14QISHLOQ XO'JALIGI OLIY TA'LIM MUASSASALARI TALABALARIGA RUS TILINI O'QITISH ZARURATI VA MUAMMOLARI
O'zbekistonning yosh avlodini tarbiyalash vazifasi bu jamiyatning barcha sohalarida islohotlarni amalga oshirishning asosiy ustuvor yo'nalishlaridan biridir.
O'zbekiston Respublikasi kadrlar tayyorlash milliy dasturi O'zbekiston Respublikasining "ta'lim to'g'risida" gi qonuni qoidalariga amal qiladi va yuqori umumiy va kasbiy madaniyatga ega kadrlarning yangi avlodini shakllantirishga qaratilgan.
Kalit so'zlar: rus tilini o'qitish muammolari, rus tilining zamonaviy o'qituvchisi, terminologiya, matn bilan ishlash, fikr madaniyati, so'z madaniyati, lug'at.
The task of educating the young generation of Uzbekistan is one of the main priorities in the implementation of reforms in all spheres of society.
The national training program of the Republic of Uzbekistan complies with the provisions of the Law of the Republic of Uzbekistan "About Education" and is focused on the formation of a new generation of personnel with a high general and professional culture.
Keywords: problems of Russian language teaching, modern Russian language teacher, terminology, work with text, culture of thought, word culture, vocabulary.
Hozirgi vaqtda rus tilini o'qitish va umuman rus tilini bilishga qiziqishni oshirish uchun barcha sharoitlar yaratilmoqda. Sovet Ittifoqi qulaganidan so'ng, barcha sobiq ittifoq respublikalarida rus tiliga oid qonunlar qabul qilindi. Hamma bilganidek, davlatlar idoraviy hujjatlarni rasmiylashtirishni o'z ona tillarida tartibga solishni boshladilar. Bu jarayon mamlakatimizni chetlab o'tmadi. 1989 yil 21 oktyabrda davlat tili to'g'risidagi qonun qabul qilindi, ya'ni o'zbek tili rasmiy ravishda O'zbekiston Respublikasining davlat tili
Navro'za Nodirovna Negmatova
TDAU SF ijtimoiy va gumanitar fanlar kafedrasi assistenti
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
KIRISH
sifatida qonuniylashtirildi. Ushbu kun o'zbek tili bayrami deb
October 5-6
e'lon qilindi. Ommaviy ravishda barcha hujjatlar ona tilimizga tarjima qilina boshlandi. 6 yildan so'ng (1995 yilda) "Lotin grafikasiga asoslangan davlat tili to'g'risida"gi qonun qabul qilindi(Abdikarim o'g'li, 2021). Aynan shu paytdan boshlab rus tilini o'qitish, rus tilini milliy maktablarda, o'rta maxsus ta'lim muassasalarida va, albatta, oliy o'quv yurtlarida o'qitish muammolari yuzaga kela boshlandi. Ta'lim tizimida rus tili faniga ajratilgan soatlar sezilarli darajada kamayganligi sababli, lotin grafikasi o'rganila boshlandi. Natijada, yosh avlod lotin alifbosini o'rganayotganda, kirill alifbosini idrok etishlari qiyinlashdi. Ma'lumki, hamma narsaning ijobiy va salbiy tomonlari bor, chunki o'zbek xalqi kreativ xalq bo'lib, ingliz, nemis, frantsuz, ispan, koreys, yapon, xitoy va, albatta, rus tillari kabi chet tillarini osongina o'zlashtira boshladi.
O'zbekiston xalqining rus tili - millatlararo muloqot tilini bilmasdan turib, jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida yuqori darajadagi ta'lim, mamlakatimizda mavjud bo'lgan ma'naviy boyliklarni o'zlashtirish aqlga sig'maydi(fl3g0H0B, 2020).
Bilamizki, iqtisodchilar, agronomlar, selektsioner va boshqa qishloq xo'jaligi mutaxassislarini kasbiy tayyorlash va tarbiyalashda rus tili muhim rol o'ynaydi.
Bugungi kunda yuqori malakali qishloq xo'jaligi xodimlarini tayyorlash va rus bo'lmagan talabalarning rus tilini o'qitish jarayonida mutaxassislikni hisobga olish muammosini yanada keskinlashtirmoqda. Qishloq xo'jaligi xodimlarini o'zaro tushunish, maxsus adabiyotlarni o'rganish, shuningdek ilmiy ishlarni yaratishda muayyan qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shu munosabat bilan agronomiya, iqtisodiyot, o'simliklarni himoya qilish mutaxassisligi bo'yicha o'quv lug'atlarini tuzish, talabalarning og'zaki va yozma nutqini rivojlantirishga hissa qo'shadigan matnlar va mashqlar to'plamlarini yaratish zarurati tug'iladi.
Bugungi kunga qo'yiladigan asosiy talablar-oliy ta'lim muassasalarini tugatgan mutaxassislar zamonaviy standartlarga javob berishidir, chunki oliy ta'lim muassasasi obro-e'tibor uchun emas, balki davlatning moddiy farovonligini yaratishda foydalaniladigan yaxshi va mustahkam bilimlarni olish uchun zarurdir.
TADQIQOT METODOLOGIYASI
Mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligini rivojlantirish va takomillashtirish ko'p jihatdan o'rganilayotgan soha tillarini o'zlashtirish darajasi, uning terminologiyasini bilish bilan belgilanadi. Masalan, qishloq xo'jaligi universiteti talabalariga rus tilini o'rgatish, birinchi navbatda, qishloq xo'jaligi atamalarini bilishni o'z ichiga oladi. O'qishning dastlabki
kunlaridan boshlab talabalar qishloq xo'jaligi terminologiyasi
October 5-6
bilan tanishadilar (iqtisodchilar - iqtisodiy terminologiya bilan, buxgalterlar - tegishli atamalar bilan, agronomiya - qishloq xo'jaligi terminologiyasi bilan, qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash - qishloq xo'jaligi mashinasi bilan bog'liq texnik atamalar bilan va boshqalar).
Ko'rib turganingizdek, terminologik lug'atlarni o'rganishga, internetdan foydalanishga alohida e'tibor qaratish lozim. Bu yerda talabalarning o'z ustida ko'proq mustaqil ishlashlari talab etiladi.
Lug'atlar bilan ishlash samaradorligini oshirish uchun, birinchi navbatda matnni leksik tahlil qilamiz, notanish so'zlar va iboralarning ma'nosini, doskada va daftarlarda qiyin so'zlarni yozib borish, tarjima qilish va individual so'zlarning ma'nolari aniqlaymiz, majoziy ma'noda ishlatiladigan so'zlarni aniqlaymiz, sinonimlar, antonimlarni qidiramiz va h.k.
Til — bu o'qituvchilar va talabalarni dasturlashtiradigan vosita. Zamonaviy rus adabiy tilining kodlangan normasi doirasida yozuv normalari va og'zaki nutq normalarini o'zlashtirish zaruratdir, lekin ko'pincha sodir bo'layotgan yoki allaqachon tugallangan jarayonlarni tushunmasdan bir tomonlama yodlash sodir bo'ladi. Zamonaviy jamiyatda ro'y berayotgan o'zgarishlar ta'lim makonini jadal takomillashtirishni, davlat, ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlar va manfaatlarni hisobga olgan holda ta'lim maqsadlarini belgilashni talab qiladi.
XULOSA
Bizning fikrimizcha, talabalarni o'qishga majburlashning hojati yo'q, balki ularning qiziqishini, doimiy bilim olishga bo'lgan ishtiyoqini uyg'otish, o'z pedagogik faoliyatimizdan foydalangan holda o'quv jarayoni qiziqarli olib borilsa, hamma uchun muhim va foydali bo'lishi kutiladi, shundagina talabalarning rus tiliga bo'lgan qiziqishini va g'ayratini oshira olamiz. Guruhlarga rus tilini o'rgatishda, ona tilining, xususan, o'zbek tilining fonetik xususiyatlarini hisobga olishimiz kerak, chunki o'zbek tilida barcha undoshlar yumshoq talaffuz qilinadi. Masalan: "dada" so'zi (папа) tovush [d'ad'a] va "qoyil" (браво) so'zi talaffuz qilinganda rus tilida har doim yumshoq va ovozli deb hisoblanadigan [й] tovushidan keyin unli tovush [и] qisqartirilgan qattiq [койъл] deb talaffuz qilinadi(Janonova, 2021). Bunday paradokslar boshqa tillarni o'rganishda juda ko'p uchraydi. Istardimki, o'qituvchilar talabalarga savodsiz, rus tilini buzib gapiradigan shaxslar sifatida emas, balkim oldingi avlodlar tilining eng muhim xususiyatlarini saqlab qolish bilan birga, rus tilining xilma-xil stilistik jihatidan to'g'ri muloqot
October 5-6
qila olish imkoniga ega bo'lgan barkamol shaxslar sifatida ko'ra olishimiz zarurdir.
REFERENCES
1. Арутюнова Н.Д. Язык и мир человека. Москва. 1998.
2. Асмолов А. Г. Формирование универсальных учебных действий в основной школе: от действия к мысли. Система заданий: пособие для учителя под ред. А. Г. Асмолова. М.: Просвещение, 2011. 159 с.
3. Бельчиков Ю.А. Язык-это путь цивилизации культуры НРЯШ. 1996, №6
4. Вержбицкая А. язык. Культура. Познание. М., 1996
5. Глухов Б.А. Щукин А.Н. Термины методики преподавания русского
6. языка как иностранного. - М. 1993
7. Горбачев К.С. Русский язык: прошлое, настоящее и будущее (иностранцам о русском языке). - М.: Русский язык, 1990
8. Хамраева, Ё.Н. Классификация частей речи в русском и узбекском языках [Электронный ресурс] / Ё.Н. Хамраева // Электронный периодический научный журнал «SCI-ARTICLE.RU». — 2014. — № 9
9. Abdikarim o'g'li, Q. B. (2021). ONG OQIMI VA TASVIRIYLIK. Paper presented at the Euro-Asia Conferences.
10. Janonova, S. (2021). HISTORY AND ACTIVATION OF AGRICULTURAL TERMS. ТРАНСФОРМАЦ1Я СУСПЛЬНИХ НАУК: СОЦ1АЛЬНО-ЕКОНОМ1ЧНИЙ, ЛШГЫСтЧНИЙ, ПОЛ1ТИЧНИЙ ТА IT-ВИМРИ, 26.
11. Яздонов, У. Т. (2020). ВЗАИМОСВЯЗЬ НАУКИ, ИСКУССТВА И РЕЛИГИИ С ОБЩЕСТВЕННЫМ МНЕНИЕМ PUBLIC OPINION-MULTIDISCIPLINARY INTERACTION WITH THE PHENOMENON OF SCIENCE, ART AND RELIGION. BBK 91, 1033.
October 5-6
