CC BY
9
5.1.2 (12.00.14) ПУБЛИЧНО-ПРАВОВЫЕ (ГОСУДАРСТВЕННО-ПРАВОВЫЕ) НАУКИ 5.1.2 ХУ^У^И МАЪМУРЙ. МУРОФИАИ МАЪМУРЙ. ИЛМХРИ ОММАВЙ-ХУКУ^Й 5.1.2 PUBLIC-LEGAL (STATAL-LEGAL) SCIENCES
УДК 342
DOI 10.24412/3005-8023-2024-3-22-29
ПРИНСИПХОИ Fозиева Манижа Хуршедовна, КОНСТИТУТСИОНИИ ассистенти кафедраи ууцуци ЦОНУНГУЗОРИИ ЦИНОЯТИИ конститутсионии ДЩБСТ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН (Тоцикистон, Хуцанд)
КОНСТИТУЦИОННЫЕ Газиева Манижа Хуршедовна,
ПРИНЦИПЫ УГОЛОВНОГО ассистент кафедры конституционного
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА права ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд) РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
CONSTITUTIONAL Ghozieva Manizha Khurshedovna, assistant of
PRINCIPLES OF CRIMINAL the department of constitutional law under
LEGISLATION OF THE REPUBLIC OF TSULBP (Tajikistan, Khujand)
TAJIKISTAN e-mail: [email protected]
Принсищои конститутсиони ва принсищои ууцуци цинояти бо такя ба Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон ва Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон барраси гардида, таносуби онуо нишон дода шудааст. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон эътибори олии ууцуци дорад ва дар сурати номувофицати санадуои меъёрии ууцуци ба талабот принсищои конститутсиони бевосита амал менамоянд. Дар ин замина муайян карда мешавад, ки принсищои конститутсиони уамчун асос барои принсищои ууцуци цинояти баромад мекунанд. Асосуои конститутсионии принсищои цонунгузории цинояти, аз цабили адолат, баробари, инсондусти, демократизм нишон дода шудаанд. Баъзе камбудщои Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон, ки ба принсищои конститутсиони мувофиц нестанд, тащил карда шудаанд. Пешнщод карда мешавад, ки баъзе принсищои цонунгузории цинояти, ки дар таркиби принсищои Кодекси циноятии амалкунанда мустаукам гардидаанд, цудо намуда, дар шакли моддауои алоуидаи Кодекс мустаукам карда шаванд.
Калидвожа^о: Конститутсия, цонунгузории цинояти, принсипуои конститутсиони, принсипуои ууцуци цинояти, цонуният, инсондусти, баробари, демократизм, адолат
Рассматриваются принципы конституционного и уголовного права на основе Конституции Республики Таджикистан и Уголовного кодекса Республики Таджикистан, а также показано их соотношение. Конституция Республики Таджикистан имеет высшую юридическую силу, и в случае несоответствия нормативных правовых актов предъявляемым требованиям конституционные начала прямо распространяются на них. В связи с этим определено, что конституционные принципы выступают основой принципов уголовного права. Показаны конституционные основы принципов уголовного законодательства: справедливость, равенство, гуманность, демократизм. Проанализированы отдельные недостатки Уголовного кодекса Республики Таджикистан, которые не соответствуют конституционным принципам. Предлагается выделить некоторые принципы уголовного законодательства, которые закреплены в составе действующих принципов Уголовного кодекса Республики Таджикистан, и тем самым закрепить их в виде отдельных статей.
Ключевые слова: Конституция, уголовное законодательство, конституционные принципы, принципы уголовного права, законность, гуманизм, равенство, демократизм, справедливость
This study examines the constitutional principles and principles of criminal legislation based on the Constitution of the Republic of Tajikistan and the Criminal Code of the Republic of Tajikistan, and also shows their relationship and differences. The Constitution of the Republic of Tajikistan has the highest legal force, and in case of inconsistency of normative legal acts, the constitutional principles apply directly to them. It is determined that constitutional principles are the basis of the principles of criminal law. The constitutional foundations of the principles of criminal legislation, such as justice, equality, humanity, democracy, are shown, and individual shortcomings of the Criminal Code of the Republic of Tajikistan that do not correspond to constitutional principles are analyzed. It is proposed to highlight some principles of criminal legislation, which are enshrined in the current principles of the criminal code of the Republic of Tajikistan and thereby consolidated in the form of its separate articles.
Key-words: Constitution, criminal law, constitutional principles, principles of criminal law, legality, humanism, equality, democracy, justice
Дар Чумхурии Точикистон ху^у^и конститутсионй сохаи пешбаранда ва асоси дигар сохахои ху^у^ буда, меъёрхои он заминаи танзими ху^у^ии хаёти чамъиятй-ичтимой, щтисодй, сиёсй ва фархангиро дарбар мегирад. Чун дар дигар давлатхои ху^у^бунёд, демократй, дар чумхурй таъсири Конститутсия ба хамаи сохахои ху^ук бештар ба назар мерасад. Меъёрхои конститутсионй-ху^у^й бо гуногунчабхагй фар^ мекунанд, ки ба дигар санади меъёрию ху^у^й хос нест. Мутоби^и ^исми 1 -и моддаи 10-и Конститутсияи амалкунанда, "Конститутсияи Точикистон эътибори олии ху^у^й дорад ва меъёрхои он муста^иман амал мекунанд. Крнунхо ва дигар санадхои ху^у^ие, ки хилофи Конститутсияанд, эътибори ху^у^й надоранд" [1, м.10].
Дар байни меъёрхои ху^у^й, меъёрхое дида мешаванд, ки эътибор ва татби^и онхо якхела мебошанд, вале имконияти халли гуногуни масъаларо ба миён меоранд, яъне бо хам ра^обат мекунанд. Аз ин ру, агар меъёрхои ху^у^й татби^и якхела дошта, баробари ин рохи халли гуногунро пешбинй намоянд, чунин холат аз чихати мантией маънии худро гум мекунад ва барои халли он меъёрхои конститутсионй, ки дар партави принсипхои конститутсионй ва дар якчоягй бо онхо татби^ карда мешаванд, зарур мебошад. Принсипхои ху^у^ номгуи гоях,о ва арзишхои ахло^ии чомеаи мушаххас мебошанд, ки дар мачмуъ унсури асосии эчоди ху^у^ ба шумор меравад ва яке аз воситахои танзими муътадили муносибатхои ху^у^й мебошанд.
Принсипхои конститутсионй-ху^у^й асоси танзими ху^у^ии принсипхои сохахои дигари ху^у^иро ташкил дода, дар раванди танзими ^онунгузории ин ё он сохаи ху^у^ таъсири бевосита доранд.
В.В.Невинский принсипхои ху^у^и конститутсиониро чунин маънидод мекунад: "Му^аррароти ибтидой ва асосии Конститутсия, ки мазмуни танзими ху^у^ии доираи муайяни муносибатхои чамъиятиро дар самти му^аррар намудани мав^еи шахсият, созмони ичтимоию и^тисодй, фархангй ва давлатию ху^у^ии чомеа муттахид мекунад" [5]. Принсипхои конститутсиониро О.Е. Кутафин чунин маънидод кардааст: «Му^аррароти ибтидой, рохбарикунандаи танзими ху^у^и конститутсионй фахмида мешаванд, ки дорои дарачаи умумии меъёрй буда, рушди тамоми низомхои танзими ху^у^иро муайян мекунанд"[3, с.43]. Дигар а^идахои назариявии принсипхои ху^у^й низ вучуд доранд, ки барои муайян кардани мафхуми "принсипи конститутсионй" истифода бурдан мумкин аст.
Принсипхои конститутсионй-хукукй воситаи танзими хукукие мебошанд, ки стандарта умумихатмй ва расман муайяншударо дар бар мегиранд ва имкон медиханд, ки гояхои аз чихати конститутсионй мухим тахия карда шаванд. Мавкеи вокеии принсипхои хукуки конститутсионй дар низоми хукукй аз вазифаи онхо бармеояд. Вазифаи ин принсипхоро бошад, метавон дар заминаи накши онхо дар мархилахои гуногуни танзими хукукй баррасй кард.
Ба хамагон маълум аст, ки кувваи хукукиро он принсипхои конститутсионй-хукукие доро мебошанд, ки бевосита дар меъёрхои Конститутсия ифода ёфтаанд. Дигар принсипхо, чунин кувваро надоранд.
Доираи масъалаи принсипхои конститутсионй як катор олимон корхои илмй бурдаанд: Е.А.Кравтсова, А.А.Яшина, С.Е. Каиржанова, Н.А.Арапов, Оксана Шупитская, Г.А.Василевич, С.А.Мосин, И.Ю. Захарова ва дигарон оид ба масъалаи мафхум, мохият ва низоми принсипхои конститутсионй, принсипхои конститутсионии хифзи хукуку озодихо ва монанди инхо тахкикот бурдаанд.
Храмин тарик, дар илми хукукшиносй принсипхои хукукро ба умумй, ки асоси ташаккул ва фаъолияти хамаи меъёрхо, сохахо ва институтх,ои хукукро дарбар мегиранд; байнисохавй, ки ба якчанд сохахои хукук тааллук доранд ва сохавй, ки ба сохаи алохидаи хукук мансубанд, чудо менамоянд. Принсипхои хукуки конститутсионй бошанд, бештар хусусияти умумисохавй дошта, онхоро низ дар навбати худ ба принсипхои конститутсионии хусусияти умимиинсонидошта (адолатнокй, конуният, баробарй, озодй) ва ба принсипхои конститутсионии институтх,о: принсипхои низоми интихоботй, принсипхои вазъи конститутсионии шахсият, принсипхои хокимияти судй ва гайраро чудо менамоянд. Принсипхои конститутсионй, ки ба сохти давлат ва чамъият алокаманданд, ахамияти махсус доранд, ки принсипи баробарй, афзалияти хукуку озодихои инсон ва шахрванд, волоияти Конститутсия, тачзияи хокимият, демократия ва гайра аз чумлаи онхост.
Чй тавре ки дар боло кайд шуд, принсипхои хукукй конститутсионй бештар хусусияти умумисохавй дошта, тамоми дигар сохахои хукук хамчун асос баромад мекунад ва номувофикатии меъёрхои сохахои хукук, аз чумла хукуки чиноятй, ки предмети омузиши тахкикот мебошад, ба Конститутсия рох дода намешавад. Хукуки чиноятй яке аз сохахои мухими хукук дар чомеаи муосир мебошад, ки дар асоси принсипхои конститутсионй-хукукй таъсис ёфта, амал мекунад. Татбики пайвастаи принсипхои конститутсионй-хукукй дар конунгузории чиноятй ба такмили ин сохаи хукук мусоидат мекунад.
Конунгузории чиноятии Чумхурии Точикистон мутобики моддаи 1-и Кодекси чиноятии Чумхурии Точикистон аз Кодекси номбурда иборат аст [2], ки дар асоси як катор принсипхо - гояхои бунёдии асосй амал карда, мохияти онро муайян мекунанд. Кисми 2-и меъёри ишорашуда далели бевоситаи ин гуфтахо мебошад, ки дар он омадааст: "конунгузории чиноятй ба Конститутсияи Чумхурии Точикистон, принсипхои умумиэътирофшуда ва меъёрхои хукуки байналмилалй асос ёфтааст" [2] . Аз ин гуфтахо бармеояд, ки принсипхои хукуки чиноятй, аз чумла конунгузории чиноятй аз гояхои асосие, ки бевосита дар меъёрхои Конститутсия дарч гардидаанд, сарчашма мегиранд.
Ба андешаи В.Д. Филимонов: "принсипхои хукуки чиноятй-ин талаботхое, ки мазмуни меъёрхои онро муайян намуда, масъулиятро барои содир намудани чиноятхои мушаххас, инчунин асос, шароит ва хусусияти чавобгарии чиноятиро мукаррар мекунанд, фахмида мешаванд" [6, с.28]. Ш. Мирахмадов бошад, менависад, ки принсипхои хукуки чиноятй -гояхои рохбарикунандае мебошанд, ки дар конунгузории чиноятй ифода гардида, мазмуни хукуки чиноятиро ба таври куллй ва дар самтх,ои алохидаи он муайян месозанд [4, с.195]. Аз мафхумхои овардашуда, хулоса бароварда метавонем, ки принсипхои хукуки чиноятй ин гояхои рохбарикунандае мебошанд, ки аз принсипхои конститутсионй-хукукй сарчашма гирифта, асоси конунгузории чиноятиро муайян мекунанд. Аз ин ру, барои
муайян кардани асоси конститутсионии цонунгузории чиноятй зарур мешуморем, принсипуои цонугузории чиноятиро цайд намоем.
Храмин тариц, цонунгузории чиноятии амалкунанда ба зумраи принсипуои ууцуци чиноятй чунин принсипуо: цонуният (моддаи 4), баробарии шаурвандон дар назди цонун (моддаи 5), ногузирии чавобгарй (моддаи 6); чавобгарии фардй ва гунаукорй (моддаи 7), адолат (моддаи 8), башардустй (моддаи 9), демократизм (моддаи 10)-ро муцаррар кардааст [2].
Принсипуои ду соуаи мустацили ууцуц - ууцуци конститутсионй ва ууцуци чиноятиро омухта, дар якчоягй мафуум ва намудуои принсипуои конститутсионии цонунгузории чиноятиро ба таври зайл пешниуод намоем:
Принсипуои конститутсионии цонунгузории чиноятй, гояуои асосй ва эътибори олидоштае мебошанд, ки дар Конститутсия пешбинй шуда, принсипуои ууцуци конститутсионй ба уисоб мераванд ва мазмун, шароит ва хусусияти чавобгарии чиноятиро барои шахси чиноят содиркарда муцаррар мекунанд. ба принсипуои конститутсионии цонунгузории чиноятй принсипуои зеринро шомил намудан мумкин аст:
1. Принсипи афзалияти ууцуцу озодиуои инсон ва шаурванд
2. Принсипи инсондустй
3. Принсипи адолатнокй
4. Принсипи цонуният
5. Принсипи баробарии уама дар назди цонун ва суд.
Гарчанде дар адабиёти илмй доираи нисбатан васеи низоми принсипуои ууцуцй пешниуод шудааст, мо мууимтарин принсипуои конститутсионии цонунгузории чиноятиро номбар намуда, мавриди таулил царор додем.
Афзалияти зукуку озодиуои инсон ва шаурванд. Дар соуаи ууцуци чиноятй ба монанди тамоми соуауои ууцуц, принсипи асосии дар моддаи 5-и Конститутсия овардашуда, мушаххас гардидааст. Алоцамандии махсусро масъалаи уимоя ва амнияти чиноятй - ууцуции ууцуцу озодиуои конститутсионии инсон ва шаурванд ташкил медиуад. Хуцуцу озодиуои конститутсионии инсон тануо ба андозае маудуд карда мешаванд, ки дар меъёруои Конститутсия ичозат дода шудаанд. Мауз уолати мазкур асосан табиати муносибати байниуамдигарии меъёруои конститутсионй ва меъёруои цонунгузории чиноятиро муайян менамояд. Хуцуци татбици чазо ба давлат тааллуц дорад, вале дар баробари ин, он бояд ба воситаи цонуни цувваи олии ууцуцидошта маудуд карда шавад.
Принсипи инсондустй. Асоси конститутсионии принсипи инсондустй дар цонунгузории чиноятй, дастури моддаи 14-и Конститутсияи Ч,умуурии Точикистон мебошад, ки мутобици он ууцуц ва озодиуои инсон ва шаурванд бевосита амалй мешаванд. Онуо мацсад, мазмун ва татбици цонунуо, фаъолияти уокимияти цонунгузор, ичроия, мацомоти мауаллии уокимияти давлатй ва худидоракуниро муайян мекунанд ва ба воситаи уокимияти судй таъмин мегарданд. Маудуд кардани ууцуц ва озодиуои шаурванд тануо ба мацсади таъмини ууцуц ва озодии дигарон, тартиботи чамъиятй, уимояи сохти конститутсионй ва тамомияти арзии чумуурй раво дониста мешавад.[1, м.14]. Ба асоси конститутсионии принсипи гуманизм дар цонунунгузории чиноятй, уамчунин моддаи 5-и Конститутсия [1, м.5]-ро мисол овардан мумкин аст. Инчунин, дар моддаи 20-и Конститутсия кафолати принсипи инсондустй дида мешавад, ки мутобици он "уеч кас баъди гузаштани муулати таъциби чиноятй, инчунин барои содир кардани рафторе, ки уангоми воцеъ шуданаш чиноят уисоб намеёфт, ба чавобгарй кашида намешавад" [1, м.20]. Кисми 2-и моддаи номбурда оид ба цонуне, ки баъди содир шудани рафтори гайрицонунии шахс цабул шудааст ва он чазои шахсро вазнин мекунад, сухан меравад. Мутобици меъёри мазкур чунин цонун татбиц карда намешавад, дар уоле ки цисми 3-и ин меъёр уолати
баръакс, яъне агар баъд аз содир шудани рафтори гайрицонунй чазо барои он пешбинй нашуда бошад ва чазои сабук пешбинй шуда бошад, татбиц гардидани цонуни нав зикр шудааст [1, ц.3, м.20]. Яъне, давлат ба воситаи муцаррар намудани чунин меъёр дар Конститутсия кушиш намудааст, ки то уадди имкон барои шахси чиноят содирнамуда, чазои сабуктар муцаррар намояд, зеро ки шахси гунаукор эътирофшуда низ дар навбати аввал инсон мебошад ва ин уолатро бевосита далели кафолати принсипи инсондустй гуфта метавонем. Вобаста ба ин, дар моддаи 13 цонунгузории чиноятй омадааст, ки цонуни чиноятие, ки чиноят будани кирдорро бартараф мекунад, чазоро сабук ё ба тарици дигар вазъи шахси чиноят содиркардаро беутар мекунад, цувваи бозгашт дорад, яъне ба шахсоне татбиц мегардад, ки то эътибор пайдо кардани чунин цонун кирдор содир кардаанд, аз чумла ба шахсоне, ки муулати чазоро адо мекунанд ё кардаанд, вале доги судй доранд. Аз лаузаи эътибор пайдо кардани цонуне, ки чиноят будани кирдорро бартараф мекунад, кирдори то эътибор пайдо кардани цонун содиршуда чиноят уисоб намешавад [2]. Инчунин, дар моддаи 9-и он оварда шудааст, ки "ба шахси чиноят содирнамуда бояд чазое таъин гардад ё чунин чораи дорои хусусияти ууцуции чиноятй раво дида шавад, ки барои ислоуи у ва пешгирй намудани чиноятуои нав зарур ва кофй бошад" [2]. Яъне мацсади ба чавобгарии чиноятй кашидани шахси чиноят содирнамуда на ин ки тауцири шаъну эътибори инсон, озори чисмонй, балки ислоуи у ва пешгирии чинояткорй дар давлат ба уисоб меравад, ки ин бевосита дар цисми 2и ин модда муцаррар карда шудааст [2]. Моддаи 11(1)-и Кодекси чиноятии Чумуурии Точикистонро низ давоми мантиции моддаи 14-и Конститутсия гуфтан ба маврид аст, ки дар он цоидауои тафсири цонуни чиноятй оварда шудаанд: "дар уолати духура ифода ёфтани меъёри ууцуци чиноятй, ё худ уангоми онро ду хел маънидод намудани цонунгузорй, он ба манфиати айбдоршаванда, судшаванда, маукумшуда тафсир ё маънидод карда мешавад" [2].
Храмин тариц, принсипи инсондустй дар цонунгузории чиноятй асоси конститутсионй дошта, дар Кодекси чиноятй моуияти чиноятии худро ёфтааст ва дар навбати аввал инсон будани шахси чиноят содиркардаро эътироф ва уифз намудааст.
Принсипи баробари дар назди конун заминаи конститутсионии мустаукам шудани принсипи баробарй дар цонунгузории чиноятй, меъёри дар моддаи 17-и Конститутсияи Чумуурии Точикистон овардашуда мебошад, ки ин меъёр баробарии уамаро дар назди цонун ва суд, новобаста аз миллат, забон, нажод, чинс, эътицоди динй, вазъи ичтимой, мавцеи сиёсй, молумулк кафолат додааст [1, м.17]. Кисми 2-и моддаи мазкур баробарии мардон ва занонро эълон намудааст [1, ц.2, м 17].
Талаботи мазкур дар моддаи 5 цонунгузории чиноятй ифода ёфтааст: "Шахсоне, ки чиноят содир намудаанд, цатъи назар аз чинс, нажод, миллат, шаурвандй, забон, муносибат ба дин, ацидауои сиёсй, таусилот, вазъи ичтимой, хизматй ва молу мулкй, мансубият ба уизбуои сиёсй, иттиуодияуои чамъиятй, мауалли истицоматашон ва дигар уолатуо дар назди цонун баробаранд ва бояд ба чавобгарии чиноятй кашида шаванд." [2]. Фарци байни муцаррароти Конститутсия ва цонунгузорй вобаста ба принсипи баробарй дар назди цонун ва суд, дар он ифода меёбад, ки агар Конститутсия баробариро барои инсон ва шаурванд дар умум муцаррар карда бошад, цонунгузории чиноятй муцаррар намудааст: "шахсони чиноят содиркарда дар назди цонун ва суд баробар буда, ба чавобгарии чиноятй кашида мешаванд." [2].
Хусусияти ба чавобгарии чиноятй кашидани субъектони махсус, ба монанди занон, ноболигон, пиронсолон набояд бо маънои вайрон шудани принсипи баробарй дар назди цонун ва суд фаумида шавад. Сабаб дар он аст, ки ин гурууи шахсон ба уимояи махсуси давлату чамъият ниёз доранд ва дар татбици чазои чиноятй барои чунин шахсон, аз руи принсипи инсондустй бояд имтиёзуо дода шавад. Барои мисол, хусусиятуои шахсияти
чинояткорони ноболиг имкон намедихад, ки нисбати онхо хамон меъёрхое, ки барои чинояткорони ба синни балогатрасида, мукаррар шудааст, татбик карда шаванд.
Бояд зикр кард, ки конунгузории чиноятии Чумхурии Точикистон вайрон кардани баробархукукии шахрвандонро чиноят эътироф намудааст. Моддаи 143 КЧЧТ барои касдан бевосита ё бавосита вайрон намудан ё махдуд кардани хукук ва озодихо ё ин ки бевосита ё бавосита мукаррар намудани бартарии шахрвандон вобаста ба чинс, нажод, миллат, забон, баромади ичтимой, мавкеи шахсй, молу мулкй ё мансабй, махалли истикомат, муносибат бо дин, акида, марбут будан ба хизбхои сиёсй, иттиходияхои чамъиятй, ки ба хукук ва манфиатхои конунии шахрванд зарар расонидааст, чавобгарии чиноятй мукаррар кардааст.
Хамин тавр, дар Чумхурии Точикистон хар як шахс дар амалй намудани хукуку озодй ва вазифахояш баробар буда, шахси чинояткор, аз чумла, дар назди конун ва суд ва вобаста ба ичро намудани масъулияти чиноятй баробар мебошад.
Принсипи адолатнокй. Адолат худ дар фарханги забони точикй хамчун додрасй, додгарй; некукорй, кор аз руйи инсоф маънидод карда шудааст.
Хамчун принсипи конститутсионй адолат дар моддаи 19-и Конститутсияи ЧТ танзим шудааст, ки мувофики он хар шахс хукук дорад талаб намояд, ки парвандаи уро суди босалохият, мустакил ва бегараз, ки тибки конун таъсис ёфтааст, баррасй намояд [1, м.19]. Ин мукаррароти Конститутсия ба таъмини хукуки хар шахс ба адолати судй нигаронида шудааст. Дар ин меъёр, мазмуни ибораи "суди босалохият, мустакил ва бегараз" аз дастрас будаии адолати судй, талабот нисбат ба ташкили хайати судй, кафолатхои мурофиавии судй бо риояи талаботи адолат фаъолиятбаранда, иборат мебошад.
Конунгузории чиноятй низ принсипи адолатро дар моддаи 8-и КЧЧТ мустахкам кардааст: "чазо ва чорахои дигари дорои хусусияти хукукии чиноятй, ки нисбати шахси чиноят содирнамуда татбик мешавац, бояд одилона бошад, яъне ба хусусияту дарачаи хавфнокии чамъиятии чиноят, холатхои содир намудани он ва шахсияти гунахгор мувофик бошанд" [2] Барои татбикшавии принсипи мазкурдар амалия бояд холатхои кирдори содиршуда хамачихата, яъне намудхои гуногуни чазо; хадди поёнй ва хадди болоии чазо; тартиби таъини чазо барои категорияхои махсуси одамон (ноболигон, занон, пиронсолон); холатхои сабуккунанда ва вазнинкунандаи чазои чиноятй; асосхои озод намудан аз чавобгарии чиноятй ва гайрахо ба назар гирифта шаванд.
Кисми 2-и моддаи 20-и Конститутсияи Чумхурии Точикистон мукаррар кардааст, ки хеч кас барои як чиноят такроран чазо намебинац. [1, м.20] Дар конунгузории чиноятй бошад, меъёри мазкур бо камтар тагйирот, яъне "хеч кас барои як чиноят ду маротиба ба чавобгарй кашида намешавад" [2] оварда шудааст. Яъне шахс танхо дар он холат ба чавобгарии чиноятй кашида мешавад, ки агар у барои содир кардани хамин чиноят махкум нашуда бошад.
Дигар принсипхои конунгузории чиноятй, ба монанди принсипхои ногузирии чавобгарй, чавобгарии фардй ва гунахгорй, ки дар моддахои 6 ва 7-и КЧЧТ оварда шудаанд, асоси конститутсионии анике, ки дар моддахои алохидаи Конститутсия нишон дода шуда бошанд, надоранд. Хамчун асоси конститутсионй меъёрхои умумии конститутсиониро мисол овардан мумкин аст. Аз чумла, вобаста ба принсипхои номбаршуда мо метавонем моддахои 19 ва 20-ро дар умум номбар намоем, ки мазмуни ин принсипро ташкил медиханд.
Принсипи конуният. Точикистон дар сатхи Конститутсия (моддаи 1) худро давлати хукукбунёд эълон намудааст. Яке аз хусусияти асосии чунин давлат волоияти конун ба хисоб меравад, ки бо такя ба конун фаъолияти худро ба рох мондани тамоми сохторхои онро ифода мекунад. Аз ин ру, дар Конститутсия ва конунгузории чиноятии амалкунанда, макомоти конунгузор ин принсипро хамчун асоси сохахои мазкур мукаррар кардааст.
Асоси конститутсионии принсипи мазкур дар цисми 2, моддаи 10-и Конститутсия ба таври зерин мустаукам шудааст: "Давлат ва уамаи мацомоти он, шахсони мансабдор, шаурвандон ва иттиуодияуои онуо вазифадоранд Конститутсия ва цонунуои чумууриро риоя ва ичро намоянд." [2]
Вобаста ба ин, цисми 2 моддаи 10-и Конститутсия вазифаи риоя ва ичрои цонунгузории чумууриро уам ба давлат ва уам халц вогузор кардааст. Хдмчунин, дар моддаи 42-и цонуни асосии давлат дар цатори уудадориуои конститутсионии инсон ва шаурванд, риоя ва ичрои Конститутсия ва цонунуои чумуурй дар чойи аввал меистад, ки ин бевосита волоияти цонунро дар тамоми соуауои фаъолияти давлату чамъият нишон медиуад. [1, м.м.10; 42]
Принсипи цонуният, ки ба гурууи принсипуои умимисоуавй дохил мешавад, дар Кодекси чиноятии Чумуурии Тоцикистон инъикос гардидааст. Чунончй, дар моддаи 4 омадааст: "Ч,иноят будани кирдор, сазовори чазо ва оцибатуои дигари ууцуции чиноятй будани онро тануо уамин кодекс муайян менамояд." [2]. Яъне уамон кирдоре, чиноят уисобида мешавад ва сазовори чазо ё оцибати дигари ууцуции чиноятй мебошад, ки цонунгузории чиноятй муайян кардааст.
^исми 2-и меъёри мазкур гунаукор донистан ва ба чазои чиноятй кашидани шахсро тануо дар асоси цонун ва бо уукми суд ичозат додааст [2], ки ин меъёр аз моддаи 20-и Конститутсия сарчашма мегирад: "уеч кас то эътибори цонунй пайдо кардани уукми суд дар содир намудани чиноят гунаукор дониста намешавад" [1, м.20].
Принсипи цонуният уамчун принсипи конститутсионй уифзи манфиатуои уам давлат, уам чамъият ва уам шахсиятро ифода намуда, риояи он ба тамоми мацомоти уокимияти давлатй ва чамъияту шахсият уатмй бошад, уамчун принсипи цонунгузории чиноятй тануо барои уифзи манфиати шахсият равона карда мешавад, зеро субъекти чавобгарии чиноятй тануо шахс шуда метавонад. Таъмини ичрои он ба уудаи мацомоти уифзи ууцуц вогузор карда мешавад, то ки шахс ба чавобгарии чиноятии беасос ва гайрицонунй кашида нашавад.
Эутимолияти бегуноуй бошад, дар ууцуци чиноятй уолате, ки мутобици он гунаукор (судшаванда) бегуноу уисобида мешавад то даме, ки гуноуи у бо уукми суд тасдиц нашавад. Дар Кодекси чиноятии ^иргизистон принсипи эутимолияти бегуноуй уамчун цисми принсипи гуноу мустаукам шудааст.
Хулоса, принсипи цонуният ва принсипи эутимолияти бегуноуй дар цонунгузории чиноятй мазмуни гуногун дошта, набояд дар як меъёр мустаукам гарданд. Пешниуод менамоем, ки принсипи эутимолияти бегуноуй уамчун моддаи алоуида ба Кодекси чиноятии Чумуурии Точикистон ворид карда шавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Конститутсияи Цумуурии Тоцикистон аз 6 ноябри соли 1994 бо тагйироту иловауои солуои 1999, 2003 ва 2016. - Душанбе: Ганц, 2017 - 126 с.
2. Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон аз 21.05.1998 [манбаи электронй]. https://mmk.tj/ Сомонаи расмии Маркази миллии цонунгузории Цумуурии Тоцикистон (санаи истифодабарй: 18.04.2024).
3. Кутафин О.Е. Предмет конституционного права / О.Е. Кутафин. — Москва: Юристь, 2001. — 444 с. (С. 43).
4. Мираумадов Ш. «Нацши Конститутсия дар татбици принсипуои ууцуци циноятй» //Мацаллаи академии ууцуц. 2020. - 4 (36). - С.195-197.
5. Невинский В.В. Основы конституционного строя Российской Федерации как система конституционных принципов / В.В. Невинский // Российский юридический журнал. -Екатеринбург: Изд-во Уральск. ун-та, 2004. - № 1. - С. 9-15.
6. Филимонов В.Д. Принципы уголовного права. — Москва: АО «Центр ЮрИнфоР», 2002. -139 с.
«BECTHMK rrynhn», ßbrnycK 3 (100), 2024
REFERENCES:
1. Constitution of the Republic of Tajikistan from November 6, 1994 with amended and supplemented of1999, 2003 and 2016years. - Dushanbe: Ganj, 2017 - 126pp.
2. Criminal Code of the Republic of Tajikistan from 21.05.1998 [electronic resource]. https://mmk. tj/ Official site of Legislation National Centre of the Republic of Tajikistan (date of access: 18.04.2024).
3. Kutafin O.E. Subject of the Constitutional Law / O.E. Kutafin. — Moscow: Jurist, 2001. — 444 pp. (PP. 43).
4. Mirahmadov Sh. The Role of Constitution in Application of the Principles of Criminal Law» // Journal of academy of rights- 4 (36) / 2020, PP. 195. PP 195 - 197.
5. Nevinsky V.V. Fundamentals of the Constitutional System of the Russian Federation as a System of Constitutional Principles / V.V. Nevinsky //Russian judicial journal. -Yekaterinburg: Publishing house of Ural University, 2004. - № 1. - PP. 9-15.
6. Filimonov V.D. Principles of criminal law. — Moscow: JSC "Center YurInfoR", 2002. -139 pp.
