CC BY
5Tajik literature of XVI-XIX and the beginning of the XX century. The works of Kh. Mirzozoda takes an importance place among these researches and he started researches works on the articles about the creation of Siddiqi Ajzi and Ahmad Donish. His books and articles basically dedicated to the research of the history of Tajik literature of XVI-XIX and the beginning of the XX century and general analysis on peculiarities of literary genre and literary circle as well.
Key words: research, literature, monograph, essay, genre, ghasel, literary cirle.
Сведения об авторе: Худойдодов Аъзам Овлододович - кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университетета им. С. Айни, e-mail: Khudoidodov59@mail.ru
Information about the author: Khudoidodov Azam Ovlododovich - Ph.D. in Philology, docent of Tajik Literature Chair, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, e-mail: Khudoidodov59@mail.ru
УСУЛ^ОИ ТАФСИРИ ДОХИЛИ ДАР ШАР^И «ЧАВО^ИР-УЛ-АСРОР»-И
КАМОЛУДДИНИ ХОРАЗМИ
Тоцибой Келдиёров
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров
Тавзеду ташреди матолиб ва афкори суханварон ба воситаи таълифоти худи онон аз бедтарин усул ва шеваи баён ва расидан ба умки андешаи муаллифон аст, ки имкон медидад матлаб дуруст ва дадафманд бозгу карда шавад.
Шоредон ва алокамандони маснавй дар масъалаи шарду тавзеди афкори Мавлоно Чдлолуддин назари мухталиф доштанд ва аз ин ру дар маънидоди андешадои у аз равзанадои гуногун нигод мекарданд. Табиист, ки дар шоред ба ин масъала назари хешро дорад ва аксари шоредон кушиш кардаанд, ки афкори Мавлоноро аз даричаи тафаккури Ибни Арабй шарду тавзед диданд. Ин аст, ки масъалаи шарду гузориши афкори ирфонии Мавлоно аз бадсноктарин масоили маърифати афкори ин суханвари баландпоя карор гирифта, мудаккикон ва пажудишгарони муосири мавлавипажудро ба баёни андешадои мухталиф водоштааст. Чунонки маълум аст, мудимтарин шуруди «Маснавии маънавй» дар сарзамини Х,инд таълиф гардида ва шоредони ин минтака аксаран афкору орои Мавлоноро аз дидгоди ирфони Мудиддин ибни Арабй шарду тафсир кардаанд. Мудимтарин шуруди дар кишвари Хинд таълифгардидаи Валимудаммади Акбарободй, Бадрулулуми Лакднавй, Мир Нуруллоди Адрорй ва дигарон мадз ба хотири он ки аз дидгоди Ибни Арабй таълиф гардидаанд, мавриди таваччуди мудаккикони муосири эронй карор нагирифта ва ин хасисаро аз навокиси шуруди диндй донистаанд. Имруз аксари мудаккикони мавлавипажуди муосири эронй кушиш ба харч медиданд, ки дамин дамодангидои байни афкори Мавлоно Румй ва Ибни Арабиро нодида бигиранд, аммо дакикат он ат, ки байни афкори ин ду шахсияти бузурги олами ирфон иртиботу дамохангидое низ эдсос мегардад.
Камолуддини Хоразмй низ мисли аксари шоредони маснавй бар он назар аст, ки Мавлоно Чдлолуддин аз афкору таъолими Мудиддин ибни Арабй бадрадо бардошта ва ин бадрабардоридо на тандо дар маснавй, балки дар офаридадои дигари Мавлоно низ мушодида мегардад. Чунончи, у дар «Ч,аводир-ул-асрор» ин нуктаро баён медорад, ки Мавлоно чанд муддат дар Димишк бо Ибни Арабй, Садруддини ^унавй, Авдадуддини Кирмонй мусодибат ва мучолисат дошта ва ондо асрору дакоики зиёдеро бо якдигар дар миён гузоштаанд:
"...дигар вакте ки Хазрати Худовандгор дар мадрусаи Димишк чанд муддат бо маликулорифин, муваддиди мудаккики комилулдол вал кол Шайх Мудиддини Арабй ва сайидмашоих вал мудаккикин шайх Саъдуддини Хамавй ва зубдатулсоликин, амдатулмашоих Усмонуррумй ва муваддиди мудаккик, орифи комил, факири раббонй, Авдадуддини Кирмонй ва маликулмашоих вал мудаддисин шайх Садруддини К^унавй судбат фармудаанд ва дакоику асроре, ки шарди он туле дорад, бо дамдигар баён карда ва ризвонуллоду алайдим ачмаин"(1, 133).
Шабодат ва монандидои афкори Мавлоно ва Ибни Арабиро дар «Ч,аводир-ул-асрор»-и Хоразмй, махсусан дар бахши чоруми маколоти дадгонаи муаллиф, ки ба муносибати шарди порае аз абёти маснавй дар бораи дазароти хамс, инсони комил ва ташбеди офариниш ба дуруфи олиёт, олами аъёни собита ва асмои сифоти илодй ва м.и. баён мекунад, ба хубй метавон
303
мyшодида намуд, ки чумла баргирифта аз андешадо ва орои Ибни Арабй бyда, ин нyктаро мо дар мавриди дигар баррасй ходем кард. Аммо он чи ин чо меходем мавриди бадс карор дидем, масъалаи шарди абёти «Маснавии маънавй» бо кyмаки осори худи Мавлоно аст, ки ин усулро бо истилоди «тафсири дохилй» номзад кардаем, зеро яке аз бедтарин роду усули шарду тафсири афкори пуррамзу рози худовандгори маснавй, ки хонандаро ба маърифати ростини андешадои Мавлоно раднамун мекунад, шард ба воситаи осори худи Мавлоност.
Мутолиа ва ошной бо шарди Хоразмй нишон медидад, ки y барои тафсиру шарди матолиб аз маснавй, ва махсусан газалиёти Шамс бадрадои фаровон бурдааст. Дар шарди Хоразмй кариб садифаеро наметавон дарёфт, ки дар он шоред аз газалиёти «Девони кабир» ва ё абёти дигари маснавй истишдод наёварда бошад. Худи шоред дам дар мавриди касрати истишдод чустанаш аз абёти дигари Мавлоно дар мукаддимаи шард чунин баён доштааст:
«... Ва ман банда дар шарди дар калима аз он чидат истишдод ба абёти дазрати Мавлавй куддиса сирруду кардам, то шаммае аз риёзи камолоти y ба машоми чонат расида бошад.» (l, 34). Х,арчанд шоредони дигари маснавй пас аз Хоразмй низ аз ин усул, яъне шард ба воситаи осори худи Мавлоно истифода кардаанд, вале дар ин миён Хоразмй аз пешкисватон мадсуб мегардад ва ин усул аз боризтарин равиши кори y будааст. Зеро Хоразмй пеш аз он ки даст ба шарду тафсири каломи Мавлоно занад, дамчун донандаи хуби ашъори Мавлоно ва румузи ирфонии маснавй дар миёни мардум маъруф гашта буд ва датто барои шарду тафсири абёти алодидаи маснавй аз дуру наздик ба y мурочиат мекарданд. Зеро ончунонки худи шоред дар мукаддимаи шард таъкид мекунад, ки «.аз овони туфулият... рагбати тамом ба абёт ва ашъори маснавии дазрати Мавлавй куддиса сирруд доштам» (l, l7) ва дамчунин ин нукта, ки фармонравоёи замони y ва махсусан «Хоразмшоди аъзам Носириддин Абулманокиб Шодзода Ибродим Султон» (l, 20) ва «амири мардуми магфур Fиёсиддин Абулфатд Шодмалик бадодур» (l, 20) ба маснавии Мавлоно унсу иродат доштаанд, аз мудимтарин авомиле мадсуб мегарданд, ки алокамандии Камолуддини Хоразмиро на тандо ба «Маснавии маънавй», балки ба соири осори Мавлоно, аз кабили «Фидй мо фидй» ва «Девони кабир» низ нишон медиданд. Бахусус, «Девони кабир» мавриди омузиш ва нигариши доимии шоред будааст ва y кyшидааст, ки барои тасдили порае аз укда ва румузи абёти алодидаи маснавй аз он бадра бардорад ва матлабдои Мавлоноро шард дидад. Ин усул аз пуркорбурдтарин шеваи кори содиби «Ч,аводир-ул-асрор» аст, ки беш аз дар усули дигар мавриди писанди y будааст. Тааммул дар паднои шарди «Ч,аводир-ул-асрор» нишон медидад, ки шоред бештар аз дама 'Тазалиёти Шамс" ва девони Хокониро хуб мутолиа карда ва дар овардани абёти шодид аз ин ду девон мадорати комил нишон додааст. Х,аммонандидои фикрие, ки шоред байни маснавй ва газалиёти Шамс дарёфтааст, минбаъд мавриди таваччуди шоредони дигар низ карор гирифтааст. Барои мисол «Х,икояти амир ва гуломаш, ки намозбора буд ва унси азим дошт дар намоз ва муночот бо Х,ак» (l, 1616)-ро мавриди баррасй карор медидем:
Амиреро дангоми садар ба даммом эдтиёч афтод ва гуломеро, ки Сунгур ном дошт овоз дод то лавозими даммомро бардорад ва Уро дамродй кунад. Радгузарашон аз дари масчиде афтод. Чун бонги даъват ба намозро шуниданд, Сункур аз хочааш ходиш кард, то ин ки каме уро мунтазир бошад. Сункур барои адои намоз дохили масчид рафт, намоз тамом шуд ва дама берун омаданд, аммо аз Сункур дараке набуд. Хоча пас интизории зиёд дилгир шуд ва садо дод: Эй Сункур, чаро берун намеой? Сункур гуфт: Эй хоча, домангире дорам, ки маро берун омадан намегузорад! То дафт навбат хоча такозо кард ва Сункур дамон чавоб мегуфт. Хочааш гуфт: Дар масчид касе нест, он кист, ки туро берун омадан намегузорад? Гуфт: Он касе, ки туро намегузорад дар масчид дарой ва тоати уро ба чой биёрй, дамон кас маро берун омадан намегузорад!
Ин дикоят дар мачмуъ аз 21 байт иборат аст, вале Хоразмй зимни шард тандо панч байти онро ба истишдод меоварад, ки калиди маънй бар он гузошта шудааст. Мавлоно чавоби Сункурро дар мавриди сабаби аз масчид берун наомаданаш чунин баён кардааст: Гуфт: Он кас, ки туро баст аз бурун, Баста аст у дам маро андар дарун (1, 1617).
Маълум аст, ки ин байт ва дар мачмуъ дикояти мазкур маънии ирфонй дошта ва максад аз он баёни ин нукта аст, ки дамнишинию дамсудбатй ва дамродии чисмонй наметавонад боиси такарруби рудй ва равонй гардад. Бисёр иттифок меафтад, ки ду нафар дар канори дам зиндагй ба сар мебаранд, вале аз мартабаи рудии дамдигар гофил мемонанд. Он амир дам наметавонист, ки долати рудии гуломи худ Сункурро дангоми адои ибодати Х,ак дарк кунад. Аз ин ру, дар байни ондо дичобе вучуд дорад, ки ондоро ба унвони ду гуруд аз дамдигар чудо кардааст. Хоразмй барои шарду тавзеди ин маънй газали зеринро аз «Девони кабир» ба истишдод меоварад, ки хеле мувофик буда, гуё аз забони Сункур гуфта шуда бошад:
Ин чо касест пиндон домони ман гирифта, Худро сипас кашида пешони ман гирифта. Ин чо касест пиндон, чун чону хуштар аз чон, Боге ба ман намуда, айвони ман гирифта. Ин чо касест пиндон дамчун хаёл дар дил, Аммо Фуруги руяш аркони ман гирифта. Чун гулшакар ману y дар дамдигар сиришта, Ман хуи y гирифта, y они ман гирифта. Дар чашми ман наояд хубони дар ду олам, Бингар хаёли хубаш мижгони ман гирифта. Ман хастадил ба олам, дармони кас надидам, То дарди y бидидам, домони ман гирифта. Ту низ дилкабобй, дармон зи дуд ёбй, Дар гирди дард гардй, фармони ман гирифта. Бишкан тилисми сурат, бингар ба чашми сират, То шарку гарб бинй султони ман гирифта. Табрез! Шамси динро бар чархи он бибинй, Ишроки нури руяш кайдони ман гирифта (1, 1617).
Шореди маснавй ^рими Замонй ба накл аз китоби «Маъохизи кисас ва тамсилоти маснавй» сарчашмаи матолиби мазкурро баргирифта аз китоби «Фидй мо фидй»-и Мавлоно медонад. Ин нукта дар «Фидй мо фидй» чунин омадааст:
«Дар замони Мустафо (с) кофареро гуломе буд мусалмон, содибгавдар. Садаре худовандгораш фармуд, ки тосдо баргир, ки ба даммом равем. Дар род Мустафо (с) дар масчид бо садоба ризвонуллоди алайдим намоз мекард. Fyлом гуфт: Эй хоча, лиллоди таъоло, ин тосро ладзае бигир то дугона бигзорам, баъд аз он ба хидмат равам. Чун дар масчид рафт, намоз кард, Мустафо (с) берун омад ва садоба дам берун омаданд. Fyлом тандо дар масчид монд. Хочааш то ба чоште мунтазир ва бонг мезад, ки «эй гулом, берун ой». Гуфт: Маро намедиланд. Чун кор аз дад гузашт, хоча сар дар масчид кард, то бибинад, ки кист, ки намедилад. Ч,уз кафше ва сояе кассе надид ва кас намечунбид. Гуфт: Охир кист, ки туро намедилад, ки берун ойй? Гуфт: Он кас, ки туро намегузорад, ки андарун ойй. Худ кас уст, ки ту уро намебинй» (2, дафтари З, сад. 77б).
Нуктаи мудими ирфонии дигаре, ки дар ин дикоят баён гардидааст, он аст, ки Мавлоно мегуяд: Инсон то аз худ гусаста нагардад, дар зоти У иттисол наёбад, то бо хеш аст, аз У бегона аст, то аз худ бегона нашавад, бо дуст ошно нагардад. Барои тавзеди ин матлаб Хоразмй боз дам аз «Девони кабир» газалеро зикр мекунад:
Ба гуши дил ба нидонй расид радмати кулл, ^ дарчи ходй мекун, вале зи мо магсул. Ту они мову ман они ту дамчу дидаву руз, Чаро равй забари ман ба дар галиту гутул. Бигуфт дил, ки буридан зи ту чи гуна бувад, Чигуна бе зи дудулзан кунад гирев дудул? Дама чадон дудуланду туй дудулзану бас, ^чо раванд зи ту чунки бастаанд субул. Ч,авоб дод, ки худро дудул шиносу мабош, Гаде дудулзану годе дудул, ки орад зул. Начунбад ин тани бечора то начубад чон, ^ то фарас биначунбад бар y начунбад чул(1,1617).
Чунонки ба назар мерасад, Хоразмй барои шарду тавзеди дикояти фавк аз «Девони кабир» ду газалро зикр кардааст, ки дар мачмуъ барои маърифати маънии матлуб кумак мекунанд. Гузашта аз ин, ин матлаб баёнгари он аст, ки Хоразмй аз донандагони хуби осори Мавлоно, бахусус «Девони кабир» будааст, вагарна чи гуна метавонист, барои шарди он якбора ду газалеро аз Мавлоно зикр кунад? Хоразмй дар ин замина бештар аз дар шоредони дигари маснавй муваффак шудааст, ки матолибро таавассути осори худи Мавлоно шарду маънидод кунад.
Низ, зимни шарди байти маъруфи «Тан зи цону цон зи тан мастур нест, Лек касро диди цон дастур нест»- газали зеринро аз «Девони кабир» меорад:
Дар хушй, к-он фавт шуд аз ту мабош андудгин, K-он ба навъи дигар ояд суи ту, медон якин. Не хушй мар тифлро аз доягону шир буд,
Чун бурид аз шир омад он зи хамру ангубин?!. Ин хушй чизест пиндон, к-ояд андар накшдо, Гардад аз дукка ба дукка дар миёни обу тин. Лутфи худ пайдо кунад дар оби борон ногадон, Боз дар гулшан дарояд, сар барорад аз замин. Гад зи роди об ояд, гад зи роди нону гушт, Гад зи роди шодид ояд, гад зи роди аспу зин. Аз паси ин пардадо ногод рузе сар кунад, Ч,умла бутдо бишканад, он гад на он монад, на ин. Тарсам аз фитна вагарна гуфтанидо гуфтаме, Шад зи ман хуштар бигуяд, ту мадил фитроки дин(1, 362). Еазали мазкур бо андаке тафовут дар «Девони кабир» - чопи устод Бадеуззамони Фурузонфар (чилди 4, газали 187) омада, масъалаест, ки ба байти «Сирри манн аз нолаи ман дур нест, Лек касро диди цон дастур нест»- ва дамчунин байти дар фавк ишорагардида, ки маънии умумии баёни масъалаи иртиботи руду равон ва танро фаро мегирад, иртибот дорад. Ин матлаб бори дигар моро ба он натича мерасонад, ки ба воситаи осори худи Мавлоно шарду тафсир додани афкори ирфонии вай маърифатгарро аз дар гуна тардид ва гумону шак эмин мегардонад.
Усули дигари кори шоредро шард додани матолиб ба воситаи абёти худи маснавй ташкил додааст. Бо истифодаи ин шева агар шоред аз як тараф пайванд ва иртиботи кавии афкори Мавлоноро нишон дода бошад, аз тарафи дигар, арзиши илмии шардро хеле боло бардоштааст. Дар пайвастагй густариш додани афкори ирфонии Мавлоноро Хоразмй аз ибтидои шард дамчун як усули махсуси фаъолияти шарднигории хеш карор дода ва дануз дангоми таълифу тадвини мукаддимаи гаронсанги хеш аз ин шева ба таври васеъ истифода кардааст. Чунончи, дангоми шарди истилоди «вакт» пас аз овардани назарияи ирфонй дар бораи ин истилод як байти маснавиро ба истишдод меоварад:
«Мурод аз «вакт» долест, ки солик дар замони дозир бар он дол бошад. Пас агар дар сурур бошад, вакти у сурур аст ва агар дар дузн бошад, вакти у дузн аст. Чунонки мефармояд куддиса сирруду, маснавй:
Бошад ибн-ул-вакт суфй, эй рафик, Нест фардо гуфтан аз шарти тарик» (1,108) Низ дангоми ташреди истилоди ирфонии «курб», ки дар маколаи дуюми мукаддимаи шард омадааст, аз маснавии шариф барои таквият ва ташреди матолиби ирфонй абёти зерро аз дафтари сеюми маснавй (абёти 704-707) накл мекунад: Курби халку ризк бар чумласт ом, Курби вадйю ишк доранд ин киром. Лек курбе даст бориз шедро, Ки аз он набвад хабар мар бедро. Шохи хушку тар кариби офтоб, Офтоб аз дар ду кай дорад дичоб. Лек ку он курбати шохи таре, Ки симори пухта аз вай мехурй? (1, 116). Чунонки мушодида мегардад, шоред бо ин род мусталедотеро, ки бо дарунмояи маснавй иртиботи танготанг доранд, мавриди ташред карор додааст, ки барои дарку маърифати румузи маснавй хеле судманданд. Хоразмй дар поёни маколати сеюми мусаммо ба «Фи табоюни машориби арбоби-л-хол ва табоъуди маротиби асхоби-л-камол» (Дар баёни машраби арбоби дол ва мартабаи волои асдоби камол»), ки дар он дар бораи ихтилофи байни тоифаи арбоби завку кулуб ва толибони мушодидаи чамоли Х,ак дар идроки маърифати Х,ак сухан ронда, ба натичае мерасад, ки ихтилофи сулуки соликон дар сурати равиш аст, на дар таваччуди рудонй» (сад.128) ва поёни роди дама тоифа якест, аз маснавии маънавй бадра мечуяд ва сухани хешро бо абёти дафтари дуюми маснавй чунин ба поён мерасонад: Дар маъонй кисмату аъдод нест, Дар маъонй тачзия-в афрод нест. Сурати саркаш гудозон кун ба ранч, То намояд зери у ваддат чу ганч. Мунбасит будему як гавдар дама, Бе сару бе по будем он сар дама. Як гуруд будем дамчун офтоб, Бе гирад будему софй дамчу об.
Чун ба сурат омад он нури сара, Шуд адад чун соядои кунгура. ^нгура вайрон кунем аз манчаник, То равад фарк аз миёни ин фарик. Фарки инро гуфтаме ман аз мирй, Лек тарсам то билагзад хотире (1,128). Хоразмй дар мавкеи дигар дам дар бораи он ки партави зоти Дак дар камоли дар зарра аён аст, сухан ронда, боз дам аз абёти дигари маснавй бадрачуй мекунад:
«Ва агар аз сирри «ва дува маакум» бохабар бошй ва дар идроки гамзаи ин маъият бо назар бошй ба илмулякин донй, балки ба айнулякин бинй, ки «иннамо туваллу фасамма вачдуллод» чи вачд дорад. «Ман»-у «y» никоби он руст ва «ин»-у «он» дичоби чамоли дуст ва сарангушти пиндор дидаро монеъи дидор. Сарангушт офтобро пиндон нагардонад, аммо чун бар дида нидй, ёрои дидан намонад. Маснавй:
Ту зи чашм ангуштро бардор дин, В-он гадоне дарчи меходй бубин. Нудро гуфтанд уммат: Ky савоб?, Гуфт y: «З-он суи вастагшу сиёб». Одамй дид асту бокй пуст аст, Дида он аст, он ки диди дуст аст. Чунки диди дуст набвад, кур бед, Гар Сулаймон аст, аз вай мур бед. (1, 154-155) Абёти фавк аз дафтари аввали маснавй гирифта шуда, тамсили Хоразмй дар мавриди сарангушт ба дида гузоштан шабеди абёти дигари ин порча аз маснавй мебошад: Дак падид аст аз миёни дигарон, Дамчу мод андар миёни ахтарон. Ду сари ангушт бар ду чашм нед, Деч бинй аз чадон? Инсоф дед. Гар набинй ин чадон, маъдум нест, Айб чуз з-ангушти нафси шум нест. Ту зи чашм ангуштро бардор, дин Он гадоне дарчи меходй, бубин (1; 1410-1413). Чунонки мушодида мегардад, Хоразмй зимни баёни мушкилтарин мабонии назарии ирфонй низ кушиш мекунад, ки онро бо таълимоти Мавлоно татбик намояд ва ин матлаб дурустии даъвои шоредро дар мавриди як навъ шарди румуз ва нукоти маснавй будани маколоти дадгона таквият мебахшад.
Дамин тарик, метавон гуфт, ки дар шарди «Ч,аводир-ул-асрор» ба истишдод овардани абёти чудогона ва газалиёти алодида аз «Девони Шамси Табрезй» ва инчунин абёти худи маснавй аз вижагии бисёр мудими шарди ^молуддини Хоразмиро ташкил додаст. Ин вижагй, ки дар шуруди дигари «Маснавии маънавй» ба нудрат мушодида мегардад, бори дигар иртиботи кавй ва пайванди ногусастании афкори ирфонй, ахлокй ва фалсафии Мавлоно Чдлолуддинро нишон медидад ва аз тарафи дигар, огодии густурда ва доираи мутолиоти шореди хоразмиро дар заминаи маърифати осори Мавлоно Чдлолуддин ба намоиш мегузорад.
Адабиёт:
1. Хоразмй, ^молуддин Дусайн ибни Дасан. «Ч,аводир-ул-асрор ва заводир-ул-анвор». Мукаддима ва тасдеду тадшияи доктор Мудаммад Ч,аводи Шариат.-Тедрон: Асотир, 1384 (дар чор мучаллад).
2. Замонй, ^рим. Шарди чомеъи маснавй. Дар дафт мучаллад.-Тедрон, 1384.
3. Балхй, Мавлоно Чдлолуддини Мудаммад. Маснавии маънавй. Бар асоси нусхаи мактуб ба соли б77 камарй ва мукобала бо тасдеду табъи Николсон. Тасдед мукобала ва кашфулабёт аз Кивомуддини Хуррамшодй.-Тедрон, 1З84.-1б47 с.
4. Фурузонфар, Бадеуззамон. Маъхази кисас ва тамсилот маснавй.-Тедрон, 1382, чопи севум.
5. Фурузонфар, Бадеъуззамон. Мавлоно Ч,алолуддин Мудаммад машдур ба Мавлавй (ба муносибати Соли чадонии Мавлоно).-Тедрон, 1385.
6. Пурномдориён, Такй. Достондои паёмбарон дар ^лл^ти Шамс.-Тедрон, 13б4.
7. Гулпинорлй, Абдулбокй. Мавлоно Чдлолуддин: Зиндагонй, фалсафа, осор ва гузидае аз ондо. Тарчума ва тавзедоти доктор Тавфик Субдонй.-Тедрон: Пажудишгоди улуми инсонй ва мутолиоти фардангй, 1384.
ПРИНЦИПЫ ВНУТРЕННОЙ ТОЛКОВАНИИ В "ДЖАВОХИР-УЛ-АСРОР"
КАМАЛАДДИНА ХОРЕЗМИ
Келдиёров Т. С.
В этой статье рассматриваются принципы толкования и интерпритации одной из первых комментарий «Поэма о скрытом смысле»(«Месневи маънави»)-«Джавохир-ул-асрор»-а Камаладдина Хорезми. Автор отмечает, что истолковать и раскрыть скрытый смысл поэмы Мавляна с помощью других произведений этого автора, считается одним из важнейших принципов толкования смыслов «Месневи маънави». В данной статье приводится много примеров для подтверждения этой точки зрения автора.
Ключевые слова: Принципы интерпретации, внутренние толкование, толкование месневи, комментаторы месневи,«Диван газелей Шамса», Ибн Араби, «Джавохир-ул-асрор» Хорезми.
METHODS OF INTERNAL INTERPRETATION IN COMMENTARY OF "JAVOHIR-UL-
ASROR" OF KAMOLUDDIN KHORAZMI
Keldiyorov T.S.
The article deals with methods of commentary and interpretation of the first interpretation of "Masnawi Ma'nawi", "Javohir-ul-asror va zavohir-ul-anvor" of Kamoluddin Khorazmi. The author argues that interpretation and commentary of "Masnawi Ma'nawi" meaning through the works of Mawlana Jalaluddin is one of the core methods applied in Khorazmi commentary. This article brings a lot of examples to support this point of view.
Key words: methods of interpretation, internal interpretation, commentary of Masnawi, commentators of Masnawi, "Divan of Shams gazals", ibn Arabi, "Javohir-ul-asror" of Khorazmi.
Сведения об авторе: Келдиёров Тоджибой Султонович - кандидат филологических наук, дотцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета им. академика Б. Гафурова, тел: (+992) 92 7804001, e-mail: tsultoni1970@mail.ru
Information about author: Keldiyorov Tojiboy Sultonovich, Ph. D. in Philology, docent, Chair of Tajik Classic Literature, Khujand State University named after academician B.Gafurov, tel.: (+992) 927804001, e-mail: tsultoni1970@mail.ru
ПУТИ И ПРИНЦИПЫ ОПИСАНИЯ НЕВЫРАЗИМОГО В СУФИЙСКОМ
ПОЭТИЧЕСКОМ ТЕКСТЕ
Суфиев Ш. З.
Институт языка, литературы, востоковедения и письменного наследия Академии наук
Республики Таджикистан
Суфийский поэтический язык, в отличие от обыкновенного языка, весьма специфичен. Область его формирования - это метафизическая сторона жизни. Большинство персидско-таджикских суфийских поэтов считают, что обычный литературный язык с его нормативной грамматикой и лексической базой не способен вербализовать мистический опыт. Поэтому таинства мистической любви, по мнению суфийских поэтов, несказанны, невыразимы: Хома бишкастему лаб бастем аз асрори ишк, К-ин на дар тахрири мо гунчад, на дар такрири мо.
(Сломали перо, закрыли уста из-за тайны любви, так как она не вмещается ни в нашу письменную интерпретацию, ни в устное объяснение).
В то же время, некоторые из них утверждают, что любое описание суфийского опыта искажает и деформирует его. Язык плохо приспособлен к описанию подобного опыта, так как этот опыт исходит из внутреннего мира человека, то есть, выходит за пределы субъектно-объектных отношений и вообще всякой дихотомии. Любые формы его описания будут условными и имеют ценность только в рамках определенной культуры. Таким образом, суфийский опыт это - особое мистическое состояние, основанное на особенном религиозном знании, которое обретается посредством особой практики. Параметры суфийского опыта выходят за рамки возможностей практического языка. При дескрипции данного опыта
