Научная статья на тему 'QISHLOQ XO'JALIGI KLASTER TIZIMLARIDA ISHLATILADIGAN USKUNALARNING METALL QISMLARINI AGRESSIV MUHITDAN HIMOYA QILISH'

QISHLOQ XO'JALIGI KLASTER TIZIMLARIDA ISHLATILADIGAN USKUNALARNING METALL QISMLARINI AGRESSIV MUHITDAN HIMOYA QILISH Текст научной статьи по специальности «Прочие сельскохозяйственные науки»

CC BY
20
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
AGRICULTURE / CLUSTER / TECHNOLOGY / AGGRESSIVE ENVIRONMENT / CORROSION / PROTECTION COMPLEX / MODIFIER

Аннотация научной статьи по прочим сельскохозяйственным наукам, автор научной работы — Xojimatov A.A., Oripov G.

This article discusses the impact of an aggressive environment on agricultural techniques and how to prevent the effects of this environment.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROTECTION OF METAL PARTS OF EQUIPMENT USED IN AGRICULTURAL CLUSTER SYSTEMS FROM AN AGGRESSIVE ENVIRONMENT

This article discusses the impact of an aggressive environment on agricultural techniques and how to prevent the effects of this environment.

Текст научной работы на тему «QISHLOQ XO'JALIGI KLASTER TIZIMLARIDA ISHLATILADIGAN USKUNALARNING METALL QISMLARINI AGRESSIV MUHITDAN HIMOYA QILISH»

Технические науки

PROTECTION OF METAL PARTS OF EQUIPMENT USED IN AGRICULTURAL CLUSTER SYSTEMS FROM AN AGGRESSIVE ENVIRONMENT

A.A. Khozhimatov1, G. Oripov2

Abstract

This article discusses the impact of an aggressive environment on agricultural techniques and how to prevent the effects of this environment.

Key words: agriculture, cluster, technology, aggressive environment, corrosion, protection complex, modifier.

Кишлок хужалик техникаси ташки узгарувчан мухитда ишлайди. Яъни об-даво, намлик, иссиклик, тупрок, тузлар, минерал ва органик угитлар, биологик ;олди;лар. Булар даммаси ва;т давомида техниканинг асосий ишчи кисмларини емирилиб боришига олиб келади.

Емирилишда машиналар деталлари ташки катламларининг физик-кимёвий ва механик хусусиятларининг узгариши металлнинг таркиби ва кимёвий таркибига боглик булиши билан биргаликда, ишкаланишнинг (босим, тезлик, дарорат, мудит ва бошкалар) ташки шароитларига дам борликдир [1].

Емирилишдаги юклама ташки катламлар деформацияси шароитини узгартириши, иссиклик досил булиши, дамда диффузион ва оксидловчи жараёнлар ривожи интенсивлигига кучли таъсир утказади. Машиналар деталларининг фаол занглатиш мудитларида емирилишининг физик табиатини тушуниш учун юклама узгарганда юза катламлари хусусиятларининг узгариши хусусиятини билиш ута мудимдир.

Хозирги ва;тда мавжуд назарий ва тажрибавий тад;и;отлар шуни курсатадики, иш;аланишда юклама ва мудит шароитига ;араб емирилишнинг иккита - нормал ва паталогик меъёри амалга ошади. Бунда иш;аланиш кучи ва емирилиш тезлиги мазкур режимларда маълум катталикларда фар; килади. Паталогик режим долатида ишкаланиш дудудида микроскопик шикастланишнинг турли жараёнлари содир булади (эзилиш, пайвандлаш, дайдов ва доказо) меъёрий режим юпка юза катламларда локаллашган катъий белгиланган механик ва физик-кимёвий жараёнларнинг утиши билан характерланади. Бунда ишкаланиш юзаларининг урта узгармас долатга олиб келувчи иккиламчи таркибларнинг емирилиш ва тикланиш жараёнларининг динамик мувозанати содир булади.

Маълумки огир ва агрессив мухит билан бевосита алокада ишлайдиган техникаларни мухитнинг салбий таъсирларидан химоялар керак, акс холда техниканинг керакли кисмлари ишдан чика бошлайди.

Машина кисм ва деталларини салбий мухитдан химоялаб бориш уни ишга яроклийлик курсаткичларини ортиб боришига ва техникадан узок йил фойдаланишга дамда иш билан бирга хизмат муддатини ортириш дисобига иктисодий самарага эришишга имкон беради [2].

Хар йили саклаш мавсумида химоя копламларидан фойдаланиб борилса металл калинлик улчами, ейилишга чидамлилик курсаткичларини насбатан

1Хожиматов Азизбек Асомиддинович - соискатель, Андижанский машиностроительный институт, Узбекистан.

2Орипов Гуломитдин - кандидат технических наук, доцент, Анижанский институт сельского хозяйства и агротехнологии. Узбекистан.

йукотмайди. Йилдан-йилга ейилиш сарфи уни киймати узгармай туради. Машина ишчи кисмини фойдали иш коэффициенти ортиб боради.

1-жадвал. Коррозион-фаол мудитда ишловчи кишлок; хужалик машиналарининг __шикастланиш турлари__

Машиналарнинг турлари Ейиладиган деталлар Ишчи му^ит Ейилиш ва шикастла-нишнинг етакчи куриниши

1 3 4 5

Юклагичлар Кураклари, панел-лари, панжалари Минерал ва органик угитлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Канотчалар, корпус Сую; органик угитлар Гидроабразив, корро-зион-механик коррозия

Майдалагичлар Тишлари, панел-лар Минерал угитлар Коррозион-механик, образив, умумий коррозия

Аралаштирувчи механизмлар Занжирлар, курак-лар Минерал угитлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Сочувчилар Сочувчи диск, па-нел кураклари Минерал угитлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Бигерлар, занжир-лар, панеллар Органик угитлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Насослар, иди-шлар Сую; органик угитлар Коррозион-механик, абразив, коррозия

Сеялкалар Экувчи аппаратлар, панеллар Минерал угитлар Коррозион-механик, абразив, коррозия

Экувчи аппаратлар Дисклар, идишлар Минерал угитлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Химоя воситаларини сепувчи аппаратлар Насослар, кувур-лар, идишлар Задарли кимёвий иди-шлар Коррозион-механик, абразив, умумий коррозия

Изланишлар жараёнида машиналар деталларининг са;ланишига минерал угитлар борлиги хусусиятининг таъсир даражаси ани;ланди. Куйидаги 2- жадвалдан куриниб турибдики, ишламаган сочувчиларнинг деталлари (сочувчи курилмани мадкамлаганда деферент булган) камрок; занглаган (машина буйича коррозия 26,7 фоизни ташкил этган), яъни 2 йил давомида ишлатиш жараёнида коррозия 60,24 фоизга кутарилган ёки йилига уртача 30 фоизни ташкил ;илган.

Демак, шундай хулоса ;илиш мумкин. Коррозион жараённинг 30 фоизи атмосфера омилларининг таъсирида юзага келади (ёгингарчилик, куёш радиацияси, чанг, дароратнинг узгариши ва бош;алар) шу билан бирга 70 фоиз атроф-мудитнинг коррозион фаоллигининг ортиши натижасида (худди электролит сингари), яъни минерал угитлар таъсирида, иш жараёнида машина деталларининг шикастланишига олиб келади.

Кишлок; хужалик машиналарининг шикастланиш дажми деталлар юзасидаги намликка богли; фаол ифлосланиш сонига богликдир.

Намлик пленкасида кимёвий фаол моддаларнинг ;олди;лари эриб, электролит досил киладилар, шунинг дисобига коррозион жараёнлар жадаллашади.

Уз навбатида ифлосланиш катталиги сочувчи деталлари ва ;исмларининг конструктив жидатдан шиклланишига богликдир.

2-жадвал. Минерал угитларни сочувчилар деталларининг солиштирма _коррозияси (2 йил фойдаланилгандан сунг)_

Кор розия майдони дм2 Коррозион шикастланиши (%)

Деталлар Ишла- Ишлама- Корро-зиянинг ортиши Ишла- Ишлама- Корро-зиянинг ортиши

ганлар ганлар ганлар ганлар

Рама лонжеронлари 399 105 294 95 25 70

Ен бортлар: ички 280 80 200 88 26 62

ташки 285 100 185 82 30 52

Олд борт: ички 83 20 63 72 18 54

ташки 67 40 27 61 36 25

Орца борт: ички 94 30 64 80 30 50

ташки 110 50 60 100 50 50

Кузов туби: ички 0 0 0 0 0 0

ташки 150 50 100 100 33 67

Улчовчи тусицча: ички 31 1 30 100 5 95

ташки 31 3 28 100 10 90

Сочувчи курилмани мадкамлаш крон- 10 1,5 8,5 100 15 85

штейни

Транспортер сим-лари 200 20 180 100 10 90

Транспортер ро-ликлари 2 0 2 100 0 100

Транспортернинг 10 тишли юлдузчаси 3 0 3 100 0 100

Сочувчининг диски 69 45 24 98 64 34

Диск кураклари 4 2 2 100 50 50

Шкивлар 31 10 21 100 35 65

Кувурлар 89 5 84 94 5,3 88,7

Уртача сочувчи буйича: 3230 934 2296 86,9 26,7 60,2

Олиб борилган тадкикот ишида агрессив мухит таъсирида булган техникаларнинг иш фаолиятини оширишда занг модификаторларини куллаш кузда тутилган булиб, бунда металл кисмларни саклашда лак буёк; копламалари билан бирга занг модификаторларини куллаш технологияси яратилди. Бунда са;лашга куйилган техниканинг занглаши мумкин булган металл кисмлари са;лашга тайёрланади. Са;лашга тайёрлашда уни юза ;исми механик йул билан тозаланади ва ишлов берилади. Ишлок берилган юзага занг модификатори суртилади. Метал ;исм 2-3 соат уткач унинг юзаси куздан кечирилади. Метал юзада юп;а димоя плёнка досил булса юзага лак буёк; копламаси суртилади. Х,осил булган плёнкасимон коплама металда занглаш жараёнинг олдини олади ва лак буёк копламасининг зангбардошлилиги оширади.

Занг модифиткатори турли кимёвий ва табиий моддаларнинг ааралашмаси булиб, бу моддаларнинг узаро кимёвий реакцияси натижасида досил булган суюк ёки куюк холатдаги мадсулотдир.

Занг модификаторларининг асосий вазифаси металл юзаларида досил булган оксидлар билан (а (алфа) темир оксиди, в (бетта) темир оксиди, у (гамма)

темир оксиди, окалина) кимёвий реакциага киришиб, нейтрал мадсулот досил килиш дисобланади, Бунинг учун занг модификаторлари таркибида асосан фосфор кислатасидан фойдаланилади. Фосфор кистасасининг таъсири шундан иборатки; оксид юзага кимёвий реакция билан таъсир этиб, юзалардаги оксид пардадан кислородни сикиб чикаради. Занг модификаторларида асосий металлни емирилмаслиги учун фосфор кислотаси билан дар-хил кушимчалар кушилади. Бу кушимчаларнинг энг куп таркалганлари куйидагилар; Поливилин бутераль, калий ва натрий ош тузлари, торф мадсулотлари, ПВА клейи, сув, танин ва бошкалар [3].

Занг модификаторларини металл юзаларни лак буёк копламаларни ёткизишга тайёрлашда кенг куламда фойдаланишнинг сабаби, биринчидан арзон, таркибидаги моддаларнинг Республикамизнинг хом ашё саноатида мавжудлиги, мадсулотни тайёрлаш технологияси жуда оддийлиги, узок муддатли саклашниши, металл юзаларга ёткизиш усулларининг дамма

турларида дам фойдаланиш мумкинлиги, масалан: Пульвизатор билан сочиб, щётка, кистлар билан ботириб ёт;изиш ва бош;алар. Яна энг мудим афзалликларидан бири таш;и мудитни ва ишлаётган ишчиларнинг организмларини механик тозалаш усулларига нисбатан кам захарлайди.

Тад;и;от учун танлаб олинган занг модификаторларини занглаган металл юзаларидаги зангнинг калинлиги 100 мкм гача булганда фойдаланиш тавсия этилади. Биз томонимиздан танлаб олинган ушбу занг модификаторларининг афзалликлари яна шундан иборатки, улар юзага бир неча маротаба ёт;изилиши, жараёнлар томомлангандан сунг уларни юзадан или; сув билан ювиб ташлаш мумкин. Яна улар металл юзасидаги занг билан кимёвий реакцияга киришиб нейтрал худуд досил ;илиш билан баръерлик дусусиятига эга булган димоя ;опламасини досил ;илади. Бу ;оплама лак буё; ;опламаларни ;оплашда Грунт урнини дам эгаллаши мумкин Куйидаги жадвалда тад;и;отимиз учун танлаб олинган модификаторларни техник курсаткичлари келтирилган.

3-жадвал. Занг модификаторларининг техник курсаткичлари

№ Техник курсаткичлар ва улчов бирлиги модификатор маркалари

КЗМ КЗМ-1 КЗМ-2

1. 1м2 юзага сарфи гр 180 123 103

2. Нейтрал занг;алинлиги мкм 100 100 100

3. ВЗ-4 ускунаси буйича ёпи-шкок;лиги секунд 13 41 27

4. 1л мадсулот ;иймати сум 1000 900 700

5. Ёниш давфи — даммасида мавжуд

6. Копламани зарбага чидамли-лиги клж 40 50 40

7. Са;лаш муддати ой 12 24 24

Хар ;андай техника маълум функцияни бажара туриб атроф-мудит билан узаро харакатда булади. Бунинг о;ибатида турли сабаб-о;ибатли ало;алар пайдо булади, табиатдаги умумий универсал додисалар ало;аси шакли куринишида намоён булади. Техникага турли таъсир ;илувчи кучлар бирланиши, унинг сифат курсаткичлари эволюциясига олиб келади ва диалектика ;онунига биноан бош;а сифат долатига утиш имкониятини келтириб чи;аради. Шунинг учун техникаларнинг ишлаш жараёнидаги узгаришлар ;онуниятли дисобланади, барча материал объектлар учун мудим ва ажралмас дусусиятда булган - даракат, унинг фалсафий хусусияти, яъни табиатда узгаришсиз нарса йу; деган хулосани беради.

Машинани у ишлаётган мудит таъсиридан, иш функцияларини бажаришда унинг узида утаётган жараёнлар таъсиридан, ;олди; додисалалар даракатидан, яъни деталларни тайёрлашда технологик жараёнлар о;ибатида пайдо булган додисалалардан димоя ;илиб булмайди.

Шундай ;илиб, машинага таъсир курсатувчи зарарли мудит манбалари ва сабабларини урганиш зарур. Иш ;обилиятини пасайтирувчи жараёнларнинг физик модиятини тад;и;и ;илиш, машинанинг турли таъсирларга реакциясини ани;лаш ва шу асосла шундай техникани яратиш лозимки, токи у белгиланган ва;т мобайнида таш;и мудит билан узаро даракатда пайдо буладиган емирилишлардан ;ур;май ишлайдиган булсин [4].

Кишло; хужалик техника деталл ва ишчи органларини димоялашда турли усулларидан фойдаланиб келинади. Копламани сифатли са;ланиши металл юзаларни ;оплашга тайёрлаш ишларини сифатли утказишига дам богли; булади. Химоя ;опламларини ;оплаш билан металлни занглашга бардошлийлик кураткичларини бир неча баробарга ортириш мумкин, бу эса

машина ёки унинг ;исмларини ишдан чи;иб яро;сиз холга келиб ;олишини олдини олади. Техникадан узо; муддат фойдаланиш имконияти яратади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Северный А.Э./Сохраняемость и защита от коррозии сельскохозяйственной техники М., 1993, с. 232.

2. Орипов Г. Повышение защитных свойств лакокрасочных покрытий сельскохозяйственных машин на основе применения модификаторов ржавчины/Автореферат дисс. на соиск. уч. ст. к.т.н. Минск. 1987.-С. 16.

3. Расмий ахборотнома Тошкент 2014 йил 30 апрель 4(156)

4. Технические требования к консервационным материалам, предназначенным для защиты сельскохозяйственной техники от коррозии М. ГОСНИТИ, 1991. С. 5.

© A.A. Khozhimatov, G. Oripov, 2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.