Научная статья на тему 'ПСИХОЛОГИК КОНСУЛЬТАЦИЯ ВА КОУЧИНГ ТЕХНОЛОГИЯСИ: ЎХШАШЛИК ВА ТАФОВУТ'

ПСИХОЛОГИК КОНСУЛЬТАЦИЯ ВА КОУЧИНГ ТЕХНОЛОГИЯСИ: ЎХШАШЛИК ВА ТАФОВУТ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

656
72
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
консалтинг / маслаҳатчи / мураббий / коучинг / касбий тайѐргарлик / ижтимоий иш / дастур / consulting / consultant / coach / coaching / vocational training / Social work / program

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шаҳло Қулматова

Ушбу мақолада психологик консультация ва коучинг технологиясини қўллаш шахснинг касбий фаолиятини янги парадигмаси ва замонавий технологияси сифатида тавсифланган, коучингни ташкил этишга илмий ѐндашувлар тизимлаштирилган, унинг психологик консультациядан фарқлари: ўхшаш ва тафовутлари ҳамда қўллаш мавқеи аниқланган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article describes the application of psychological counseling and coaching technology as a new paradigm of human professional activity and its modern technology, systematizes scientific approaches to the organization of coaching, determines its differences from psychological counseling: similarities and differences, as well as the position of application

Текст научной работы на тему «ПСИХОЛОГИК КОНСУЛЬТАЦИЯ ВА КОУЧИНГ ТЕХНОЛОГИЯСИ: ЎХШАШЛИК ВА ТАФОВУТ»

ПСИХОЛОГИК КОНСУЛЬТАЦИЯ ВА КОУЧИНГ ТЕХНОЛОГИЯСИ:

УХШАШЛИК ВА ТАФОВУТ

Ша^ло ^улматова

Термиз давлат университети магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада психологик консультация ва коучинг технологиясини куллаш шахснинг касбий фаолиятини янги парадигмаси ва замонавий технологияси сифатида тавсифланган, коучингни ташкил этишга илмий ёндашувлар тизимлаштирилган, унинг психологик консультациядан фарклари: ухшаш ва тафовутлари хамда куллаш мавкеи аникланган.

Калит сузлар: консалтинг, маслахатчи, мураббий, коучинг, касбий тайёргарлик, ижтимоий иш, дастур.

ABSTRACT

This article describes the application of psychological counseling and coaching technology as a new paradigm of human professional activity and its modern technology, systematizes scientific approaches to the organization of coaching, determines its differences from psychological counseling: similarities and differences, as well as the position of application.

Keywords: consulting, consultant, coach, coaching, vocational training, Social work, program.

КИРИШ

Психологик маслахат ва коучинг консалтинг хизматларининг замонавий турлари хисобланади. Психологик маслахатнинг узига хос хусусиятлари, ушбу турдаги психологик ёрдам ва куллаб-кувватлаш психотерапия, коучингдан кандай фарк килишини аниклайлик. Шундай килиб, психотерапия хар кандай инсон дуч келадиган куплаб хаётий муаммоларни хал килишда мутахассиснинг ёрдами. Коида тарикасида, бу мижознинг ички карама-каршиликларини англаши ва хал килиши, купинча дуч келадиган кийинчиликларнинг сабабини тушунишини таъминлашга каратилган узок жараён. Психотерапия психо логик воситалар билан, яъни дори-дармонсиз даволаш усули сифатида хам тавсифланади. Умуман олганда, психотерапия узок жараён булиб, унинг давомида нафакат бизни безовта

May, 2022

382

киладиган муаммолар хал килинади, балки утмиш билан боглик чукуррок мавзулар хам куриб чикилади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Коучинг муваффакиятли консалтинг замонавий формати булиб, бу бизнинг максадларимизга оптималтарзда эришишнинг бир усули. Коучинг - бу консалтинг хизматлари сохасида нисбатан янги ходиса. "Коучинг" атамаси бизнесни бошкаришга 1990-йилларнинг бошларида инглиз бизнесмени ва маслахатчиси Сер Джон Уитмор томонидан киритилган[1]. "Коучинг" тушунчаси психология, менежмент, фалсафа, мантик ва хает тажрибаси чоррахасида пайдо булган таълимотдир.

Психологик маслахатдан фаркли уларок, коучинг диккатни мижознинг мустакил позициясига йуналтиради.

"Coaching "инглизча" coaching" сузининг транслитерацияси булиб, у устозлик килиш, тайергарлик куриш, машк килиш деган маънони англатади[2]. Бир катор муаллифларнинг фикрига кура, коучинг жараенини биргаликдаги ютук сифатида тушунишни энг аник акс эттиради. Кенг маънода коучинг - бу одамларнинг фаолияти самарадорлигини ошириш, уларнинг потенциалини ошкор килиш ва самарали амалга ошириш учун ривожланишига хисса кушадиган принциплар ва техникалар тизими.

Замонавий психологиясида турли хил маслахат турлари (gestalt, нейролингвистик дастурлаш, анъанавий психотерапия) мавжуд булиб, олимлар Р. Дилц[3], Н.Ярош[4], Д.Уитмор, О. Смоленский [5] ларнинг фикрича, ишбилармонлик доиралари аслида юкорида келтирилган маслахат турларининг коучинг маслахатидан муваффакиятли фойдаланилмокда.

Бугунги кунда ахолига, айникса ешларга сифатли психологик хизмат курсатиш, психологик хизмат фаолиятини бошкаришни мувофиклаштириш, таълим муассасалари билан профилактика инспекторлари ва жамоат вакиллари уртасидаги хамкорликни сифат жихатдан янги даражага кутариш, психология мактабини ривожлантириш хамда олий таълимда тор ихтисосликлар буйича кадрлар тайерлаш тизимини жорий этиш, психологик марказлар ташкил этишни йулга куйиш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 7 июндаги "Психология сохасида кадрларни тайерлаш тизимини янада такомиллаштириш ва жамиятда хукукбузарликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 472-сонли карорининг 9-бандида "хорижий

May, 2022

383

Ta^pnSagaH KennS hhkhS, onnfi TatnnM HyHannmnapH Ba MyTaxaccncnnKnapn KnaccH^HKaropnra h^thmohh ncnxonorna, emnap ncnxonornacn, ncnxonornK xroMar ^aonnaraHn SomKapnm, onnaBnfi кoнcynbтaцнa Ba KoynnHr KaSn SaKanaBpnar HyHanumnapu Ba MarncTparypa MyTaxaccucnuKnapuHH KupuTHm" Ba3H$acH SenrnnaHnS onnHraH[6].

A^cycKH, MaMnaKarnMroga xp3Hprana KoyHHHr Ba SomKa Typgarn aManne ncnxonornK epgaM aManneTnapn ypTacugaru yxmamnnK Ba ^apKnapHn eMnupuK gapa^aga ypraHum Ba Taxnnn Kunnm Sopacnga ^yga KaM hhmhh TagKuKoTnap yTKa3unraH.

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

KoyHMHrra TyxTamHM ncTaMaHgnraH, ongnHra nffranaeTraH Ba aHrn Mappanap capn nrnunaeTraH, MyBa^aKuaTra эpнmнm ynyH xap KaHHa xapaKar Kunnmra Tafiep Knmnnap Tampn^ Syropnmagn. KoynnHr MyBa^aKuaT SyHra Tafiep SynraHnapra aHa Snp Sop umoHH xocnn Kunnm ^koh^t^m Sepagu KoyHMHrHMHr MaKcagn мн®;oзнннг caпoxнaтннн onnm, yHra maxcnfi pnBo^naHnmga aHrn y^KgapHM Kypcaram, nmoHHHn KyHaHTEpEmgEp.

KoyHEHr - Sy Kypcamanap Ba TaBcnanap эмac, MacnaxarnamyBnap Ba MyHo3apanap эмac, SanKn paFSaraaнтнpyвнн cyxSar, ^KKpnam ^apaeHKHM paFSaтnaнтнpнm, Mn^;o3ra y3 H^^^p^n aHMKgam, TaHnoB Kunum Ba MaKcagnapnra caMapann эpнmнm hmkohhhh Sepagu KoyHnHran ncnxoTepanna geS xaM xucoSnam MyMKMH эмac. ncnxoTepanna Shphhhh HaBSaTga мн®;oзнннг MyaMMonapnHM xan Kunnmga epgaM Sepnmra KaparanraH, KoynnHr эca onraMan eHMMnapHM SnprannKga ronamHn y3 nnnra onagn Ba MaKcagnapra caMapann эpнmнmгa epgaM Sepagu.

MypaSSnfinnK eHgamyBM TepaneBTMK эмac, Sy xap Snp hhcoh gacTnaS y3n ynyH KyfinnraH MaKcagnapra эpнmнmгa Kogup экaнnнгнgaн KennS HMKagu. YnapHMHr xap Snpn y3 MaKcagnapn, ynapra эpнmнm fiynnapKHn TaHnam Ba aManra omnpnm ynyH ^aBoSrapgnp. KoyHnHranHr Basn^acn - Sy maxcHM pMBo^naHTMpKmra Ba MyHocnS, ^oHnn xaeT SnnaH TatMKHnamra epgaM Sepnm. Hhcoh y3 xaeTKHKHr apaTyBHncn cn^arnga KaSyn KunKHagu.

KoyHKHr Syfinna Macnaxarnn xap KKMra Shphhhh HaBSaTga hhkh pecypcnapura Mypo^aar Kunum Ba ynapgaH KaHgafi KunuS TyFpn ^oHganaHnrnHn ypraHnm ^koh^t^m Sepagu Eнnaмнзкн," KHcoHra KepaK SynraH xaMMa Hapca yзнgaцнp" Ba Kena^aKgarn KacSga ннgнвнgyan KoSnnnaTnapgaH KaHgafi KunnS oKunoHa

May, 2022

384

фойдаланиш мумкинлигини курсатиш керак. Бошкача килиб айтганда, коучинг инсоннинг зарур максадлар сари харакатини осонлаштиради ва оптималлаштиради. Аввало, бу хамкорлик, бу жараённинг хар бир иштирокчисига ривожланиш имкониятини беради.

Маслахатчиларга мурожаат килиб, мижоз янада етук муносабатни ва хаётидаги узгаришларга булган интилишни намойиш этади. Психологга мурожаат килишнинг узи аллакачон инсон бу узгаришларга тайёрлигини билдиради ва у бу узгаришларнинг мулохазали ва психологик жихатдан баркамол булишини хохлайди. Психолог ва мижоз уртасидаги узаро муносабатларнинг директив модели тиббий амалиётдан олинган. Психолог купрок уз сохасининг мутахассиси булган шифокор каби кабул килинади. Бирок, психолог — хатто энг тажрибали хам — хаётингизда мутахассис булиши мумкин эмас. Шу муносабат билан карама — каршилик пайдо булади, бир томондан маслахатчи мижознинг позициясидан унинг муаммоларидан узоклашган холда кабул килинади, бошка томондан-психолог-маслахатчи уз мижози билан ишончли муносабатларни урнатади, мижозга унинг муаммоларини енгишга ва хаётдаги тусикларни енгишга ёрдам беради. Шунинг учун, хатто маслахат беришнинг директив модели доирасида хам психолог уз мижози учун энг самарали ечимларни топиш учун шерикка айланади[7].

Албатта, бундай булиниш жуда шартли, аммо бу амалий психолог ишидаги йуналишни, тенденцияни тасаввур килишга ва сизга ва сизнинг суровингизга энг мос услубни танлашга имкон беради. Директив моделнинг афзалликлари аник: биз мутахассисга мурожаат килишга одатланганмиз, муаммоларимизни хал килиш учун жавобгарликни унга юклаймиз. Бунинг эвазига биз унинг барча тавсияларига амал килишга ва шартнома шартларига риоя килишга тайёрмиз. Директив булмаган ёндашув жозибали, чунки психолог ва мижоз уртасидаги муносабатлар хар бир инсоннинг узига хослигини ишонч ва тан олишга асосланган. Директив булмаган ёки феноменологик йуналишнинг асоси шундаки, инсон уз хакикатини яратади ва уз карорлари учун жавобгардир. Бу холда психологнинг вазифаси танлов ва узгариш учун шароит яратишдир. Албатта, шу нуктаи назардан, консалтинг хизматларининг замонавий ва динамик турларидан бири сифатида коучинг директив булмаган йуналишга боглик булиши мумкин.

Коучинг, авваламбор, мижознинг узи томонидан фаол позицияни, уз хаётини узгартириш, янги кизикарли максадларни белгилаш ва уларга эришиш истаги ва истагини

Мау, 2022

385

назарда тутади. Коучинг буйича маслахатчининг ердами мижознинг хаетий тажрибасини ижодий кайта куриб чикиш, индивидуал хусусиятларни хисобга олган холда максадга эришишнинг самарали усулларини топиш учун диалог майдонини яратишдир. Бундай холда, маслахатчи уз мижозига хеч нарса юклай олмайди еки тайер рецептларни таклиф кила олмайди. Айнан кушма кидирув ижодий мухит яратади ва ички ресурсларни, коучинг жараени иштирокчиларининг ички салохиятини фаоллаштиришга имкон беради. Шундай килиб, коучинг мижоз томонидан етук позицияни егаллайди ва унга психологик жихатдан янада малакали хает тарзини яратишга ердам беради. Ушбу лавозим купинча "уз хаетингизнинг директори булиш" кобилияти деб номланади.

Коуч тайер ечимларни таклиф килмайди ва уз тажрибаси билан уртоклашмайди, балки одамга максадга эришиш учун ечимлар ва зарур ресурсларни кандай топишни урганишга ердам беради.

В.Плавилшчиков[8], О.Смолянский[5], Н.Ярош[4]ларнинг коучинг хакидаги илмий ендашувларни тахлил килиб, коучингни шахсларнинг потенциалини максимал даражада ошкор килишни таргиб килиш жараени сифатида аниклаш мумкин.

Коучингнинг максади инсоннинг муайян узгариши, унинг хулк-атвори, фикрлаши, мотивациясидаги узгаришларга эришишдир. психологик тадкикотлар шуни тасдиклайдики, одамлар коучингга мурожаат килишади, чунки улар яхширок яшашни: узларини англаш, бизнес ва оила уртасидаги мувозанат ва уйгунликка эришиш, шахсий ишлари ва бизнесларини тартибга солиш, оддий нарсалардан завкланишни бошлаш хохлашади. Шунингдек, одамлар узларини тартибга солиш, хаетдаги еки бизнесдаги муаммолардан халос булиш, тартибсизлик ва молиявий кийинчиликлардан халос булиш, "урта ешдаги инкироз"дан омон колиш, оилавий муносабатларни урнатиш истаги билан коучингга мурожаат килишади.

ХУЛОСА

Коучингда мураббий учун хам, маслахатчи учун хам муваффакият калити мижоз шахси ва шахсий муаммоларни синчковлик билан урганишдир.

May, 2022

REFERENCES

1.Андрюхина Л.М. Коучинг высокой эффективности в профессиональнопедагогическом образовании//Инновации в профессиональном и профессиональнопедагогическом образовании: материалы 22-й Междунар. науч.-практ. конф. 2017. С. 312-316.

2. Борисова О.Н. Психолого-педагогические аспекты консультирования как вида профессиональной деятельности // Вестн. Твер. гос. ун-та. Сер. «Педагогика и психология». 2008. №13 (73). С.80-85.

3.Дарибаева Р.Д., Толегенова К.К., Толегенова С.С. Научно-теоретические основы использования коучинговой технологий в социальной работе // Молодой ученый. 2016. № 9 (113). С. 1101-1103.

4.Мороз М.В. Коучинг как технология подготовки будущих социальных работников в вузе // // Вестн. Твер. гос. ун-та. Сер. «Педагогика и психология». 2017.№4. С. 201-204.

5. Основы коучинга: учеб.пособие / Т. А. Никитина, М. А. Шаталина. Самара: Самар. гос. пед. ун-т, 2007. 184 с.

6. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 7 июндаги "Психология сохасида кадрларни тайёрлаш тизимини янада такомиллаштириш ва жамиятда хукукбузарликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 472-сонли карори. https://lex.uz/docs/4367731

7.Попова Е.В. Академическое консультирование как вид сопровождения студентов в современном университете // Вестн. Омск. юр. ин-та. 2011. №2 (15). С.91-93.

8. Шекшня С.В. Как эффективно управлять свободными людьми [Электронный ресурс]: коучинг. Электрон. текстовые данные. М. : Альпина Паблишер, 2016. 206 c. URL: http: //www.iprbookshop .ru/43654.html

® о

May, 20221

©

О

387

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.