CC BY
6Расми 1 нишон медихад, ки бозори касбии мехнат ба ташаккули модели хатмкунанда таъсир мерасонад, вале ин холат на хамеша ба хадафи донишгох - тайёр намудани мутахассисон мувофикат намекунад. Вокеан, дарачаи рушди куввахои истехсолкунанда дар кишвархои гуногун ва алалхусус хиссаи сохахои фаъолияти инсон бо афзоиши талабот ба дониш дар ташаккули ММД гуногун аст. Ин метавонад ба он оварда расонад, ки агар дар мамлакат дарачаи тараккиёти куввахои истехсолкунанда ва махсусан сохтори сохавии иктисодиёти он гуногун бошад, пас бозори касбии мехнат барои тайёр кардани мутахассисон аз руи ихтисосхои кухнашуда шароити замина ба вучуд меоварад. Сохахои хочагии халк, ки дар чоррахаи пешрафти илму техника амал мекунанд, суст тараккй мекунанд. Ин зиддият ба он оварда мерасонад, ки дар вакти пурра кардани сафи бекорон тамоюли нарасидани мутахассисон мушохида карда мешавад, ки ин ба таъмини талаботи иктисодиёт ба мутахассисон таъсири манфй мерасонад.
Ин ихтилофро дар сурате бартараф кардан мумкин аст, ки агар тартиб додани стандарти давлатии тахсилот (ГОСТ) ба тачрибаи давлатхои тараккикардаи саноатй асос ёбад, ки дар он чо ба тайёр кардани мутахассисоне, ки ба фаъолияти сохахои фаъолияти инсон нигаронида шудаанд ва фаъолият ва талабот ба дониш баланд аст, диккати махсус дода мешавад. Еайр аз ин, ин мамлакатхо ба туфайли мавчудияти корхонаю ташкилотхое, ки дар сохахои фаъолияти инсон бомуваффакият амал мекунанд, назарияро бо амалия пайваст карда метавонанд, ки ин талаботро ба дониш зиёд кардааст. Бо дарназардошти тачрибаи хоричй дар тахияи стандартхои давлатии тахсилот, бо назардошти дигар чизхо ба сохахои фаъолияти инсон имкон медихдд, ки хиссаи ин сохахоро дар ташаккули ММД бо эхтиёчоти рузафзуни дониш дар чумхурй афзун гардонад, ба афзоиши хиссаи захирахои доништалаб дар ташаккули ММД, ки ба тамоюлхои тараккиёти иктисодии мамлакатхои индустриалй ва постиндустриалй мувофик аст.
АДАБИЁТ
1. Браже, Т.Г. Профессиональная компетентность специалиста как многофакторное явление. / Т.Г. Браже: Тез. к семинару. - Л.: НИИ НОЗ: 1990 -.с.39-62.
2. Гершунский, Б.С. Философия образования для 21 века (В поисках практико-ориентированных образовательных концепций) / Б.С. Гершунский. - М.: «Интер-Диалект +», 1997.- 697с
3. Галаган А.И. Проблемы интернационализации и контроля качества высшего образования и подходы к их решению в ряде зарубежных стран//Известия МАА ... 2001. №84. С.80-86;
4. Кузьмина, Н.В. Профессионализм педагогической деятельности / Н. В. Кузьмина, А. А. Реан. - СПб: Знамя, 1993. - 154с
5. Маркова, А.К. Психология профессионализма / А. К. Маркова. - М.: Международный гуманитарный фонд «Знания», 1996. - 192с.
6. Неделько В.С. Математические модели анализа и прогнозирования качества подготовки специалистов в военных ВУЗах. Авт.к.э.н. Ростов-на-Дону.:РГЭУ (РИНХ), 2001. Стр.16-18;
7. Похолков Ю.,Чучалин А., Могильницкий С., Боев О.//Высшее образование в России.-2004.-№ 2.- С.12-27.
РАВАНДИ ИНКИШОФИ БОЗОРИ ХИЗМАТРАСОНЩОИ БОНКЙ ДАР ^А^ОН
FАЮРОВ FАЙРА Т ДАКИМОВИЧ,,
номзади илмуои ицтисоди, муаллими калони кафедраи кори бонкии Донишгоуи миллии Тоцикистон.
Сурога: 734025, Цум^урии Тоцикистон, ш. Душанбе кучаи Айни 35, E-mail: gayrat-gayurov@mail.ru. Тел: (+992) 904466868; БОБОЕВ ФУЗАЙЛ ЦУМЪАБОЕВИЧ, номзади илм^ои ицтисоди, дотсенти кафедраи молия ва сугуртаи Донишгоуи миллии Тоцикистон. Сурога: 734005, Цум^урии Тоцикистон,
Душанбе, хиёбони Рудаки, 17.
Тел: (+992) 934514545. E-mail: fuzail-1991@mail.ru СОДЩЗОДА ПАРВИЗ, номзади илм^ои ицтисоди, дотсенти кафедраи ицтисодиёти ца^они Донишгощ миллии Тоцикистон. Тел.: (+992) 100119306, E-mail:
parvizis91@mail.ru;
Дар мацола масоили ташаккул ва рушди бозори хизматрасонщои бонки дар кишвархои ца^он мавриди тащиц царор гирифтааст. Муаллифон оид ба раванди ташаккули хизматрасонщои бонки ва аввалин амалиёти бонки дар ицтисодиёти мамлакатхо сарчашма^ои илмии зиёдро мавриди пажущш царор додаанд. Зимни тащицот нахустин амалиёти бонки муайян гардида, заминало ва омил^ои рушди бозори хизматрасонщои бонки
илман асоснок гардидаанд. Асоснок шудааст, ки бозори хизматрасонщои бонкй дар таукими ицтисоди миллй нацши калидй дорад ва тацвияти он метавонад инкишофи минбаъдаи хоцагии халцро таъмин намояд. Цщати баландбардории а^амияти бозори хизматрасонщои бонкй дар рушди ицтисодиёт аз цониби муаллифон тавсищои муфид пешнщод гардидааст.
Калидвожахр: низоми бонкй, хизматрасонщои бонкй, бонщои тицоратй, ташкилот^ои царзй, сармоя, ицтисоди миллй, амалиёти бонкй, фонд^ои царзй.
ПРОЦЕСС РАЗВИТИЯ МИРОВОГО РЫНКА БАНКОВСКИХ УСЛУГ
ГАЮРОВ ГАЙРА Т ХАКИМОВИЧ,
кандидат экономических наук- старший преподаватель кафедры банковской деятельности Таджикского национального университета. Адрес: 734025, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Айни 35, E-mail: gayrat-gayurov@mail.ruТел: (+992) 904466868;
БОБОЕВ ФУЗАЙЛ ДЖУМЪАБОЕВИЧ, кандидат экономических наук, дотсент кафедры финансы и страхования Таджикского национального университета. Адрес: 734005, Республика Таджикистан, г.Душанбе, проспект Рудаки, 17. Тел: (+992) 934514545. E-mail:
fuzail-1991@mail.ru СОДИКЗОДА ПАРВИЗ, кандидат экономических наук, доцент кафедры мировой экономики Таджикского национального университета.
Тел.: (+992) 100119306, E-mail: parvizis91@,mail.ru.
В статье рассматривается становление и развитие рынка банковских услуг в странах мира. Авторы исследовали множество научных источников о процессе становления банковских услуг и первых банковских операций в экономике стран. В ходе исследования были определены первые банковские операции, научно обоснованы основы и факторы развития рынка банковских услуг. Доказано, что рынок банковских услуг играет ключевую роль в укреплении национальной экономики, и его укрепление может обеспечить дальнейшее развитие национальной экономики. С целью повышения значимости рынка банковских услуг в развитии экономики авторами предложены полезные рекомендации.
Ключевые слова: банковская система, банковские услуги, коммерческие банки, кредитные организации, капитал, народное хозяйство, банковские операции, кредитные средства.
DEVELOPMENT PROCESS OF THE WORLD MARKET OF BANKING SERVICES
GAYUROV GAYRAT KHAKIMOVICH,
Candidate of Economic Sciences, Senior Lecturer, Department of Banking, Tajik National University. Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Aini Avenue 35, E-mail: gayrat-gayurov@mail.ru Tel: (+992) 904466868;
BOBOEVFUZAIL JUMABOEVICH, Candidate of Economic Sciences, Assistant Professor at the Department of Finance and Insurance, Tajik National University. Address: 734005, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 17. Phone: (+992) 934514545. E-mail: fuzail-
1991@mail.ru
Sodikzoda Parviz - Candidate of Economic Sciences, Associate Professor of the Department of World Economy, Tajik National University. Tel.: (+992) 100119306,
E-mail: parvizis91@mail.ru.
The article deals with the formation and development of the banking services market in the countries of the world. The authors studied many scientific sources about the process of formation of banking services and the first banking operations in the economies of countries. In the course of the study, the first banking operations were identified, the foundations and factors for the development of the banking services market were scientifically substantiated. It is proved that the banking services market plays a key role in strengthening the national economy, and its strengthening can ensure the further development of the national economy. In order to increase the
importance of the banking services market in the development of the economy, the authors offer useful recommendations.
Keywords: banking system, banking services, commercial banks, credit institutions, capital, national economy, banking operations, credit funds.
Адабиёти иктисодй нишон медиханд, ки бозори хизматрасонихои бонкй бо инкишофи низоми бонкй ва рушди аввалин бонкхо ташаккул ёфтааст. Ташаккулёбии бозори хизматрасонихои бонкй аз тараккиёти иктисодиёти кишвархо вобаста буда, хамчун чузъи чудонопазири раванди фаъолияти бонкхо дониста мешавад. Ба назари аксаре аз иктисоддонон ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй аз кишвархои аврупой ва баъзе аз давлатхои Шарки наздик сарчашма мегирад. Бозори хизматрасонихои бонкие, ки Аврупо ба миён омад ва ташаккул ёфт, заминаи инкишофи бозори мазкурро дар дигар чахон фарохам сохт. Бо пайдоиши аввалин бонкхо дар Аврупо бозори хизматрасонихои бонкй низ зина ба зина рушд кард. Бори аввал мавриди истифода карор гирифтани истилохи "хизматрасонихои бонкй" дар худуди Аврупо бо фаъолияти маъбадхое ба монанди Делфийски ва Эфесский алокамандй дорад. Добили кайд аст, ки маъбадхои мазкур бо фаъолияти самараноки хочагидории худ фарк менамуданд. Аз ин ру, ин маъбадхо дарачаи баланди бовариро дар назди давлат ва ахолй касб намуданд, ки махз аз ин хотир нигохдории пулхо ва пешниходи карз ба ухдаи онхо вогузор гардида буд. Густаришёбии хунархо ва хунармандй, афзоиши таксимоти чамъиятии мехнат боиси афзудани амалиёти тичоратй ва пардохтхо гардиданд. Бо вучуди ин, рушди бозори хизматрасонихои бонкй дар худуди Аврупои асримиёнагй зарурати мубодилаи пул ба миён омад. Маълум аст, ки дар он вакт низоми пулии ягона мавчуд набуд ва хар як субъекти муносибатхои иктисодй метавонист пули фардии худро эмиссия намояд, ки пулхои мазкур аз хамдигарй бо вазн, шакл ва номинал фарк менамуданд. Махз омили мазкур боиси зарурияти мутахассисоне гардид, ки мубодилаи одилонаро дар «мизхои махсус» ба рох монанд. Х,ол он, ки хизматрасонии мазкур дар Рими ^адим ва Гретсия маъмул буд ва имруз ин хизматрасониро бонкхои муосир мегузаронанд.
Дар тахкикотхои гузаронидаи худ Уразов С.А. кайд менамояд, ки дар Гретсияи ^адим трапезахо мавчуд буданд, ки фаъолияти бонкиро рохандозй менамуданд ва хизматхои бонкиро ба муштариён пешкаш мекарданд. Ба акидаи у чунин марказхо асосан амалиёти пулй ва идоракунии амволи ахолиро ба рох мемонданд [11]. Вале мавчуд набудани заминаи хукукй, чихати ичроиши хизматрасонихои бонкй барои бонкдорони он давра мушкилоти зиёдеро ба амал меовард, ки ин боиси нигохдории рушди бозори хизматрасонихои бонкй мегардид.
Бо тафовут аз Гретсия дар Рими ^адим санадхои меъёрй - хукукии сохаи бонкдорй ва муносибатхои пулй мавчуд буданд, ки хизматрасонихои бонкиро ба мисли: пешниходи карз, пардохтхо ва амалиёти депозитиро танзим менамуданд [3]. Аз ин чост, ки номгуи хизматхои бонкй дар Рими ^адим нисбат ба Гретсия бештар буд ва раванди инкишофи бозори хизматрасонихои бонкй зудтар густариш ёфт.
Вобаста ба гуфтахои боло метавонем дарч намоем, ки шаклхои зерини хизматрасонихои бонкй дар Аврупо амал менамуданд ва ташаккул ёфтаанд:
• мубодилаи асъор;
• нигохдории ашёи киматнок, аз чумла воситахои пулй;
• гарав.
Дар Шарк бошад рушди бозори хизматрасонихои бонкй аз огози пайдоиши аввалин кишвархое, ки дар канори рудхонахои Дачла (Тигр), Фрот (Евфрат) ва Нил арзи хастй намуда буданд, сарчашма мегирад. Яъне бозори хизматрасонихои бонкй дар кишвархои кадими осиёй ба монанди: Египет, баъдтар Х,индустон, Чин ва гайрахо ба вучуд омада, инкишоф ёфтааст. Иктисодиёти кишвархои болозикр аз даврони кадим яке аз иктисодиётхои рушдёфта махсуб меёфтанд. Асоси рушди иктисодиёти кишвархои мазкурро тахкикотхо, осори муттафакирон ва ходимони динии он давра ташкил медод. Сарчашмахои илми иктисодии Шарки кадимро метавонем ба 3 соха таксим намоем:
Чин - Конфутсий;
Х,индустон - рисолаи "Арташастра";
Бобулистон - Кодекси шох Х,амураппй.
Пайдоиш ва ташаккули махсулотхо ва хизматрасонихои бонкй дар Чин бо пайдоиши пул, ки такрибан 200 сол пеш аз мелод аст, рост меояд. Бо рушди муносибатхои пулй дар Чин аввалин бонк, бо номи "Идоракунии Jiaozi" ташкил гардида буд [4]. Ташкили муассисаи мазкур имконият дод, ки бозори хизматрасонихои бонкй дар Чин ташкил гардад ва ташаккул ёбад. Х,амчунин яке аз вазифахои асосии ин ташкилот танзим ва идоракунии муносибатхои
пулй дар худуди онвактаи Чин дониста мешуд, ки заминаи мусоидро барои инкишофи махсулотхои бонкй ва хизматрасонихои бонкй фарохам орад. Яке аз мухимтарин ёдгорихои таърихй дар Чин, ки акидахои иктисодиро дар бар мегирифт рисолаи «Гуан-Цзы» (асрхои IV—III пеш аз милод) мебошад. Муаллифони рисолаи мазкур бештар кушиш ба харч додаанд, ки ба синфи коргар гамхорй зохир намоянд ва пешниход намуда буданд, ки синфи коргар бояд аз ханнотон ва муфтхурон химоя карда шавад.
Аксари иктисодшиносони соха Бобулистонро гахвораи тамаддуни чахонй медонанд. Махсусан иктисодшинос ва философи фаронсавй Gustave Le Воп дар рисолаи тахкикотии худ "Таърихи тамаддуни араб" чандин маротиба кайд менамояд, ки Бобулистон маркази фархангй ва илмй буда, асоси ташаккули давлатдориро дар Риму Гретсия гузошт [3,5]. Маълум аст, ки дар асри XVIII - и то замони мо "конунхои Х,амураппй" асоси хукукии он замон ташкил медоданд. Вазифаи асосии "Кодекси Х,амураппй" баъд аз истилогарихои зиёд, таъсиси давлати марказонидашудаи пуркувват ба хисоб мерафт. Бо назардошти хусусияти худудхои азхуднамуда, махсусан мустакилияти ахолй, рушди муносибатхои бозорй (савдо), Х,амураппй мачмуи санадхои меъёрй - хукукиеро тахия менамуд, ки фаъолияти субъектонро дар иктисодиёт танзим ва идора намояд. Таърихан исбот гардидааст, ки дар замони хукмронии Х,амураппй моликияти хусусй дарачаи баланди рушдро сохиб гардида буд. Оид ба ин масъала Уразов С.А. ба он назар аст, ки дар Бобулистони ^адим хамчунин "амалияи бахисобгирии муомилоти пулй дар асоси хуччатхои ибтидой" рохандозй гардида буд, ки аз инкишофёбии муносибатхои пулию - карзй дар ин сарзамин гувохй медихад [11].
Дар Кодекси Х,амураппй шартхои асосие, ки муносибатхои иктисодиро танзим менамуданд, ифода ёфта буд, ки инхоро дарбар мегирифт:
• шартномаи ичора (аренда);
• шартномаи ичораи амвол (бино, киштй, катора ва г.);
• шартномаи шахсй (ичораи амволи шахсй, шартномахои иктисодии гуногун миёни ду нафари алохида ва ё, ки гурухи ашхос);
• шартномаи карз;
• шартномаи нигохдории молу амвол;
• шартномахои шарикй;
• созишномаи мубодила;
• созишномаи супоришй.
Рушди бозори хизматрасонихои бонкй дар кишвархои Шарк аз рушду такомули зерсохторхои иктисодй ва такмили муносибатхои иктисодй сарчашма мегирад. Бо ташаккул ва рушди муносибатхои иктисодй шаклхои нави муносибатхои бозорй ба амал омаданд ва зина ба зина тараккй намуданд. Минчумла бозори хизматрасонихои бонкй низ дар ин замина инкишоф ёфт. Дар кишвархои Шарки наздик бозори хизматрасонихои бонкй низ хусусиятхои хоси худро доро буд ва албатта доираи махдуди хизматрасонихоро дарбар мегирифт. Дар он замон асосан хизматрасонихои зерин аз чониби бонкхо ба муштариён ва корафтодагон пешниход карда мешуд:
• муносибахои карзй;
• пешниходи кафолат;
• амалиёти нигохдории маблагх,о ва дигар молхои киматнок.
Хизматрасонихои мазкур дар хар як кишвари алохидаи Шарк вобаста ба вазъи сиёсй -ичтимой аз хамдигар фарк менамуданд. Масалан дар кишвахое, ки дар минтакаи наздик ба Арабистон вучуд доштанд, амалиётхои мазкур бо риояи гуфтахои ^уръон ва конунхои Шариат рохандозй мегардиданд [5]. Дар Чин ва Х,индустон бошад вобаста ба конунгузорихои амалкунанда рохандозй мешуданд.
Аз огози асри XVI давлатхои аврупой зимнхои нав ба навро забт намуданд ва нуфузи худро дар арсаи чахон боло бурданд. Ва ин омил сабаб гардид, ки иктисодиёти ин давлатхои рушд ёбад. Накши калидиро дар тараккиёбии иктисодиёти Аврупо ширкатхои трансмиллй бозиданд. Зеро ширкатхои мазкур низоми карздихии байналхалкиро ташаккул доданд ва ба ин васили таъсири худро дар иктисодиёти чахонй беш гардониданд. Дар асри XIX таъсири давлатхои аврупой ба иктисодиёти чахон аллакай ба хадди нихой расида буд ва аз тачрибаи ин кишвархо давлатхои дигар ба таври пурра истифода менамуданд. Таъсири сиёсии давлатхои аврупой ба ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй дар чахон низ сабаб гардид ва минбаъд низоми бонкй дар чахон тибки модели бонкдории аврупой инкишоф ёфт. Аммо, бояд зикр намуд, ки худуди имрузаи Чин ва давлатхои Шарки Наздик аз таъсири сиёсй -иктисодии кишвархои аврупой эмин монданд. Метавонем кайд намуд, ки кишвархои Шарки наздик ва Чин то солхои 30-юми асри XX новобаста аз таъсири давлатхои беруна фаъолият менамуданд ва танхо дар асоси таъсири омилхои дохилй рушд менамуданд. Ба омилхои дохилие, ки заминаи рушди иктисодиро дар ин кишвархо таъмин менамуданд, ворид намуда метавонем:
шакли сохтори давлатй;
• сиёсати пешгирифтаи давлат;
• омилхои динй ва коидахои Шариат;
• сатхи тафаккур ва дарачаи маърифати ахолй.
Мавриди зикр аст, ки рушди бозори хизматрасонихои бонкй дар Аврупо идома ёфт ва модели бонкдории он аз чониби давлатхо мавриди истифода карор гирифт. Х,амчунин модели мазкур дар рушди бозорхои молиявии дигар кишвархои чахон таъсири амик гузошт. Модели аврупоии бонкдорй дар Руссия низ ба охистагй мавриди истифода карор гирифт ва дар ин замина аввалин хизматрасонихои бонкй ба вучуд омаданд. Х,ануз аз асрхои XV -XVIII новобаста аз истиклолияти давлатй доштан, дар империяи Рус аз сохти давлатдорй ва тартиби пешбурди иктисодии Аврупо ба таври васеъ истифода менамуданд. Агар ба иктисодиёти муосири Русия ахамият дихем, мебинем, ки аз тачрибаи Аврупо истифода шудааст ва сохтори он ба таври аврупой рохандозй гардидааст. Истифодаи тачрибаи кишвархои аврупой дар ташаккули бозори хизматрасонихои бонкии Русия заминаи мусоид гузошт. Махз ин тачриба барои Русия шароит фарохам овард, ки бозори хизматрасонихои бонкиро ташкил дихад.
Аз маълумотхои таърихй бармеояд, ки ба рушди давлатхои Шарки наздик ва Чин таъсири сиёсй - иктисодии кишвархои аврупой дида намешавад. Зикр намудан ба маврид аст, ки худуди имрузаи Чин ва кишвархои Шарки наздик ба таври алохида ва мустакил сиёсати иктисодии хуро ба рох мондаанд ва бозори хизматрасонихои бонкии онхо низ дар алохидагй тараккй ёфтааст. Махз омили мазкурро сабаби фаркияти куллии модели иктисодии минтакаи Шарки наздик ва махсусан бозори хизматрасонихои бонкй аз кишвархои минтакаи Аврупо медонанд.
Метавон хулоса намуд, ки аз нигохи таърихй бозори хизматрасонихои бонкй дар ду минтакаи чахон ташаккул ёфтааст. Ва раванди ташакули он аз хамдигар вобаста ба таъсири омилхои иктисодй, маданй, фархангй, ичтимой ва гайра фарк менамояд. Яне заминаи мухимро дар рушду такомули бозори хмзастраоинхои бонкй ва махсуотхои бонкй минтакаи Аврупо ва кишвархои Шарки наздик гузоштаанд (расми 1).
Расми 1. Марказхои чахон и и ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй
Новобаста аз ин, метавонем дарч намоем, ки рушди бозори хизматрасонихои бонкй пеш аз таксимоти чамъиятии мехнат, инкишофи истехсолот ва рушди савдои байналхалкй ба миён омадааст. Аммо дар минтакахои Аврупо ва Осиё зудтар ташаккул ва густариш ёфт. Махз аз ин хотир ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй дар минтакахои болозикр мавриди тахкик карор дода шудааст. Зеро дар густариши бозори хизматрасонихои бонкии кишвархои олам таъсири тачрибаи минтакахои мазкур зиёд ба назар мерасад.
Х,амин тавр, тахкик ва пажухиши даврахои таърихии рушди бозори хизматрасонихои бонкй имкон медихад, ки ба чунин хулосабарорй намоем.
Пеш аз хама дар бозори молиявии чахон ду маркази асосй вучуд дошт, ки ташкил ва рушди бозори хизматрасонихои бонкиро фарохам овард. Ба хайси чунин марказхо Аврупо ва Шарки наздик (Ховари Миёна) баромад намуда метавонанд. Дар раванди тахкикот муайян гардид, ки бозори хизматрасонихои бонкии ин минтакахо ба хам алокамандии наздик дошта, дар пайвастагй инкишоф ёфтаанд.
Аввалан, дар ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй дар минтакахои болозикр рушди савдои байналхалкй таъсирбахш арзёбй мегардад. Яъне бо тараккиёбии савдои байналхалкй муносибатхои иктисодй ва савдо миёни ин минтакахо густриш ёфт ва заминаи мусоидро чихати пайдоиши авввалин хизматрасонихои бонкй ба монандй: мубодила, нигохдории маблагхо, пешниходи карз ва гайраро гузошт. Бонкдорони аввалин пулхои минтакаи Аврупоро бо минтакаи Шарки наздик иваз менамуданд ва дар ин асос бозори хизматрасонихои бонкй тахким меёфт.
Дуюм давра ин Асри кашфиётхои географй ва пахнгардии ширкатхои трансмиллй, ки тараккиёбии савдои байналхалкиро асос гузоштаанд, ба хисоб меравад. Бо тараккиёбии фаъолияти ширкатхои трансмиллй санадхои меъёрй - хукукии сохаи савдои байналхалкй низ ташаккул ёфт ва минбаъд муносибатхои иктисодии байналхалкй миёни минтакахои зикргардида тибки онхо рохандозй карда шуд.
Давраи сеюми рушди бозори хизматрасонихои бонкиро метавон дар замони чангхои чахонй донист. Зеро дар замони Ч,анги дуюми чахонй иктисодиёти чахон ба ислохотхои чиддй ниёз дошт ва дар ин замина Хазинаи байналхалкии асъор (ХБА) ташкил карда шуд. Х,амчунин, кишвархои аъзои Хазина ба кароре омаданд, ки аз низоми стандарти тиллой даст кашанд, ки амали мазкур сабаби тагйирёбии куллии самти рушди бозори хизматрасонихои бонкй дар чахон гардид. Дар ин давра муносибатхои иктисодй миёни кишвархои чахон зиёд гардиданд ва шаклхои нави хизматрасонихои бонкй ба вучуд омаданд.
Давраи чоруми ташаккулёбии бозори хизматрасонихои бонкиро метавон замони муосир арзёбй намуд. Махсусан, тахаввулоти техникй, технологй дар бахши бонкдорй ва чахонишавии бозорхои молиявии чахонй дар ин самт накши беандоза доранд.
Дар умум метавонем дарч намуд, ки бо ташаккули иктисодиёти кишвархои аврупой, кисман кишвархои Ховари Миёна ва Чин дар инкишофи муносибатхои пулию карзй дар фахон накши калидй доранд. Бозори хизматрасонихои бонкй бошад дар заминаи тараккиёбии иктисодиёт ва моносибатхои бозорй зина ба зина дар кулли кишвархои олам пахн гардид. Дар шароити муосири иктисодй бошад бозори хизматрасонихои бонкй чй дар Чумхурии Точикистон ва чй дар дигар давлатхо мавкеи мухимро касб намуда, дар тахкими сохахои иктисоди миллй ахамияти беназир дорад. Ташаккули бозори хизматрасонихои бонкй ва рушди пайвастаи у аз фаъолияти густурда ва бенуксони ташкилотхои карзй вобаста буда, онхоро зарур аст, ки вобаста ба равандхои муосири иктисодй кори худро рохандозй намоянд.
АДАБИЁТ
1. Послание Президента Республики Таджикистан уважаемого Эмомали Рахмона «Об основных направлениях внутренней и внешней политики республики» 23.12.2022, г. Душанбе.
2. Воронцов Б.В Банковское кредитование инвестиционных проектов в промышленности: монография / Б.В. Воронцов, А.М. Колесников. - СПБ: СПБГУАП. 2007. - 225с.
3. Гюстав Лебон, История арабской цивилизации/ Изд. МФЦП, 2009г. - 704с.
4. Гаюров Г.Х. Развитие инвестиционной - кредитной деятельности банков в условиях высокого риска [Текст] / Г.Х. Гаюров // Вестник Таджикского национального университета. - 2015. № 2/4 (169) -С.223-226.
5. Керимов, Г.М. Шариат: Закон жизни мусульман. Ответы Шариата на проблемы современности: Г.М. Керимов. -СПб.: «Издательство «ДИЛЯ», 2012. - 512 с.
6. Мамаева Д.С. Об оценке кредитоспособности банковских заемщиков [Текст] / Д.С. Мамаева // Банковское дело. 2016. № 8. С. 34.
7. Маркс К. Капитал [Текст]// К.Маркс, Ф.Энгельс. Соч.2-е изд.-Т. 23.
8. Послание Президента Республики Таджикистан уважаемого Эмомали Рахмона «Об основных направлениях внутренней и внешней политики республики» / Душанбе, 23.12.2022. - [электронный ресурс] - URL: http://president.ti/ru/node/29824
9. Ребельский Н.М. Конкуренция в банковском секторе России [Текст] / А.М. Тавасиев, Н.М. Ребельский. -Москва, 2011.
10. Тавасиев А.М. Банковская система: здоровое развитие и кризисное состояние [Текст] / А.М. Тавасиев // Вестник университета. 2006. № 1 (14). С. 152-167.
11. Уразова С.А. Возникновение и развитие банковских систем/ Уразова С.А.// Финансовые исследования. -№9.-2004.
12. Хикматов У.С. Анализ развития основных показателей банковской системы Республики Таджикистан/ У.С. Хикматов// Вестник (Российско-Таджикский (Славянский) университет). 2019. № 3 (67). С. 41-52.
