QUROLLI KUCHLARNING OZIQ-OVQAT TA’MINOTI VA UNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH

G‘Ayrat Madiyarovich Madaminov

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

QUROLLI KUCHLARNING OZIQ-OVQAT TA'MINOTI VA UNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH

G'ayrat Madiyarovich Madaminov

UzMU harbiy tayyorgarlik o'quv markazi front orti va moliyaviy ta'minot sikli

boshlig'i

ANNOTATSIYA

Har qanday suveren davlat xavfsizligiga harbiy tahdidlar uning ushbu tahdidlarga mos keladigan harbiy kuchga ega bo'lgan qurolli kuchlarining mavjudligini belgilaydi. Bu hokimiyatni saqlab turish, urush qurollarini ishlab chiqarish, davlatning harbiy tashkilotini har tomonlama ta'minlash zarurligini taqozo etadi. Davlatning qurolli mudofaasini har tomonlama ta'minlash zarurati bilan belgilanadigan iqtisodiy ehtiyojlarning butun majmuasi harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar deb ataladi. Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar tarkibida oziq-ovqat ta'minoti alohida o'rin tutadi, uning yakuniy maqsadi qurolli kuchlar shaxsiy tarkibi uchun to'liq muvozanatli ovqatlanishdir. Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar tarkibida oziq-ovqat ta'minotining o'rni va rolini tushunish uni muvaffaqiyatli rivojlantirish va yanada takomillashtirish uchun zarurdir.

Kalit so'zlar: O'zbekiston Qurolli Kuchlarini oziq-ovqat bilan ta'minlash, harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar, agrosanoat majmuasi, moddiy ehtiyojlar, mudofaa.

AННОТАЦИЯ

Военные угрозы безопасности любого суверенного государства диктуют наличие у него вооруженных сил с военной мощью, соизмеримой с этими угрозами. Это требует необходимости поддерживать власть, производить оружие войны и обеспечивать военную организацию государства во всех аспектах. Вся совокупность экономических потребностей, определяемая необходимостью обеспечения вооруженной обороны государства, называется военно-экономическими потребностями. Особое место в военно-хозяйственных нуждах занимает продовольственное обеспечение, конечной целью которого является полностью сбалансированное питание личного состава вооруженных сил. Понимание места и роли продовольственного снабжения в рамках военно-экономических нужд необходимо для его успешного развития и дальнейшего совершенствования.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

Ключевые слова: продовольственное обеспечение Вооруженных Сил Узбекистана, военно-экономические нужды, агропромышленный комплекс, материальные нужды, оборона.

KIRISH

Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar tarkibini o'rganish va undagi oziq-ovqat ta'minoti o'rnini aniqlash, O'zbekiston Qurolli Kuchlarining oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish jarayonini tahlil qilish. Maqolada ilmiy tahlil usullari va harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni o'rganishga tizimli yondashuv qo'llaniladi. Oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyoj qurolli kuchlarning moddiy ehtiyojlarining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bo'lib, ularni moddiy-texnik ta'minlash jarayonida tashkiliy jihatdan qondirilishi ko'rsatilgan. O'zbekiston agrosanoat majmuasi O'zbekiston respublikasi Qurolli Kuchlarining oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishning asosiy manbai hisoblanadi.

Agrosanoat kompleksining yuqori darajada rivojlanishi, zaxiralar va zaxiralarning mavjudligi O'zbekiston respublikasi Qurolli Kuchlarini oziq-ovqat bilan ta'minlash ehtiyojlarini qondirish barqarorligini kafolatlaydi va shu bilan armiyaning jangovar tayyorgarligi holatiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Qurolli kuchlarning oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish jarayonining o'ziga xos xususiyatlari uzluksizligi va katta hajmdagi oziq-ovqat bilan tavsiflanadi, bu esa katta xarajatlar bilan bog'liq. Shu munosabat bilan, O'zbekiston respublikasi Qurolli Kuchlarining oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishning iqtisodiy mexanizmi bir vaqtning o'zida yuqori ishonchlilikni ta'minlashi va iqtisodiy jihatdan samarali bo'lishi kerak.

So'nggi yillarda O'zbekiston respublikasi xukumati Qurolli Kuchlarni rivojlantirishga katta e'tibor qaratmoqda. Qo'shinlar yangi turdagi qurol-yarog' va harbiy texnika bilan ta'minlanmoqda, qo'shinlar va bo'linmalarning tashkiliy tuzilmasi takomillashtirilmoqda. Bu o'zgarishlarning barchasi qurolli kuchlarning harbiy va iqtisodiy ehtiyojlarini o'zgartirishga olib keladi. Xarbiy- iqtisodiy ehtiyojlarni qondirish muammosini nazariy jihatdan ishlab chiqish har doim ilmiy tadqiqotlarning turli sohalarining diqqat markazida bo'lib kelgan.

Jamiyatning turli xil iqtisodiy ehtiyojlaridan harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar, ularning davlat xavfsizligiga harbiy tahdidlar natijasida yuzaga keladigan qismini qamrab oladi. Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar oddiy iqtisodiy ehtiyojlarning xususiyatlariga ham, harbiy tahdidlar, urushlar, harbiy mojarolarning favqulodda

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

tabiati va harbiy kuchning maxsus funktsional maqsadini belgilovchi boshqa omillar tufayli bir qator o'ziga xos xususiyatlarga xosdir.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Davlatning harbiy-iqtisodiy ehtiyojlari:

• o'ziga xos tarixiy xususiyatga ega;

• ishlab chiqaruvchi kuchlar va iqtisodiy munosabatlarning rivojlanish darajasi bilan belgilanadi;

• harbiy taraqqiyotning ushbu bosqichiga xos bo'lgan turli xil iqtisodiy shakllarda qoniqish va yangilanish;

• raqobatbardosh va qarama-qarshi bo'lgan faoliyat jarayonida shakllanadi va qanoatlanadi;

Bizning fikrimizcha, "harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar" tushunchasining zamonaviy talqinlari umuman olganda ularning mohiyati va mazmunini aks ettiradi.

Shunday qilib, ba'zi mualliflar ko'rib chiqilayotgan kontseptsiyani harbiy takror ishlab chiqarish jarayoni nuqtai nazaridan izohlaydilar. Xususan, O.A. Gruninning fikricha, "...harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarga yakuniy harbiy mahsulotlarni ishlab chiqarish, ularni qo'shinlarga yetkazish, harbiy ishlab chiqarishni zarur ishlab chiqarish omillari bilan ta'minlash zarurligini ifodalovchi ehtiyojlar kiradi".

Boshqa mualliflar harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni qurolli himoyani ta'minlash zarurati bilan bog'laydilar. Masalan, K.I. Spidchenko ta'kidlaydi: "Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar davlatning qurolli mudofaasini har tomonlama ta'minlash zarurati bilan bog'liq bo'lgan iqtisodiy ehtiyojlarning butun majmuasini ifodalaydi".

Bundan tashqari, davlatning harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarini "mamlakatning harbiy xavfsizligini moddiy ta'minlash uchun zarur bo'lgan iqtisodiy ehtiyojlar majmui" ikkinchi ta'rif, bizning fikrimizcha. ko'proq sig'imli va harbiy iqtisodiy ehtiyojlarning mohiyati va mazmunini ko'proq aks ettiradi, shuning uchun u ushbu ishda qo'llaniladi.

Tadqiqot maqsadlariga erishish uchun davlatning harbiy tashkilotining harbiy-iqtisodiy ehtiyojlari yig'indisidan biz uning alohida tarkibiy qismini - O'zbekiston Qurolli Kuchlarining harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarini ajratib oldik.

O'zbekiston Qurolli Kuchlarining harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarini alohida toifaga taqsimlash ularning xususiyatlari va asosiy xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi.

O'zbekiston Qurolli Kuchlarining harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarining paydo bo'lishining sababi qo'shinlarni moddiy ta'minlash, urush qurollarini ishlab chiqarish

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

zarurati. Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar xilma-xil bo'lib, bu ehtiyojlarni qondiradigan buyumlar va xizmatlar qatori hozirda bir necha million narsalarni o'z ichiga oladi. Shu munosabat bilan harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarning ilmiy asoslangan tasnifi zarur. Bu, o'z navbatida, davlatda siyosiy, ijtimoiy, harbiy-iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun ob'ektiv axborot olish imkonini beradi.

Hozirgi vaqtda bu masalaga aniq yondashuv yo'q. Olimlar harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni guruhlashning turli asoslarini aniqlaydilar, ular uchun bir qator mezonlar aniqlangan. Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni tasniflashda mavjud yondashuvlarni qayd etishni zarur deb hisoblaymiz. Funktsional maqsadi bo'yicha, harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar ishlab chiqarishdan tashqari (yakuniy) va ishlab chiqarishga bo'linadi.

Noishlab chiqarish harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar - davlatning harbiy tashkilotining ehtiyojlaridir. Ular yakuniy harbiy ishlab chiqarish tomonidan ishlab chiqarilgan tayyor harbiy mahsulotlardir. Yakuniy harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar funktsional roliga ko'ra, o'z navbatida quyidagi guruhlarga bo'linadi:

1) xodimlarning hayotini ta'minlash, o'z funktsiyalarini bajarish qobiliyatini ko'paytirish bilan bog'liq ehtiyojlari (oziq-ovqat, kiyim-kechak, poyabzal, uy-joy, sog'liqni saqlash va boshqalarga bo'lgan ehtiyoj);

2) turli xil qurol va harbiy texnika, o'q-dorilar va boshqalarga bo'lgan ehtiyoj; Ishlab chiqarish harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar - bu harbiy mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish bilan bog'liq ehtiyojlar.

Shu bilan bir qatorda, ayrim tadqiqotlarda harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni tizimlashtirishga boshqa yondashuvlar ham mavjud. Shunday qilib, yuzaga kelish darajalariga ko'ra, ular quyidagilarga bo'linadi:

1) davlatning harbiy xavfsizligini mustahkamlash va mamlakatning milliy manfaatlarini himoya qilish zaruratidan kelib chiqadigan davlatning harbiy tashkilotini yaratish zarurati. Bu birinchi darajali ehtiyoj;

2) davlat harbiy tashkilotining kadrlar va shaxsiy va jamoaviy ehtiyojlarini qondirish vositalariga bo'lgan ehtiyojlari;

3) Qurolli Kuchlar va boshqa kuch tuzilmalarining yakuniy harbiy mahsulotlarga bo'lgan ehtiyojlari. Ular qurolli kurash vositalarini ishlab chiqarishni tashkil etish zaruratidan va O'zbekiston Qurolli Kuchlari shaxsiy tarkibi va yakuniy harbiy mahsulotlarni ishlab chiqarish sohasidagi ishchilarning hayotini ta'minlash uchun zarur bo'lgan imtiyozlardan ob'ektiv ravishda kelib chiqadi;

Jangovar harakatlarni muvaffaqiyatli o'tkazish puxta va har tomonlama tayyorgarlikning kalitidir, bu kompleks chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi - har bir

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

harbiy xizmatchini har tomonlama tayyorlash va qo'llab-quvvatlashdan tortib, O'zbekiston Qurolli Kuchlari bo'linmalari, tuzilmalari va birlashmalarining to'liq tayyorgarligiga erishishgacha. Ushbu majmuada markaziy o'rinni qo'shinlarni ta'minlash tizimi egallaydi. "Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar" atamasiga berilgan ta'rifni hisobga olsak, harbiy-iqtisodiy ehtiyojlarni qondirish jarayoni aynan shu tizim orqali amalga oshirilishi ko'rinib turibdi.

Oziq-ovqat ta'minoti talablari moddiy-texnik ta'minotning moddiy ehtiyojlarining tarkibiy qismi sifatida ishlaydi. Ular boshqa harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar bilan bir qatorda mamlakat mudofaasini iqtisodiy ta'minlash jarayonida mavjud bo'lgan ob'ektiv aloqalar va munosabatlarni aks ettiradi.

Harbiy-iqtisodiy ehtiyojlar tizimida O'zbekiston Qurolli Kuchlarining oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlarining rolini tushunish uchun biz "O'zbekiston Qurolli Kuchlarini oziq-ovqat bilan ta'minlash" tushunchasining ta'rifiga to'xtalib o'tishni zarur deb hisoblaymiz.

O'zbekiston Qurolli Kuchlarini oziq-ovqat bilan ta'minlash bo'yicha ko'rsatmalar va maxsus adabiyotlarni tahlil qilish "oziq-ovqat ta'minoti" tushunchasining quyidagi ta'riflari mavjudligini ko'rsatdi. Harbiy xizmatchilarni oziq-ovqat bilan ta'minlash - bu harbiy qismlarning mansabdor shaxslari tomonidan harbiy qismlarni oziq-ovqat bilan ta'minlashni rejalashtirish va tashkil etish, harbiy xizmatchilarni rejalashtirish va ovqatlanish bo'yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmui.

Boshqa bir manbada qurolli kuchlar uchun oziq-ovqat xavfsizligi tushunchasining biroz boshqacha talqini mavjud.

Qurolli kuchlarni oziq-ovqat bilan ta'minlash quyidagilardan iborat:

Armiyaning harbiy qismlari, muassasalari va muassasalarini oziq-ovqat bilan ta'minlash;

Harbiy xizmatchilarni ovqatlantirish va novvoyxona;

Oziq-ovqat va oziq-ovqat ratsionining yangilab borish, yanada qimmatli turlarini ishlab chiqish va joriy etishda;

Oziq-ovqat xizmatining barcha qismlarini O'zbekiston Qurolli Kuchlari harbiy xizmatchilari va boshqa ba'zi toifadagi shaxslarni oziq-ovqat bilan ta'minlash, shuningdek, ozuqa (mahsulotlar) va boshqa materiallari bilan ta'minlash bo'yicha mukammal texnik yo'riqnomalar bilan taminlash.

Oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashning asosiy vazifasi va pirovard maqsadi qurolli kuchlar shaxsiy tarkibini to'liq va sifatli oziqlantirishdir.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

XULOSA

Mavjud ta'riflar va O'zbekiston Qurolli Kuchlarida amalga oshirilgan islohotlarni hisobga olgan holda, biz quyidagi umumlashtirilgan ta'rifni taklif qilamiz. O'zbekiston Qurolli Kuchlarini oziq-ovqat bilan ta'minlash - bu moddiy ta'minotning bir turi bo'lib, uning asosiy vazifasi va yakuniy maqsadi tinchlik va urush davrida qurolli kuchlar shaxsiy tarkibini to'liq va sifatli oziqlantirishdir, u O'zbekiston Qurolli Kuchlarining harbiy boshqaruv organlarini, birlashmalarini, tuzilmalarini, harbiy qismlarini va tashkilotlarini oziq-ovqat, oziq-ovqat xizmatining jihozlari va mol-mulki bilan ta'minlash, ularni to'g'ri saqlash va ishlatishdan iborat bo'lib, harbiy xizmatchilarni ovqatlantirish, oziq-ovqat va oziq-ovqat ratsionining yangi, yanada sifatli turlarini ishlab chiqish va joriy etishdan iborat bo'lishi kerak. Oziq-ovqat xizmatining barcha qismlarini texnik vositalarning mukammal namunalari bilan jihozlashda, ularni saqlash, ishlatish va ta'mirlashda barcha qismlarni em-xashak va mulk bilan ta'minlashdan iborat bo'lishi kerak.

Ushbu ta'rifni hisobga olgan holda, biz O'zbekiston Qurolli Kuchlarining oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojlari juda keng doiradagi ehtiyojlarni o'z ichiga oladi degan xulosaga kelishimiz mumkin. Bular oziq-ovqatning o'ziga, oziq-ovqat xizmatining jihozlariga, uni saqlash va ta'mirlashga, oziq-ovqat xizmati nomenklaturasi mulkiga, oziq-ovqat xizmati mutaxassislariga va boshqalarga bo'lgan ehtiyojlardir. Ushbu tarkibiy qismlarning barchasi harbiy xizmatchilarning to'liq sifatli ovqatlanishga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishga hissa qo'shishi bilan birlashtirilgan.

Davlatning mudofaa qobiliyati nuqtai nazaridan oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojni qondirish ustuvor vazifalardan biridir.

Oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyojni qondirish va jangovar tayyorgarlik jarayoni o'rtasida yaqin bog'liqlik mavjud bo'lib, bu birinchi navbatda shaxsiy tarkibning jismoniy kuchini oshirish uchun sharoit yaratishdan iborat bo'lib, ularning tayyorgarligi va holati jangovar tayyorgarligiga bevosita ta'sir qiladi.

Iqtisodiy tabiatiga ko'ra qurolli kuchlarning oziq-ovqat ta'minotiga bo'lgan ehtiyoji, uning asosiy maqsadi shaxsiy tarkibni to'liq va sifatli oziqlantirish, yakuniy harbiy mahsulotlarga bo'lgan ehtiyoj sifatida ishlaydi.

Hozirgi vaqtda iqtisodiy sohada sodir bo'layotgan o'zgarishlar, harbiy tashkilotning sifat va miqdoriy ko'rsatkichlaridagi o'zgarishlar O'zbekiston armiyasining harbiy va iqtisodiy ehtiyojlarini, shu jumladan oziq-ovqat ta'minoti ehtiyojlarini qondirishning yangi usullarini izlashni nazarda tutadi.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-8-10-16

REFERENCES

1.Vatan himoyasi —muqaddas burch.T., 2001.

2. Armiya — davlat tayanchi va tinchlik kafolati, T., 2005.

3.Burenok V.M., Gorgola E.V., Vikulov S.F. Natsional'naya bezopasnost' Rossii v epokhu setevykh voin [The national security of Russia in the age of network centric warfare]. Moscow, Granitsa Publ., 2015.

4. Vikulov S.F. [Military-economic analysis: history, methodology, problems]. Vooruzhenie i ekonomika =Armament and the Economy, 2012, no. 4, pp. 86-97. (In Russ.)

5. Vikulov S.F. Ekonomika voennogo stroitel'stva: evolyutsiya vzglyadov na problemy, metody, resheniya [Military construction economics: evolution, problems, solutions, methods]. Moscow, Granitsa Publ., 2013,608 p.

6. Vikulov S.F. et al. Voenno-ekonomicheskoe, finansovoe i sotsial'no-pravovoe obespechenie stroitel'stva Vooruzhennykh Sil Rossiiskoi Federatsii: monografiya [Military-economic, financial, and social and legal support of construction of the Armed Forces of the Russian Federation: a monograph]. St. Petersburg, VATT Publ., 2011, 273 p.

7. Lavrinov G.A., Kosenko A.A., Babkin G.V. Ekonomicheskie aspekty voenno-tekhnicheskoi politiki Rossiiskoi Federatsii na sovremennom etape [The economic aspects of military and technical policies of the Russian Federation at the present stage]. Moscow, Granitsa Publ., 2012, 364 p.

QUROLLI KUCHLARNING OZIQ-OVQAT TA’MINOTI VA UNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — G‘Ayrat Madiyarovich Madaminov

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — G‘Ayrat Madiyarovich Madaminov

Текст научной работы на тему «QUROLLI KUCHLARNING OZIQ-OVQAT TA’MINOTI VA UNING SAMARADORLIGINI BAHOLASH»