CC BY
0POREY PIYOZINI TABIIY USULDA QURITISH VA QURIGAN MAHSULOT TARKIBIDAGI QOLDIQ NAMLIKNI ANIQLASH
USULI
1Nortojiyev Bobosher Sheraliyevich, 2Solayeva Umida Shonazar qizi
1Toshkent davlat agrar universiteti dotsenti 2Toshkent davlat agrar universiteti tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.13950673
Annotatsiya. Ushbu maqolada respublikamiz hududida kam tarqalgan sabzavot ekini porey piyozini halqa ko'rinishda kesib, quritish uskunasida quritganda sifat ko'rsatkichlarini saqlab qoldi. Quritish uskunasida qurish tezligi ham ortdi oftobdagiga qaraganda. Porey piyozni quritganda 18-20% quruq mahsulot olish mumkinligi aniqlandi. Olingan mahsulot tarkibidagi qoldiq namlik vlagomer uskunasida aniqlandi.
Kalit so'zlar: porey piyozi, issiqlik, oftob, quritish uskunasi, namlik, harorat, og'irlik, quritilgan mahsulot, suv bug'lanishi, namlik.
Аннотация. В данной статье лук-порей, редкую овощную культуру на территории нашей республики, был нарезан кольцами и высушен в сушильной машине. Скорость образования в сушильном оборудовании также увеличена по сравнению с солнечной. Установлено, что при сушке лука-порея можно получить 18-20% сухого продукта. Остаточную влажность полученного продукта определяли с помощью влагомерного оборудования.
Ключевые слова: лук-порей, тепло, солнце, сушильное оборудование, влажность, температура, масса, сушеный продукт, испарение воды, влажность.
Abstract. In this article, leeks, a rare vegetable crop in our republic, were cut into rings and dried in a drying machine. The rate of formation in drying equipment is also increased compared to solar. It was found that when drying leeks, 18-20% of dry product can be obtained. The residual moisture of the resulting product was determined using moisture measuring equipment.
Keywords: leek, heat, sun, drying equipment, humidity, temperature, weight, dried product, water evaporation, humidity.
Kirish.
Dunyoning ko'plab mamlakatlarida porey piyozi yetakchi sabzavot ekini sifatida keng tarqalgan. Porey piyozi biologik faol moddalarning boy manbai bo'lib, yuqori hosildorligi, kasalliklarga, zararkunandalarga va ba'zi noqulay o'sish sharoitlariga chidamliligi bilan ajralib turadi. Porey piyozi boshqa turlaridan farqli o'laroq, o'tkir, nozik ta'mga ega bo'lib, bu ularni to'g'ri ovqatlanish ratsionda qo'llash imkonini beradi. Porey piyozi shifobaxsh xususiyati shuki, uning tarkibida oltingugurt birikmalari, flavonoidlar, kimyoviy moddalarning ko'pligidan boshqa piyozdoshlardan ajralib turadi. Porey piyozi nafaqat uchun taomlarga ishlatilishi mumkin, balki har xil turdagi qayta ishlash uchun ham xom ashyo sifatida ishlatiladi. Oziq-ovqat sanoatida quritilgan va muzlatilgan holdagi porey piyozni ham uchratish mumkin. Quritilgan, porey piyoz halqalar, shuningdek kukun shaklida ishlab chiqariladi [1].
Sabzavot mahsulotlarini saqlash, quritish va qayta ishlash rejimi maxsulot sifatni yaxshilash, yo'qotishlar va chiqindilarni kamaytirish, tayyor mahsulot tannarxini pasayishiga asos bo'ladi. Ma'lumki, barcha oziq-ovqat mahsulotlarni jumladan sabzavot maxsulotlarini bir vaqtni o'zida sotish imkoni mavjud emas. Shuning uchun bugungi kunda ularni kompleks qayta
ishlash va quritishga katta e'tibor qaratilmoqda. Bu esa maxsulotlarni nafaqat buzilishdan himoya qiladi, balki yangi ozuqaviy va ta'mga ega mahsulotlarni ham olish imkonini beradi.
Tadqiqotimizning asosiy vazifalaridan biri ekologik toza, yuqori sifatli, standart talablariga javob beradigan quritilgan mahsulotlar ishlab chiqarishdan iborat. Qayta ishlash usuliga qarab, bunday mahsulotlar quritilgan (chiplar va kukunlar) va konservalangan (germetik yopiq idishlarda) bo'linadi. Porey piyozi hosilini qayta ishlash usullaridan biri oddiy usulda quyoshda quritishdir. Quyoshda quritish tabiiy omillar - quyosh, shamol, havoning nisbiy namligidan maksimal darajada foydalangan holda ekologik toza quritilgan mahsulot ishlab chiqarishni ta'minlaydi. Quyosh nurida quritish maxsulot turiga qarab turlicha uzoq yoki qisqa vaqt davomida oziq-ovqat sifatida foydalanish uchun tayyor mahsulot ishlab chiqarash imkonini beradi.
Ilmiy tadqiqot uslubi.
Tadqiqotlarda dala tajribalarini o'tkazishda fenologik kuzatuvlar, biometrik o'lchovlar, bo'yicha kuzatuvlar olib borildi. Kuzatuv va xisoblash ishlari umum qabul qilingan talablarga mos ravishda o'tkazildi. Quritilgan sabzavotlarni sof og'irligi, zarrachalarni shakli va o'lchami, silliqlash hajmi, tashqi ko'rinishdagi nuqsonlar, tarkibiy qismlarning nisbati, organoleptik ko'rsatkichlar va quritishni aniqlash usullari Gost 13340.1-77 davlatlararo standart bo'yicha aniqlandi. Quritilgan sabzavotlar to'g'risidagi umumiy texnik shartlar Gost 32065- 2013 larni qo'llab quritish jarayoni tashkil qilindi.
Tadqiqot 2023-2024 yillarda Toshkent davlat agrar universiteti Axborat maslahat markaziining meva-sabzavotlarni quritishga mo'ljallangan tajriba maydonida amalga oshirildi.
Tadqiqotning maqsadi porey piyozini tabiiy sharoitda quritishda tayyor quritilgan mahsulot chiqish ko'rsatkichlrini va qurigan mahsulot tarkibidagi qoldiq namlikni aniqlashdan aniqlashdan iborat.
Tadqiqot obekti sifatida porey piyozini Linkolin Fi duragayni tanlab olindi.
Tadqiqot natijasi Tajriba davomida porey piyozini tabiiy usulda oftobda va quritish uskunasida quritganda mahsulot chiqish ko'rsatkichlari aniqlandi. Ilmiy manbalardan bizga ma'lumki, sabzavotlarni quritganda ularning tarkibini asosiy tashkil qiluvchi modda suv hisoblanib, quritish jarayonida suv bug'lanishi natijasida mahsulot vazni kamayadi. Biz tajribamiz davomida porey piyozini tarkibidagi suv miqdorini labaratoriya sharoitida vlagomer uskunasida aniqladik. Buning uchun uskunaga porey piyozini bosh qismidan 6,691 gr namuna olib, +135°C haroratda 42 daqiqa qo'yildi va uning tarkibida 81,92% namlik borligi aniqlandi. Xuddi shunday usulda porey piyozini barg qismidan 3,085 gr olib, +135°C haroratda 31 daqiqa davomida tarkibida 87,07% namlik borligi aniqlandi.
Tajribamiz davomida quritish uchun qo'yilayotgan porey piyozi navini turli xil shakllar ( bosh qismi butun holida , bosh qismi yarimidan bo'lingan, bosh qismi 2mm qalinlikda halqasimon kesilgan, poyasini o'rta qismi, barglari butun va 2mm qalinlikda qirqilgan) da kesib qo'yilgan. Sabzavotlarni quritishda ularning turlari va navlariga bog'liq ravshda qurish tezligi tayyor maxsulot chiqish darajalari turlicha bo'lishi tajribalarimiz davomida aniqlandi. Tadqiqot davomida porey piyozni quritishdan so'ng tayyor mahsulot chiqishi turlicha bo'lganligini ko'rish mumkin (1-rasm).
1-rasm Quritish uchun qo'yilgan porey piyozi va qurigan tayyor mahsulot
Tadqiqotlarimizda porey piyozini turli xil shakllarda qirqib olib quritish uskunasida quritildi. Quritish uskunasidagi 3-5 kg gacha bo'lgan xom-ashyo joylashtirildi. Tajriba davomida xom ashyo maxsulotlari har 8-10 soat davomida kuzatib turildi. Aytish joizki tajribalarimiz davomida kunduzi soat 1400 da quritish uskunasining ichki qismida havo harorati 42-44 0C ni tashkil etgan bo'lsa kunning ikkinchi yarmida uskuna ichidagi havo harorati 20-22 0C ni tashkil etdi. Xom-ashyo 8-48 soat davomida quritilgandan so'ng tayyor mahsulot olindi. Tayyor mahsulot chiqish miqdori aniqlanib xom ashyoga taqqoslab tahlil etildi (1-jadval).
1-jadval
Porey piyozini quritish jarayonida qurigan mahsulot chiqish hisobi (2024 y).
Porey piyozini duragay navi Xom ashyo o'lchami, kg Xom ashyo holati (xom-ashyoni quritishga tayyorlash bo'laklarga bo'lish) Xom-ashyoni quritish muddati, soat Qurigan mahsulot o'lchami,kg Tayyor mahsulot chiqish miqdori, %
Linkolin Fi 3 Bosh qismini 2 qismga ajratilgani 33 0,60 20
Linkolin Fi 3 Halqasimon shaklda kesilgan 23 0,61 20,4
Linkolin Fi 3 Poyani o'rta qismi 48 0,53 18
Linkolin Fi 3 Barg qismi 8 0,40 13,4
Tajribalardan shu ma'lumki porey piyozini halqasimon shaklda kesib quritish samarali ekanligini ko'rish mumkin. Bunda mahsulot sifatli xaridorgir ko'rinishda qurishi bilan birga mahsulot qurish vaqti ham boshqa shakldagilarga nisabatan qisqaroqdir. Xom-ashyodan tayyor mahsulot chiqishi 13-20% oralig'ida ekanligini ko'rish mumkin.
Quritilgan mahsulot tarkibidagi qoldiq namlik miqdori labaratoriyada vlagomer uskunasida aniqlandi. Buning uchun porey piyozini quritilgan bosh qismidan 3,047 gr namuna olib, +135°C haroratda qo'yildi. Uskuna 16 daqiqa davomida qurigan mahsulot tarkibida 17,22% namlik boriligi aniqlandi. Xuddi shunday tartibda quritilgan barg qismdan 1,392 gr namuna olib,
+135°C haroratda 7,2 daqiqa davomida mahsulot tarkibida 18,55% namlik borligini aniqlandi (2-rasm).
2-rasm quritilgan porey piyozi tarkibidagi qoldiq namlikni aniqlash.
Xulosa.
Quritish uskunasida porey piyozi navini turli shakllar bosh qismini halqasimon shaklda, bargini mayda qirqilgan holda quritganda ijobiy natijalarga erishildi. Xom-ashyodan 13-20% gacha quruq mahsulot olindi. Porey piyozini soxta oq bosh qismidan quruq mahsulot olish yuqori ko'rsatkich qayd etdi. Quritilgan mahsulotning sifati, rangi va hidi kabi ko'rsatkichlari o'zing tabiiy xususiyatlarini saqlab qoldi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Адрицкая Н.А, Костго И.Г. Хозяйственно биологическач и технологическая отценка сортов лука порея в условиях северо-западного региона.
2. I. Doymaz. Influence of blanching and slice thickness on drying characteristics of leek slices / Chemical Engineering and Processing 47 / (2008).
3. Xakimov Sh.Sh, Usmonov M.S. Porey piyozining oziq-ovqat va shifobaxshlik xususiyatlari, nav na'munalari va yetishtirish agrotexnologiyasi / ilmiy maqola / 3rd -International Conference on Research in Humanities, Applied Sciences and Education Hosted from Berlin, Germany June 30th 2022.
4. Турбин В.А, Тигунова И.Е. Изучение сортов лука порея в почвенно-климатических условиях Юга Украины / Научный журнал КубГАУ / №89(05), 2013 года
5. Голенко Д.В, Купреенко Н.П. Влияние густоты посева и посадки лука-порея (Allium Porrum) на урожайность и товарность продукции резюме. Овощеводство. 2017;25:11-20.
6. Голенко Д.В, Купреенко Н.П. Влияние сортимента лука-порея на биометрические показатели и урожайность. Cборник научных статей по материалам XVII Международной научно-практической конференции (Гродно, 14 марта 2014 года) .
7. Axmedov Sh.Q., Nortojiyev. B.SH. "TABIIY SHAROITDA MAXSUS QURITISH USKUNASIDA BAQLAJON QURITISH" Ta'limning zamonaviy transformatsiyasi Xalqaro elektron jurnal. 11 son 1-tuplam -S.2-30.
