CC BY
30
Международный информационно-аналитический журнал «Crede Experto: транспорт, общество, образование, язык». № 4 (11). Декабрь 2016 (http://ce.if-mstuca.ru)
УДК 371
ББК 74.2(2Рос.Бур)
С573
С. Ц. Содномов Улан-Удэ, Россия
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ИЗУЧЕНИЯ ПРОИЗВЕДЕНИЙ ФОЛЬКЛОРА ДЕТЬМИ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО
ВОЗРАСТА
В данной статье рассматриваются психологические особенности изучения устного народного творчества учащимися начальных классов. Особенности восприятия произведений детского фольклора, воображения, развития речи в процессе изучения и чтения фольклорных текстов.
Ключевые слова: младший школьник, устное народное творчество, психологические особенности, развитие речи, восприятие, воображение, новые знания, способы деятельности.
S. Ts. Sodnomov Ulan-Ude, Russia
PSYCHOLOGICAL FEATURES OF FOLKLORE STUDY BY PRIMARY SCHOOL CHILDREN
This article focuses on the psychological characteristics of the folklore study by primary school pupils, the perception peculiarities of children's folklore, imagination, speech development in the process of studying and reading folklore texts.
© Содномов С. Ц., 2016
Key words: primary school pupil, folklore, psychological characteristics, development of speech, perception, imagination, new knowledge, methods of performance.
С. Ц. Содномов Улан-Удэ, Россия
ЭХИН КУРГУУЛИИН КУРАГШАДАЙ АМАН ЗОХЁОЛ ОЙЛГОН АБАХА ПСИХОЛОГИЧЕСКА ОНСОНУУД
Ниитэлэл бага HahaHafi hyparrnaAafi аман зохёол ойлгон абаха психологическа онсодо зорюулагданхай, аман зохёол соо xэлэгдэhэн мэдээсэлые зубеер ойлгожо ажаябуулгада хэрэглэхэ шадабари бурилдуулхэ онсонуудта зорюулагданхай.
Тулгалха угэнууд: бага наИанай hypaгшaд, арадай аман зохёол, психологическа онсонууд, хэлэлгэ, хэлэлгэ хугжеелгэ, мэдээсэл, ажаябуулга, мэдэсэ, бурилдуулгэ.
Психологическа литературада хуугэдые хумуужуулхэдэ, hypгaxaдa арадай ульгэр онтохонуудые, 0Hbh0H угэнуудые, таабаринуудые хэрэглэхэ шухала гэжэ бapимтaлhaн худэлмэринууд яhaлa олон. Бага HahaHafi hypaгшaд юумэ багсаамжалха, ухаандаа оруулха, бэлээр сэдьхэлээ до^лгохо, юумэ haжaaxa, эдэбхитэйгээр ябуулга хэхэ, зураглан бoдoлжoлxohoo гадна, тодорхой теоретическэ тобшолол хэхэ арга болон шадабаритай 6afihaapaa илгардаг гэжэ Д. Б. Эльконин, В. В. Давыдов, Л. В. Занков, А. А. Люблинская, Г. М. Кудина, 3. Н. Новлянская, В. И. Максакова, А. Т. Рузская болон бусадай шэнжэлэлгэнууд харуулна. Онтохон, таабари, жороо угэнууд гэхэ мэтэ аман зохёолой янзанууд hoниpxoлтoй, юумэ зypaглahaн, сэдьхэл xYДЭлгэhэн найруулгын шэнжэтэй. Бага HahaHafi hypaгшaдaй сэдьхэлэй онсо шэнжэнуудынь, тэдэнэй бодомжолхо, оршон тойронхи байгаалиие ойлгохо, мэдэрхэ арга болон шадабаридань дутэ.
Эхин классуудай hyparrnaAafi ухаан бодол хугжеелгэдэ ульгэрлэн хэлэгдэдэг таабаринууд ехэ ууРгэ дуургэхэ аргатай. Эдэ таабаринуудай хусеер хунэй болон алибаа юумэнэй шэнжэнуудые ажаглаха, холын зуйлнуудэй, узэгдэлнуудэй юрэнхы эхин шанарые тодоруулха шадабаритай болоно. Таабаринууд дээрэ ухибууд худэлхэдее, элдэб зуйл болон узэгдэлнуудэй дунда TyheeT3fi, адлирхуу шэнжэнуудые oлoxohoo гадна, олон янзын адлирхуу тYheeeнь тодоруулдаг. THHM3h33 таабари зохёохо, тэрэниие тааха гээшэ дэлхэй дээрэхи бухы юумэнэй тYhee, адлирхуу шэнжэ нээхэ, мун нэгэ доро еерэ еертее адлирхуу бэшэ зуйлнуудэй TyheeT3fi шэнжэнуудые обёорхо, газаа тaлahaa адли зуйлнуудые турэлшеехэ арга нээлгэ болоно. Зайраа ойлгосонуудаар бэшэ, тодорхой зураглалаар бодомжолдог hypгyyлиин Haha хусеедуй ухибуудэй шэнжэнь удаан сахигдадаг гэжэ А. А. Люблинская тэмдэглэнэ. Бага Haharafi hypaгшaд таабари таахадаа, ямар нэгэ бодомжолго хээд, тэрээгээрээ бэлээр хамтадх^ан тобшолол гаргажа hypaдaггYЙ байна. Жэшээлхэдэ "Олон юумэ мэдэдэгби, хэлэгуй аад, заадагби, намтай нухэсее haa, эрдэмтэй болохот" rahsH таабари шагнуулаад, тайлбарииень hypaxaдa, эндэ багша тухай хэлэгдэнэ, тэрэ hyparrnaflbie hypгaдaг гэжэ хуугэд харюусадаг байна. 3H33Hh33 уламжалан, бага HahaHafi hypaгшaд таба-зургаа Haharafi ухибуудэй бодомжолдог аргаар ухаагаа гуйлгэдэг зандаа rah3H тобшолол хэгдэнэ. Урдань тaбигдahaн даабариин шэнжэлэл, бухы бодолгыень хэжэ, хоорондохи холбооень ухибуун ушеел хаража шаданагуй. Тэрэ хусэд удхыень ойлгонгуй, нэгэ талын эрилтэ хараадаа абаад, нугее эрилтэ, Ta6nhaH асуудалтайнь сэхэ холбоо байгуулна. Хэрбэеэ таабари соо: "Олон юумэ мэдэдэгби, намтай нухэсее haa, эрдэмтэй болохот" гэжэ хэлэгдэнхэй haa, багшын образ haнaaндaa оруулжа, таабари таагаабди гэжэ ухибууд бодоно: "Энэмнай багша, юундэб гэхэдэ, тэрэ бухы юумэ мэдэдэг, hyprarrna хун" гэжэ таана. Гэхэ зуура "хэлэгуй аад, заадагби" гэжэ таабари соохи зурюу мэдуулэлэй эли тодо хэлэгдэнхэй байхада, ухибууд энээниие анхаралдаа абанагуй. Эхин классуудта юумэнуудэй, узэгдэлнуудэй шанар шэнжэнуудые сасуулдаг таабаринуудые хэрэглэхэдэ, ухибуудэй ухаан бодол тубхын туруундэ
юумэнуудэй, узэгдэлнуудэй булэглэл, хубаарил, гуримшуулха болон журамшуулха yHA3h3H болодог сасуулга хэхэдэ нулеелнэ гэжэ психологиин талаар x3^3h3H шэнжэлгэнууд гэршэлдэг.
THHM3h33 таабаринууд хуугэдэй зураглан харалга сасуулха шадабарииень хугжеехэ аргатай. А. Н. Леонтьевэй тэмдэглэhэнэй ehoop, эдэниие хугжеелгэдэ юрын, зоргоороо бYpилдYYлhэн бoдoмжoнyyдhaa удхаараа тааруу, таараха баримтатай бодолгонуудые бурилдуулхэ гол тулхисэ болоно. Зугеер психолог мэргэжэлтэдэй (3. Н. Новлянская, Г. М. Кудина болон бусад) шэнжэлгэнууд юу харуулнаб гэхэдэ, эхин классуудай hypaгшaдaй энэ HahaH болотороо элдэб наадануудаар xYгжеегдэhэн зохёохы шадабаринь мунее шатын hypaлcaлдa эрилтэгуй байдаг (Кудина, Новлянская. М.: Гарант, 1994. н. 212.)
Нэгэ зуйлые нугеедеернь бэлээр hэлгэxэ, тэрэнэй эрилтэнуудтэ тааруулха нэгэ зуйлеер гу, али узэгдэлеер бухэли юумые ойлгохо, ухаандаа оруулха аргань ёhoop хэрэглэгдэнэгуй. Мун ухибуудэй юумэ тухайлха шадабариинь сэдьхэлээ худэлгэхэ, хадуун абаха боломжонуудтайнь тусгаар холбоо барисаатай 6afthaHHHHb хараадаа абтанагуй. Зургаа-долоо Haharafi ухибуудтэ угэнуудээр xэлэгдэhэн зypaглaлнyyдhaaнь haнaaндaa оруулха тухайлалгын шадабари бии болоно. А. А. Люблинскаягай xэлэhээp "у шести-семилетних детей возникает новый вид воображения — оперирование образами, выраженными в словах, где особую роль играет специально подобранное слово-эпитет, которое выделяя, акцентируя смысл образа, придает выпуклость характеристике данного персонажа, облегчая ребенку перенос в сходную по смыслу ситуацию" [Люблинская, 1971, н. 216].
Онтохон соо хэрэглэгдэдэг эпитедууд эндэ шухала hyypn эзэлнэ. "Шадамар Шалхагар хоёр" r3h3H онтохон соо xэлэгдэhэн хоёр эрэшуулые "шадамар", "шалхагар" гэжэ нэрлэхэдэ, тэдэнэй дурэнууд ухибуудэй бодолдо уни удаан саг соо haнaгдaxahaa гадна, бури то до боложо угэнэ. Тэдэниие миин юрын нэрэнуудээр Бадма, Галсан гээд нэрлэхэдэмнай узэгдэлынь тургеер будэхи болоно, удхаараа илгарха боломжыень алдуулна.
Иимэрхуу эпитедуудые болон бусад найруулгын (стилистическэ) аргануудые хэрэглэлгэ хадаа ульгэр болон онтохон соохи haйн болон муу талын геройнууд тухай арадай гун бодолдо xaдyyгдahaн уран дурэнуудые тодолхо арга бага нahaнaй hypaгшaдтa олгоно. Онтохонуудай геройнуудай 'Ъайн" болон " муу" гэжэ хубаардаг, тэдэнэй бодолнуудай хурса бaйhaн тула, багашуулай зурхэ сэдьхэл худэлгэхэ талань ехэ ойлгосотой. Онтохо уншаад, зурхэ сэдьхэлээ худэлэлгэ, тэрэ тоодо муу геройнуудые, тэдэнэй аашануудые бypyyшaahыe хуугэд зуб гэжэ тоолоно. Энэнь тэдээндэ ульгэрлэн хэлэгдэкые ойлгуулха мэдэрэл бурилдуулхэдэ нулоолнэ.
Арадай аман зохёолнууд дотор, тубхын туруундэ онтохон соо хуугэд ажамидарал, ухэл, инаг дуран, узэн ядалга, уур сухал, хайрлал, энхэрэл болон бусад ажабайдалай узэгдэлнуудтэй, мэдэрэлнуудтэй дайралдана гэжэ Б. Беттельгейм, Дж. Родари, М. Максимов гэгшэд тоолодог. Эдэ узэгдэлнууд тусгаар оорын, Yльгэpлэhэн, ойлгосотой аргаар зураглагдана. Харин ухаан болон бодолой талаар удхань унэн зандаа байна. Элдэб уран зохёолой янзануудые мэдэжэ абаха уедэ, юумые haйxaшaaxa мэдэрэлнууд хуугэдтэ турэдэг, энэнь тэдэнэй ябууд дундаа зохёолгодо тулхисэ боложо угэнэ. hypaгшaдыe бага нahaнhaaнь бэеэ дaahaн уран haйxaнaй зохёохы ажалай оршондо оруулха эгээл таарамжатай нahaн гэжэ психологууд тоолоно.
Зохёохы ажалай онсо шэнжэнуудынь гэхэдэ, юумые шэнээр харуулалга болон хубилгалга болоно. "Зохёолго - гээшэмнай гансал хундэ тусгаар хамаатай ажаябуулга, бодото байдалые шэнээр харуулха, тиигэжэ хубилгаха уургэтэй юм" — гэжэ Б. Г. Ананьев "Психологические основы культуры устной и письменной речи и ее воспитание в школе" гэhэн статья соо бэшэhэн байдаг [Ананьев, 1949. н.9].
Алибаа юумые шэнээр харуулха арга элдэб байжа болохо. Хэрбэеэ юумые зубоор шэнээр харуулбал, тэрэнэй дунгууд шэнэ хуули нээhэндэл haнaгдaнa. Гэхэ зуура зохёохы ажалай энэ тала бahaл зoxёoгшohoo дулдыдана. Энэ ушарта юумэ мэдэжэ абажа бaйhaн хундэ бэдэрэлгын ябаса ба дунгуудынь шэнэ байгаад, харин ниитэдэ бухыдоо уни мэдэгдэhэн зуйл байжа болохо. Хун
еерынгее ухаанда тэрээ^ээ урид ороогуй зуйлэй еертэнь мэдэгдээгуй байхадань, шэнэ юумэндэ тооложо магадгуй. С. Ц. Содномовой haнaмжaap «зохёогшын шэнэ зуйл нээлгэ гээшэмнай бahaл зохёохы ажаябуулга бaйhaниинь арсашагуй. Энээнhээ уламжалан бодоходо, ульгэр, онтохо, таабари, oньhoн угэнуудые зохёолго хадаа бага наИанай hypaгшaдтa таарама зохёохы хэрэг болоно» [Содномов, 2005, н. 47].
Ухаан болон сэдьхэлэй байдалтай зохилдуулан, бага нahaнaй hypaгшaдыe hypгaxa ба хумуужуулхэ хэрэгтэ арадай аман зохёол хэрэглэхэ боломжонуудые hypaлcaлдa нэбтэруулхэдээ, тодорхой эрилтэнуудые сахибал, hypaгшaдaй ухаан болон сэдьхэлэй байдалда нулеелдэг, ухибуунэй турэлхиин боломжонуудые эдэбхижуулдэг, эрдэм мэдэсэ шудалалгыень хунгэдхэдэг, аман хэлэлгыень хугжеедэг гэжэ баримталха Yндэhэн болоно.
Манай haнaмжaap, бага нahaнaй hypaгшaдaй аман хэлэлгын хугжэлтэ aжaбaйдaлhaa дулдыдана гэжэ эрдэмтэд С. Выготский, А. Н. Леонтьев, А. Ф. Лурия, П. Я. Гальперин г.м. тоолоно, тиимэhээ оршон тойронхи ажабайдал болон ажаябуулга ухибуунэй мэдэрэл хугжеенэ гэhэн ойлгосо баримталдаг байна.
Хэлэлгэдэ hypгaлxa уедее хоёр янзын ойлгосотой дайралданабди: нэгэдэхеэр, энэнь hypaлcaлaй ажаябуулга ойлголго; хоёрдохёор, тэрэ ойлголгын ябасын уедэ хэлэнэй хугжэлтэдэ Л. С. Выготскиин худэлмэринуудтэ Yндэhэлhэн советскэ дидактическа эрдэм ажалай талаар hypгaлгын тухэл эдэбхитэйгээр нэбтэруулэгдэжэ байнхай. hypгaлгын теоридо hypaгшaдaй бэеэ даанги ажал хугжеехэ асуудал шухала hyypи эзэлнэ. Тэрэшэлэн hypaлcaлaй тухэл хараадаа абажа, тэдэнэй шанар aжaлhaa дулдыдан hypгaлгын янзануудые тодорхойлолго мун лэ ехэ удха шанартай. П. Я. Гальперин ухаанай талаар шата шатаарнь hypгaлгa тухай еерынгее концепци дотор "алибаа уйлэдэ Yндэhэлэн ухаалдижа hypгaxa хараа" гэhэн ойлгосо, тэрэнэй заабари, шэглэл, буридэл хаража узэнэ.
Хоёрдохёор, хэлэлгын талаар ажаябуулга уургэ тухай ойлголго болоно. Энээнэй уедэ hypaгшaд хэлэлгын элдэб уургэ дуургэлгэдэ, тэрэнэй тоодо
хунуудэй хоорондоо харилсаандашье хэлэ хэрэглэлгэ ороно. Энэ хоёр ажаябуулганууд hypгaлгын бухы шатануудтай хоорондоо нягта холбоотой. Юундэб гэхэдэ бага нahaнaй hypaгшaд аман зохёолой хэлэ шудалха, узэхэ дуратай, тиигээдшье hypaлcaл гээшэ энэ нahaнaй хуугэдэй гол шухала ажаябуулгань болоно.
Хэлэлгэ гээшэ онсо шэнжэнуудэй ажаябуулга гэhэн бодол психологнин талаар эрдэмтэд амжалтатайгаар баримтална (Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Н. И. Жилкин, И. А. Зимняя, А. П. Клименко, 3. И. Клычникова, П. А. Соколова болон бусад). Бага нahaнaй hypaгшaдaй хэлэлгэ арадай аман зохёолой хэлэнэй тyhaap хугжоохэ ёho баримталха тухай hypгaaл голынь болоно. Ажаябуулгын Yндэhэ hyypинь бэелуулдэг уйлэнуудынь болоно. Урэ дун туйлахын ашаар бухы ажаябуулга бэелуулэгдэнэ. Энээнhээ уламжалан, хэлэлгын уйлэ бухы ажаябуулгын уг удха, шалтагаантай сэхэ холбоотой. А. А. Леонтьевой тэмдэглэhэнэй ё^ор, "понятие деятельности, необходимо связано с понятием мотива. Деятельности без мотива не бывает" [Леонтьев, 1972, н.12]. Хэлэлгын уйлын буридэлдэ (А. А. Леонтьевой xэлэhэнэй ёhoop), нэгэдэхеэр, хараалалга (ориентировка) ородог, энэ хараалалгын (ориентировкын) Yндэhэн элдэб байжа болохо. Хэлэлгын уйлэ хараалалгын иимэрхуу талануудые онсолжо боломоор:
1) мэдээcэгдэhэн зуйл хараалалга;
2) мэдээcэгдэhэн зуйл тэмдэглэhэн хэлэлгэ хараалалга;
3) мэдээcэгдэhэн зуйлэй удха шанартайень хараалалга;
4) харилсаха зорилгонуудые бэелуулгэдэ хэлэнэй адлирхуу гу,али
адли бэшэ талануудые хэрэглэлгын хэмжээ хараалалга;
5) хэндэ зорюулагданаб, тэрэнэй шэнжэнуудые, боломжонуудые хараадаа абалга [Фридман, Кулагина, 1991, н.193].
А. А. Леонтьевой тэмдэглэhэн "хэлэлгын эрхэ байдал" туе шэнжэлэлэй шухала ойлгосонуудай нэгэн болоно. Энэ ойлгосо психолингвистикэ болон ород хэлэнэй методикодо тон ургэноор хэрэглэгдэдэг, тиихэдээ "совокупность условий, речевых и неречевых, необходимых и достаточных для того, чтобы осуществить речевое действие" [Леонтьев, 1974, н.155] гэжэ тайлбарилагдадаг
байна. Энэ ойлгосо хоёр талануудтай гэжэ тэмдэглэхэ шухала: хэлэлгын удха болон тэрэ хаана, хэзээ, юундэ бэeлYYЛэгдэhэниинь гу, алн хэлэлгын харнлсаа бэелуулгэ болоно. Тннхэдэ юрэнхы найруулгын талаар xэлэнhээ гадуур хабаадаха зуйлнуудынь болоно. Эдэ хадаа хэлэлгын найруулга, харилсаанай эрхэ байдал, тусхай гу, алн олон хунэй хабаадалга, найруулга хэлэлгын уургэ, юрэ харнлсаан, мэдээсэл угэлгэ, нулеелгэ гэхэ мэтэ болоно.
Хэлэлгэ хугжеелгын талаар худэлмэрндэ хабаадагшада, харилсаанай Tarahaa хандаса hyparrnbie хэлэлгын эрхэ байдалда элсуулгэ, мун эндэ зуб хараа шэглэл шэлэлгэ, харилсаанай зорилгонуудые зубоор ололгодо мэдэсэ тyhaлнa. Тиин гуйсэд харилсахын тулее ухибуун юрэнхыдее нилээд олон шадабаритай байха ehoTofi. Нэгэдэхеэр, тэрэ харилсаанай эрхэ байдалда тургеер ба зуб хараа абаха ..., хоёрдохёор, еерынгее хэлэлгэ зубеер тусэблэхэ, харилсаанайнгаа тухэл зубеер шэлэхэ..., гурбадахяар, хеерэлдеенэй удха дамжуулха зохид хэрэгсэлнуудые олохо ..., дурбэдэхеэр, heepra харилсаа (харюугаар) хангажа шадаха ehoTofi. Харилсаанай ямар нэгэн хубиин бэелуулэгдээгуй haa, хэлэжэ 6afihaH хун hafiH дун туйлахагуй. Харилсаан ашаг урэгуй байха. В. И. Капинос гэгшын бодомжоор, [Капинос, 1991 болон бусад.] хэлэлгын ажаябуулгын буридэлэй тодорхой шатануудта нулеелдэг шадабаринууд Т. А. Ладыженскаягай [Ладыженская, 1975. н. 57.] онсол^н шадабаринуудтай тааралдана.
Удхын хэмжээ, темэ тодорхойлхо шадабари хараалалгын шататай холбоотой: хэлэлгэ ба зохёолго гол бодол^о Yндэhэлxэ. Тиихэдэ зохёохы материал суглуулха, тэрэнээ эмхидхэхэ, hyбapилыeнь тодорхойлхо хэлэлгын ажаябуулгын хоёрдохи хуби болохо тусэблэлгэтэй зохилдоно.
Гурбадахи хуби — программа бэелуулгэ — элдэб янзын найруулгануудые зохёохо, тиин найруулга (юрэ хеереен, зураглал, бодомжолол), мун еерынгее бодолнуудые тодоор, зубеер дамжуулха.
Аман зохёол шэнжэлгэтэй холбоотой шадабаринуудые харилсаанай уедэ бурилдуулгэ ажаябуулгын хэмжээндэ бэелуулбэл урагшатай.
Библиографический список
1. Ананьев Б. Г. Психологические основы культуры устной и письменной речи и ее воспитание в школе // Учёные записки ЛГПИ им. А.И.Герцена. Т.43. Л., 1949. С. 5-11.
2. Капинос В. И., Сергеева Н. Н.. Соловейчик М. С. Развитие речи: теория и практика обучения: 6-7 классы. М.: Прсвещение, 1991. 342 с.
3. Кудина Г. Н., Новлянская 3. Н. Литература как предмет эстетического цикла. Методическое пособие. М.: Гарант, 1994. 212 с.
4. Ладыженская Т. А. Система работы по развитию связной устной речи учащихся. М.: Педагогика, 1975. 255 с.
5. Леонтьев А. А. Проблемы развития психики. М.: Изд.- во МГУ, 1972. 575 с.
6. Леонтьев А. А. Психологические проблемы массовой коммуникации. М.: Наука, 1974. 307 с.
7. Люблинская А. А. Детская психология. М.: Просвещение,1971. 415 с.
8. Содномов С. Ц. Развитие устной речи младших школьников: теория и практика. Улан-Удэ: БГУ, 2005. 160 с.
9. Фридман Л. М., Кулагина И. Ю. Мотивация учения. // Психологический справочник учителя. М.: Просвещение, 1991. С. 192 - 194.
References
1. Ananyev B.G. (1949). Psychological bases of oral and written speech culture and its fostering at school // Scientific notes LSPI named after Herzen. Vol.43. L: 1949. P. 5-11. (In Russian)
2. Kapinos V. I., Sergeyeva N. N., Soloveychik M.S. (1991). Speech development: theory and practice of education: 6-7 grades. M: Prosveshcheniye, 1991. 342 p. (In Russian)
3. Kudina G. N., Novlyaznskaya Z. N. (1994). Literature as a subject of an aesthetic cycle. M: Garant, 1994. 212 p. (In Russian)
4. Ladyzhenskaya T. A. (1975). The work system of school children's oral communication development. M: Pedagogika, 1975. 255 p. (In Russian)
5. Leontyev A. A. (1972). Problems of human mentality. M: MSU, 1972. 575 p. (In Russian)
6. Leontyev A. A. (1974). Psychological problems of mass communication. M: Nauka, 1974. 307 p. (In Russian)
7. Lyublinskaya A. A. (1971). Child psychology. M: Prosveshcheniye, 1971. 415 p. (In Russian)
8. Sodnomov S. Ts. (2005). Primary school children's oral speech development: theory and practice. Ulan-Ude, 2005. 160 p. (In Russian)
9. Fridman L. M., Kulagina I. Yu. (1991). Learning motivation // Teacher's psychological handbook. M: Prosveshcheniye, 1991. P. 192-194. (In Russian)
