Научная статья на тему 'ПОМИДОР КЎЧАТИ БЎЙИ ҲАМДА СУТКАЛИК ЎСИШИГА ЎҒИТЛАР ВА БИОПРЕПАРАТНИНГ ТАЪСИРИ'

ПОМИДОР КЎЧАТИ БЎЙИ ҲАМДА СУТКАЛИК ЎСИШИГА ЎҒИТЛАР ВА БИОПРЕПАРАТНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
187
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Помидор / рост и развитие / норма удобрений периода созревания / стимулятор. / Tomato / growth and development / the rate of fertilizers of the ripening period / a stimulant.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Ойбек Нормуратов

В этой статье обсуждаются данные о цветении, суточном росте и окончании сбора урожая до суточного роста стебля, а также о периоде созревания и днях развития культуры томатов путем удобрения и обработки стимуляторами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Ойбек Нормуратов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses data on flowering, daily growth and the end of harvesting before the daily growth of the stem, as well as the maturation period and the days of development of the tomato culture by fertilizing the vegetable culture of tomato and treating it with stimulants to its seeds.

Текст научной работы на тему «ПОМИДОР КЎЧАТИ БЎЙИ ҲАМДА СУТКАЛИК ЎСИШИГА ЎҒИТЛАР ВА БИОПРЕПАРАТНИНГ ТАЪСИРИ»

УУТ: 631.8:578:635:64 TADQIQOT

ПОМИДОР КУЧАТИ БУЙИ ХДМДА СУТКАЛИК УСИШИГА УГИТЛАР ВА БИОПРЕПАРАТНИНГ

ТАЪСИРИ

Ойбек Нормуратов,

мустацил тадцицотчи, Термиз давлатуниверситети.

Аннотация. В этой статье обсуждаются данные о цветении, суточном росте и окончании сбора урожая до суточного роста стебля, а также о периоде созревания и днях развития культуры томатов путем удобрения и обработки стимуляторами.

Ключевые слова. Помидор, рост и развитие, норма удобрений периода созревания, стимулятор.

Annotation. This article discusses data on flowering, daily growth and the end of harvesting before the daily growth of the stem, as well as the maturation period and the days of development of the tomato culture by fertilizing the vegetable culture of tomato and treating it with stimulants to its seeds.

Key words. Tomato, growth and development, the rate of fertilizers of the ripening period, a stimulant.

Сабзавотлар ичида помидор экини энг куп етиш-тирилиб, дунё буйича бу тармокда Хитой давлати етакчилик килади, яъни, жами 56,3 млн. тонна. Кей-инги уринларда: Х,индистон 18,3 млн. т., АКШ 13,0 млн. т., Туркия 12,6 млн. т., Миср 7,9 млн. т., Италия 6,4 млн. тонна. Узбекистонда эса 2,9 млн. т. мадсулот етказилиб, уртача досилдорлик гектарига 50-100 тоннани ташкил этади.

Инсоният XXI асрга ;адам куйган бугунги кунда энг долзарб масалалардан бири, адолини экологик тоза, витаминга бой органик мадсулотлар билан таъминлашдир. Шунинг учун халкимизнинг сабзавот, полиз мадсулотларига булган эдтиёжини кондириш максадида, сабзавотчиликда кенг камровли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Жумладан, помидор етиштиришнинг салмоги ва сифатини яхшилаш ишларида катор инновацион технологиялар жорий этилиб, янги илмий изланишлар олиб борилмокда.

Шу режалардан келиб чикиб, помидордан сифатли ва юкори досил олишнинг макбул агротехнология-ларини ишлаб чикиш максадида, турли угит меъёр-

ларига ва макбул биопрепаратлар куллаб, юкори ва сифатли помидор мадсулоти етиштириш устида илмий тадкикотлар олиб бордик.

Тадцицот утказиш услублари. Дала тажрибала-рини утказишда В.Ф.Белик "Методика опытного дела в овощеводстве и бахчеводстве" (М., ВО Агропромиз-дат, 1992], "Методические указания по изучению и поддержанию мировой коллекции овощных пасленовых культур" (томаты, перцы, баклажаны] (Л.:1977), Б.Ж.Азимов, Б.Б.Азимов "Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачиликда тажрибалар утказиш услублари" (Т.: УМЭ, 2002], каби услубий кулланмалардан фойдаланилди.

Тадцицот натижалари. Тажрибада кучат тайёр-лаш максадида, помидорнинг мадаллий шароитда яратилган "Сурхон-142" нави танланиб, уларнинг уругларини экишдан олдин вирус касалликларига карши 48 соат давомида 50-52°С ва 24 соат давомида 80°С киздириб, совигандан кейин айрим вариантлар учун 24 соат экостим препаратида капсулаланиб, сунгра 3-5 дакика 5% шур сувда сараланди. Уругни

1/2021 Agro Inform

61

ерга сепиш учун кичкина (кассеталар] хандацларга 15-20 см цалинликдаги гунг, 20 см цалинликда эланган тупроц солиниб, 24.02.2018, 22.02.2019, 23.02.2020 йил кунлари 1 м2 майдонга 10 гр. дисобидан "Сурхон-142" помидор уруглари сепилди. Сепилган уруглар усти 1 см. цалинликда чиринди ва ципиц аралашмаси билан ёпилиб сувланди, униб чиццан кучатлар маълум катталикда дала тайёрла-ниб, кучат долида экилди.

Маълумки, усимликнинг усиб ривожланиши дар бир турдаги усимликнинг навига, етиштириш ша-роити ва уни етиштиришдаги олиб бориладиган технологик тадбирлар йигиндисига боглиц булади. Демак, помидорнинг усиши ва ривожланиши бевоси-та у етиштирилаётган дудуднинг табиий шароитига, шу жумладан, тупроц ицлим курсаткичларига дамда цулланилаётган агротехнологик тадбирларга узвий боглицдир.

Биз тадцицот олиб борган тажриба даласидаги помидор усимлигининг вегетация даврида утказилган фенологик кузатишларнинг натижалари тадлил этилганда, минерал угитлар ва, айницса, азотли угитларнинг помидорнинг усишига, ривожланишига катта таъсир курсатиши аницланди.

Олиб борилган дала тажрибалари натижаларинин курсатишича, угит цулланилмаган назорат варианти-да помидор усимлигининг буйи анча секин у д ва охир-оцибатда, битта усимликнинг буйи в *, тация даври охирида энг паст 40,2 см. дан ошмади.

Минерал угитлар помидор усимлигининг усишига кескин ижобий таъсир курсатди, айницса, июлдан августгача булган даврда интенсив усиб борди. Минерал угитларни цуллаш натижасида, тупроц унумдорлиги, жумладан, даракатчан озиц моддалар мицдорининг ортиши, помидор усимлигининг усиши

ва ривожланишига ижобий таъсир сезиларли булди. Угитсиз-назорат вариантда, асосий поя баландлиги динамикада секин узгарди. Ушбу вариантда, помидорнинг усиш жадаллиги барча фазаларда дам кучсиз намоён булди. Минерал угитларни цуллаш натижа-сида, помидорнинг усиши, ривожланиши сезиларли даражада узгарганлиги намоён булди. Бу, айницса, азотли угитларни цуллаш ва уларнинг меъёрлари билан боглиц булди.

Х,осил туплаш фазасига кириши билан усимликнинг биологиясига кура, барча вариантларда помидор усимлигининг усиши тезлашганлиги аницланди. Помидорнинг асосий пояси баландлиги назорат вариантига нисбатан минерал угитларнинг таъсири кучли булганлигини курсатди. Фосфорли ва калийли угитларнинг узи алодида цулланилган вариантда, уларнинг шу фонига 100 кг/га азотли угитлар билан биргаликда цулланилган вариантга нисбатан усимлик буйининг усишига кучсиз таъсир курсатди ('.-ж адвал].

Х,осил ^плаш фазасига кириши билан усимликнинг биологиясига кура, барча вариантларда помидор усимлигининг усиши тезлашганлиги аницланди.

фосфорли ва калийли угитларни узи алодида цулла нилган вариантда, уларнинг шу фонига 100 кг/ га тли угитлар билан биргаликда цулланилган вариантга нисбатан усимлик буйининг усишига кучсиз таъсир курсатди (1-жадвал).

Тажриба вариантларида азотли угитлар меъё-рининг ошириб борилиши помидор усимлигининг усишини ва ривожланишини жадаллаштирди. Маса-лан: Р120 К100 - фон вариантида азотли угитлар меъёри-ни 200 кг/га цулланилганда, помидор усимлигининг буйини усиш суръати июль ва август ойининг бирин-чи ун кунлигида мос равишда, 56,1 ва 76,0 см ни таш-

1-жадвал.

Хар хил меъёрдаги азотли ^итлар ва биопрепаратнинг помидор усимлиги буйи ва суткалик усишига таъсири (2018-2020 й., уртача)

№ Тажриба вариантлари Биопрепарат Помидор поясининг баландлиги, см Поянинг суткалик усиши, см

N р2О5 к2о 01.05 01.06 01.07 01.08 01.09 01.0501.06 1.06 1.07 1.07 1.08 1.08 1.09

1 0 0 0 18,2 22,2 28,3 32,3 40,2 0,13 0,20 0,13 0,25

2 0 120 100 25,1 32,7 40,7 58,8 67,3 0,24 0,25 26,5 0,27

3 100 120 100 26,0 36,0 51,8 69,8 82,5 0,32 0,51 0,58 0,41

4 100 120 100 Экостим 26,2 36,3 52,5 71,5 86,4 0,33 0,52 0,61 0,48

5 200 120 100 28,3 39,2 56,1 76,0 91,8 0,35 0,54 0,64 0,51

6 200 120 100 Экостим 29,0 40,2 57,5 78,2 95,4 0,36 0,55 0,66 0,56

7 300 120 100 31,9 44,2 62,8 83,7 101,8 0,40 0,60 0,67 0,58

8 300 120 100 Экостим 35,2 48,8 68,8 90,8 110,5 0,44 0,64 0,71 0,63

62

Agro Inform 1/2021

кил этиб, ушбу муддатларда бу курсаткич назоратдан, яъни, минерал угитлар кулланилмаган вариантдан 15,9-35,9 см устун булганлиги яккол намоён булди.

P120 К100 - фонидаги вариантида азотли угитлар меъё-рини 300 кг/га оширилганда эса угит кулланилмаган назорат дамда Р120К100 - фонидаги вариантларига нисбатан анча юкори эканлиги кузатилиб, помидор усимлигининг баландлиги юкоридагиларга мос ра-вишда, 7 - вариантда 62, 8-83,7 см ни, 8-вариантда эса 68,8 ва, шу билан бир каторда, азотнинг юкори меъёрига помидор уругига экостим препарати билан ишлов берилган 8-вариантда 90,8 см. ни ташкил этиб, назорат ва P120 К100 - фон вариантига нисбатан 7-вариантда мос равишда, 34,5-22,7 ва 40,5-28,1 см га, 8-вариантда эса 51,7-24,9 ва 58,5-32,0 см. га юкори курсаткични намоён килганлиги маълум булди.

Помидор поясининг суткалик усиши тадлил килинганда дам юкоридаги конуният сакланиб колди. Дастлабки тадлилда помидор поясининг суткалик усиши 0,13-0,44 см. ни ташкил этиб, фосфорли ва калийли угитларнинг узи алодида кулланилганда, поянинг суткалик усиши угитсиз-назорат вариантга нисбатан 0,11 см тез усган булса, азотли угитларни камайтирилган 100 кг меъёрда P120 К100 - фон варианти билан биргаликда кулланилган вариантларида эса угитсиз-назорат дамда P120 К100 - фон вариантдагига нисбатан 0,2-0,09 см. га куп усганлиги кайд зтил.ц! Ушбу долат барча тадлилларда дам кузатилди. >,т кулланилмаган назорат вариантида, 1.06-1.07 сана-лар давомида поянинг суткалик усиши 0,20 см ни, 1.07-1.08 саналарда эса 0,13 см. ни ташкил этди. Бу конуният P120 К100 - фон вариантида азотли угитлар ме-ъёрлари ортиб бориши билан усимликнинг суткалик усиш динамикасида дам кескин узгариш кузатилди.

Жумладан, P120 К100 - фон вариантида азотли угитлар меъёри 100 кг. га кулланилган 3 ва 4 ва-риантларда, 1.06-1.07 саналар давомида поянинг суткалик усиши мос равишда, 0,51-0,52 см, 1.07-1.08

саналар давомида 0,58-0,61 см. ни ташкил этган булса, Р120 К100 - фонидаги вариантида, азотли угитлар меъёри 2 баробар оширилган 7 ва 8 вариантларда юкоридагиларга мос равишда, 1.06-1.07 саналар давомида поянинг суткалик усиши 0,60-0,64 см, 1.07-1.08 саналар давомида 0,67-0,71 см. ни ташкил этди. Бунда, албатта, экостим препарати билан уругга ишлов бериб экилган вариантларда узига хос ривожланиш булганлиги аникланди.

Помидор усимлигининг вегетация даври охирида усимлик буйининг усиш динамикаси бироз секин кетиши кузатилди. Бунинг сабабини тупрокдаги даракатчан шаклдаги озик моддалар ва тупрокдаги фойдали микроорганизмлар микдори камайиши билан изодлаш мумкин (1-жадвал)

Шундай килиб, Р120 К100 - фон вариантида азотли угитларни оширилган меъёрда куллаш тупрокнинг озик режимини сезиларли узгартиради ва бунинг дисобига бутун усув даври давомида помидорнинг усиши учун кул'й ззик режимини вужудга келтириб, усимликлар улардан кулай тартибда озикланиб, поясининг бакув>чт дамда баланд булиши таъмин-ланади.

Хулоса урнида айтишимиз мумкинки, кишлок у^жалиги жинларини макбул тупрокка ишлов бериш, .киш о.дидан турли препаратлар билан уругга, веге-т?ц1 я си даврида усишни созловчи биостимуляторлар билан ишлов бериш ва, шу билан биргаликда, минер 1л угитларни макбул муддатларда куллаш оркали энг юкори ва сифатли мадсулотлар олиш мумкин. Ушбу конуният бизнинг тадкикотларида дам уз ак-сини топди. Угит ва биостимуляторлар кулланган ва-риантлардан угитсиз вариантларга нисбатан тезрок гуллаш мева тугиш ва пишиш курсаткичлари 20-28 кун олдин пишиб етилганлигини, поя баландлиги ва кунлик усишда дам угит меъёрлари дамда стимул-яторларнинг урни катта эканлигини куришимиз мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Абдурахмонов Ю., Гусейнов Ю. Помидоры - безрассадным методом // Ж. "Сельские зори". -Москва, 1987, - №4. - С.47.

2. Азимов Б.Д. Технология выращивания интенсивных сортов томатов в Узбекистане.// Применение гербицидов. Ташкент, «ФАН» 1990. с. 114-128.

3. Арамов М.Х., Хакимов Р.А., Азимов Б.Ж., Наджиев Ж.Н., Хасанов А.Р., Эргашев Г.А., Саитмуратов А.Н. Узбекистан жанубида сабзавот, полиз ва картошка экинларини етиштириш технологияси буйича тавсиянома.// Помидор. Тошкент. "YOSH KUCH MATBUOTI" 2012. 10 б.

4. Белик В.Ф. Режим орошения томатов. Физиология растений, 1960,

5. Бобров Л.Г., Искаков Н.С. Технология возделывания и хранения картофеля и овощей.// Применение гербицида трефлана в технологии выращивания безрассадной капусты и томатов. Алма-Ата. 1980. с. 93-102.

1/2021 Agro Inform

63

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.