Научная статья на тему 'ПОМИДОР ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАНЖИРИДА СУБЪЕКТЛАР БИЛАН ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРИНИ РАҒБАТЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ПОМИДОР ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАНЖИРИДА СУБЪЕКТЛАР БИЛАН ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРИНИ РАҒБАТЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие сельскохозяйственные науки»

45
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Помидор ишлаб чиқариш занжири / Қишлоқ хўжалигида рисклар / Шартномалар / Иқтисодий муносабатлар

Аннотация научной статьи по прочим сельскохозяйственным наукам, автор научной работы — Хусниддин Абдимўминович Пардаев, Шавкат Турсунқулович Ҳасанов, Шукрулло Абдурайимович Муратов

Мазкур мақола помидор етказиб бериш занжири иштирокчилари ўртасидаги иқтисодий муносабатларни рағбатлантириш йўлларини топиш ва уни илмий асослашга қаратилган. Мақолада, помидор ишлаб чиқариш занжирида юзага келадиган номувофиқликларни аниқлаш, уларни субъэктлар ўртасида ҳамкорликка таъсир даражаларини баҳолаш ва рисклар таъсирини камайтириш чораларини топиш билан боғлиқ саволларга жавоб топилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим сельскохозяйственным наукам , автор научной работы — Хусниддин Абдимўминович Пардаев, Шавкат Турсунқулович Ҳасанов, Шукрулло Абдурайимович Муратов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПОМИДОР ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ЗАНЖИРИДА СУБЪЕКТЛАР БИЛАН ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРИНИ РАҒБАТЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

ПОМИДОР ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЗАНЖИРИДА СУБЪЕКТЛАР БИЛАН ЩТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРИНИ РАГБАТЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Хусниддин Абдимуминович Пардаев

Тошкент давлат иктисодиёт университети таянч докторанти

Шавкат Турсункулович Х,асанов

Тошкент давлат аграр университети Самарканд филиали директори, и.ф.д.,

доцент

Шукрулло Абдурайимович Муратов

"Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти" миллий тадкикот университети таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур макола помидор етказиб бериш занжири иштирокчилари уртасидаги иктисодий муносабатларни рагбатлантириш йулларини топиш ва уни илмий асослашга каратилган. Маколада, помидор ишлаб чикариш занжирида юзага келадиган номувофикликларни аниклаш, уларни субъэктлар уртасида хамкорликка таъсир даражаларини бахолаш ва рисклар таъсирини камайтириш чораларини топиш билан боглик саволларга жавоб топилган.

Калит сузлар: Помидор ишлаб чикариш занжири, Кишлок хужалигида рисклар, Шартномалар, Иктисодий муносабатлар.

Кириш

Помидор ишлаб чикариш занжирида дехкон ва томорка хужаликлари билан таъминотчи, кайта ишлаш, улгуржи ва чакана савдо ташкилотлари уртасида иктисодий хамкорлик муносабатларни яхшилашнинг бир катор афзалликлари мавжуд. Жумладан, субъектлар уртасида иктисодий хамкорликнинг тугри йулга куйилиши натижасида, ахоли истеъмоли учун етиштирилаётган кишлок хужалик махсулотларининг юкори сифати ва микдори таъминланади, махсулот таъминотида узилишлар камаяди, таклифнинг аник микдори юзага келади хамда экспорт салохиятини ошишига, махсулот нархларининг стабиллашувига ва дехконлар даромади кафолатланишига олиб келади. Шундай экан, субъектлар уртасидаги иктисодий муносабатларни рагбатлантириш

October 5-6

125

мухим масалалардан бири саналади. Бинобарин, кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш занжирининг мустахкамланиши мамлакатнинг озик-овкат хавфсизлигида баркарорликни таъминлайди.

Помидор ишлаб чикариш занжирида субъектлар уртасида иктисодий муносабатларни амалга ошишига салбий таъсир курсатувчи омиллар бу рисклар саналади. Кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш сохасида риск даражаси иктисодиётнинг бошка сохаларига караганда юкорирок булади. Юсуповнинг тадкикотларида кишлок хужалик махсулотлари ишлаб чикариш сохасини мураккаб булган биотехнологик ва ижтимоий-иктисодий тизим сифатида тавсифлаб, ишлаб чикариш жараёнини табиий омиллар билан кучли богликликда булиши натижасида риск даражаларини юкори булишини келтириб утган. Комарек ва бошкалар кишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш занжирида ишлаб чикариш, маркетинг, институционал, шахс ва молиявий жараёнлар билан боглик риск омиллари купрок юзага келишини асосланган. Хусусан, кишлок хужалик махсулотлари ичида мева ва сабзавот махсулотларини узига хос булган мавсумийлик, махсулот хажмининг куплиги ва тез бузилувчанлик хусусияти субъектлар уртасидаги хамкорликда номувофикликларни келтириб чикаради.

Мазкур маколанинг максади помидор етказиб бериш занжири иштирокчилари уртасидаги иктисодий муносабатларни рагбатлантириш йулларини топиш ва уни илмий асослашга каратилган. Маколада, помидор ишлаб чикариш занжирида субъектлар уртасида кандай номувофикликлар мавжуд? Уларнинг субъектлар уртасида хамкорликка таъсир даражалари кандай? Рисклар таъсирини камайтиришнинг кандай чаралари мавжуд? каби саволларга жавоб изланган.

Куйилган максадни амалга оширишда рисклар таъсир даражаларини юмшатиш устида иктисодий-эмпирик тахлил методлари кулланилган. Мазкур амалиётдан келиб чикиб помидор ишлаб чикариш занжиридаги асосий блоклардаги "Таъминотчи ташкилотлар", "Дехкон ва томорка хужаликлари", "Махсулотни кайта ишлаш корхоналари", "Улгуржа савдо ташкилотлари" ва "Чакана савдо ташкилотлари" вакиллари иштирокида уч сенарияли эксперимент утказилган хамда олинган маълумотлар жамланган тортилган тартибдаги ноаниц матнли мицдорий курсаткич (Fuzzy Linguistic Quantifier Order Weighted Aggregation - FLQOWA) модели ёрдамида тахлил килинган.

October 5-6

Рискларни юмшатиш стратегиялари

Помидор ишлаб чикариш занжири махсулотни "даладан дастурхонга" етказишни таъминловчи бир бутун тизим булганлиги ва иштирокчи субъектлар сонининг куплиги боис рискларни юмшатиш чораларини куриш бир мунча мураккаб. Рискларни юмшатиш куйидаги туртта боскични уз ичига олади (1-расм).

• Кандай турдаги рисклар махсулот ишлаб чикариш занжирида юзага келади ва кайси бугинларда учрайди?

•Таъсир чораларини назорат килишнинг кандай чоралари мавжуд?

Махсулот ишлаб чикариш занжирида рисклар субъектлар уртасидаги хамкорликка кай даражада таъсир килади?

Рисклар таъсирини юмшатишнинг кандай чоралари мавжуд?

1-расм. Помидор ишлаб чикариш занжирида субъектлар уртасида хамкорликка таъсир

килувчи рискларни юмшатиш боскичлари.

Помидор ишлаб чикариш занжирида рискларни юзага келиш манбаалари хужаликнинг турига караб бир канча куринишда булади. Улар махсулот ишлаб чикаришнинг хар бир блокида узининг алохида йуналишлари буйича шаклланиш критерияларига 1-жадвалда ажратилган. Дехкон ва томорка хужаликлари билан субъектлар уртасида ишлаб чикариш, хамкорлик, инфратузилма, молиявий, табиий ва атроф мухит, бошкарув ва сиёсий вазиятлар билан боглик риск йуналишлари шаклланади.

Помидор ишлаб чикариш занжирида субъектлар уртасида хамкорлик, молиявий масалалар ва инфратузилма билан юзага келадиган риск даражалари уртачадан юкори эканлиги исботланган.

Махсулот ишлаб чикариш занжирида рискларни камайтириш ва уни бартараф килишга нисбатан стратегик йуналишларни аниклаш учун, рискларнинг йуналишлари,

October 5-6

127

шаклланиш манбаалари ва уларнинг тизимга таъсир килиш бугинларини аниклашни талаб килади. Бундай амалиёт, тизимда субъектлар уртасидаги иктисодий муносабатларни мувофиклаштириш, рискларни камайтириш стратегиясини белгилаш ва самарадорликни ошириш чораларини куллашни англатади.

1-жадвал. Помидор ишлао чиклриш за нж ирида рнскларнинг келио чикиш млнольллри в а унинг таьсири

Асосий йуналишлари Рискларнинг келио чикиш манбалари Таъсир нукталари

Ишлаб чикдрувчи томон Ишлаб чикариш микдорининг камлиги; Замонавий ишлаб чикариш технологияси билан таъминланиш даражасининг пастлиги; Техниканинг етишмаслиги; Таъминотдаги узилишларнинг мавжудлиги. Савдо, транспорт Ишлаб чикариш, нарх, махсулот стандарта, махсулот сифати Махсулот сифати, хосилдорлик Махсулот сифати, хосилдорлик

Хамкор томон Талаб микдорининг ноаниклиги; Махсулот талаби билан боглик; маълумотларнинг етарли эмаслиги; Махсулотни хариди буйича аник келишувнинг йукдиги. Таксимланиш, режалаштириш Ишлаб чикариш, хосилни териш Томонларнинг бир бирига булган ишончи

Инфратузилма Масофанинг узоклиги ва йулнинг нотекислиги; Хосил учун махсус транспорт етарли эмаслиги; Декдон бозорларида шароитнинг тулик,шаклланмаганлиги. Махсулот сифати ва нарх Махсулот сифати ва нарх Дехк,он бозорларида сотиш жойига нисбатан ишонч

Молиявий Молиявий ёрдамнинг етишма.слиги; Инвестиииянинг кам див ерси фикаиияля шганлиги; Кредитни олишдаги кийинчиликлар; Махсулот бозорида нархларнинг кескин узгариши. Ишлаб чикариш, махсулот сифати, хом-ашё Ишлаб чикариш, махсулот сифати Ишлаб чикдришга рагбат, хом-ашё Дехконларнинг карор кабул килиши

Табиий ва атроф мухщ билан боглик К асалликл арнинг хосилни нобуд килиши; СЧториш учун сувнинг етишмаслиги; Бетартиб ёгингарчилик. Хосилдорлик, махсулот сифати, нарх Ишлаб чикариш Ишлаб чикариш

Хужаликни бопщариш билан боглик Ишлаб чикаришда карор кабул килиш; Ишлаб чикаришда сифат назорати; Р ежалаштириш; Дехконнинг тажрибаси. Ишлаб чикариш, хосилни териш, кайта ишлаш, реализация Ишлаб чикариш, махсулот сифати, хамкорлик Ишлаб чикариш, нарх, хамкорлик, реализаиия Ишлаб чикариш, хосилдорлик, махсулот сифати, хамкорлик

Сиёсий вазиятлар Сиёсий нобаркарорлик; Савдодаги чекловлар. Ишлаб чикариш, хамкорлик, реализаиия Ишлаб чикариш. хамкорлик. реализация, ишлаб чикдришга рагбат

Назарий жихатдан олиб каралганда кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш занжирида шаклланадиган рискларни бошкариш ва унинг таъсирини камайтириш имкониятлари мавжуд. Буни амалиётда хориж тажрибаларидан хам куришимиз мумкин. Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилотига (OECD) аъзо мамлакатларда рискларни юмшатиш буйича хукумат даражасида бир катор лойихаларни амалга оширган. Жумладан, рискларни юмшатишда молиявий воситалар сифатида "сугурта ва шартномаларни куллаш", "харажатларни кисман коплаш" ва "махсулот совдосига давлат аралашган". Бу борада, Америка Кушма Штатларининг кишлок хужалигида уртача даромад олишни кафолатлаш дастури (ACRE), Канада кишлок хужалигини баркарорлаштириш дастури (AgriStability), Австралиянинг кургокчиликка карши дастури (DAFF),

October 5-6

128

Мексиканинг кичик хужаликлар махсулот нархларини химоя килиш дастути ва Европа Иттифокининг кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш занжири субъектлари хамкорлигини куллаб кувватлаш (EAGF) дастурларини мисол килиш мумкин. Бундан ташкари бир канча мамлакатларда жорий килинган кишлок хужалигида сугурта риск даражаларини юмшатишга олиб келмокда. Бинобарин, махсулот ишлаб чикариш занжирида рискни юмшатишда ишлаб чикрувчи, таъминот, кайта ишлаш ва савдо корхоналари хамда давлат ташкилотлари бирдек технологиями ривожи ва унга мослашиш, самарали бошцарув амалиётини ва молиявий инструментларни цуллаш, инфраструктурага сармоя киритиш ва давлат-хусусий шерикчиликда фаолият олиб бориш маъсулиятни зиммасига олишни талаб килади.

Кишлок хужалик махсулотларини ишлаб чикариш занжирида рисклар таъсирини юмшатишнинг бир канча стратегиялари мавжуд. Мазкур стратегиялар куйидаги йуналишларга булинади (2-жадвал).

Технологик ривожланиш ва адаптацияни куллаш стратегияси рискларни юмшатишда кулланиладиган энг самарали ва баркарор усуллардан хисобланади. Ушбу стратегияни амалга ошириш механизми асосан билимга асосланган кишлок хужалигида илмий тадкикотларнинг инновацион натижалари, технологик ривожланиш, сохадаги ракамли технологияларнинг кулланилиши билан намоён булади.

2-жадвал.

^ишлок хужалик махсулотлари ишлаб чикариш занжирида рискларни юмшатиш

стратегиялари.

Рискларни юмшатиш стратегияси йуналишлари Амалга ошириш механизми

Технологик ривожланиш ва адаптация Тадкикотлар олиб бориш, кайта ишлашни ривожлантириш, ракамлаштиришни жорий килиш, фан ва таълимни ривожлантириш

Бошкарувни такомиллаштириш Хужаликларда диверсификация амалиётини жорий килиш, аник башорат килиш, режалаштириш, амалиёт тажрибасини ошириш

Молиявий инструментлар Имтиёзли кредитларни куллаш, сугуртани жорий килиш, сохага инвестиция киритиш, нархларни куллаб-кувватлаш

Инфраструктурани яхшилаш Инфраструктурани яхшилаш

® О

©

О

129

Сиёсий дастурларни куллаш

Институционал келишувлар, бошкарув нормаларини кулланилиши, давлат сиёсатини юритиш

Субъектларнинг бир максад йулида бирлашуви

Дехконларнинг махсулот ишлаб чикариш занжирида бошка субъэктлар билан шарномалар тузиш оркали бирлаштириш

Бошкарув тизимини такомиллаштириш, махсулот ишлаб чикариш занжирида субъектларнинг уз фаолиятида тажрибаларини ошириш ва сохада интеграциялашган тактик режалаштириш тизимини жорий килишни беради. Бунинг натижасида махсулотни истеъмолга етказишда ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги оширилади, махсулот микдори ва сифатини яхшилаш имкониятларини аник харитаси намоён булади ва фаолиятдан олинадиган даромадни оширишга олиб келади.

Махсулот ишлаб чикариш занжирида рискларини юмшатишнинг энг самарали усулларидан бири бу молиявий инструментларни куллаш усули хисобланиб, ушбу усул ёрдамида имтиёзли кредитлар ва субсидияларни куллаш, сугуртани жорий килиш, инфратузилмани яхшилашга инвестиция киритиш, махсулот нархларини давлат томонидан куллаб-кувватлаш ва бошка молиявий таъминот амалга оширилишини англатади. Ушбу усул ёрдамида рискларни бошкариш ва тартибга солиш киска даврда амалга ошрилиши ахамиятли. Аммо, молия инструментини куллаш утиш даври иктисодидаги ёки иктисоди ночор давлатлар учун бир мунча кийинчиликларни юзага келтиради.

Инфраструктурани яхшилаш усули хам тизимда риск даражаларини сезиларли даражада пасайтиришга олиб келади. Вахолангки, махсулотни истеъмолчига таъминлаб беришгача булган барча боскичда замонавий транспорт ва коммуникация, энергия таъминоти, саклаш ва кайта ишлаш хамда реализация килиш билан боглик инфратузилма махсулотни интеъмолчига тез, сифатли ва арзон етказиб бериш имкониятини беради.

Сиёсий дастурлар субъектлар интеграллашувини таъминлайди, сиёсий куллаб-кувватлайди ва конунчиликда узгартиришлар киритади. Тизимда институционал келишувлар, бошкарув нормаларини кулланилиши ва давлатнинг аралашуви ривожланишнинг бошлангич боскичида мухим саналади. Айникса давлатнинг озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш ва тизимни тугри йулга куйишда асосий стратегия булиб хизмат килади.

Тизимда субъектларни бир максад йулида бирлашуви риск даражаларини пасайишига олиб келади. Ушбу

стратегияни амалга ошириш механизми сифатида

October 5-6

шартномавий муносабатларни жорий килиш ва такомиллаштириш, таъмнотчи, ишлаб чикарувчи ва харидорлар уртасида расмий келишувни юзага келтириш асосланади.

Мамлакатимизда озик-овкат махсулотлари таъминоти занжирида юзага келадиган рискларни юмшатиш ва бартараф килишда юкорида санаб утилган стратегиялар кайсидир даражада кулланилиб келинмокда. Шундай булсада баъзи бугинларда ушбу стратегияларни кулланилишини илмий асосланишини талаб килади.

Вазиятни тугри бахолаш ва аник манзилли стратегик йулни танлаш жуда мушкул. Бунинг учун маълум давр ва катта маблаг сарфланишини талаб килади. Шундай булсада, юкорида келтирилган назарий тушунчалардан келиб чикиб рискларни юмшатишда "молиявий инструментлар" ва "субъектларни бир максад йулида бирлаштириш" стратегиялари хозирги давр ва истикболда баркарорлашув талабларига мос келади.

Маълумотлар туплаш ва тахлил методлари.

Рисклар таъсир даражаларини юмшатиш устида иктисодий-эмпирик тахлил методлари кулланилди. Мазкур амалиётдан келиб чикиб помидор ишлаб чикариш занжиридаги асосий блоклардаги "Таъминотчи ташкилотлар", "Дехкон ва томорка хужаликлари", "Махсулотни кайта ишлаш корхоналари", "Улгуржа савдо ташкилотлари" ва "Чакана савдо ташкилотлари" вакиллари иштирокида уч сенарияли эксперимент утказилди (1-чизма).

Экспериментга жами 346 нафар респондент жалб килинди. Экспериментнинг хар бир боскичида алохида сенария тузилди ва респондетлар саволарга жавоб беришидан олдин, уларга тизимдаги "жорий холат", "ёзма шартномалар киритилгандаги холат" ва "сугурта киритилгандаги холат" буйича тасаввур уйготиш максадида тушунтирилди. Х,ар бир сенарияда бир хил саволлар суралди ва жавоблар кайд килиб борилди.

Х,ар бир боскичда олинган натижалар алохида ажратилиб жамланган тортилган тартибдаги ноаниц матнли мицдорий курсаткич (Fuzzy Linguistic Quantifier Order Weighted Aggregation - FLQOWA) модели ёрдамида тахлил килинди.

October 5-6

^opuM gaBpga cyöeKraap öunaH x,aMKop.nuK x,o.naTu Ba MaB^yg MyaMMO^apHH KypcaTHmHH TymyHTupum

^ 0-

1- ^OpHH

снмy^нцнa x,o.naT

3-

снмy^нцнa

CyrypTaHH Hr Ky^^aHH^Hmu

Max,cy.noT um^aö nu^apum Ba gapoMagHH Ka^onoraoBHu cyrypTa^apHHHr ^opuH KH^HHumu Ba y^apHH um^am MexaHH3HMHHH TymyHTupum

1-HH3Ma. CaMap^aHg BKnotfraga noMngop nmnaö Hn^apam зaн^нpнgaгн pncKnapHM WMmaramga Ka^onar oMnnnapKHMHr TatcnpEHM ypraHnm экcпеpнмент öockuhk.

HaTH^a^ap.

noMngop nmnaö HnKpum зaн^нpнgaгн cy6tэкraapнннг нк;тнcorцнн MyHocaöaraapnga pncKnapHM MMmaTMm CTpaTernanapKHM Ky^^am KyHngara Hara^anapHn öepgn (2-pacM).

A) TabMUHomnu mawuunomnapuda pucu ^xroh Ba TOMop^a xy^annKnapn önnaH TatMKHoTHn TamKMnoTnapHMHr нк;тнcorцнн xaMKopnnK MyHocaSaTnapKHM ypнaтнmннннг MyxuMnnK gapa^acn w^opn. ^exKoH Ba ToMopKa xy^annKnapn ynyH TatMnHoTHnnap aгpo-вет gopnxoHanap, ypyrnnnnK Ba TexHKK TatMnHoTK TamKn^oTnapn, EMM TatMnHoTHnnapn,

® ©

©

o1

132

Томорка хизмати МЧЖ ва буюртмачи ташкилотлар хисобланиб, улар уруг/кучат, угит, техника, пестицид ва бошкалар билан таъминлайди. Дехконларнинг мазкур хужаликлар билан келишуви "Моддий-техника ресурсларини етказиб бериш ва хизматлар курсатиш юзасидан шартнома"лар тузиш оркали амалга оширилади. Улар уртасидаги хамкорлик бахоланганда, дехкон ва томорка хужаликларида ишлаб чикаришнинг камлиги, замонавий ишлаб чикариш технологияси билан таъминланиш даражасининг пастлиги ва таъминотдаги узилишларнинг мавжудлиги сабабли риск даражаси 0,6 коэффициентга, талабнинг ноаниклиги ва аник келишувларнинг йуклиги хисобига 0,6 коэффициентга ва инфратузилманинг таъсирида 0,8 коэффициентга кутарилиб кетганлиги аникланди. Томонлар уртасидаги хамкорликда рискларни юмшатиш учун ёзма шартномалар ва сугурта каби кафолат омилларининг киритилиши, риск даражаларини мос равишда 0,4 ва 0,3 коэффициентгача пасайтиришини курсатди.

Б) Дехцрн ва томорца хужаликларида риск. Жорий холатда дехкон ва томорка хужаликлари помидор ишлаб чикариш занжирида субъектлар (таъминотчи ташкилотлар, кайта ишлаш корхоналари, улгуржи ва чакана савдо ташкилотлари) билан хамкорлик муносабатларида ва молиявий масалаларда риск даражалари

October 5-6

133

уртачадан юкорилиги булган. Дехконларнинг субъэктлар билан шартнома муносабатларини урнатиши хамда тизимда сугурталарнинг кулланилиши хисобига риск даражалари 0,3 коэффициентгача камайганлиги исботланди. Дехкон ва томорка хужаликларида махсулот ишлаб чикариш жараёнида юзага келадиган рискларга кафолат омиллари таъсири кузатилганида, ёзма шартномаларнинг киритилиши эвазига улардаги риск даражаси 0,3 коэффициетга ва сугурталарнинг жорий килишиниш хисобига эса 0,1 коэффициентга камайиши асосланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

В) Ма^сулотни щита ишлаш корхоналарида риск даражалари. Кайта ишлаш корхоналарида помидор ишлаб чикарувчилар учун бир вактнинг узида таъминотчи ва харидор сифатида намоён булади. Кайта ишлаш корхоналари учун Дехкон ва томорка хужаликлари билан хамкорликни амалга ошириш имкониятлари юкори. Шундай булсада, дехкон ва томорка хужаликларида ишлаб чикариш таклифи ва молиявий масалалар билан боглик муаммоларнинг мавжудлиги хисобига риск даражалари юкори булган. Айникса, улар билан хамкорлик урнатишдаги риск даражаси жорий холат буйича 0,9 ва молиявий номувофикликлар билан богликликдаги риск даражаси 0,6 коэффициентгача кутарилган. Ушбу риск омиллари уртачадан юкори булиб, тизимга шартномаларнинг киритилиши хамкорлар билан муносабатда юзага келадиган риск даражасини 0,5 ва молиявий номувофикликда юзага келадиган риск даражасини 0,4 коэффициентга пасайтиришини, сугуртанинг киритилиши эса хар иккисини 0,3 коэффициентга пасайтиришини курсатди.

Г) Улгуржи савдо ташкилотларида риск даражалари. Улгуржи савдо ташкилотларидаги молиявий ёрдамнинг етишмаслиги, инвестициянинг кам диверсификацияланганлиги ва махсулот бозоридаги нархларнинг турли иктисодий даврларда кескин узгариши хисобига риск даражалари жорий холатда 0,6 коэффициентгача кутарилган. Рискларни пасайтиришда тизимга киритилган хар икки омилда хам риск даражаси 0,3 коэффициентгача пасайиши исботланди.

Д) Чакана савдо ташкилотларида риск даражалари. Чакана савдо ташкилотлари помидор ишлаб чикариш занжирида куйи блок хисобланиб, истеъмолчилар билан тугридан тугри муносабатда булади. Натижаларга карайдиган булсак, молиявий номувофикликлардан ташкари бошка турдаги рисклар даражаси уртачадан сезиларли даражада пастда. Демак, уларнинг дехконлар билан иктисодий алокаларни расмий йулга куйиш имкониятлари бир мунча юкори.

October 5-6

134

OaKaTruHa, mohh^BMH MyaMMOnapra enuM TOnunumu KH^OA. EH3 экcnepнмeнтga pucK gapa^anapuHH nacañTHpumga Ky^^araH CTpaTeruanap y3HHUHr h^oöhh HaTH^acuHu KypcaTgu. ^yMnagaH, xaMKOpnuKKa maraOManapHHHr KupuranumH XucOÖura pucK gapa^anapu 0,7 gaH 0,5 кoэ$$нцнeтгa, cyrypTaHHHr Kupuranumu эca 0,3 кoэ$$нцнefflтaнa nacanumura onuö Kengu.

Xy^oca Ba TaK^H^ap.

noMugop umnaö nuKapum 3aH^Hpuga cyöteKraap ypTacugaru ukthcoahh xaMKopnuKKa Tatcup KypcaTyBHH pucKnapHu öom^apum ycTuga onuö öopunraH TagKUKOT Hara^anapugaH Kyñugaru xynocanap onuHgu. TrouMga cyöteKraap ypTacugaru pacMHñ xaMKOpnuKHHHr ypHaranMaraHnHrura WKopuga caHaö yranraH "Hmnaö HHKapum ®:apaeHH", "X,aMKOp öunaH MyHocaöaT", "HH$paTy3HnMa OÖteKraapu" Ba "Mohhabuh Macananap"ga W3ara Kenagura HOMyBO^HK^uKnap öetBOcura Tatcup KypcaTraH. CyöteKraap ypTacuga xaMKopnuK MyHOcaöaraapuHH ypHaTum xaMga gexKOH Ba TOMopKa xy^anuKnapuHH BepTHKan ннтeгpaцнfl TH3HMura öupnamTHpum MaKcaguga ypraHunraH cTpaTerua, AtHH HOMyBO^HK^HKnap Harn^acuga W3ara KenraH pucKnap gapa^acuHH MMmaTim eKH öapTapa^ Kunumga KynnaHunraH e3Ma mapTHOManap Ba cyrypTaHHHr KynnaHunumu h^oöhh HaTH^anapHu öepgu.

^eMaK, KumnOK xy^anuK MaxcynOraapuHH umnaö nuKapum 3aH^Hpuga cyöteKraap ypTacugaru HKTHcOguñ ннтeгpaцнaнн Omupum MaKacaguga mapTHOMa MyHOcaöaraapHH xaMga Terumnu xOnaraapga xaMKOpnuKKa Ka^OnaT omhhh cu^arnga cyrypTaHHHr ^Opuñ KunuHumura эtraöop Kaparam MaKcagra MyBO^HK.

REFERENCES

1. AgriStability: Growing Forward 2 - Program. https://agriculture.canada.ca/en/agricultural-programs-and-

services/agristability/resources/agristability-growing-forward-2-program-handbook#s1

2. Ahumada, Omar, and J. Rene Villalobos. "A tactical model for planning the production and distribution of fresh produce." Annals of Operations Research 190.1 (2011): 339-358.

3. Australian government drough policy program. https://www.agriculture.gov.au/agriculture-land/farm-food-drought/drought/drought-policy

4. Average Crop Revenue Election (ACRE) Program. https://www.fsa.usda.gov/Internet/FSA_File/acrebkgrd.pdf

5. Behzadi, Golnar, et al. "Agribusiness supply chain risk management: A review of quantitative decision models." Omega 79 (2018): 21-42.

October 5-6

135

6. Eupean Agriculuture Guaranty Fund. https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/financing-cap/cap-funds_en

7. European Commission. 2020. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, A Farm to Fork Strategy, for a fair, healthy and environmentally-friendly food system, Brussels, 20.5.2020, COM (2020) 381 final.

8. Keramydas, Christos, et al. "Risk Management for Agri-food Supply Chains." Supply chain management for sustainable food networks (2015): 255-292.

9. Komarek A. M., De Pinto A., Smith V. H. A review of types of risks in agriculture: What we know and what we need to know //Agricultural Systems. - 2020. - T. 178. - C. 102738.

10. Mangla, Sachin Kumar, et al. "Enablers to implement sustainable initiatives in agri-food supply chains." International Journal of Production Economics 203 (2018): 379-393.

11. Mexican new agricultural support program https://apps.fas.usda.gov/newgainapi/api/report/downloadreportbyfilename?filename=Mexi co%20Announces%20New%20Agricultural%20Support%20Programs Mexico Mexico 4-5-2019.pdf

12. Muratov, S., Hasanov, S., Pardaev, K., & Saydullaeva, F. (2022, January). ECONOMIC ASSESSMENT OF FACTORS AFFECTING INCOME FROM THE ACTIVITIES OF HOUSEHOLD FARMS IN RURAL AREAS: A CASE OF SAMARKAND PROVINCE. In Economic Science for Rural Development Conference Proceedings (No. 56).

13. OECD. Publishing. Managing risk in agriculture: policy assessment and design. Organisation for Economic Co-operation and Development, 2011. http://dx.doi.org/10.1787/9789264116146-en

14. Pardaev Kh., et all., Mitigating the impact of risks on economic integration between entities in the agri food supply chain. "Construction Mechanics, Hydraulics & Water Resources Engineering" (CONMECHYDRO 2022). International conference. 2022, August. Tashkent.

15. Pardaev, K., Hasanov, S., Muratov, S., & Saydullaeva, F. (2022, January). ASSESSMENT OF ECONOMIC RELATIONS BETWEEN ACTORS OF THE TOMATO PRODUCTION CHAIN. In Economic Science for Rural Development Conference Proceedings (No. 56).

16. rocynoB M.C. ^ax,OH aManuéTuga ^umno^ xy^anuruHH TapTu6ra conurn Ba ^ynna6-KyBBaraarnHHHr h^THCOAHH MexaHH3Mnapu. MoHorpa^ua. -T.: IQTISODIYOT, 2017. -282 6.

® ©

©

136

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.