Научная статья на тему 'Таълим технологияларини қўллаш муаммолари'

Таълим технологияларини қўллаш муаммолари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
900
125
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / технология / ҳамкорликда ўқитиш / интеллект / муносабат / ижод / образование / технология / обучение в сотрудничестве / интеллект / отношение / творчество

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Шомирзаев Махматмурод Хурамович

Мақолада таълим технологиялари, хусусан ҳамкорликда ўқитиш технологиясини қўллаш муаммолари кўриб чиқилган ва улар юзасидан фикр-мулоҳазалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОБЛЕМЫ ПРИМЕНЕНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

В статье рассматриваются проблемы применения образовательных технологий, в частности, технологии обучения в сотрудничестве, излагаются мнения по данной проблеме.

Текст научной работы на тему «Таълим технологияларини қўллаш муаммолари»

Шомирзаев Махматмурод Хурамович,

Термиз давлат университети «Умумтехника фанлари ва технология» кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ КУЛЛАШ МУАММОЛАРИ

УДК: 37.013 (075.8)

ШОМИРЗАЕВ М.Х. ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ К&ЛЛАШ МУАММОЛАРИ

Мак,олада таълим технологиялари, хусусан х,амкорликда укитиш технологиясини к,уллаш муаммолари куриб чик,илган ва улар юзасидан фикр-мулох,азалар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, технология, х,амкорликда укитиш, интеллект, муносабат, ижод.

ШОМИРЗАЕВ М.Х. ПРОБЛЕМЫ ПРИМЕНЕНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

В статье рассматриваются проблемы применения образовательных технологий, в частности, технологии обучения в сотрудничестве, излагаются мнения по данной проблеме.

Ключевые слова и понятия: образование, технология, обучение в сотрудничестве, интеллект, отношение, творчество.

SHOMIRZAEV М.Н. PROBLEMS OF APPLICATION OF EDUCATIONAL TECHNOLOGIES

The problems of application of educational technologies are examined in this article, in particular, technologies of educating in a collaboration, opinions are expounded on this issue.

Keywords: education, technology, educating in a collaboration, intellect, relation, work.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Кириш. Мамлакатимиз таълим тизимининг хозирги тараккиёти боскичи, инновацион педагогик ва ахборот-коммуникация техноло-гияларининг миллий ва тарихий, мафкуравий шарт-шароитларига жавоб бериши, таълим-нинг анъанавий моделлари умумий урта таълим мактабларида, урта махсус, касб-хунар коллежларида дарслар тизими, олий таълим муассасаларида маъруза, семинар каби таълим методлари хукмрон булган вактда шу даврга мос келувчи технологияларни куллаш ижобий натижа бериши шубхасиз.

Ривожланган мамлакатлар таълим тизими, чунончи, АКШ, Англия, Германия, Франция, Исроил, Жанубий Корея, Сингапур каби мам-лакатларда кенг кулланилиб келинаётган «хамкорликда укитиш», «лойихалар методи», «табакалашган укитиш», «укитувчи папкаси», «укитишга индивидуал ва табакали ёндашиш» каби технологиялардан фойдаланишни лозим деб хисоблаймиз1. Буларни уз иш тажриба-сида куллашда ихтиёрийлик принципидан келиб чик,иш билан бирга бирданига сакраб утиш маъмурий мажбур килишдан сакланиш лозим. Бунда маъмурий аралашиш факат уларни куллаш учун ташкилий-педагогик, моддий база яратиш, укув жараёни ва укув хоналарини жихозлаш жихатидан булиши мумкин. Уларнинг кайси бирини танлашда педагог уз имкониятидан келиб чикиши зарур.

Мацсад. Ривожланган мамлакатларда кенг кулланилаётган хамкорликда укитиш, лойиха-лар методи, табакалашган укитиш, укувчи папкаси каби технологияларни танлашда юко-ридаги шарт-шароитлардан ташкари, мавжуд таълим технологиялари: дарс, экскурсиялар, уй ишлари, дарсдан ташкари ишлар ва синф-дан ташкари машFулотларда х,амда хозирги таълим мазмунини инкор килмаган холда, ишлаб чикилган ДТС, укувчилар билимини назорат килиш (рейтинг, тест) шаклларига мос келиши хам назарда тутилади.

Хозирги укитишда хар бир таълим олувчи-нинг факат узи билимни узлаштиришдан ман-фаатдорлиги асосида унда шаклланувчи ракобат, димоFдорлик, куполлик, манманлик,

1 Асадов Е.М., Эргашов Ш.Т. Укувчиларни касб хунарга йуналтиришда кулланиладиган психологик-педагогик ташхис методикалари. - Т.: «Фан», 2006. -37-б.

авторитар хислатлардан халос булишга замин тайёрлайди. Бу эса хозирги таълим ислохо-тининг талабларига хамоханг. Мазкур техно-логияларнинг таълимдаги асосий мохияти таълим олувчи шахс камолоти, танкидий фикрлаши хамда узига хос индивидуаллигига асосланиши. Шу билан бирга укувчиларнинг анъанавий таълимдаги факат тайёр билим-ларни узлаштириш ва уларни такрорлашга мукобил метод сифатида хизмат килиши. Маз-кур технологиялар методик жихатдан «узбек модели»нинг боскичма-боскич ривожланиш назариясига мос келиб, таълимни тадрижий тарзда мазмун-мохияти билан замонавий таълим технологиялари асосида куриш имкония-тини беради.

Дархакикат, таълим технологияларини яхлит-ликда таълим жараёнига куллаш инновацион педагогик ва ахборот-коммуникация техноло-гияларидан фойдаланиш имкониятини яра-тади. Улар психологик ва педагогик мохияти билан инсонпарварлик тавсифига эга булган шахсга йуналтирилган технология. Хамкор-ликда укитиш, лойихалар методи, табакали укитиш, «укувчи папкаси» мазмун-мохияти жихатдан узаро боFлик холда бир-бирини такозо килади ва уз навбатида яхлит дидактик тизимни ташкил этади. Булар таълим олувчи-ларни халоллик, ошкоралик, бошкаларга Fамхурлик, саховат, самимийлик, узаро ёрдам рухида тарбиялайди.

Шахсга йуналтирилган таълим технологияларини куллашда куйидагиларга эътибор бериш лозим2:

- таълим олувчи тажрибаси, билимнинг табакалилиги, технология таълими укув фанига кизикиши, билим савияси;

- таълим олувчининг психик хусусияти (хотира, идрок, тафаккур, уз хиссиётини бошкара олиш);

- феъл-атворининг хусусияти ва мижози-нинг хусусияти.

Демак, укувчи шахсининг узига хос белги-лари эътибордан сокит килинмаслиги лозим.

Изланиш объекти. Укитишда таълим технологиялари асосини кичик гурухларда таълим бериш ташкил килади. Унинг Fояси ХХ асрнинг 20 йилларида америкалик файласуф

2 Климов Е.А. Как выбирать профессию. - М.: «Высшая школа», 1990. -С. 54-57.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

ва педагог (прагматизм фалсафасининг асос-чиси) Джон Дьюи томонидан ишлаб чикилган эди. Аммо унинг технологик асослари, яъни кичик гурухларда хамкорликда укитиш таъ-лимнинг амалий томони шахсни келажак хаётга, ишлаб чикаришга тайёрлаш, яъни инсон учун укитишнинг фойдали томони ХХ асрнинг 70-80 йилларида Англия, Канада, Австралия, Германия, Нидерландия, Япония, Исроил каби мамлакатларда турлича шакл-лари пайдо була бошлади. Унинг назарий-мафкуравий асоси ХХ асрнинг 80-йилларида АКШнинг Жон Хопкинс университети профес-сори Р.Славик, Миннесота университети про-фессорлари Рожерс Жонсон ва Девид Жоксон, Калифорния университети олимлари гурухи Д.Ж.Аронсон бошчилигида хамда Исроилнинг Тель-Авив университети олимлари гурухи томонидан Шоломо Шарон рахбарлигида ишлаб чикилди.

Таълим технологияларининг мохиятини тушуниш учун педагогик амалиётда учрайди-ган битта фактга мурожаат килайлик. Бу хам булса, укувчининг таълим жараёнида укув материалини тулик узлаштира олмаслиги ёки амалий ишларда хато килиши. «Хато» - укув материали мазмун-мохиятини нотуFри тушуниш, нотуFри фикрлаш, билимниг тулик-маслиги, диккатини укишга карата олмаслик тарзида булиши. Буни тузатиш учун кушимча машк килиш, кушимча дарс утиш лозим булади. Бу хатоликни тахлил килиб, уни укувчи фаолияти билан боFликлик ёки укувчиларнинг материалини узлаштиришлари учун етарли вакт ажрата олмаганлиги аникланди.

Педагог бу ташхис асосида узининг укитиш технологиясига маълум методик узгариш киритади. Агар укувчиларга укув материалини узлаштиришга кушимча вакт ажратиш лозим булса, уларнинг х,ар бир гурухдаги хамкор-ликдаги фаолияти оркали хатони тузатади. Аммо укитуви бир вактнинг узида барча укувчига ёрдам бера олмайди. Шу боис бу масъулиятни гурух уз зиммасига олади. Чунки хамкорлик Fоясига асосан узлаштиришни бахолаш тарзида эмас, балки бутун гурух укувчиларига бирдай бахо куйилади, яъни уларнинг умумий узлаштириш даражаси мухим хисобланади.

Узлаштириши буш укувчилар кучли укув-чилар ёрдамида укув материалини етарли

даражада узлаштиришга эришади. Таълим натижасида айрим укувчи эмас, балки бутун гурух манфаатдор булади. Укувчининг укиш-даги муваффакияти бутун гурух фаолияти маз-мунига боFликлик масъулиятини сезиши бир-лашишга, хамкорликка ундаб, укувчиларни умумий максад йулида бирлаштиради.

Таълим технологиялари факат таълимий жихатдан ахамиятли булмасдан, балки тарбия-вий томондан хам укувчиларнинг интеллектуал ва ахамиятли камолотига кучли таъсир килади. Хамкорликда укитишнинг мухим жихати жамоавий фаолият курсатиш булиб, бунда укувчилар узаро хамкорлиги бир-бирига боFликлик хиссиётлари узаро харакат-лари, фаолиятини мувофиклаштириш муноса-батлари шаклланади. Хамкорликда укитиш укувчиларнинг ижтимоийлашуви, узаро муло-кот куникма ва малакаларининг шаклланиши учун мухим восита хисобланади1.

Укувчиларга ёшлигидан бошлаб бир-би-рига ёрдам хиссиётларини ривожлантириб, дарсда эмас, балки яшаш тарзида ва бутун хаёти давомида бировга ёрдамга келиш хар кандай муаммони биргаликда хал килишдан кувониш каби шахсий сифатларга айланади. Хуш, хамкорикда укитиш технологиясининг мохияти ёки дидактик асослари нимада? Бу усул укувчилар харакатларини маълум кетма-кетлик ва изчилликда бажариши булиб, укитишнинг у ёки бу методларини амалга оширишни таъминлайди. Ёки методлар маж-муаси булиб, таълимга маълум ёндашишни таъминлайдиган дидактик тизим.

Кулланилган услуб. Укувчиларнинг укув фаолиятини ташкил килишнинг турли метод ва воситалари укитишда таълим технологиялари принципларини амалга оширишга хиз-мат килади. Шу мажмуалар уз навбатида укитишнинг технологик асосини ташкил этади. Факат шундай асосда курилган дидактик тизим педагогик жараёнда синалган метод ва воси-талар технологияси сифатида хизмат килиши мумкин. Дидактик тизимнинг асосини укитиш методлари мажмуаси ташкил этиб, улар маълум назарий асос, принципларга ва таълим концепциясига асосланади.

1 Голиш Л.В., Файзуллаева Д.М. Таълимда иннова-цион технологиялар: Педагогик технологияларни лойихалаштириш. - Т.: «Фан», 2011, -17-6.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Танланадиган укитишнинг метод ва восита-лари таълим технологиялари талабларидан келиб чикиши лозим. Таълим технологиялари турли мамлакатларда кенг кулланилиб келинмокда. Бунда унинг хамма жойда бир хил колипда эмас, балки турли хилда куллаб бойитиш, турли вариантлар шаклланиши эъти-борга молик. Масалан, АКШдаги Жон Хопкинс университетида команда тарзида укитиш кенг кулланилади. Бунда асосий эътибор таълим-нинг гурухи максадига каратилиб, гурух муваффакияти унинг хар бир аъзоси мустакил ишининг натижасига боFлик булади.

Гурухнинг хар бир аъзоси бошкалар билан доимий узаро хамкорликда урганиладиган мавзу (муаммо) устида иш олиб боради. Гурух хар бир аъзосининг вазифаси биргаликда муаммони хал килиб, биргаликда билиш асо-сида команданинг хар бир аъзоси зарур билимларни эгаллаб, керакли куникма ва малакалар шаклланишига эришилади. Бунда бутун команда хар бир укувчининг нимага эришганини билиши мухим хисобланади. Бутун гурух укув материалини унинг хар бир аъзоси эгаллашидан манфаатдор. Чунки бутун команда муваффакияти хар бир аъзонинг кушган улуши ва гурухнинг хамкорликда уз олдига куйган масалани ечишига боFлик.

Укувчилар фаолиятини ташкил килиш тех-нологияси куйидаги уч асосий принципга асосланади1.

«Такдирлаш» - бутун гурух балл тарикасида ёки такдирлаш сертификат, мактов, махсус мукофот сифатида биргаликдаги ишига бахо олади. Бунинг учун бутун гурухга берилган битта топширик бажарилади.

Хар бир укувчининг шахсий масъулияти бутун гурухнинг ютуFи ва камчилигини белги-лайди. Бу эса гурух аъзоларининг хар бири фаолияти, шунингдек, бошкалар фаолиятини назорат килиши, укув материалини УртоFининг узлаштириши ва тушунишига ёрдамлашишига замин хозирлайди. Гурух аъзоларининг уз билимларини турлича бахолаш ва назорат килишга тайёр туришларини таъминлайди.

Гурухлар хар бир укувчининг узлашти-ришдаги тенг имкониятлари уз командасига

1 Сорокина И.О. Сущность и содержание профессиональной креативности в структуре аутопсихологической компететности государственных служащих - М.: «Высшая школа», 1990. -С. 83.

олиб келадиган очколари аввалги натижала-рини яхшилаш асосида амалга оширилади. Узлаштириш натижаларини аввалгилари билан таккослаш айнан шу гурух укувчилари эришган натижаларини бахолаш имкониятини беради.

Таълимни бундай ташкил килишда асосий нарса бутун командани такдирлаш ва хар бирининг шахсий масъулияти хиссини шак-ллантиришдан иборат. Бунда укувчиларнинг биргаликда ишлаши учун курсатма бериш мухим булмасдан, балки хар бир УртоFининг билим эгаллашида манфаатдорликни шак-ллантириш асосий хисобланади. Шу билан бирга, укувчиларнинг хозирги эгаллаган билимларини аввалги билимлари натижалари билан таккослаш уларни такдирлашга нисба-тан анча таъсирчан хисобланади. Бу эса шах-сий натижаларни янада чукурлаштиришга олиб келади.

Гурухларда маълум топширикнинг зарурий таянч томонларини фахмлаш берилади. Бунда топширикни айрим кисмларга булиб, хар бир укувчи уз кисмини урганиши ёки айланма тарикасида хар бир укувчи ундан кейинги кисмни бажариши тарзида булиши мумкин. Топширикни бажаришни кучли ёки бушрок узлаштирувчи укувчи бошлаши, аммо хар бир топширикни бажариши, ошкора, овоз чикариб тушунтириши ва бутун гурух назорат килиши лозим.

Агар топширик гурух учун бир хил булса, бутун гурух топширикни бажариб булгач, укитувчи дарсни турли гурухларнинг ишини умумий холда мухокама килса булади. Агар топширик турлича булса, хар бир гурух алохида якунлаши мумкин.

Укув материали укувчилар томонидан узлаштирилганига укитувчи ишонч хосил килгач, уларнинг тушунганлиги ва узлаш-тиришни аниклаш учун тест синови утказади. Бунда укитувчи укувчиларга индивидуал ёнда-шиб, уларнинг билим даражасини хисобга олган холда, топширикни таъминлайди. Хар бир укувчи олган бахолари умумлаштирилиб, гурухнинг умумий бахоси эълон килинади.

Бунда кучли укувчилар буш укувчилар билан мусобака килмай, балки хар бир укувчи узи билан мусобака килиб, уз вазифасини бажариб, гурухга очколарни купайтиришга интилади. Таълимни бундай ташкил килиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

турли аник ва табиий фанларни таълим муас-сасаларида ургатишга куллаш мумкин.

Укитишда таълим технологияларининг яна бир куриниши - уйин фаолияти. Бунда хам аввалгидек, укитувчи янги мавзуни тушунти-ради ва укувчилар укув материалини гурух узлаштиришига гурухли йуналтиради. Аммо узлаштириш натижаларини бахолашда командалар уртасида хафталик мусобакаларни ташкил этадилар. Бунинг учун уч нафар укувчидан иборат «турнир столлари» ташкил килиниб, унда бир-бирига тенг узлаштирувчи укувчилар мусобакани ташкил этади. Бундай укитиш математика, табиий фанларда купрок ижобий натижа беради.

Топшириклар табакалаштирилиб, мурак-каблик даражасига караб берилади. Хар бир стол Fолиби уз командасига бир хил микдорда баллар келтиради. Бунда буш узлаштирувчилар хам уз тенглари билан мусобакалашиб, командасига очко келтиради. Турнирда энг куп балл туплаган команда Fолиб деб эълон килинади ва такдирланади. Бунда укувчилар аввал узлаштирган билимларнинг натижасига кура, индивидуал топширик олиб, уз иш суръати асосида уни бажаради.

Таълимнинг бундай шаклда командалар турли хил фаолият (топширик) билан 1^ул-ланиши мумкин. Команда аъзолари бир-бирларига уз индивидуал топширикларини бажаришда ёрдам бериб, узларининг ютук ёки узлаштирилишларини махсус журналда кайд киладилар. Якуний бахолаш тестлари укувчиларнинг узлари (махсус бахоловчи укувчи) томонидан индивидуал амалга оши-рилади.

Укитувчи хар бир хафтада команданинг хар бир аъзоси ишлаган мавзулар ва топширик-ларни дастур ва укув режа асосида хисобга олиб боради. Бунда укитувчи гурухларнинг ютукларини алохида таъкидлаши лозим. Укувчилар узлари мустакил ишлаганликлари учун укитувчининг алохида гурух ёки укувчилар билан индивидуал иш олиб бориш имконияти кенгаяди. Укувчилар фаолиятини таълим жараёнида бундай ташкил килиш купрок физика, математика, кимё фанларини укитишда кул келади.

Таълим технологияларини укишга ва ижо-дий фаолиятга татбик килиш шакли купинча пастки гурухларда кулланилиши мумкин.

Бунда 4 нафар укувчидан иборат гурух жуфт-ликларга ажратилади. Укитувчи укитаёт-ганларнинг бир жуфти билан ишлаётганда бошкаси мустакил бир-бирига укиб бериб, унинг айтиб бериши режасини тузади. Асосий фикрларни ажратиб, матндаги саволларга жавоб ёзади, туFри ёзиш, луFат билан ишлашни машк килади.

Агар синф гомоген гурухларга булинмаса, хамма укувчи хамкорликда ишлаб, матннинг умумий маъносини англаб, муаммоли саволларга жавоб топади.

Она тили ва чет тили дарсларида укувчилар туFри ёзиш, луFат билан ишлаш, матн маъносини айтиб бериш, бир-бирларининг ёзма ишларини текшириш ва тахлил килиш билан шуFулланадилар. Гурухдаги барча ишлар укитувчи назоратида амалга оширилади.

Укувчилар билимини бахолаш тестлари укитувчиларнинг тула тайёргарлигига ишонч хосил килганида утказилади. Хамкорликда таълим беришнинг «биргаликда укиймиз» тех-нологияси. Бунда синф турли хил узлаштирувчи 3-5 нафар укувчидан иборат гурухлар. Хар бир гурух синф умумий мавзуининг бир кисмидан иборат топширик олади. Гурух хар бир аъзосининг биргаликдаги иши бутун укув материалининг узлаштирилишига эришилади. Асосий иш принципи бутун командани так-дирлаш, укувчиларга индивидуал ёндашиш, хар кимга тенг имкониятлар яратиш.

Гурухни такдирлаш хар бир укувчининг эришган натижасига боFлик булади. Бунда укитувчи гурухларни тузишда укувчиларнинг индивидуал ва психологик хусусиятларини ва хар бир гурух учун аник-мос топширик тузишга эътибор каратиши мухим ахамиятга эга. Гурух ичида эса хар бир укувчининг урнини узлари белгилайди. Гурухлар таълимнинг бу шаклда билиши, ижодий максад билан бирга (таълимий), ижтимоий-психологик вазифа уртокларининг топширикларини бажа-риш маданияти ва узаро мулокотни назорат килишни амалга оширади. Таълимнинг бу иккала максадини укитувчи назорат килади.

Олинган натижалар. Укитишда таълим технологияларининг юкорида куриб чикилган шакллари учун умумийлик - максад ва вази-фаларнинг якинлиги, укувчиларнинг таълим олишда тенг имкониятлари индивидуал масъу-лият хисобланади. Шу билан бирга гурухда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

ракобат эмас, хамкорлик, гурух аъзоларининг умумий максад ва муваффакиятдан манфаат-дорлиги узаро белгиловчи омил хисобланади. Тенг имкониятлар укувчиларнинг такомилла-шувига замин хозирлашини англамок ва олFа интилмок мухим хисобланади.

Илмий янгилиги. Таълим жараёнида укитувчининг урни укувчиларни мустакил билим олишга ёрдам бериши билан белгила-нади. У укувчиларга тайёр билимларни урга-тишдан ташкари, уларни мустакил, ижодий фикрлашга ургатиш, уз шахси ва билимига танкидий караш, ахборотларни тахлил килиш, улардан кераклисини ажрата олиш, хулосалар чикариш, уз фикрларини асослашга урга-тишнинг мухимлигида уз урнини англайди. Урганиладиган муаммо устида мустакил ишлаш одатий хол ва фаолиятнинг асосий йуналиши булиб колиши хамкорликда уки-тишнинг асосий максади хисобланади.

Таълим технологияларининг мухим томони шундаки, уларнинг хозирги таълимдаги ижо-бий томонларини саклаган холда куллаш имкониятининг борлигидир. Бундан ташкари, бу технологиялар фалсафий, психологик, педа-гогик мохиятга кура гуманистик характерга эга. Буларнинг гуманистик характери факат назарий ва мафкуравий жихатдан миллий истиклол мафкураси талабларига мос келиши билан бирга амалий жихатдан маънавияти юксак, баркамол инсонни шакллантиришга йуналганлигидир1.

Улар таълимни тарбиявий характерини кучайтириш, таълимда яхлитликда, яъни тарбиявий максадларни амалга ошириш, укув материалини укувчилар жамоа булиб, бир-бирига суяниб, хамкорликда чукур узлашти-ришини таъминлаш, уларнинг интеллектуал, ахлокий ривожланишини, мустакил фикрла-шини таъминлайди. Шу билан бирга, бир-бирига ёрдам бериши, мулокотини яхшилашга хизмат килади. Хозирги укитишимиздаги хар бир таълим олувчининг факат узи билимни узлаштиришдан манфаатдорлиги асосида унда шаклланувчи ракобат, калондимоFлик, купол-лик, мактанчоклик, авторитар хислатлардан халос булишга замин хозирлайди. Бу эса биз-нинг миллий ва хозирги таълим ислохоти-

1 Саидахмедов Н. Янги педагогик технология мохияти ва замонавий лойихаси. - Т.: Республика таълим маркази, 1999. -27-б.

мизнинг талабларига хамохангдир. Бу техно-логияларнинг таълимдаги асосий мохияти таълим олувчи шахси камолоти, мулокоти, танкидий фикрлаши хамда узига хос индиви-дуаллигига асосланишидир.

Шу билан бирга, уларнинг анъанавий таълимдаги факат тайёр билимларни узлаштириш ва уларни такрорлашга мукобил метод сифа-тида хизмат килишидир. Мазкур технологиялар методик жихатдан «Узбек модели»нинг боскичма-боскич ривожланиш назариясига мос келиб, таълимни эволюцион тарзда мохият эътибори билан янги технологик асосда куриш имкониятини беради.

Таълимий технологияларни яхлитликда таълим жараёнига куллаш аста-секин анъанавий моделлардан воз кечиб, инновацион педагогик ва ахборот технологияларига утиш имкониятини яратади. Улар психологик ва педагогик мохияти билан гуманистик характерга эга булган шахсга йуналган технология: хамкорликда укитиш, лойихалар методи, дифференциал укитиш, «укувчи папкаси» уз маз-муни ва мохияти жихатидан узаро боFлик ва бир-бирини такозо килади ва яхлит дидактик тизимни ташкил этади. Булар таълим олувчи-ларни халоллик, ошкоралик, бошкаларга Fам-хурлик, саховат, самимийлик, узаро ёрдам рухида тарбиялайди.

Хулоса.

Таълимий технологияларнинг юкорида куриб чикилган шакллари, максад ва вазифа-ларининг якинлиги, укувчиларнинг таълим олишда тенг имкониятлари ва индивидуал масъулияти хисобланади. Шу билан бирга, гурухда ракобат эмас, хамкорлик, гурух аъзо-ларини умумий максад, муваффакиятда манфаатдорлиги, узаро ёрдам белгиловчи хисоб-ланади.

Тавсиялар.

Укитишда таълим технологияларини кул-лашда куйидагиларга эътибор бериш лозим:

- таълим олувчи тажрибаси, билимнинг гурухлиги, фанга кизикиш, билим савияси;

- таълим олувчининг психик хусусияти (хотира, идрок, тафаккур, уз хиссиётини бош-кара олиш);

- характер ва мижознинг хусусияти. Бир суз билан айтганда, укувчи шахсининг узига хос белгиларини эътибордан сокит килмаслик лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

Aдaбиётлaр рyйxaти:

1. Аcaдoв Е.М., Эpгaшoв Ш.T. Ук1yвчилapни кacб-x1yнapгa йyнaлтиpишдa к1yллaни-лaдигaн пcиxoлoгик-пeдaгoгик тaшxиc мeтoдикaлapи. - T.: «^am», 2006. -37-б.

2. Климйв Е.А. Kaк выбиpaть пpoфeccию. - M.: «Выcшaя шкoлa», 1990. -С. 54-57.

3. Гйлиш Л.В., Фaйзyллaeвa Д.М. Taълимдa иннoвaциoн тexнoлoгиялap: Пeдaгoгик тexнoлoгиялapни лoйиx1aлaштиpиш. - T.: «^н», 2011. -17-б.

4. Сopoкинa И.О. Сyщнocть и coдepжaниe пpoфeccиoнaльнoй кpeaтивнocти в crpy^ тype ayтoпcиxoлoгичecкoй кoмпeтeтнocти гocyдapcтвeнныx cлyжaщиx. - М.: «Выcшaя шкoлa», 1990. -С. 83.

5. Сaйидaxмeдoв Н. Янги пeдaгoгик тexнoлoгия мйх,ияти вa зaмoнaвий лсйи^и. -T.: Рecпyбликa тaълим мapкaзи, 1999. -27-б.

ЗAMOНAВИЙ TA'^M I COВPЕMЕННOЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 9(82)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.