston melody, barbat musical instrument, khusravoni melody, chant, minstrel
From time immemorial, the Tajik people loved poetry and music, and used it at literary and moral meetings with high aesthetic pleasure. It is worth mentioning that Samanids created a good basis for achieving the highest level of artistic poetry, musical and singing crafts for younger generation. One of the greatest masters of Tajik classical poetry and music of Samanid period was the poet and thinker Abuabdullo Rudaki who with his beautiful voice and creation of pleasant melody, presented his poetic heritage to his fans. For this reason, researchers unanimously recognized that Abuabdullo Rudaki is the greatest figure in poetry and music of Samanid period. The author of the article draws attention to the
higher musical talent of Rudaki by studying various melodies of the poetлs contemporaneity and points to their religious background with their investigative connection with music based on one of his ghazals (Bui juyei Muliyon... - Smell of Mulion Stream...)
Кобили ;айд аст, ки мардуми точик аз ;адим шеъру муси;иро дуст медошт ва дар хама лахзахои зиндагй аз ин падидаи нодири башарй бахра мебардошт ва онро дар мачлису махфилхои адабй, ахло;ию мавъизатй хамеша истифода мебурд. Яке аз бузургтарин устодони назм ва муси;ии классикии точик, шоир ва мутафаккир Абуабдуллохи Рудакй буд, ки бо овози хуш ва лахни форами муси;й ашъори шоиронаи хешро ба самъи шунавандагон расонида, хам вазифаи шоирй ва хам вазифаи сарояндагиро ичро мекард. Ин бузургии Рудакй буд, ки дар чодаи муси;й, ба хусус газал, ки дар аввал хамчун му;аддима ё худ бахши ибтидоии ;асидахои ;адимй маъруф гардида буд, дар эчодиёташ ба навъи комилан муста;ил табдил ёфт ва мухимаш он аст, ки дар ин чараён омили асосии ин гуна табодулоти эчодй ва хунарй махз истифодаи муси;й ё худ хамовозй бо оханг ба шумор мерафт.
Аз боби инкишофи муси;й дар замони Сомониён санъатшиноси точик Аслиддин Низомов дар таълифоташ чунин овардааст: "Оид ба рушди хамачонибаи муси;ии хирфай дар замони салтанати Сомониён маводи хеле зиёди таърихй мавчуд аст, ки онхо аз боби ба авчи олй расидани санъати назм, илми муси;й ва хунари сарояндагй дар хамин давра дарак медиханд. Муха;;и;он якдилона и;рор гаштаанд, ки чехраи бузургтарини назм ва муси;ии ин давра, албатта Абуабуллохи Рудакй ба шумор меравад. Ин хунарманди шахир, устоди назми классикй ва хамчунин мутриб ва сарояндаи бомахорати замонаш буд. У дар эчодиёташ дастовардхои бузурги бадеияти хунархои назм ва муси;иро ба сатхи олии хирфай боло бурда тавонист ва суннатхои ;адимии пайванд будани савту каломро аз нав зинда намуд" [8,с.52].
Бояд тазаккур дод, ки дар ин давра дар жанри ;асидахои мадхй низ тахаввуллот ба вучуд омад ва дар ин бора муха;;и; Солехов Мирзо дар таълифоташ чунин ибрози назар намудааст: "Касоиди мадхй хануз аз рузгори Саффорихо ба забони миллй зухур карда бошад хам, шакли мукаммали онро устод Рудакй эчод кард, ки бо таваччух ба дарунмояи шеър касе то устод Рудакй ва касе баъд аз у бехтар нагуфтааст. Кашфиёти устод Рудакй дар ин чода махз бо он характернок аст, ки вукуъгарой ё тасвири во;ей дар мадх зимни образи мамдух татби;и идеали миллй буд. Падидаи мазкур, ки бузургтарин кашфиёти адабии устод Рудакй буд, минбаъд тачдиди назар нашуд, зеро бо ха;ои;и таърихй созгор набуд. Аз ин хотир, консепсияи мадхи устод Рудакй хамчун хосси мактаби адабии у хамешагй бо;й монд"[4,с.110-111]. Аз гуфтахои фав; бармеояд, ки дар замони Рудакй дар Бухоро донишмандон ва хунармандон, суханварони номдор аз маноти;и гуногун чамъ омада буданд. Ахли фарханги сомонй, баробари таълифи асархои нави тах;и;й, шохасархои бадей, инчунин дар рушди улуми муси;й сахми бузург гузоштаанд.
Мо дар ин ма;ола тасмим гирифтем, ки дар хусуси истеъдоди баланди илми муси;ии Рудакй, инчунин, хамбастагии ма;омхои муси;й дар шеъри у ва рочеъ ба як газали у ("Буйи чуйи Мулиён..."), ки истеъдоди баланди ромишгариаш тавассути ин шеър амири сомониро ба ватанаш бозгардонд, чанд мулохизаро баён намоем. Рочеъ ба муси;идонии устод Рудакй чи муха;;и;они Шар; ва чи Fарб мулохизахое гуфтанд, ки онхо ;ариб такрори якдигаранд. Ягона муха;;и;е, ки нисбатан чиддитар ба муси;идонии Рудакй дахл намудааст, муха;;и;и точик Аслиддин Низомов мебошад. Муха;;и; дар китоби худ "Таърих ва назарияи Шашма;ом" рочеъ ба истеъдоди муси;идонии у, аз чумла, дар боби ма;омдонй ва хамчунин, доир ба баъзе аз порчахои шеъри у, ки марбут ба муси;й хастанд, мавриди тахлил ;арор дода гуфтааст, ки аз мазмуни ашъори Рудакй бармеояд, ки у на танхо ба санъати муси;й ошноии комил дошт (садои хуб дошт, руд менавохт), балки аз суннатхои таърихй ва вижагихои хеле ;адими он низ бархурдор будааст. Аз чумла, маълум аст, ки дар ;асидаву газалхои Рудакй номхои охангхои ;адим ва истилохоти муси;ии хирфай хеле зиёд ба назар мерасанд:
Бад - он замона надиди, ки дар ца%он рафти, Сурудгуён, гуё %азордастон буд [11,c.38] Барбати Исову пах;нх;ои Фуоди, Чанги Мудакпиру нойи Чобуки Хрбон [11,c.50] Он малики Нимрузу хусрави пируз, Давлати у юзу душман охуи нолон [11,c.53] Малико, цашни Мехргон омад, Цашни шо^ону хусравон омад! [11,c.33]
Соци гузину бодаву май хур ба бонги зер, К - аз кишт сор ноладу аз бог андалиб [11.c.]
-Вацти шабгир бонги нолаи зер. Дусто, он хуруши барбати my, Хуштар ояд ба гушам аз такбир [11,c.42] Рудаки чанг бигрифту навохт, Бода андоз, к - у суруд андохт [11,c.27] Ба номгуи истилодоти муси;й таваччуд фармоед: суруд, дастон (дазордастон), Барбат (Барбати Исо), ладн, чанг, ной (най), Нимрузй (аз одангдои Борбад), Нола (нолон), Медргон, Хусравонй, Бонг, Зер (баъдан - Зерафканд дар Дувоздадма;ом), Нолаи Зер, навохтан (яъне сози муси;иро задан), суруд андохтан ( ба маънои ичро кардан). Гуфтан мумкин аст, ки дар чанд сатри ин чо и;тибос гардида, метавон таърихчаи муси;ии ;адимро азбар намуд [10, с. 175- 178].
Чунон маълум аст, дар замони Pyдакй сози асосии ромишгарон руд ба дисоб мерафт, ки аслан (аз лидози шакл ва услуби чур кардани симдояш) дамон барбат буд, лекин ба дар дол маълум мешавад, ки Pyдакй аз номи ;адимии ин соз низ бохабар будааст. Ачиб аст, ки каме баъдтар Ибни Сино низ дар рисолаи муси;ии хеш мадз барбатро чун сози машдуртарини замонаш ба таъкид гирифтааст.
Тахмин меравад, Мудакнир ва Чобук, ки номашон дар ;асидаи "Модари май" ёд мешавад, аз муси;инавозони модири он замон будаанд ва шудрати хеле воло доштаанд, дар акси дол Pyдакии муси;идон ва сарвари шоирону ромишгарони дарбор ондоро ин ;адар бо мудаббати хос ёд намекард. Тачассуми образи одуи нолон бошад, бо истифода аз истилоди соф муси;й -"нола кардан" (баъдан дар Шашма;ом - услуби махсус ва таркиби шуъбадо) сохта шудааст. Дар чои дигар Pyдакй "бонги нолаи зер" - ро истифода мекунад, ки ин чо бори дигар "нола" ба маънои оданги муси;й омадааст. Байти "Со;й гузину бодаву май..." бошад, бечунучаро маънидои ирфониро содиб аст. Со;иву май - тачассуми образи базми ирфонист (муштарикини рамзии базм), оданги "Бонги зер" бошад, яке аз гушадои ма;омдои "Дувоздадгона" ба шумор меравад.
Муда;;и; Аслиддин Низомов бонги нолаи зерро ба маънои оданги муси;й гуфтааст ва мо бо ин андеша розй дастем, аммо "Со;й гузину бодаву май..." шояд ба ирфон тааллу; надошта бошад ва барои та;вияти ин фикр мо а;идаи адабиётшинос Абдулганй Мирзоевро рочеъ ба иртиботи майюу муси;й мебиёрем, ки аз хусуси нушидани май ва умуман мачлисдои айшу нушро бе муси;й, мутрибй ва савти дилкаш тасаввур накардани шоири бузург дарф задааст. Барои собит сохтани андешааш, муда;;и; ин порчаи шеърии устод Pyдакиро овардааст:
"Рудаки чанг баргирифту навохт, Бода андоз, к -у суруд андохт. В - он ацицин мае, ки хар ки бидид, Лз ацици гудохта нашнохт. Харду як гавхаранд, лек ба табъ, Ин бияфсурду он дигар бугдохт. Нобисуда ду даст рангин кард, Ночашида ба торак - андар тохт " Тадлилро давом дода, муда;;и; "вобастагии май ва муси;й дар чои дигар"-ро чунин дарёфтааст:
"Майи лаъл пеш ору пеши ман ой, Ба як даст цому ба як даст чанг. Лз он май маро дех, ки аз акси у, Чу ёцут гардад ба фарсанг санг" [3, с.25]. Гуфтан ба маврид аст, ки ма;оми «Зер» имруз дар оданги маддод (маддия, мадеда) ма;оми аввал буда, дар дофизи маддиясаро матни аввалро аз ма;оми «Зер», ки бо оданги мулоиму ором шуруъ мешавад, сар карда, баъд ба ма;оми дигар бо унвони ма;оми «Зерубам» мегузарад. Маъхаздои сершумори хаттй (аз чумла, "Чадор ма;ола" - и Арузии Самар;андй) шадодат медиданд, ки Pyдакй дамчун устоди забардасти шеър ва муси;ии нодир буда, шеъру одангро тавъам ва бадодатан эчод мекард. Якчанд муаллифон бо як овоз таъкид кардаанд, ки замоне тандо Pyдакй тавонист тавассути таъсири овози хуш ва оданги мувофи; (аснои ичрои начиби ;асидаи "Буи чуи Мулиён") амирро ба амали бозгашт ба ватан водор созад.
Перо муни тавъамии газали мазкур бо муси;й андешахои муха;и;он аз чумла Э. Г. Браун [10,с.13-15-17], С. Нафисй [ 6,с.212 -213], Мухаммад Авфй [2, с.65], Х. Мирзозода [5,с.271], Асеуралй Рачабов [9,с.355], Саидулло Абдуллоев [1,с.710], А. Низомов фикрхои чолиб гуфтаанд. Аксари фикрхояшон такрори хамдигар бошанд хам, вале саволе дар зехни мо пайдо мешавад, ки чй асроре дошт ин оханг ва чи авомили хунарй дар он истифода гардидаанд, ки ин гуна ;удрати мутаассиркунандаи харакатангезро пайдо карданд?
Барои посух додан ба ин суолхо, пеш аз хама, гуфтан ба маврид аст, ки шеър ва муси;й аз ибтидои зухури худ бо хам тавъам гаштаанд ва дар хар давру замон ба хам иртиботи ногусастанй доштаанд. Худованди чахониён хар дуро барои бехбудии хаёти маънавии инсон ато намудааст, то ки у аз як чихат, агар дар ботинаш ба воситаи онхо хисси покй, мехру садо;ат ба мухит, хаётдустй, хештаншиносй, бегашии ;алб пайдо намояд, аз суи дигар, на фа;ат дар зиндагй мав;еияти худро жарфтар ва волотар дарк намояд, балки он неруро тараннум ва васф кунад, ки уро офаридааст, хал; кардааст. Дар яке аз ривоятхо омадааст: "Баъде ки ба амри Худованди таъоло малоик чисми одамро аз хок сириштаанд, рух нахост вориди он гардад, он гох Худованд хазрати Чдбраилро фармуд, ки аз бихишт асбоби муси;й ба номи Конуни олам хозир кунад. Хдзрати Ч,абраил хангоми ворид шудан ба бихишт дар рох тава;;уф намуд ва шеъреро дар ситоиши он Бузургвор эчод намуд ва сонй бо асбоби муси;й ва матни шеър пеши Худованд хозир шуда, матни шеърро дар хузури Худованд ;ироат мекунад, шеъри мазкур ма;бул гардида, амр шуд, ки фариштахо ба навозиш шуруъ намоянд ва Ч,абраил дар навои он суруд хонад. Охангу навои сози муси;й чунон ба шуру шав; садо дод, ки рух масти он шуда, бе ягон душворй дохили чисми аз гил сиришта шуд".
Албатта, ривоят аз як чихат, агар тасаввуроти омиёнаи хал;ро акс намояд, аз чихати дигар шохиди он аст, ки шеър ва муси;й дар аввали зухури инсон бо хам ;аробат доштаанд. Сониян, ривояти дигаре, ки ин андешаро та;вият медихад, он ба замони Сосониён марбут буда, ин ривоят дар аксари осори классикони шеъри точикй - форсй хеле да;и; ва пуртаъсир баён гардидаст ва дар он махорати хунёгарии Борбад тасвир мешавад. Мазмун ва мухтавои он чунин аст: Ахли дарбори Хусрави Парвиз аз чониби худи шох борхо хушдор гирифта буданд, ки ба аспи дустдоштаи у - Шабдиз муомилаи нек кунанд, уро аз хама гуна фалокатхо эмин доранд. Дарбориён медонистанд, ки мувофи;и ваъдаи шох, касе ки хабари беморй ё фавти Шабдизро ба Хусрав на;л кунад, хатман бояд ба ;атл расонида мешуд. Тахмин меравад, ки Борбад -ромишгари мумтози дарбор пештар хам оид ба сифатхои аспи шох таронахои мухталиф офарида, онхоро дар базмхо тараннум намуда будааст. Аммо он рузе, ки Шабдиз ногахон бемор шуда, фавт мекунад, он руз барои ахли дарбор ба рузи сиёх мубаддал мегардад. Х^еч кадоме аз а;рабои шох чуръат намекарданд, ки ба гуши Хусрав ин хабари шумро расонанд ва нихоят ба чунин хулоса омаданд, ки ин вазифаро бояд Борбад ва махз, бо истифода аз хунари овозхониву навозандагиаш адо намояд. Борбад бо руди хеш ба назди шох хозир мешавад ва пас аз адои таомули расмии дарборй ба овозхонй шуруъ мекунад. У сараввал ;иссаи ачоиберо дар васфи аспи бодпар мехонад (то даме, ки Хусрав ;аноатмандона, "ха, ин дар бораи Шабдиз аст", мегуяд). Пас аз чанде дар мазмуни суруди Борбад нолахои хазине пайдо мешаванд ва оханги "Асброс" (Суворахои имруза ) бо зарби шикаста навохта мешавад, ки шохро ба хаячон меорад. У дар ин лахза беихтиёр аз Борбад мепурсад: "Магар Шабдиз бемор шудааст"? Борбад бошад чавобе нагуфта, ба ичрои бахши саввуми оханг мепардозад, ки дар навохои чонгудози он ба зарби шикастаи пешин оханги тозаи мотамангез илова мегардад, он оханг аввал аз суръати на он ;адар тез шуруъ гардида, тадричан ба ма;оми суст мубаддал мешавад ва дар хотимаи оханг Борбад бо як мизроби танхо руи пардахоро мехарошад. Хомушии мутла; ба миён меояд ва да;и;ае пас худи Хусрав ба фарёд меояд: "Чй, магар Шабдиз мурд"? Борбад бо сари хам рудро сари зону гирифта: "Шохам, ин хабарро худи ту маълум кардй"- мегуяд. Дар ривоятхо чунин омадааст, ки гуё шох пас аз ин аз гунохи ходимони дарбор гузашт кардааст.
Солисан А. Низомов рочеъ ба таъсири муси;й ба амири Сомонй фикрхои хело чолиб гуфааст, ки овардани онро мо дар ин тад;и;от аз он лихоз мавриди муносиб донистем, ки муха;;и; барои дарёфти чавоби суолхои фав; ба сахифахои яке аз бузургтарин китобхои олами ;адим оид ба муси;й, ба асари Абунасри Форобй "Китоб - ал - муси;й ал - кабир" мурочиат намудааст. "Асноф - ал - алхон ва гоётаха" (маънй ва намудхои охангхо) се навъ мешаванд -яке барои тарбияи нафс ("мулазза" - лаззатбахш, рохат бахшидан, фарахбахшии рух ва г.), дувумй ("мухайяла") барои ривочи тахайюлот, дар тасаввури шунаванда тачассум кардани холатхои муайяни зиндагй, мухокии ин ё он амал ва сеюмй ("инфиолийя") алхоне, ки аз
шунидани онхо дар ботини шунаванда изтироб ба амал меояд, гуё рух ба харакат меояд ва касро ба фаъолият мачбур месозад (хамон намуди машхури охангхои "инфилия".
Маълум мешавад, дар мазмуни алхони инфилия (аз решаи феъли арабии "фаъала" - кор кардан, харакат кардан) ма;сади ба изтироб овардану водори ин ё он амалу харакат сохтани шунаванда дар назар дошта шудааст. Худ аз худ маълум аст, ки барои ин гуна охангхоро сохтан ва онхоро ифода кардан чй гуна сатхи баланди хунарй, истеъдод ва малакаи олй зарур аст. Бо боварии тамом метавон гуфт "Ушшо;"-и Рудакй намунаи олии махз хамин ;абил алхони инфиолия ба шумор меравад ва далел он аст, ки во;еан Рудакй ромишгари дарачаи олй буда, дар мавриди зарурй аз омилхои тавонои хунари муси;й (аз чумла аз назарияву амалияи санъати ма;омхонй) ба таври ма;саднок истифода бурда тавонистааст. Модоме ки Форобй аз хусуси маъмул будани алхони мазкур маълумот медихад ва ба мо маълум аст, ки у ин маълумотро махз, аз руи вижагихои хунари муси;ии Бухоро бардоштааст, пас маълум мешавад, ки Рудакй низ хамчун бузургтарин донишманди муси;ии замонаш аз ин дастовардхои хунарй-эстетикии давр бархурдор гашта, дар таргиби он хидмати олихимматонаро ба чо овардааст. Яъне, махз, истифодаи навъи оханги "инфиолия" (муси;й ба хотири "водори амал сохтан"), инчунин коркарди он дар ма;оми "Ушшо;" ба Рудакй имкон доданд, ки бо ичро намудани танхо як суруд (бидуни насихату тавалло ё худ сехру имдодталабй), амирро хеле ба изтироб оварда, уро фавран водори харакати бозгашт ба Бухоро намояд.
Аз гуфтахои боло маълум мешавад, ки устод Рудакй аз сирру асрори муси;ии ниёгон ва шеър хеле хуб бархурдор будааст. Гарчанде истифодаи шеър ва муси;й ;абл аз Рудакй хам мавчуд буд, аммо ;обили ;айд аст, ки Рудакй хамчун навозандаи чирадаст, сароянда ва шоири барчастаи замони хеш дар чодаи муси;й ва шеър тагйироте ворид намуд, ки то имруз мохияти худро гум накардааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдуллоев, С. Сомониён ва ташаккули адабиёти форсй - точикй / С. Абдуллоев / Номаи оли Сомон. Мачмуаи ма;олот. Бо кушиши Алй Асгари Шеърдуст-Кахрамон Сулаймонй. Техрон, 1378. - С. 844.
2. Авфй, Мухаммад. Лубоб -ул- албоб/ Мухаммад Авфии Бухорой: аз руйи чопи. Э. Браун ва Мухаммади Казвинй. - Техрон, 1335. - 1085 с.
3. Мирзоев, А. Абу Абдулло Рудакй / Абдулганй Мирзоев. - Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1958. - 450 с.
4. Солехов, М. Саноии Fазнавй ва мархалахои асосии инкишофи назми тасаввуфии форс-точик / М. Солехов (рисолаи докторй). - Душанбе, 2020. - 950 с.
5. Мирзозода, Х. Таърихи адабиёти точик/ Х. Мирзозода. - Душанбе: "Маориф", 1987. - 777 с.
6. Нафисй, С. Ахвол ва ашъори Абуабдулло Ч,аъфар ибни Мухаммад Рудакии Самар;андй / С. Нафисй. - Техрон, 1309 шамсй. - 877 с.-1 ч.
7. Низомов, А. Таърих ва назарияи Шашма;ом. / Низомов А. - Душанбе: Ирфон, 2003. -333c.
8. Низомй, А. Шашма;ом ва назми форсии точикй /А. Низомй. - Душанбе: Дониш, 2014. - 450 с.
9. Рачабов, А. Суннат ва навоварй дар муси;ии ахди Сомониён. Номаи оли Сомон. Мачмуаи ма;олот. Бо кушиши Алй Асгари Шеърдуст-Кахрамон Сулаймонй. - Техрон, 1378. - С. 355.
10.Рудакй, А. Девон.- Олмотй, 2007.-256 с.
11. Brown, Edward A Literary history of Persia. /Edward Brown - vole - l, - London 1919.
12.Точибоев Ш. Тачдид ва такмили суннатхои маснависарой дар осори Рудакй/Ш.Точибоев // Ахбори Донишгохи давлатии ху;у;, бизнес ва сиёсати Точикистон. - 2009. - N 3(39). - С. 146154.
REFERENCES:
1. Abdulloev, S. Samanids and the Formation of Persian-Tajik Literature / S. Abdulloev / Oli Somon's Letter. Collection of articles. Under the editorship of Ali Asghar Sherdust-Kahramon Sulaymoni. -Tehran, 1378. - 844 p.
2. Awfi, Muhammad. Lubob-ul-albob / Muhammad Awfi Bukhara: according to the publication. E. Brown and Muhammad Qazvini. - Tehran, 1335. - 1085 p.
3. Mirzoev,A.Abu Abdullah Rudaki/ Abdulghani Mirzoev - Stalinabad: Tajik State Publishing-House, 1958. - 450 p.
4. Solehov, Mirzo. Sanoii Ghazanvi and the Main Stages of Development of Persian-Tajik Mystical Poetry / Solehov Mirzo (doctoral dissertation) -Dushanbe - 2020. - 950 p.
5 . Mirzoz o d a Kh . The History of Tajik Literature / Kh. Mirzozoda - Dushanbe: Enlightenment, 1987. - 777 p.
6. Nafisi, S. Abu Abdullah Jafar bini Muhammad Rudaki Samarkandi's Life Depiction and Poetry, / S. Nafisi. -V.1. - Tehran, 1309, - 877 p.
7. Nizomov,A.The History and Theory of Shashmaqom/A.NizomovDushanbe:Cognition,2003.-333 p.
8. Nizomi, A. Shashmaqom and Tajik-Persian Poetry / Asliddin Nizami. - Dushanbe: Knowledge, 2014. - 450 p.
9. Rajabov, A. Traditions and Innovations in Music of Samanid Dynasty / Askarali Rajabov / Oli Somon's Letter. Collection of articles. Under the editorship of Ali Asghar Sherdust-Kahramon Sulaymoni. - Tehran, 1378. - P. 13-14.
10. Rudaki, A. Devon/A.Rudaki.-Almaty, 2007. - 256 p.
11. Brown, Edward A Literary history of Persia. /Edward Brown - V.l., - London 1919.
12. Tadjibaev, Sh. Rudaki's contribution in the improvement of persian-tajik literature / Sh. Tadjibaev // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. - 2009. - N 3(39). - P. 146-154.
