CC BY
6оригинален научен труд
УДК 929.731(381)”-05” УДК 930.1:929.731(381)”-05”
ПРЕДАНИЕТО ЗА ОСНОВАШЕТО НА МАКЕДОНСКОТО КРАЛСТВО
Катерина Младеновска-Ристовска
Институт за национална истори]а, Скоп]е, Македонца
Keywords: myth, Herodotus, Macedonian Kingdom, Perdikkas I, Alexander I Philhellene.
Summary: The previous scientific research generally accepted the oldest complete mythological tale from the ancient tradition for the Argive origin of the first Macedonian royal dynasty, for the first time recorded by Herodotus. According to him, three brothers, descendants of Temenus, thus known as Temenidae, came from Argos to Upper Macedonia, imposed their authority over other Macedonians and united them, founding their own royal dynasty known as Argeadae.
This tradition was transformed according to the personal interest and prohelenic political commitments of Alexander I Philhellene, who wanted to resurrect his reputation in the Macedonian society, but also to provide support and prestige in the Hellenic world. The Macedonian royal dynasty was associated with the mythical hero Heracles, because of the prohelenic political reasons, so that the Macedonian kings would emphasize their cultural and divine origin and as seeming Hellenes be more directly involved in the Hellenic political struggles for dominance.
Herodotus does not specify the location of the city of Argos, and in ancient times there were even seven cities and areas with the same naming. Due to unsustainable hypothesis of many researchers that the Macedonians were of Doric origin, it is usually identified with the Argos in the Peloponnese, which leads to the logical conclusion that Macedonian royal dynasty of the Argeadae has Hellenic origin. This is for centuries uncritically used or misused in historiography, particularly when the Hellenic origin of the ancient Macedonians is preferred. But all doubts for locating the city of Argos as the place of origin of the Macedonian royal dynasty of the Argeadae move away the historical sources that indicated that they were from Argos in Orestis, in Upper Macedonia.
The myth of the foundation of the Macedonian kingdom is one of the earliest stories about the beliefs of the ancient Macedonians, with synthesized symbolism and wide area for various paper's comments.
Основааето на Македонского Кралство, македонската кралска династща на Аргеадите и почетокот на владееаето на првиот македонски крал Пердика, старите хронографи го датираат во 707 год. пр. н.е.
Досегaшните гаучни истрaжyвafta, глaвно, го прифaкaле raj-стaрото целовито зaокрyжено митолошко предaние од aнтичкaтa i^a-дициja 3a aргejското потекло нa историски првaтa мaкедонскa крaлскa динaстиja. Според него, во тогашга Горнa Мaкедониja дошле троjцa брaкa од Аргос, потомци га Темен, порaди што се позгати и кaко Темениди, коишто ja нaметнaле своjaтa влaст нaд остaнaтите Mare-донци и ги обединиле, основajки своja крaлскa динaстиja, познaтa кaко Аргеaди.
Митолошкото предaние зa основ^ете нa крaлскaтa динaстиja Аргеaди во зaчyвaните историски извори до нaши дни, кaко нajрaн зaпишyвaч, ни го соопштyвa Херодот (околу 484-425 год. пр. н.е.). То] престоjyвaл во Мaкедониja во 460 год. пр. н.е., во времето га влaдееftето га мaкедонскиот крaл Алексaндaр I Филхелен и ги зaпишaл информaциите директно слушгати од сaмите Мaкедонци и вероjaтно токму нa мaкедонскиот крaлски двор. Тоa, вероjaтно, било општопозгато, но тенденциозно преобликyвaно предaние според тогaшните општествено-политички услови во Мaкедониja и околниот свет, кое изворно го зaпишaл Херодот и го поместил во своjaтa историja. Во него се вели:
„137. А га TOj Алексaндaр предок во седмо колено му е Пер-дига, ко] га ово] нaчин вошост^м влaст и зaстaнaл нa престолот во Мaкедониja. Од Арг избегале кaj Илирите троjцa брaкa, кои биле потомци га Темен: TOa биле Г aban, Аероп и Пердига. Откaj Илирите, преминyвajки ги плaнините, втaсaле во Горнa Мaкедониja, во грaдот Лебaja. Тaмy се глaвиле слуги зa плaтa raj крaлот, и roa, едниот ги гасел коаите, другиот говедaтa, a нajмлaдиот од нив, Пердикa, козите и овците. Во тие стaри времим и лугето, кои биле га влaст, биле сиромaшни, не сaмо мaсите, пa женaтa га крaлот сaмa им го готвелa jaдеftето нa слугите. И секогаш когa печелa леб, лебот га слyгaтa Пердикa сaм од себе нaрaснyвaл дво]но. Биде]ки roa посто^но се слyчyвaло, крaлицaтa му кaжaлa нa сво]от мaж. Когa крaлот го чул TOa, веднaш помислил дега TOa е бож]о чудо и дега предвестyвa нешто големо. 3aTOa, ги повикaл слугите и им рекол дa си одaт од неговaтa земja. Тие, гак, му рекле декa е прaво првин дa си ja добиjaт зaрaбо-тyвaчкaтa, a потоa ке зaминaт. А крaлот, когa слушгал декa зборyвaaт зa плaтa, зaлyден од нещ бог, покaжyвajки га ога место нa подот, кaде што се спyштaле сончевите зрaци што влегyвaле низ оно] отвор га покривот низ ко] излегyвa чaдот од кyкaтa, рекол: ’Еве, ви ja дaвaм плaтaтa што вие ja зaслyживте‘. Гaвaн и Аероп, постaрите брaкa, слyшajки го TOa, осгагале стaписaни, a нajмлaдиот рекол вaкa: ’Го при-мше, крaлy, TOa што ни го дaвaш‘. Притоa со ножот, што слyчajно го
имaл raj себе, го зaокрyжил TOa место нa кукниот под, гаде што пaíaле зрaците. Откaко !ara ги огрaдил зрaците, три гати зaцрпaл од нив и си ги стжил во пaзyвите, a roroa и TOj и неговите брaKa зaминaле.
138. Когa зaминaле тие, некоj од советниците му обjaснил нa крaлот што згачи TOa што го нaпрaвило момчето и со кaквa мислa нajмлaдиот од брaкaтa го зел понуденото. Когa го чул TOa крaлот, се нaкострешил и прaтил комници зa дa ги yбиjaт момчиftaтa. Во тaa земja имa едга рекa нa коja потомците га тие мaжи од Арг и прине-сyвaaт жртви кaко нa своj спaсител. Тогaш рекaтa, откaко ja премигале Теменидите, толку нaдошлa што комниците не можеле дa ja преми-гат. Момчиftaтa, пaк, дошле во друг дел га Мaкедониja и се гаселиле блиску до тaкaнaречените Грaдини нa Мидa, синот га Гордщ. Во нив сaми од себе рaстaт трендaфили од кои сещ имa по шеесет цветни ливчим, a со миризбaтa ги нaдминyвaaт сите други трендaфили. Во тие грaдини, кaко што ^ma^^aa! Мaкедонците, бил фaтен Силен. HaA грaдините се издигa плaнинa, raja се викa Бермиj, a е непроодга порaди снег и студ. Откaко го зaзеле TOa место, брaкaтa, тргнyвajки оттaмy, преземaле нaпaди, пa ги покориле и другите делови нa Мaке-дониja (Херодот, 1998: VIII, 137-138).“
3a гас е гаполно прифaтлив коментaрот нa Борзa декa поголем дел од прикaзнaтa нa Херодот е рaскaжaнa без критичко толкyвaftе нa неjзиното згачеае, кaко целосно дa го повторyвa онa што го слyшнaл. Исто тaкa, секоj сериозен истрaжyвaч ке се сложи и со неговиот став декa е ризично дa и се дaвa историскa веродостоjност нa овaa прикaзнa (Borza, 1990: стр. 81).
Овa предaние е преобликyвaно според личниот интерес и прохеленските политички определби нa крaлот Алексaндaр I Филхелен дa го воскрене своjот углед во мaкедонскaтa срединa, но и дa обезбеди поддршга и престиж во хеленскиот свет кaко претстaвник нa дигас-тиjaтa Аргеaди со божествено хеленско потекло и слaвно хеленско мигато. Тоa е изрaзено во: наедемте божествено нaтчовечко потекло нa троjцaтa брaKa, што посредно ги поврзyвa зa теменидскaтa лозa од пелопонескиот Аргос, коja според хеленскaтa митологиja воделa директно потекло од синот га Sевс, слaвниот Херaкле; грижaтa зa козите токму од нajмaлиот брaт Пердикa; волшебното („двоjно“) нaрaснyвaftе нa тестото зa лебот га Пердига; сонцето кaко божествен симбол; и волшебството га рекaтa-спaсителкa, raja нaдошлa зa дa им ги сгаси животите нa троjцaтa брaкa Аргеaди. Сето TOa се фaкти, кои требaле дa го поткрегат нaводното божествено потекло нa мaкедон-скaтa влaдетелскa динaстиja. Сепaк, сите гаведени фaктогрaфски подa-тоци зaслyжyвaaт посебно внимaтелнa aнaлизa, со можно постaвyвaftе
гаучни хипотези, кои би можеле бaрем дa нè доближaт до конечниот одговор зa потеклото нa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди. Но, дa почнеме редум.
Троjцaтa брaкa Taban, Аероп и Пердикa кaj Херодот се прет-стaвени кaко потомци га Темен, син нa Аристомaх, Херaклеjд (потомок нa Херaкле). Неговите потомци, гаречени Темениди, влaдее-ле во Аргос. Поврзyвaftето нa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja со Хе-рaклеjдите, односно со митскиот херо] Херaкле, било резyлтaт нa чисто прохеленски политички причини, со цел мaкедонските крaлеви дa го истaкнaт своето културно и божествено потекло и гако божемни Хелени подиректно дa се вклyчaт во хеленските политички борби зa превлaст.1
Херодот соопштyвa декa троjцaтa брaKa избегaле од Аргос raj Илирите. Имajки предвид декa во aнтичкото време постоеле дури седум грaдови и облaсти со TOa именyвaftе, a TOj не ja прецизирa местоположбaтa га овоj грaд, кaj многу истрaжyвaчи се создaлa зaбyнa, коja остaвилa простор и зa нивни нaвивaчки стрaсти во определбaтa нa raj грaд се однесyвa.
Името Аргос го носеле следните (седум) грaдови и облaсти и TOa: 1. глaвниот грaд нa Арголидa га регата Инaх нa Пелопонес, сега Argi, со придaвraтаП|aхajски);Q.Q>блaста во rajamTO влaдеел Агa-мемнон, со глaвен грaд Микенa; 3. целиот Пелопонес, позгат уште кaко Аргос га Jaсос (синот нa Аргос, влaдетелот нa Пелопонес); 4. тесaлскaтa рaмницa, нa нajголемaтa и нajпознaтaтa рега во Тесaлиja Пенеj, со придaвкaтa (пелaзгискa); 5. глaвниот грaд га Амфилохиja, облaст во Акaрнaниja, сега Филоки, основaн од синот га Амфиjaрaj од Аргос, Амфилох; 6. нajстaриот и глaвен грaд га Орестидa, Аргос Орес-тидски, во Горга Мaкедониja, близу сегaшниот грaд Kastoria (Костур); и 7. истоимениот грaд raj сегашното с. Водоврaти во Средно Повaр-дaрjе во тогaшнa Пajониja. Знaчи, сaмо по себе искрснyвa прaшaftето: коj е споменaтиот Аргос од гаведените кaj Херодот?
Порaди неодржливaтa хипотезa нa повеке истрaжyвaчи и приредyвaчи нa делото га Херодот дега Мaкедонците биле од дорско потекло, TOj обично се поистоветyвa со Аргос нa регата Игах, тогашен глaвен грaд га Арголидa, нa Пелопонес. Тоa лоцир^е нaведyвaло нa логичен зaклyчок дега мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди имa хеленско потекло и TOj со векови некритички е користен или
1 Многу крaлски семеjствa во animara нaстоjyвaле дa го докaжaт своето потекло од Херaклеjдите. Тaкви примери имaло не сaмо Ma Пелопонес и во Мaкедониja, туку и подaлекy, кaко та пример na островот Родос и во Лидиja.
злоупотребуван во историографщата, особено кога се протежирало хеленското потекло на античките Македонци.
Некои истражувачи безрезервно го поистоветувале и го поис-товетуваат етничкото потекло на античките Македонци со Хелените, а други нив ги сметале и ги сметаат за народ со посебно етничко потекло, но поради погрешното лоцираае на Аргос, им припишувале и им припишуваат наметната кралска династща Аргеади од хеленско потекло. Тоа го поткрепуваат и со едно писмо на Исократ од 346 год. пред н.е., упатено до македонскиот крал Филип II Македонски, каде, мегу другото, пишува: „Хелените не се навикнати да поднесуваат монархща, а другите народи не се во состо]ба без таква власт да го управуваат сворт живот“, па наводно затоа Аргеадите отишле да владеат raj туг народ во Македонща. Притоа, то] му дава совет „да им биде добротвор на Хелените, крал на Македонците и господар на барбарите“ (Проева, 1997: стр. 82).
Во неговите анализи за минатото на античките Македонци, Борза мошне проникливо воочил дека арге]скиот контекст е митски, можеби дел од пропагандата на V век, и смета дека треба да се об]асни историското мшде во коешто ваквите приказни се рашириле и се обожувале. Притоа додава дека арге]скиот контекст е сомнителен, биде]ки во V век пр. н.е. било модерно сите видови херо]ски и митски дела да се поврзуваат со славната Арге]ска држава,2 па според тоа Теменидите во Македонща се измислица на самите Македонци, со цел делумно да и дадат вистинитост на из]авата на Александар I Филхелен за хеленското потекло, придодадени и со цел да ги изменат некои половично закопани приказни за предците што долго време егзистирале мегу Македонците во врска со нивното потекло. Затоа, то] оправдано заклучува дека „Она што се раширило во V век е маке-донската (поттикната) приказна за арге]ското потекло на куката на Аргеадите, щашто веро]атно може да се поврзе со не]зиниот извор, Александар I. Теменидите мораат да исчезнат од исторщата, праве]ки ги непотребни сите дискусии за нив како историски личности. Натаму македонската кралска кука ке се вика Аргеади.“ Според Борза, Македонците од V век биле помалку сигурни во хеленското потекло отколку современите автори. (Borza, 1990: стр. 81-84)
Историското мил]е и околностите да се про]ави прохелен-ството на македонскиот двор, биле природни за тоа време и очекувани во
2 Според А]схил, Аргос влaдее со сè, сè до рекaтa Стримон. Него А]схил го користи и гако зaдnиna зa Opecmuja.
оствaрyвaftето га влaдетелските aмбиции во постоjanaтa борбa зa превлaст. Поконкретно, кога нa престолот дошол Алексanдaр I Фил-хелен во 498 год. пр. н.е., TOj ги проширил грaниците до зaпaдниот брег га рекaтa Стримон и водел прохеленсга политикa. Во времето нa неговото влaдееftе, Мaкедониja се издигнaлa во помокга држaвa од рaзединетите хеленски полиси. То] сaкaл дa воспосгави со нив поблиски односи и дa преземе водечкa улога во хеленскиот свет. Измислениот мит зa учеството нa олимписките игри можел дa знaчи ^легув^е га хеленскaтa сценa, но зa TOa билa потребнa и измис-легага родословнa прикaзнa зa хеленското потекло кaко услов зa учество, зaшто се рaботело зa исклучиво хеленски олимписки игри.
Од политички и економски причини, Хелените можеле дa го прифaтaт и TOj новосоздaден мит зa хеленското потекло га мaкедон-скaтa крaлскa динaстиja Аргеaди, кaко опрaвдyвaftе нa хеленскaтa колонизaциja нa мaкедонскиот морски брег, зaдржyвajки го пaзaрот зa дрво и смолa зa грaдеftе нa бродови и др. (Проев^ 1997: стр. 84).
Сaмиот Херодот, во епизодaтa зa учеството нa Алексanдaр I Филхелен нa олимписките игри, ни соопштyвa декa Мaкедонците не биле прифaкaки кaко Хелени и не слyчajно судиите „не му допуштиле дa земе учество, веле]ки дега нaтпревaрот не е зa нaтпревaрyвaчи бaрбaри, туку зa Хелени“. Сегак зa дa yчествyвa нa игрите, што дотогaш не му било дозволено га ниту еден Мaкедонец, TOj морaл дa го докaжyвa своето нaводно хеленско потекло, зa што нajпогоден привиден докaз бил фaктот декa е Аргеец, од Аргос, користе]ки ja хомонимиjaтa меíy Аргос Орестидски и Аргос га Пелопонес зa божемното хеленско потекло, зaменyвajки го мaкедонскиот орестидски Аргос со попозгатиот пелопонески Аргос,3 во што мaлкy ко] можел дa поверyвa, пa ниту Херодот, но кому очигледно му одговaрaлa овaa мaкедонскa пропaгanдa.4 Декa и сaмиот Херодот не верyвaл во неговото хеленско потекло сведочи фaктот што га едно место пишyвa дега Тесaлците биле првите Хелени што ja призгале персискaтa влaст (Херодот, 1998: VIII, 130).
3 Mdaxa хомоnимиja е yпотребеna и зa тaтковиnaтa na позnaтиот во]-сководец Агaмемnоn, ко] потекnyвa од Аргос, но не оно] na Пелопонес ^^aj рекaтa Иnaх, туку од Аргос во Тесaлиja покрaj рекaтa Пене]. Hеговaтa тaтко-виna во Хомеровaтa Или]'ада се срекaвa и ^ко Пелaзгиски Аргос (Хомер, 1982: II, 681) и тко Ахajски Аргос (Хомер, 1982: IX, 141). Кот Аргос та Пелопонес доживеaл процут, naродnите пеjaчи зaпочnaле со него дa ja поистоветyвaaт тaтковиnaтa та Агaмемкок и тaкa TOj сгатал „голем микенски бaсилевс“.
4 Аминга, тaткото na Алексanдaр, е таречен Хелен, зa дa биде прикaзnaтa yверливa (Херодот, 1998: V, 20).
Еве го изворниот текст га Херодот:
„А дега тие потомци га Пердига се Хелени, кaко што сшите зборyвaaт, и jaс тaкa згам, пa во нaтaмошното мое излaгaftе ке покaжaм декa се Хелени. Впрочем, и оние што ги водaт нaтпревaрите нa Хелените во Олимпиja им го признaле TOa. Имено, кога Алексanдaр сaкaл дa се нaтпревaрyвa и когa слегол тaмy, оние Хелени кои требaло дa се нaтпревaрyвaaт во трчaftе не му допуштиле дa земе учество, веле]ки декa нaтпревaрот не е зa нaтпревaрyвaчи бaрбaри, туку зa Хелени. Но когa Алексaндaр изjaвил декa е Аргеец, му било призгато декa е Хелен и TOj, нaтпревaрyвajки се, го поделил првото место со друг тргач (Херодот, 1998: V, 22).“
Згачи, дури отгако докaжaл дега е по потекло од Аргос, Алексaкдaр I Филхелен повеке не бил сметaк зa бaрбaрин од a^ara нa Хелените.
Ово] измислен мит зa победaтa нa олимписките игри вероjaтно е резyлтaт га пропaгaкдaтa нa Алексanдaр I Филхелен, со цел дa се исфрли од секaвaftе порanешното проперсиско однесyвaftе нa него-виот тaтко, од кого го гаследил престолот. Во прилог нa овa обjaсне-ние зa нaстaнокот нa митот се и сочyвaните списоци (Eusebius, 1818: I) со победниците га олимписките игри, кaде што гаводно победил, според Херодот (Херодот, 1998: V, 22), a га нив го немa неговото име. Прифaкaftето га пропaгaкдaтa га anтичките мaкедонски крaлеви декa се од хеленско потекло, зa нayкaтa е несоодветно.5
3aбележaкиот мит зa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди од Херодот или од мaкедонските извори нa кои им било извршено вли-jaние, некритички го презел и хеленскиот историчaр од Атинa Тукидид (460-400 год. пр. н.е.), ко] пишyвa:
„Сегaшнaтa приморскa Мaкедониja нajнaпред ja зaвлaдеaл Алексanдaр, тaткото нa Пердикa [II] и неговите прaдедовци Теменидите, коишто во мигатото произлегле од Аргос (Thucydides, 1942: II, 99, 3).“
5 Kara резyлтaт na своjaтa прохолонем политикa Алексanдaр I во историjaтa е позnaт кaко „Филхелен“, но yпотребaтa na ово] епитет е подоц-кежкa. Hемa потврдa од ниту еден современик na Алексanдaр I (гако na при-мер Херодот) дет TOj го носел ово] епитет зa време na неговото влaдееftе.
Некои современи aвтори епитетот „Филхелен“ го сметaaт зa сиnоnим зa „Хелен“ и овa го користaт зa докaжyвaftе na хеленското потекло та мaке-доnскaтa крaлскa RyÉa та Аргеaдите. Сосем е излишно дa се комеnтирa овaa бесмислеna тезa, биде]ки е nормaлnо епитет „Филхелен“ дa му се дaде та неко] што не е Хелен, a aпсyрдко е еден Хелен дa се naрекyвa „Лубител та Хеле-ните“. Haпротив, ово] епитет е уште еден aргyмеnт повеке во отфрлaftето na тезaтa зa хеленското потекло та мaкедокскaтa крaлскa RyÉa na Аргеaдите.
Понaтaмy, Тукидид додaвa:
„Во сите облaсти двете држaви6 проjaвиле големa енергиja. И двете држaви испрaтиле прaтеници по крajбрежjето нa Трaкиja и raj Пердикa и го убедиле дa склучи одуз со нив. То] нaвистинa не се оттргнaл веднaш од Атинa, но имaл нaмерa дa го стори roa, биде]ки пред очи го имaл примерот нa Аргос;7 притоa TOj сшиот, по потекло, бил од Аргос (Thucydides, 1942: V, 80, 2).“
И во двaтa фрaгментa Тукидид се осврнyвa нa потеклото нa првaтa мaкедонскa крaлскa динaстиja и yкaжyвa декa тaa потекнyвa од Аргос, но повторно, исто гако и Херодот, не прецизирa од ко] Аргос.
Знaчи, се создaлa еднa фaктогрaфиja, коja зaведyвaлa дел од истрaжyвaчите и тие ja зaпостaвyвaле можnостa тaa информaциja дa се однесyвa и га нещ друг грaд Аргос, ко] не е хеленски.
Сите дилеми зa лоцир^ето нa грaдот Аргос, гако место га потеклото га мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди, ги отклонyвaaт историските извори во кои е гаведено декa тие биле од Аргос Орестидски (Appianus, 1907: 63; Diodorus, 1896: VII, 15; Syncellus, 1829: I, 373), га]сгариот и глaвен грaд га Орестидa и Орестите, во Горга Мaке-дониja, близу сегaшниот грaд Kastoria (Костур).
И според повеке други историски извори, во многу други при-лики, божемното хеленско потекло га anтичките Мaкедонци и нивните крaлеви не им било признaвaко.8
Се чини несомнено декa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди потекнyвaлa од орестскaтa племенскa aристокрaтиja и од облaстa Орестидa зaпочнaлa дa ги покорyвa соседните облaсти и дa ja проширува своjaтa влaст.
6 Фрагментот се однесува на пелопонескиот град Аргос и Спарта, коишто во 418 год. пр. н.е., за време на Пелопонеската во]на, склучиле œjy3 во времетрае^е од 50 години. Веднаш потоа, го убедиле и Пердика да се придру-жи на Со]узот иако TOj во моментот не бил подготвен да ]а напушти Атина. Што го натерало да $ се придружи на новата коалицща, може само да се нагага.
7 Пелопонескиот град Аргос, исто така, водел променлива политика за време на Пелопонеската во]на, на]првин склучува^и со]уз со Атина, а потем со Спарта.
8 На пример, софистот Трасимах од Халкедон, во говорот За Лариша-ните, мегу другото, за македонскиот крал Архела] напишал: „Треба ли да му служиме на Архела], Хелени, на еден барбарин?“. А тоа само ги потврдува напорите зошто кралот Архела] I така упорно ]а спроведувал долгорочната политика на хеленизацща на своето кралство -за да се приближи до хеленскиот свет, roj игнорантски се дистанцирал од него.
Исто така, Демостен во еден говор за Филип II рекол: дека TOj „не само што не е Хелен, ниту пак има нешто хеленско, туку е барбарин од зем]а за ко]а не би можел нешто убаво да кажеш, еден никаков Македонец, од зем]а од ко]а човек порано ни роб не би купил“ (Demosthenes, 1966: Phil. 3, 31).
Но, сега детaÆно дa го рaзгледaме текстот нa предanието зaпи-шaно од Херодот. Ако избегале троjцaтa брaкa Гaвan, Аероп и Пердикa од Аргос Орестидски, roa знaчи дега оттaмy принудно се иселиле порaди некaквa зaкana или пред rera^a опaсност. Kaко „потомци нa Темен“, е можно тие дa и припaíaле нa тaмошнaтa влaдеjaчкa aристо-крaтиja, пa причините зa нивното пребегнyвaftе дa биле од политичкa природa или кaко резyлтaт нa борбa зa превлaст. Тие не слyчajно избегaле кaj Илирите, по потешко преодниот пaт, a не во нещ друг поблизок крaj со посродта етничкa стрyктyрa. Но, не осгатале тaмy, туку пaк ги премитале плaнините и втaсaле во грaдот Лебaja во Горнa Мaкедониja.
И тyкa веднaш сaмо по себе искрснyвa прaшaftето, зошто тие не остaнaле кaj Илирите?
Може дa се претпостaви декa TOa било сaмо првично няіпри-фaтливо привремено решение или кaко туганци не биле aдеквaтно прифaтени според очекyвaftaтa. Но, секaко, не биле прифaтени непри-jaтелски, биде]ки во TOj слyчaj не би ги зaштитиле своите животи зa дa можaт дa пребегнaт преку тешко преодните плanини кон грaдот Лебaja во Г орнa Мaкедониja.
Сега се постaвyвa ново прaшaftе, зошто троjцaтa брaкa Теме-ниди откaj Илирите пребегнaле токму во грaдот Лебaja во Горнa Мaкедониja?
Од неодета е откриенa и точнaтa локaциja нa грaдот Лебaja. Имено во селото Leukopetra (Извор) беше откриен еден татпис (Petsas, 1983: стр. 238), гаде е зaпишaнa посветaтa нa еден ослободен роб и чи] текст raaœ: „Автохтонaтa мajкa нa боговите кaj Алебеa, село (при-поено) кон Елимеja“. Биде]ки ja знaеме точнaтa локaциja та Елимеja, aко Алебеja соодветствyвa та Лебaja,9 што е нajвероjaтно, ние можеме дa ja сместиме Лебaja во зaпaдниот дел нa Пиериja. Овa се совпaía со ташето сознanие декa нajрaнaтa тaтковинa та Мaкедонците билa околу Пиериja и Олимп и Хесиодовото швеи^в^е зa митските предци нa овaa облaст, кaде што TOj вели дега господaрот нa светот лyíето и боговите, Sевс, бил во врсга со Тиja, кергага нa Девгалион, коja му родилa: „двa сита, Мaгнет и Мaкедон, коj се рaдyвaл нa коаи, кои се таселиле околу Пиериja и Олимп“ (Hesiodus, 1913: Cat. Gyn., fr. 3).
Зтачи, троjцaтa брaкa „се глaвиле слуги зa плaтa raj крaлот“ во грaдот Лебaja и TOa, едниот ги тасел коаите, другиот говедaтa, a
9 Според Н. Проевa: „се чини дега na naтписите од светилиштето га aвтохтоnaтa мajкa na Боговите во с. Leukopetera (Извор) го иі^і^ мaке-докскиот облик na името та грaдот Алебеa (етник Alebeoi) зa грчкaтa грaфиja Lebaie зaбележana од Херодот, кaде му служеле та крaлот чие име не го зaбележaл“ (Проевa, 1997: стр. 43).
нajмлaдиот од нив, Пердига, козите и овците. Не слyчajно во митот токму Пердикa бил определен дa се грижи зa ситниот добиток, во ко] спaíaaт и козите. Со TOa всушност се опрaвдyвaло проширyвaftето нa неговото влaдееftе и изгрaдбaтa нa престолнинaтa Аjгa, чие име и симболи (вклyчyвajки ги и крaлските симболи и мaскоти), се повр-зyвaaт токму со козa, коja кaко мaскотa га крaлевите е присyтнa нa ковaните сребрени пaри нa Алексaндaр I Филхелен и имaлa знaчajнa улога во дворскиот церемониjaл.
Исто тaкa, пред нaс се постaвyвa ^ama^TO: од кaквa во кaквa средига дошле троjцaтa брaкa Темениди?
Биде]ки се глaвиле кaко слуги, тие очигледно немaле сво] кaпитaл, га биле приморaни дa слyгyвaaт зa издршкa сведенa сaмо нa хрana и облекa. Херодот соопштyвa дега „се глaвиле зa плaтa“, но од нaтaмошниот тек нa прикaзнaтa и нaстanaтото недорaзбирaftе, не се добивa впечaток декa имaло тaков меíyсебен договор зa нaдоместок.
Нивниот домaкин, нaведениот крaл нa Лебaja, вероjaтно бил племенски стaрешинa ко] се поистоветyвaл со крaлевите га хеленските грaдови. То] бил сточaрски aристокрaт, ко] рaсполaгaл со три посебни dara - стaдо коаи, стaдо говедa и стaдо овци и кози. Kara тaков, TOj сепaк не се сметaл зa особено побогaт од неговите сожители, биде]ки неговaтa сопрyгa „сaмa им го готвелa jaдеftето нa слугите“ и TOa по еден леб зa секо] од нив, згачи во подеднaквa количинa. Можно е нему дa не му било позгато пaричното стопaнство порaди што доaía до подоцнежnото недорaзбирaftе.
3a верyвaftaтa нa Лебajците немaме доволно информaции, но Херодот потврдyвa дега верyвaле во божja силa и чyдa во сещднев-ниот живот. Еден тaков пример се потврдyвa и во слyчajот со нaрaс-нyвaftето нa лебот, когa постоjaко „лебот нa слyгaтa Пердикa сaм од себе нaрaснyвaл дво]но“. Кога крaлот го слyшнaл TOa од крaлицaтa, веднaш помислил нa боэдо чудо, кое предвестyвa нешто големо, га ги отпуштил слугите дa си зaминaт.
3a жaл, ние не рaсполaгaме со други примери од нивните верyвafta зa месеаето нa тестото и печеаето га лебот, га не можеме дa нaвлеземе во сyштинaтa нa проблемот, но остaнyвa зaгaткaтa зошто лебовите биле делбено нaменyвanи уште при месеаето, a не по печеаето.
И зa рaзрешyвaftето нa недорaзбирaftето со меíyсебното рaздолжyвaftе Херодот yпотребyвa зaгaдочнa симболикa. Тие си ja побaрaле плaтaтa пред дa си зaминaт, нa што крaлот гако дa зaборaвил или пaк TOa не било сво]ствено во нивнaтa срединa, пa „когa слyшнaл дега зборyвaaт зa плaтa, зaлyден од нещ бог, покaжyвajки нa ога
место на подот каде што се спуштале сончевите зраци што влегувале низ оно] отвор на покривот низ ко] излегува чадот од куката, рекол: ,Еве, ви ]а давам платата што ]а заслуживте вие’. Гаван и Аероп, постарите брака, слуша]ки го тоа, останале стаписани, а на]младиот рекол вака: ,Го примаме, кралу, тоа што ни го даваш’. Притоа со ножот, што случало го имал ка] себе, го заокружил тоа место на кукниот под, каде што пагале зраците. Откако така ги оградил зраците, три пати зацрпал од нив и си ги ставил во пазувите, а потоа и то] и неговите брака заминале.“
Од ово] фрагмент на преданието дознаваме дека кралската кука во Леба]а е скромна кука со огниште и широка баца за да може низ неа да допрат сончевите зраци до подот на просторщата каде биле кралот и слугите. Кралот го фатил бес при самото споменуваае на платата, ко]а можеби не можел да ]а исплати поради неразвиената парична размена. Тоа укажува дека можеби и немале претходен договор за некаков надомест, па се поставува прашааето: дали тие работеле само за одржуваае на голата егзистенцща или работеле за надомест во натура?
Да не е загатката за симболичното раздолжуваае со симболично магично де]ство на привидно постигната спогодба или компромисно решение на раздолжуваае, или надомест за работата на слугите, тоа може да биде и кра]от на оваа тематски заокружена епизода.
Додека ние размислуваме за загадочните симболички значена, во митот следи половичен одговор дека во мегувреме, откако момчиаата заминале, едната страна, со подзабавено присетуваае или дооб]аснение, останала незадоволна и се почувствувала измамена, откако неко] од советниците (ко] можел да биде од сонародниците, но и придо]ден - поучен, од другите етнички средини)10 му об]аснил на кралот дека тоа бил опасен симболичен чин - оградуваае со заокружуваае на сончевите зраци на подот, трикратно симболично зацрпуваае од нив и ставаае во пазувите. Така кралот дознал „што значи тоа што го направило момчето и со каква мисла на]младиот од браката го зел понуденото“, па пратил потера да ги погубат.
Би се прашале: како се присетил кралот на такво раздол-жуваае ако не ]а знаел неговата суштина, па советниците отпосле да му ]а толкуваат постапката на итроманот што и во привидниот надоместок на заработувачката нашол обмислена полза? А останува и загатката, каква опасност увиделе во тоа кралските советници штом кралот одлучил да испрати потера за да ги фатат и да ги убщат. Можеби му го
10 Хамонд смета дека споменувааето на кралските советници ука-жува дека Херодот знаел или му кажале за македонските кралски хетаіри (Hammond, 1978: стр. 8).
однел ceMejHomo сонце? Или сонцето кaко симбол га неговото крaлско влaдееftе? Или пaк нajпосле, можеби сонцето кaко симбол нa нивниот бог-зaштитник?
Според Борзa, можеби овaa ^masra билa инспирaциja зa мaкедонското прифaкaftе нa рaдиjaлното сонце (или sвездa) кaко нaционaлен симбол (Borza, 1990: 81).
%a е еднa од нajрaните митолошки стории зa верyвaftaтa нa aнтичките Мaкедонци, со синтетизирaнa симболикa и широки простори зa рaзнорaзни коментaри. А во тaквaтa лепезa нa можните прет-постaвки и одговори е yбaвинaтa нa митот, и зa рaскaжyвaчите, и зa слyшaтелите, но секaко и зa истрaжyвaчите, од митолозите до исто-ричaрите.
Во митот, крaлскaтa реaкциja со потерaтa е зaдоцнетa и не може дa ги спречи последиците, зaшто троjцaтa брaкa Темениди ja имaaт и божественaтa зamтитa во рекaтa-спaсителкa од нивниот ^aj, коja нaдошлa и ja попречилa потерaтa од комници дa ги следaт, но откaко тие ja преминaле. 3aroa, нивните потомци и принесyвaле жртви кaко нa светa рекa.
Интересно ^arna^ што се нaметнyвa е: raja билa овaa светa рекa што им ги спaсилa животите? Борзa сметa декa овде стaнyвa збор зa рекaтa Хaлиajкмон (Borza, 1990: стр. 81). Но, гам ни се чини многу поприфaтливо толкyвaftето га Хшонд, коj ja идентификyвa светaтa рекa со рекaтa Берес и yкaжyвa декa „тие ja гапуштиле Пиериja преминyвajки го Хaлиjaкмон, a потоa крaлот ги испрaтил неговите коftanици, кои ги стaсaле во близинaтa нa нaреднaтa рега во рaмницaтa“ (N. G. L. Hammond and G. T. Grifith, 1972, стр. 434). Имено, и сшиот Херодот ж нaведyвa га овaa претпостaвкa когa вели дега „потомците нa тие мaжи од Арг и принесyвaaт жртви кaко нa своj сгасител“, бидеjки ние згаеме сaмо зa еднa рега што е инкорпорирaнa во мaкедонскaтa генеaлогиja. Тоa е токму рекaтa Берес, коj бил син га Мaкедон и тaтко нa Миезa, Бероja и Олгan (Stephanus Byzantinus, 1849: s.v. Mieza).
Херодот понaтaмy соопштyвa што се случило со троjцaтa брaкa по нивното второ успешно бегство. Тие дошле и се гаселиле во „друг дел га Мaкедониja“ близу „грaдините га Мидa, синот нa Гордщ“, кaде рaстеле диви трендaфили од по шеесет цветни ливчим, кои со своjaтa миризбa ги нaдминyвaле другите трендaфили. Теофрaст пишyвa декa тие трендaфили биле со необичен qjaj, a ги имaло и га соседните плaнини.
Според Алфред Делaкyлонш, нa источните пaдини нa плaни-нaтa Бермщ биле и злaтните рудници нa Мидa, крaлот нa тyкaшните Фриги
(Бриги). Пршш, TOj соопштyвa: „Kaко и дa било, цветовите нa Bermion се уште не ja изгубиле нивнaтa aнтичкa слaвa. ,Турците лубеле три нештa: сливите од Servia, медот од Химет, ружите од Вериja,“ (Делaкyлонш, 2000: стр. 161).
Г рaдините нa Мидa под плaкинaтa Бермиj вероjaтно биле богатиот регион околу Миезa (денешниот Kопaкос/Лефкaдиja, под Hayсa). Според трaдициjaтa га Мaкедонците, токму во тие грaдини, нaд кои се издигa плaкинaтa Бермиj, непрооднa порaди снег и студ, бил фaтен Силен га „изворот Иннa кaде Мидa турил вино зa полесно дa го грaбне богот“ (Делaкyлонш, 2000, стр. 161).
Тaкa, откaко брaкaтa се гаселиле близу до грaдините га Мидa, презеле нaпaди во кои „ги покориле и другите делови га Мaкедониja“. Со TOa, тие ja обединиле Мaкедониja под своja влaст, со Пердикa I кaко родонaчaлник и прв влaдетел од мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди.
Според Борзa, Херодотовaтa трaдициja зa троjцaтa брaкa можеби се одрaзилa га гатронимите нa трите племим или родовски зaедници, односно прикaзнaтa можеби го рефлектирa издигнyвaftето нa Гaвaковaтa влaст во Елимеja, Аероповaтa меíy Линкестщците (кaде што вaкво крaлско име се поjaвyвa подоцнa) и се рaзбирa Пердикa во центрaлнa Мaкедониja. Тaкa, со овaa хипотезa, нajмaлкy три грaнки од Мaкедонците можaт дa трaгaaт по своjaтa генеaлогиja и крвно сродство (Borza, 1990: стр. 84).
Според Н. Проевa, пaк, декa легендaтa зaпишana од Херодот ja одрaзyвa нajстaрaтa фaзa во создaвaftето нa мaкедонскaтa држaвa и декa не стaкyвa збор зa измислицa покaжyвa фaктот што имиftaтa нa трите брaкa се епигрaфски посведочени во Мaкедониja, a Пердикa и Аероп се зaсведочени и кaко „крaлски“ (Проевa, 1997: стр. 43).
Ако се прифaти создaвaftето нa мaкедонскaтa држaвa под плaнинaтa Бермщ, тогaш зошто нajпознaтиот центaр нa крaлскaтa влaст се рaзвил во грaдот Аjгa, коja се нaоíaлa некaде га срединaтa меíy Миезa (Грaдините га Мидa) и крajбрежnaтa Пиериja?
Е. Н. Борзa е збунет „од геогрaфскaтa спротивстaвеност нa врскaтa меíy Пердикa и плaнинaтa Бермиі и можносте декa Мaкедон-ците се гаселиле нajпрвин во крajбрежnaтa Пиериja“. %j претпос-тaвyвa декa движеаето нa пиериските Мaкедонци конечно ja достиг-нaло плaнинaтa Бермиі во близинa нa Вериja или Миезa и декa тaмy тие потпaднaле под некоj вид поглaвaрство нa нaчин што не би можеле дa го дозгаеме. Ако е тaкa, овa би згачело декa Мaкедонците ja зaпоч-нaле своjaтa експaнзиja во облaстa нa Пиериja уште пред борбaтa нa Аргеaдите зa превлaст. Меíyтоa, aко се поjaвиле Мaкедонците во
рaмницaтa га Хaлиjaкмон, a не га Пиериja, нивнaтa мигрaциja во цен-трaлниот дел кaj Вериja би можелa дa биде дел од истиот процес што ja произвел влaдеjaчкaтa Ryia во сaмиот TOj регион (Borza, 1990: стр. 82).
Понaтaмy Херодот нaизменично ja изнесyвa генеaлогиjaтa нa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди нa нaследниот крaлски престол со презем^е нa крaлскaтa титyлa од тaтко нa син. Тaa генеaлогиja TOj вероjaтно ja созгал при неговиот престоj во Мaке-дониja и TOa токму га мaкедонскиот двор (Херодот, 1998: VIII, 139).11 Тоa е бездруго потврденaтa, историски веродостоjнa хроно-логиja, со нaведyвaftе нa петте претходници нa Аминга и TOa: Пердикa (осно-вaчот), Аргaj, Филип, Аероп и Алкетa.
Знaчи, TOa е следнaтa историси хронологиja нa мaкедонските влaдетели од динaстиjaтa нa Аргеaдите: Пердикa I (околу 707/6-695 годига пр. н.е.) - основaч и прв влaдетел нa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди, нaследен од своjот син Аргaj (околу 659-645), коj е гаследен од своjот син Филип I (околу 644-640), a TOj гаследен од своjот син Аероп I (околу 639-574), raj е гаследен од своjот син Алкетa (околу 573-541), a овоj нaследен од своjот син Аминтa I (540-498), raj е нaследен од своjот син Алексanдaр I Филхелен (498-454 годига пр. н. е.). Според овaa историскa хронологиja, сосемa е точен зaписот нa Херодот дега Алексanдaр I е токму седмо гаследно колено нa мaкедонскaтa крaлскa динaстиja Аргеaди. Инaкy се позгати вкупно 21 влaдетел од крaлскaтa динaстиja Аргеaди, кои влaдееле од околу 707/6 до 310/9 годига пр. н.е. Освен гаведените, осгагатите влaдетели од овaa динaстиja се: Пердига II (454-413), Архелaj I (413-399)12, Орест (399-396), Аероп II (396-393), Аминтa II (393-393), Пayсaкиja (393392), Аминтa III (393/2-370/69), Алексaндaр II (370/69-369/8), Птолемaj Алорски (368-365), Пердшш III (365-360/59), Филип II (359-336), Алексaндaр III Мaкедонски (Велики) (336-323), Филип III (323-317) и Алексaндaр IV (323-310/9). Згачи, последен влaдетел бил крaлот Алексaндaр IV, синот нa Алексaндaр III Мaкедонски и Роксana.
Извори:
Appianus. 1907. Historia Romana. Ed. P. Viereck. Lipsiae.
Demosthenes. 1966. Orationes. Rec. S. H. Butcher. Clarendon Press: Oxford.
11 Jy^-™ дaвa дополкителки подaтоци зa рanите крaлеви, но неговото известyвaftе се зaсnовa rn доцnежnи извори веке naрymеnи со додaвaftето na дополnителnи крaлеви rn листaтa (Justinus, 1823: VII, 1-2).
12 Овa се совпafa и со родословот m Тукидид според ко] пред крaлот Архелaj I влaдееле осум други мaкедоnски крaлеви од диnaстиjaтa Аргеaди.
Eusebius Pamphilus. 1818. Chronicon. Bipartitum Graeco-Armeno-Latinum, Venetiis.
Herodotus. 1927. Historiae. Rec. Carolus C. Hude. Oxonii.
Hesiodus. 1913. Carmina. Rec. A Rzach. Lipsiae.
Justinus. 1823. Historiarum Philippicarum. Ex Trogo Pompeio. Parisiis.
Stephanus Byzantinus. 1849. Ethnica. Ex recensione A. Meineke.
Syncellus Georgius et Nicephorus Cp. 1829. Ex recensione Guilielmi Dindorfii. Во Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. Vol I. Bonnae. Impensis ed. Weberi. Thucydides. Historiae. 1942. Ed. H. J. S. Jones - J. E. Powell. Oxonii.
Херодотова исторща. 1998. Превод од старогрчки, предговор, белешки за писателот и делото, коментари на текстот Даница Чадиковска. Зумпрес: Скоще.
Хомер. Илщада. 1982. Препев, предговор, увод и об]асненща Михаил Д. Петрушевски. Скопле.
Литература:
Borza. E. N. 1990. In the Shadow of Olympus: the Emergence of Macedon.
Priceton. New Jersey.
Hammond. N. G. L. 1972. A History of Macedonia. Vol. I. Historical Geography and Prehistory. Oxford.
Hammond, N. G. L. and G. T. Grifith. 1978. A History of Macedonia, Vol. II, Oxford.
Petsas, P. 1983. Unpublished manumission inscriptions from Macedonia. Во Archaia Macedonia 3.
Делакулонш. А. 2000. Лулката на македонската државност, од Халщакмон до Аксщ. Macedonia Prima: Охрид.
Проева. Н. 1997. Студии за античките Македонци. Historia Antiqua Macedonica 5: Скоп|е.
