CC BY
10
ТДУ 372.8: 658.4
DOI:10.51844-2077-4990-2022-1-223-228
ПРОБЛЕМАХОИ Цонмах;мадов Исфандиёр Тешаевич, омузгори
ТАШАККУЛ ДОДАНИ кафедраи методикаи таълими технологияи
МАФХУМХОИ ФИЗИКЙДАР Донишгоуи давлатии Бохтар ба номи Носири
ТАЪЛИМИ ФИЗИКАИ СИНФИ VII Хусрав(Тоцикистон, Бохтар)
ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ Джонмахмадов Исфандиёр Тешаевич, ФИЗИЧЕСКИХ ПОНЯТИЙ ПРИ преподаватель кафедры методики преподавания ОБУЧЕНИИ ФИЗИКЕ 7КЛАССА технологии БГУ имени Носира Хусрава
(Таджикистан, Бохтар)
PROBLEMS OF Jonmahmadov Isfandiyor Teshaevich lecturer of the
THE FORMATION OF PHYSICAL department of methods of teaching technology of
CONCEPTS IN TEACHING PHYSICS BSU named after Nosiri Khusrav(Tajikistan,
OF THE 7-TH GRADE Bokhtar),Е-mail: [email protected]
Вожа^ои калидй: мафууми физики, далелуои илми, цонунуои физики, назарияуо, робитауои дохилифанМ ва байнифанни, майорат ва малака, муносибати босалоуият, принсипи муттасили, таулил, синтез
Мацола ба масъалаи баланд бардоштани сифати таълими физика, ки такмили методикаи ташаккули мацмуи донишуои физикиро тацозо менамояд, бахшида шудааст. Тазаккур меравад, ки масъалаи мазкур уамон вацт бомуваффацият уал карда мешавад, ки агар омузгорони муассисауои таусилоти миёнаи умуми асосуои назариявии раванди ташаккул додани мафуумуои физикиро донанд ва онуоро татбиц карда тавонанд. Таъкид мешавад, ки дар раванди таълими физика самаранокии азхудкунии мафуумуои асосии физики аз цониби хонандагон хеле мууим аст. Барои аз цониби хонандагон самаранок азхуд кардани мафуумуои физики, зарур аст, ки омузгор раванди дуруст ташаккул додани ташкил намуда, онро идора карда тавонад. Барои бошуурона идора кардани ин раванд, омузгор бояд хусусиятуои асосии онро донад. Дар мацола шаруи бисёри истилоуи "мафуум" аз адабиёти психологию педагоги оварда шуда, тауцицоти муаллифон доир ба методуои гуногуни ташаккули мафуумуои физики ва дигар фануои ба он алоцаманд мавриди таулил царор гирифтааст, инчунин доир ба проблемаи ташаккул додани мафуумуои физики хулосауо оварда шудаанд.
Ключевые слова: физические понятия, научные факты, физические законы, теории, внутрипредметные и межпредметные связи, умения и навыки, компетентностный подход, принцип беспрерывности, анализ, синтез
Статья посвящена проблеме повышения качества преподавания физики, которое требует совершенствования методики формирования совокупности физических знаний. Отмечается, что этот вопрос успешно решается при наличии у учителей средних общеобразовательных учреждений теоретических основ процесса формирования физических понятий и умения применять их. Подчеркивается, что при обучении учащихся физике усвоение ими основных физических понятий очень важно. Для эффективного усвоения физических понятий учащимися необходима правильная организация учителем самого процесса формирования понятий. Для того чтобы учитель сознательно управлял этим процессом, он должен знать его основные характерные особенности и закономерности.
В статье приведено множество толкований термина "понятие" в психологической и педагогической литературе, проведен анализ исследований авторов относительно различных методов формирования физических понятий и понятий других наук, связанных с физикой, а также высказаны выводы по рассмотренным проблемам.
Key words: physical concepts, scientific facts, physical laws, theories, intra-subject and inter-subject connections, hobby and interest, skills and abilities, a competent approach, the principle of continuity, analysis, synthesis, comparison, scientific thinking, conclusions
The article is devoted to the issue of improving quality teaching physics, which requires the improvement of methods for the formation of a body of physical knowledge. It is noted that this issue is successfully resolved if teachers of secondary educational institutions know the theoretical foundations of
the process of formation of physical concepts and are able to apply them. It is emphasized that in the process of teaching physics, the assimilation of basic physical concepts by students is very important. For the effective assimilation of physical concepts by the students, it is necessary that the teacher correctly organizes the process of concept formation. In order for the teacher to consciously manage this process, he must know its main characteristic features and patterns.
The article provides many interpretations of the term "concepts" in the psychological and pedagogical literature, analyzes the authors' research on various methods offorming physical concepts and concepts of other sciences related to physics, as well as conclusions on the considered problems.
Яке аз вазифадои мудиме, ки муассисадои тадсилоти миёнаи умумй бояд дал намоянд, ин таъмини азхудкунии асосдои илмии мачмуи донишдо аз чониби хонандагон мебошад. Баланд бардоштани сифати таълими физика такмил додани методикаи ташаккули мачмуи дониш дои физикиро та;озо менамояд. Масъалаи мазкур он ва;т бомуваффа ;ият дал карда мешавад, ки агар омузгорони муассисадои тадсилоти миёнаи умумй асосдои назариявии раванди ташаккул додани мафдумдои физикиро донанд ва ондоро татби; карда тавонанд. Донистани вазъи муосири ташаккулди дии мафдумдои физикй ва шартдои самаранок азхудкунии ондо аз чониби хонандагон барои муаллифони дастурдои методй ва китобдои дарсии физикаи мактабй аз адамият холй нест, чунки онд о имкон медиданд, сохтори муносиби (оптималии) фанни физика, барномаи таълимии он, пайдарпай й ва бефосила инкишофдидии мафдумдои физик й дар асоси амаликунии робитадои дохилифаннй ва байнифанн й таъмин карда шаванд.
Хдмаи илмдо, аз он чумла физика бо далелдои илмй, мафдумдо, ;онундо ва назариядо сару кор доранд. Барои дамаи илмдо гуруди чунин мафдумдо, ба монанди: мафдумдо оид ба навъи сохтори материяву шаклдои даракат ва додисадои ба он мувофи; (физикй, химиявй, биологй, чамъиятй ва гайрадо), мафдумдои тавсифкунандаи додиса ва хосиятдои чисмдо (масалан, доир ба суръат дар механика, валентнокй ва вазни атомй дар химия) умумй мебошанд. Ч,узъиёти сохтории донишдои илмии нишондодашуда дар мундаричаи фандои таълимии муассисадои тадсилоти миёнаи умумй инъикоси худро ёфтаанд.
Дар мачмуи донишдои дилхо д, аз чумла дониш дои физикй мафдумдо на;ши мудим мебозанд. Ондо дар натичаи тадлили далелдои физикии навкашфшуда ташаккул меёбанд. Тавассути ма чм уи мафдумдои физикй ;онундои физикй та;вият меёбанд. Хдр як ;онуни физикй робитаи байни мафдумдои физикиро ифода менамояд. Бе истифодаи мафдумдои физикй ягон ;онуни физикиро мухтасар ифода кардан гайриимкон аст. Агар мафдумдои физикии мувофи; азхуд карда нашаванд, ;онундои физикй низ азхуд карда намешаванд. Омузиши назарияи физикй низ азхудкунии мафдумдои физикиро та;озо менамояд. Назарияи физикй - ин инкишофи мачм уи мафдумдои физикй мебошад.
Дар раванди таълими физика самаранокии азхудкунии маф думдои асосии физикй аз чониби хонандагон хеле мудим аст. Барои аз чониби хонандагон самаранок азхудкардани мафдумдои физикй, зарур аст, ки омузгор раванди дуруст ташаккул додани ондоро ташкил намуда, онро идора карда тавонад. Барои бошуурона идора кардани ин раванд, омузгор бояд хусусиятдои асосии он, ;онуниятдое ки он итоат мекунад, донад. Мутаасифона, на;шадои таълимии факултети физикаи донишгоддои омузгории Ч,умдурии Точикистон чунин фандоеро дарбар намегиранд, ки донишчуён -омузгорони ояндаро ба масъала дои зикрёфта шинос намоянд. Ин чо парадоксе ба миён меояд: омузгори физика бояд мафдумдои физикиро ташаккул дидад, аммо хусусиятдо ва ;онуниятдои раванди ташаккулди дии ин мафдумдоро намедонад.
Аксари омузгорони физика дангоми ташаккул додани ин ё он мафдуми физикй чузъиёти зеринро ба эътибор намегиранд:
- талаботеро, ки аз чониби хонандагон дангоми азхудкунии ин мафдумдо то баанчомрасии тадсил дар муассисаи таълимй бояд ичро шаванд;
- мафдумдои аввалиндарачаеро, ки дар хонандагон барои бомувафа;ият азхудкунии мафдумдои физикй бояд ташаккул дода шаванд;
- мардиладои асосии ташаккул додани мафдумдои физикй;
- тарздои самараноки ташаккул додани мафдумдои физикй.
Аксари омузгорон он пайдарпаиеро интихоб мекунанд, ки дар китобдои дарсй ва ё дастурдои методиву таълимй аз физика тавсия дода шудаанд, ки он дам бо забони точикй хеле кам аст. Бинобар ин, барои ташаккул додани мафдумдои физикй ва;ти зиёд сарф мешавад,
аммо новобаста ба ин сатди азхудкунии ондо аз тарафи хонандагон ба талаботи барномадои т аълимй ва вазифадои муосири муассисадои тадсилоти миёнаи умумии чумдурй чавобгу нест.
Яке аз шартдои мудими азхудкунии самараноки мафдумдои физикй ин ташаккул додани ш ав;у дав аси хонанд агон ба фанни физика мебошад.
Адамияти шав;у давас барои бомуваффакият азхудкунии асосдои илм дар кордои тадкщотии равоншиносон ва педагогони рус ва хорич асоснок карда шудааст. Дар адабиёти методй [9,с.10] усулдои гуногуни фаъолиятдо доир ба ташаккул додани шав;у даваси хонандагон ба физика, тадлилу баррасй гардидааст ва ондо_имкон доданд, проблемаи асосие, ки дар назди илмдои педагогй истодааст, муайян карда шавад. Ин дар васеъ намудани дачми дониш ва мадорати татби;и он дар фаъолияти амалй зодир мегардад. Хонандагон бояд барои чустучуйи фаврии далли масъала тайёр бошанд. Барои ин хулосабарорй ва муттасилии донишдои хонандагон на;ши мудим мебозад. Дар ин робита фаъолияти омузгорони муассисадои тадсилоти миёнаи умумй ба мусаллад намудани хонандагон бо донишдои ами; ва устувори асосдои илм, ташаккули ходиши доиман такмил додани донишдои худ ва инчунин мадорати муста;илона афзун ва истифодаи ондо дар фаъолияти амалй, бояд нигаронида шуда бошад.
Физика барои ташаккул додани мадорат ва малакадои касбй, фаъолияти эчодкоронаи истифодаи асбобу тачдизоти техникй имкониятдои васеъ дошта, барои самтгирй дар роди пурпечутоби иттилооти илмй ва техникй кумак мерасонад, ташаккули босамари чадонбинй ва шахсияти хонандагонро таъмин менамояд. Бо вучуди ин, имкониятдои нидоят калони физика дар ташаккули шахсият на дама ва;т амалй мегарданд. Ин аз омилдои зиёде вобастагй дорад. Масалан, хонандагони синфи дафт бори аввал ба омузиши физика шуруъ мекунанд ва ба ондо лозим меояд, то мафдумдои нави физикй ва маълумоти нави илмиро дарк намоянд. Албатта, ин барои як ;атор хонандагон мушкилй эчод мекунад. Баъзан мазмуну мудтавои баъзе мафдумдои физикй ба шуури хонандагон бо душворй дарк мешавад, бинобар ин ондо мачбур мешаванд, ки маводи таълимиро ;ориазёд намоянд ва ба ин минвол дар хонандагон шав;у давас ба омузиши физика гум мешаваду муносибати манфй ба фан пайдо мегардад.
Омузиши тачрибаи кори омузгорони муассисадои тадсилоти миёнаи умумии Ч,умдурии Точикистон нишон дод, ки сатди дониши физикии хонандагон ба талаботи чамъияти муосир чавобгу нест. Хонандагон дангоми аз чидати физикй маънидод кардани додисадои табиат ва раванддои на он ;адар мураккабе, ки дар мудити атроф руй медиданд, мушкилй мекашанд ва дангоми ичрои кордои лабораториву амалй ба хатодо род медиданд. Дар ондо малакадои истифодаи воситадои техникй, асбобдои ченкунанда ва ёрирасон ташаккул наёфтааст. Ин аз як чидат ба он вобаста аст, ки омузгорони физикаи муассисадои тадсилоти миёнаи умумй доир ба методикаи ташаккул додани мафдумдои физикй, алалхусус дар синфи дафт дониши кифоя ва маводи методй (ба забони точикй) надоранд.
Методдои гуногуни ташаккул додани мафдумдои физикй ва дигар фандои ба он ало;амандро дар тад;и;оти диссертатсионии худ, муда;;и;он: С.Н. Бабина, А.А. Бобров, С.В. Бубликов, Г.Д. Бухарова, Т.Н. Гнитецкая, Г.Г. Гранатов, А.И. Гурьев, М.Д. Даммер, Ю.П. Дубенский, В.И. Земцова, Л.Я. Зорина, П.В. Зуев, И.С. Карасова, М.П. Ланкина, В.В. Лаптев, Г.А. Ларионова, Р.И. Малафеев, Д.Ш. Матрос, А.В. Петров, А.А. Попова, М.В. Потапова, Н.С. Пурышева, Ю.А. Сауров, М.И. Старовиков, С.А. Старченко, С.А. Суровикина, В.И. Тесленко, Н.Н. Тулькибаева, А.В. Усова, Л.С. Хижнякова, Т.Н. Шамало, О.А. Яворук ва дигарон муоина намудаанд. Дар ин кордо ;онуниятдои асосии раванди азхудкунии мафдумдо аз чониби хонандагон ошкор гаштааст; методдои ташаккул додани мафдумдо тадия гаштаанд; душворй дар азхудкунии мафдумдои фундаменталй ва душвор омухта шудааст; талабот ва меъёрдои азхудкунии ондо, имконияту шартдои бомуваффа;ият азхудкунй ва сабабдои пайдошавии хатодои маъмул ва роддои пешгириашон муайян карда шудаанд.
Тад;и;оти муаллифони фав;уззикр дар тадияи назарияи умумии ташаккули мафдумдои физикй ва татби;и амалии он адамияти калон доранд. Бо вучуди ин ;адар тад;и;оти зиёд доир ба назарияи ташаккули мафдумдо, боз баъзе падлудои методологии ин проблема то дол ба ;адри имкон коркард нашудааст. Аз чумла, проблемаи ташаккул додани мафдумдо дар низомдои гуногуни таълим ба таври пурра коркард нашудааст, ки барои омузгорон махсусан мудим аст, чунки ва;тдои охир зарурати интихоби васеи низомдои педагогии таълим пайдо шудааст, ки яке аз он муносибати босалодият ба таълим буда, омузгор ду;у;и муста;илона интихоби ин низомдоро пайдо мекунад. Бар замми ин, дар стандартдои давлатии тадсилот ба
зарурати тайёр намудани омузгорони физика барои ташаккул додани мафуумуои физикии муосир ди;;ати чиддй дода нашудааст. Ин, алалхусус, ба мафуумуои физикй тааллу; дорад, чунки онуо бо рушди илми физика на тануо тагйир меёбанд, балки бо мундаричаи нав такмил меёбанд. Таук;и;оти методистон доир ба ташаккул додани мафуумуои физикаи мактабй гузаронидашуда, бо назардошти пайдошавии технологияуои муосири таълим ва талаботи чамъияти муосир ислоу ва мукаммал намуданро та;озо менамоянд.
Дар коркарди муаммои ташаккул додани мафуумуои физикй дар хонандагони муассисауои таусилоти миёнаи умумй тау;и;оти А.В. Усова, С.Е. Каменеский, Н.С Пурышева, В.Г. Разумовский, Т.Н. Шамало ва шогирдони мактабуои илмии онуо сауми арзанда доранд. Онуо ба мубрамияти тау;и;оти проблемаи истифодаи компютеруо ва дигар воситауои таълими муосир ди;;ат медиуанд, ки ба рушди фаъолияти таълимй-маърифатии хонандагон дар раванди ташаккулёбии мафуумуои физикй мусоидат менамояд. Бинобар ин, чустучуйи роууои такмилдиуии раванди ташаккул додани мафуумуои физикй дар хонандагони муассисауои таусилоти миёнаи умумй ва донишчуёни муассисауои олии педагогй яке аз муаммоуои мубрами илми психологй-педагогй ва методй бо;й мемонад.
Таулили тау;и;оти ба муаммои ташаккул додани мафуумуои физикй бахшидашуда, аз чумла ташаккул додани мафуумуои механика дар хонандагони синфи уафт нишон медиуанд, ки яке аз сабабуои асосии ба ташаккул додани мафуумуои илмй дар таълими физикаи синфи уафт монеъшаванда - ин мавчуд набудани коруои илмй, илмй-методй, тавсияуои методии ба проблемаи мазкур бахшидашуда бо забони точикй мебошад. Зарурати ташаккул додани мафуумуои физикй дар синфи уафти муассисауои таусилоти миёнаи умумй бо назардошти оянда такмил ёфтани шакл ва методуои таълиму тарбияи хонандагон, баланд бардоштани савияи дониши онуо, муносибати босалоуият баури уалли проблемаи муоинашаванда сабаб мегардад.
Халли муаммои ташаккул додани мафуумуои физикй дар синфи уафти муассисауои таусилоти миёнаи умумй тиб;и принсипи муттасилй имконият медиуад, ки сифати азхудкунии маводи барномавй баланд бардошта шавад ва ин ба инкишофёбии шав;у уаваси хонандагон ба физика мусоидат менамояд.
Коркарди номукаммали чанбауои гуногуни муаммои ташаккул додани мафуумуои физикй дар назария ва амалияи таълим барои уалли ин проблема уангоми омузиши физикаи синфи уафт таъсири манфй мерасонад.
Дар хонандагон ташаккул додани мачмуи мафуумуои илмй - яке аз чузъиёти асосии азхудкунии мачмуи донишуои илмй мебошад. Хар як фанни таълимй, аз чумла физика низ мачмуи мафуумуои асосии илмии ба уам ало;амандро дарбар мегирад, ки ба азхудкунии он сифати донишуои физикии хонандагон вобаста мебошад.
Азхудкунии мафуум ба раванди фаъоли фикрронии хонандагон, аз чумла ба чунин амалиёти фикрй, ба монанди таулил ва синтез, му;оиса ва ;иёс ало;аманд аст. Дар навбати худ мафуум асоси тафаккури илмиро ташкил медиуад. Мафуум уамчун шакли тафаккур ва уамзамон чун раванду натичаи тафаккури назариявй уамчун воситаи дарккунии во;еъият хизмат мекунад.
«Тафаккур доимо дар пирамидаи мафуум уаракат мекунад», - навишта буд, психологи муосир Л.С. Виготский [3, с.20]. Ягон фикр ва мулоуизаро бе истифодаи мафуумуо баён намудан гайриимкон аст. Бинобар ин, уар ;адаре ки хонандагон мафуумуои зиёдро азхуд намоянд ва дар онуо ин мафуумуо ташаккул ёфта бошад, уамон ;адар фикррониву мулоуизаронй ба онуо осон аст ва тафаккури эчодии эшон инкишоф меёбад.
Бо баёни фикруои боло ауамияти ташаккул додани мафуумуои физикй дар мактаббачагон маудуд намегардад. Он барои таълими политехникй - дар назария ва амалияи истеусолоти муосир мууим аст. Азхудкунии тачуизот ва принсипи амали асбобуо, мошинуо, тачуизоти техникй, моуияти равандуои технологй - уамаи ин ба азхудкунии мачмуи мафуумуо ало;аманд аст. Бинобар ин, ташаккул додани мачмуи мафуумуо - яке аз вазифауои мууими таълими физика дар муассисауои таусилоти миёнаи умумй ба уисоб меравад.
Мафуум чист? Савол беманти; менамояд, чунки дар уаёти уарруза, фаъолияти амалй ва раванди таълими хонандагону донишчуён уама ин ё он мафуумуоро кор мефармоем, вале доир ба мазмуни он фикр намекунем. Суубат бо омузгорони физикаи муассисауои таусилоти миёнаи умумии чумуурй нишон дод, ки бештари онуо мундаричаи мафуумуоро тавсифу тасниф карда наметавонанд ва ин уайратовар нест, чунки на дар муассисауои таусилоти миёнаи умумй, на дар муассисауои таусилоти олии педагогии чумуурй ва курсуои такмили ихтисос ин масъала омухта намешавад. Аксарият мафууми додашударо истифода намуда, фикр мекунанд, ки барояшон ва
ба дигарон мазмуни он низ фадмо аст. Дар асл бошад, масъалаи модияти мафдум хеле мураккаб аст [6]. То дол байни файласуфон, психологдо ва мантикшиносон оид ба саволи мафдум чист фикри ягона вучуд надорад.
Дар адабиёти рав о ншиносй ва омузишй шарди бисёри истилоди мафдум мавчуд аст. Дар психология мафдум - яке аз шаклдои мантики тафаккур, сатди олии хулосабарорй, ки ба тафаккури лафзй-мантикй хос аст, тасниф шудааст.
Дар фалсафа мафдум дамчун яке аз шаклдои инъикоси олам дар тафаккур, ки тавассути он модияти додисадо, раванддо дарк карда мешавад, тарафдо ва нишонадои мудими ондо хулосабарорй карда мешаванд, тасниф шудааст.
Дар мантик мафдум чун шакли тафаккур тасниф шудааст, ки ашёдоро бо нишонадои асосиашон инъикос мекунад [4,с.7].
Мафдум яке аз шаклдои асосии дарки илмй мебошад. Мафдумро тартиб дода, илм дар ондо ашёдо, додисадо ва раванддои омухташавандаро инъикос мекунад. Масалан, илми физика чунин мафдумдоро ба монанди «даракати механикй», «лаппиш» ва гайрадо тартиб додааст.
А.В. Усова дар рисолаи «Ташаккули мафдумдои илмии хонандагон дар раванди таълим» ба мафдум чунин таъриф медидад: «мафдум донишдои асосии хосиятдои ашёдо ва додисадои олами атроф, дониши асосии робитадо ва муносибати байни ондо мебошад» [8, с. 12]. Дар рисолаи мазкур муаллиф дамаи гуфтадои болоро чамъбаст намуда, ба хулосае меояд, ки «мафдум - категорияи багоят мураккаби мантикй ва гносеологй мебошад». Ин натичаи баъзе аз мардиладои инкишофи донишдои мо оид ба ин ё он объекти олами материалй мебошад. Мафдуми ба вучуд омада, аллакай худ объекти маърифат карор мегирад. Дар баробари ин мафдум - яке аз шаклдои тафаккур ва дар ин маъно он дамчун аслида (восита)-и маърифат баромад мекунад» [8, с. 11].
Тарзи ягонаи ташаккул додани мафдумдо дар раванди омузиши фан мавчуд нест. Ташаккул додани ондо дар шуури хонандагон бо методдои гуногун амалй мегардад, ки фаъолияти фикрронии мураккабро дар азхудкунию хулосабарории лафзй-назариявй, хулосадо аз навъдои гуногуни озмоиши физикй ва гайрадоро такозо менамояд.
Тадлили адабиёти психологию педагогй ва тадкикоти мо имкон дод, то мардиладои зерини ташаккул додани мафдумдои физикиро дар хонандагони синфи дафти муассисадои тадсилоти миёнаи умумй чудо намоем [8,с.11]:
— чудокунии нишонадои мудими мафдум;
— мушаххас намудани нишонадои мафдум;
— маддудияти ин мафдум аз мафдуми пештар омухташуда;
— баркароркунии робита ва муносибати ин мафдум бо мафдумдои дигар;
— истифодаи мафдум дар далли масъаладои таълимй-дарккунй ва амалй.
Дар раванди ташаккул додани мафдумдо донистани мазмуни он адамияти мудим дорад.
Тадлили адабиёти методй, матбуоти педагогии даврй, тачрибаи кори омузгорони физикаи муассисадои тадсилоти миёнаи умумии чумдурй нишон медидад, ки дар кордои [1, 2, 5 ва f.] кушиши муаллифон барои коркарди методикаи ташаккул додани мафдумдои физикй дар синфдои ибтидой дида мешавад. Дар кори [2] бошад, муаллиф имконияти шиносоии хонандагони синфдои ибтидоиро бо чузъиёти физика муайян месозад ва роддои амалишавии ин имкониятдоро дар дарсдои табиатшиносию география ва дангоми ташкил ва гузаронидани кордои берунисинфй нишон медидад. Аз руйи проблемаи ташаккул додани мафдумдои физикй дар синфи дафти муассисадои тадсилоти миёнаи умумй то дол тадкикоти пурраву мукаммал мавчуд нест.
Хдмин тавр, тадлили адабиёти фалсафй, мантикй, психологй, педагогй, методй, матбуоти даврй, тачрибаи кори омузгорони физикаи як катор муассисадои тадсилоти миёнаи умумй имкон медиданд, ки чунин хулосадо барорем:
— барои самаранок, устувор ва амик ташаккул додани мафдумдои физикй дар синфи дафти муассисадои тадсилоти миёнаи умумй захираи донишдои физикии хонандагонро аз синфдои ибтидой истифода намудан лозим аст;
— ташаккул додани мафдумдои физикй дар синфдои поёнии муассисадои тадсилоти миёнаи умумии чумдурй доло ба дукми анъана ва ба системаи кори таълимию тарбиявии дар як муассисаи таълимй ва дар омузгори синфдои ибтидой надаромадааст. Омузгорони фанни табиатшиносй дар дарсдояшон хеле кам мисолдое меоранд, ки истифодаи конундову додисадои физикй, инчунин замимадои техникии ондоро дар истедсолоти мудити атроф инъикос намоянд;
- доир ба проблемаи ташаккул додани мафуумуои физикй дар синфи уафти муассисауои таусилоти миёнаи умумии чумуурй то ба уол тау;и;оти мукаммалу махсус гузаронида нашудааст, уол он ки уалли проблемаи мазкур дар асоси принсипи муттасилй барои баланд бардоштани сифати азхудкунии мафуумуои физикй дар синфуои болой мусоидат менамояд. Доир ба ин проблема ба забони точикй маводи хеле кам нашр шудаанд;
- дар мачмуауои методй, ма;олоти олимони донишгоууои омузгорй, мачаллауои методй, васоити таълимию методии солуои охир нашршуда кушиши муаллифон барои коркарди методикаи ташаккул додани мафуумуои физикй дар синфуои уафт ба назар мерасанд, аммо ин проблема ба тари;и махдуд ва яктарафа уал гардидаасту дар он системанокй ба назар намерасад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бегимов, Х.Х. Истифодаи донишуои физикии синфуои поёнй дар дарсуои физикаи синфуои 7-8/ Бегимов, Х.Х. //Маърифати омузгор.- 2008.- №4, - С. 31-32.
2. Бегимов, Х.Х. Мачмуи кор бо мактаббачагони хурдсол доир ба шинос кардани онуо бо чузъиёти физика. (Дастури методй). / Бегимов, Х.Х. - Душанбе: ДДОТ, 2007.-50 с.
3. Выготский Л.С. Избранные психологические исследования/Л.С. Выготский.- М.: АПН РСФСР, 1956.- 520 с.
4. Гетманова, А.Д. Учебник по логике / А.Д. Гетманова.- М. ЧеРО, 1997. - 304 с.
5. Мирзоев, Б. Рочеъ ба таълими физика дар мактабуои Точикистон (мувофи;и консепсияи нави мактаб). / Б. Мирзоев //Маърифат.-1996.- №3-4.-С.48-53.
6. Попов, Н. П. Определение понятий/Н.П.Попов. - Л.: Ленингр. ун-т, 1954. - 77 с.
7. Сохор, А.М. Логическая структура учебного материала: вопр. дидакт. / Сохор А.М. под. ред. М.А. Данилова. - М.: Педагогика, 1974. - 192 с.
8. Усова, А.В. Формирование у школьников научных понятий в процессе обучения/ А.В.Усова.
- М.: Педагогика. 1986, - 176 с.
9. Шаров, Ю.В. Осознание учащимися значимости знаний - условие формирования их познавательных интересов. / Ю.В.Шаров, Э.М. Кузмин//Советская педагогика.-1974.- №6, -С. 41-49.
10. Щукина, Г.И. Проблема познавательного интереса в педагогике /Г.И.Щукина -М.: Педагогика, 1971, - 351 с.
11. Ч,онмаумадов, И.Т. Мафуум уамчун чузъи асосии донишуои физикии хонандагони муассисауои таусилоти миёнаи умумй/ Ч,онмаумадов И.Т. // Паёми Донишгоуи миллии Точикистон.- 2021.- №6(205)- С. 265-272.
REFERENCES:
1. Begimov, H.Kh. The use of physical knowledge of elementary grades in physics lessons of grades 78. / Begimov, H.Kh. "Educator education", 2008, No. 4, - P. 31-32
2. Begimov, H.Kh. A set of work with younger students to present them with the details of physics (Methodical instruction). / Begimov, H.Kh. - Dushanbe: TSPU, 2007, - 50 p.
3. Vygotsky, L. S. Selected psychological essays. / Vygotsky, L. - M .: 1956
4. Getmanova, A.D. Logic textbook. / Getmanova, A.D. - M. Chero, 1997. - 304 p.
5. Mirzoev, B. Teaching physics in schools in Tajikistan (according to the new school concept). / Mirzoev, B. «Education», 1996, No. 3-4, P. 48-53
6. Popov, N. P. Definition of concepts. - L .: Leningrad University, 1954. - 77 p.
7. Sohor, A.M. Logical structure of educational material: question. didact. / Sohor, A.M. under. ed. M.A. Danilova. - M .: Pedagogy, 1974. - 192 p.
8. Usova, A.V. Formation of scientific concepts in schoolchildren in the learning process. / Usova, A.V. - M.: Pedagogy. 1986, - 176 p.
9. Sharov, Yu.V. Awareness student the significance of knowledge is a condition for the formation of their cognitive interests. / Sharov, Yu.V., Kuzmin E.M. Soviet pedagogy , 1974, No. 6, - P. 41-49.
10.Schukina, G.I. The problem of cognitive interest in pedagogy. / -M.: Pedagogy, 1971, - 351 p. 11.Jonmahmadov, I.T. The concept as an element of physical knowledge students. / Jonmahmadov, I.T. // Bulletin of the Tajik National University, No. 6 (205) - Dushanbe. 2021.- P. 265-272.
