Научная статья на тему 'Pollution of soils and plants remediated land and influence of heavy metals in the soil microarthropoda'

Pollution of soils and plants remediated land and influence of heavy metals in the soil microarthropoda Текст научной статьи по специальности «Экологические биотехнологии»

CC BY
43
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
РЕКУЛЬТИВАЦИЯ / МОНИТОРИНГ / АУЫР МЕТАЛДАР / МИКРОАРТРОПОДТАР / ОРИБАТИДТЕР / КОЛЛЕМБОЛАЛАР

Аннотация научной статьи по экологическим биотехнологиям, автор научной работы — Козыбаева Ф.Е., Беисеева Г.Б., Даутбаева К.А.

По результатам анализов содержание тяжелых металлов в почвах исследуемых объектов, по всем элементам превышает предельно допустимые нормы. Концентрация тяжелых металлов в растениях имеет прямую зависимость от содержания его в почве. Наши данные показывают, что в травянистых растениях наибольшее скопление тяжелых металлов наблюдалось в опаде и в корнях (0-10 см слое), наименьшее их содержание в укосе. Почвенные беспозвоночные являются индикаторами почвенного загрязнения. В загрязненных почвах представители мезофауны и микроартропод не встречаются.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗАГРЯЗНЕНИЕ ПОЧВОГРУНТОВ И РАСТЕНИИ РЕКУЛЬТИВИРОВАННЫХ УЧАСТКОВ И ВЛИЯНИЕ ТЯЖЕЛЫХ МЕТАЛЛОВ НА ПОЧВЕННЫЕ МИКРОАРТРОПОДЫ

As a result of analysis of the content of heavy metals in the soils of the objects, all the elements exceeds the maximum permissible limits. The concentration of heavy metals in plants is directly dependent on its content in the soil. Our data show that in most herbaceous plants observed accumulation of heavy metals in the roots and litter (0-10 cm layer) and the lowest content in their cut. Soil invertebrates are indicators of soil pollution. The contaminated soils and representatives mesofauna microarthropoda not occur.

Текст научной работы на тему «Pollution of soils and plants remediated land and influence of heavy metals in the soil microarthropoda»

ЭОЖ 631.4

ЭКОЛОГИЯ ПОЧВ

^озыбаева Ф.Е., *Бейсеева Г. Б., 2Даутбаева К.Э.

РЕКУЛЬТИВАЦИЯ Ж¥МЫСТАРЫ ЖYРПЗIЛГЕН ТЕЛ1МДЕРДЩ ТОПЫРАЦГРУНТТАРЫНЫН ЖЭНЕ 0С1МД1КТЕР1НЩ АУЫР МЕТАЛДАРМЕН ЛАСТАНУЫ ЖЭНЕ АУЫР МЕТАЛДАРДЫН ТОПЫРАЦ МИКРОАРТРОПОДТАРЫНА

ЭСЕР1

19.О. Оспанов атындагы К,азак, топырацтану жэне агрохимия гылыми-зерттеу институты, 050060 Алматы, эл-Фараби дацгылы, 75 В, Цазацстан, e-mail: farida_kozybaeva@mail.ru, beiseeva2009@mail.ru 2эл-Фараби атындагы К,азак, ¥лттыц Университету 050040 Алматы, эл-Фараби дацгылы, 71, Цазацстан Аннотация. Талдаулардьщ нэтижелерi боиынша топырак;тары ауыр металдардьщ мeлшерi барлы; элементтер боиынша шектеулi жол берiлген нормадан асып кетедь 6сiмдiктердегi ауыр металдардыц концентрациялары, олардыц топырак;тары мeлшерiмен тыгыз баиланысты. Зерттеу нысанындагы шeптесiн eсiмдiктерде ауыр металдардыц ец кеп мeлшерi тYсiмде жэне 0-10 см ;абаттагы тамырларында жинак;талран, ал пiшенiнде азыра; мeлшерде жина;талган. Топыра; омырт;асыздары топырак;тыц ластануыныц сезiмтал индикаторлары болып табылады. Ластанган топыра;тарда микроартроподтар да, мезофауна eкiлдерi де кездеспеидь

ТYйiндi свздер: рекультивация, мониторинг, ауыр металдар, микроартроподтар, орибатидтер, коллемболалар.

К1Р1СПЕ

Ец алгаш ^аза;станда тех-ногендiк булшген жерлердi ре-культивациялау жумыстары 1976 жылы лесс тэрiздi жыныстарды ;азбалап, кiрпiш пен цемент eндiретiн Шымкент ;урылыс материалдары карьерiнде басталган болатын. Суару жагдаИында асты; жэне бурша; ту;ымдас шeптесiн да;ылдарды еге отырып, далалы; тэжiрйбелiк зерттеу жумыстары журпзыд^ Рекультивация жумыстары жYргiзiлгеннен кейiн 38 жыл eттi. ^алыптас;ан жас топыра;тардыц морфогенетикалы; ;асиеттершщ eзгеруi, топырак^зыу Yрдiстерiнiц жылдамдыгы лесс тэрiздi жыныстардагы трансформациялы; Yрдiстердi зерттеу теориялы; жэне ;олданбалы сипатта Yлкен

цызыгушылык; тудырады.

Шыгыс К^азацстан облысыныц Зырян жэне Риддер кдласындагы Тишинка ;оргасын-мырыш кен орындарыныц eнеркэсiптiк YИiндi-лерiнде рекультивациялы; жумыстар

1979 жылдан бастап жYргiзiлген болатын. YИiндiлер iрi кесек тастардан турады. Рекультивация жумыстарын жYргiзу технологиясы лесс тэрiздi жыныстарды рекультивациялаудан eзгешеленедi. Технологияныц негiзгi элементтерi тегiстелген YИiндiлердiц бетше потенциалды ;унарлы жыныстарды (ППП) жэне топыра;тыц ;унарлы ;абаттарын (ПСП) тeгу, сондаИ-а; eсiмдiк Yшiн уытты YЙiндi жыныстарынан экрандау ма;сатында ;ум, ;иыршы; ;умдар тeсеу. Фитомелиорант ретiнде Шыгыс ^аза;станныц табиги-климаттык; жагдаИларына беИiмделген агаш-буталы eсiмдiктер паидаланылды.

Кeкжон фосфорит кен орныныц YИiндiлерiнде рекультивация жумыстары 2012-2014 жылдары жYргiзiлдi. Нысан тау етегiндегi шeлдi-далалы аИма;та орналас;ан. Рекультивация жумы старыныц технологиясыныц ерекшелт минералды тыцаИт-;ыштармен бiрге сорбент ретшде биокeмiрдi паИдалану болды.

Фитомелиоpaнт pетiнде ту;ымдык; мaтеpиaлыныц eнiмдiлiгi мол, Kypra^b^birçrça, aязFa жэне то-nbipa^TbiH, тyздaлyынa тeзiмдi aFaш-бyтaлы жэне шeптесiн eсiмдiктеp пaИдaлaнылды.

Бapлы; aтaлFaн нысaндap эp TYpлi тaбиFИ-климaтты; жaFдaИлapдa оpнaлaс;aн, eндipiлетiн pyдaлы жэне pyдaлы емес pесypстapды ;aзбaлay жолдapынa, кен оpындapынын элювиИiнiн ;ypaмынa бaИлaнысты pекyльтивaциянын эp TYpлi техно-логиялapы ;олдaнылFaн.

^aзa;стaннын онтYстiк жэне шыгысынын эpтYpлi климaтты; жaFдaИлapындa aтaлFaн нысaндapдaFы тypa;ты топыpa;-eсiмдiк жaмылFы-сынын ;aлпынa келу дэpежесiн тaбиFИ лaндшaфтapмен сaлыстыpy непзшде pекyльтивaция жyмыстapынын тшм-дiлiгiн бaFaлay eзектi мэселенiн 6ipi болып тaбылaды.

ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ЭД1СТЕР1

Зерттеу нысаны. ^aзaк;стaннын онтYстiгiндегi (Шымкенттiн Kypb^bie мaтеpиaлын eндipy кapьеpi жэне фосфоpит кен оpнынын техногендiк бYлiнген жеpлеpiнiн YИiндiлеpi) жэне шыгысгагы (Шыгыс ^aзaк;стaн облысы Зыpян жэне Тишинкa ;оpFaсын-мыpыш кен оpындapынын pекyльтивaция жyмыстapы жYpгiзiлген YИiндiлеpшщ) техногендiк бYлiнген жеpлеpiнiн pекyльтивaция жyмыстapы жYpгiзiлген жэне тaбиFИ жолмен ;aлпынa келген ayмa;тapы.

Зерттеу эдiстерi. Техногендж бYлiнген жеpлеp оpнaлaс;aн ay-дaндapдa тaбиFИ жэне зеpтхaнaлы; экспеpименттеp жYpгiзiлдi. KpИылFaн мa;сaттap мен мiндеттеpге жету Yшiн монитоpингтiк зеpттеyлеp жYpгiзiлдi. ОлapFa ^aзa;стaннын онтYстiгi мен шыFысындaFы техногендiк бYлiнген лaндшaфтapдын pекyльтивaция жумыс-тapы жYpгiзiлген ayмa;тapынын жaFдaИы тypaлы a;пapaт беpетiн ya^^ пен кещстжтеп бa;ылayлap кipедi.

Man^a™ - бypынFы pекyльтивaция жyмыстapын жYpгiзyде ;олдaнылFaн эдiстеpдiн тиiмдiлiгi мен сaпaсынa шынaИы 6aFa беpy, экожYИенiн ;aлпынa келiп жaт;aн элементтеpiнiн ;a3ipri жaFдaИынa 6aFa беpy жэне болaшa;;a болжaм беpy. Топыpa;ты дaлaлы; зеpттеyлеp - топыpa;тын ;a36a-шyн;ыpлapын ;a3y, моpфологиялы; ;aсиеттеpiн ^narray, aнaлитикaлы; зеpттеyлеpге топыpa; Yлгiлеpiн aлy. Зеpтхaнaлы;- aнaлитикaлы; зеpттеyл еp топыpa;тaнy мен aгpохимиядaFы оpтa; ;aбылдaнFaн эдiстеp боИыншa aны;тaл aды. Топ ыpa;гpyнттapынын жэне eсiмдiктеpдiн ;ypaмындaFы ayыp метaлдap aны;тaлды. ¥сa; буын-aя;тылapдын экстpaкциясы Беpлезе -Тyльгpен теpмоэкелектоpы эдiсi ap;ылы бeлiп aлынып, aны;тaлды. Мезофayнaны есепке aлy Yшiн 0,25 м2 ayдaндaFы топыpa; Yлгiсiн ;олмен бeлшектеy эдiсi пaИдaлaнылды. Мезофayнa eкiлдеpiнiн деpнэсiлдеpi 70 % спиpт ;yИылFaн шыны ыдыс;a жинaлды, aл еpесек бyнa;денелеp ;ara3 ;оpaпшaFa жинaлды. Ми^о-apтpоподттapдын сaнын aны;тay бинокyляpлы микpоскоп МБС - 10 ^мепмен жэне Богapев aспaбымен жYзеге aсыpылды. Топыpaк; фayнaлapын aны;тayFa 0-5 см, 5-10 см топыpa; ;aбaтынaн 2 ;aИтaлaнымнaн aлынды.

ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1 ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ

Аyыp метaлдapдын жоFapы мeлшеpi эдетте гpaнyлометpиялы; ;ypaмы боИыншa ayыp (бaлшы;ты жэне ayыp ;yмбaлшы;ты) топы-pa^apra, гумус мeлшеpi жеткiлiктi, тeмен ;умды жэне ;yмaИт топ-ыpa;тapFa тэн. Бул eзгешелiктi топыpa;тын yсa; диспеpстi минеpaлды бeлшектеpi жэне гумус зaттapынын ayыp метaлдapды жинa;тay ;a-бiлеттiлiгiмен TYсiндipyге болaды [1].

Зеpттелетiн нысaндap ayмaFындa ;ypaмындa уытты метaлдap жоFapы мeлшеpде 6ap тay жыныстapынын

алуан тYрлi кешендерi таралган. Бул кешендер терецде жатпаган кезде топырацтагы ауыр металдардыц мeлшерiнiц артуына экеледi. Жогары сатылы eсiмдiктер ауыр металдыц мeлшерi жогары топырацтарда есе отырып, цандай да бiр улану белгiлерiнсiз жэне eзгерiссiз жануарлар мен адам агзасы Yшiн цаушт ауыр металдар концентрациясын жинац-тауга цабыетп. Ауыр металдардыц бiр ерекшелiгi олар табиги бузылу YPДiсiне ушырамайды жэне топырацца тYсе отырып, турацты фактор болады [2-4]. Одан басца, енеркэсштж eндiрiсi жогары дамыган зерттелетiн

нысандар техногендiк ластануы жогары аймац болып табылады, оныц eзi тек топырацтыц гана ластануы емес, сондай-ац ауыл шаруашылыгы eнiмдерiнiц eнеркэсiптiк тектегi токсиканттармен ластануына себепшi болады. Коршаган ортаны

ластаушылар арасында ец цауiптi кадмии мен цоргасын болып саналады.

Кэсiпорынныц шыгарылым-дарымен топырацца тYсетiн ауыр металдар топырацтыц бетк цабатында берiк баиланысады. Топырацтагы ауыр металдардыц барынша кeп мeлшерi ластаушылар кeздерiнен 1-3 км цашыцтыцта баицалады [5].

Топырацтагы ауыр металдарды талдау нэтйжелерiнiц кeрсетуi боиынша барлыц элементтер бойынша шектеулi жол берыген мeлшерден асады. Шымкент кiрпiш зауытыныц тэжiрйбе телiмiнде цоргасынныц жылжымалы формасыныц мeлшерi шектеулi жол берiлген концен-трациядан 1,2-4,3 есе асады.

Тишинка кен орныныц 2-шi eсiмдiк Yшiн уытты Yйiндiлерiндегi рекультивация жумыстары жYргiзiлген телiмдерiнде мырыштыц жылжымалы формалары шектеулi жол берiлген концентрациядан (ПДК) 1,2-4,6 есе, мыс 1,4-5,2 есе, цоргасын 1,2-26,5 есе, кадмий 1,3-1,6 есе асады. Риддер

мырыш зауытынан солтYстiк-батысца царай 15 км жердегi тау етепнжеп аймацтыц топырацта мырыштыц жылжымалы формалары шектеулi жол берiлген концентрациядан (ПДК) 1,05,2 есе, цоргасын 1,1-2,2 есе асады.

Зырян кен орныныц Шыгыс Yйiндiсiндегi рекультивация жумыстары жYргiзiлген тэжiрйбе телiмдерiнде мырыштыц жылжымалы формалары шектеулi жол берыген концентрациядан (ПДК) 1,1-2,8 есе, цоргасын 1,2-11,6 есе асады.

Топырацца антропогендж эсер ету аумацтыц эрекет ету орын алатын аймагындагы фондыц eсiмдiк биоценоздарымен цатар бYлiнбеген ландшафтарда eсетiн eсiмдiк бiрлес-тiктерiне де керi эсер етедi. Оныц негiзгi себебi терец жатцан жыныстардыц жер бетше шыгарылуы нэтйжесiнде ландшафтыц беткi цабатыныц геохимиялыц цурамыныц eзгеруi болып табылады. Сукцессия нэтижесшде уацыт eте келе тYPДiц алуан тYрлiлiгi цалпына келед^ алайда бYлiнген жерлерде eскен eсiмдiктердiц химиялыц цурамы фондыц

биоценоздардыц химиялыц цурамынан бiршама eзгешеленетiн болады.

Крршаган ортаныц мониторин-гiнiц мацызды сэт биоценозда басым немесе эталоны болып табылатын eсiмдiктердегi химиялыц элемент-тердiц, соныц iшiнде eсiмдiктердегi ауыр металдардыц фондыц мeлшерiн бiлу болып табылады.

^ металлургиялыц жэне eнеркэсiп орталыцтарыныц мацын-дагы цалалар аумагы Yшiн микроэлементтер проблемасы басцаша сипат алды. Металл-микро-

элементтермен топырацтыц ластануы нэтйжесiнде eсiмдiктер солып, биоценоздар деградацияга ушырап, адамга уытты эсер етедi [6-8]. Ластаушы-мйкроэлементтердi ауыр металдар деп атайды. Ауыр металдар ластаушы заттардыц ец цауiптi

санатына жатады. Топырацтан жэне ауадан еамджке тусе отырып, олар кеп мелшерде есiмдiк улпаларында жинацталуга цабыетп жэне цоректж тiзбек боИынша жануарлар агзасына, одан эрi адам агзасына етед^ Ауыр металдардыц есiмдiкке тусу ерекшелжтерш жэне ауыр метал-дармен ластануга есiмдiктердiц тезiмдiлiгiн зерттеу мацызды мэселе болып табылады. Ауыр металдармен ластануга есiмдiктердiц тезiмдiлiгi деп есiмдiктердiц кебею мYшелерiне (гулдер^ жэне жер бетшдеп мYшелерiне (сабагы, жапырагы) ауыр металдардыц жинацталуына царсы туру цабыетш аИтады [9].

0сiмдiктердiц ауыр металдар Yшiн езiнiц табиги цорганыш барьерi бар. Олар еамдж агзасына сатылап енедг тамыр - еткiзгiш мYше, жапырац -цорга жинаушы мYше. 0амджтерде ауыр металдардыц енуiнен ец цоргалган жемiстерi мен туцымдары. Солаи бола турса да, бiр есiмдiктiц езшде химиялыц элементтердiц мелшерi эр тYрлi болуы мYмкiн. Бул жылжымалы цосылыстардыц топырац-тагы концентрациясыныц бiрдеИ болмауына баиланысты. 0сiмдiктерде тiршiлiк эрекетi Yшiн цолаилы элементтер концентрациясын сацтау Yшiн цандаи да бiр цорганыш жYИесi болады. Алаида, осындаи жYИенiц болуына царамастан топырацтан химиялыц элементтердщ иондарыныц артыц тYсуi кезшде есiмдiк деградацияга ушырап, есуiн тоцтатады.

ОцтYстiк Казацстан облысыныц цоршаган ортасын iрi ластаушылар Шымкент цаласында шогырланган. Олардыц арасында «Южполиметалл» 0К АК цала аумагында орналасцан жэне цоршаган ортаныц ластануына елеулi эсер етед^ ал цоргасын ендiрiсi ауданында кYPделi экологиялыц жагдаИ жылдар боИы цалыптасцан.

«Южполиметалл» 0К АК топырац пен еамджтерде ауыр металдардыц жинацталуына елеулi эсер етедi [10].

БаИсеитова Н.М. жэне бас-цалардыц деректерi боИынша цоргасынныц топырацтагы мелшерi: осы элементтщ барынша кеп концентрациясы металлургиялыц ендiрiс ауданыны Yшiн тэн екенiн керсеттi [10]. Мунда цоргасынныц мелшерi шектеулi жол берыген концентрациядан 27 есе асады, ал бацылау керсеткiшiнен 45 есе асады. Муны енеркэсiптiк шыгарылым-дардыц 30-35 %-ы ендiрiс аумагына шегетiндiгiмен тYсiндiруге болады. Коргасын зауытыныц шыгары-лымдары топырац-есiмдiк жамыл-гысына шеге отырып, топырац пен еамджт ластаИды жэне олардыц топырацца жинацталуы жYредi. 0амджтердеп ауыр металдардыц концентрациясы, оныц топырацтагы мелшерiне тiкелеИ баИланысты. Барлыц зерттелген еамджтерде ауыр металдардыц барынша кеп

концентрациясы цоргасын зауыты ауданында баИцалган. ЖYргiзiлген зерттеу нэтижелерi топырацца ауыр металдардыц тYсуiнiц артуымен бiрге, есiмдiктердiц ауыр металдарды ащру децгеИiнiц артатынын керсеттi.

Ауыр металдардыц децгешн багалау Yшiн биомониторинг эдiсi жиi цолданылады. Биологиялыц мониторинг - табиги нысандардыц компоненттерiнiц экологиялыц жаг-даИын бацылау, цоршаган ортаныц сапасын биологиялыц багалау жYИесi.

0сiмдiк - ортаныц техногендж езгеруiнiц сезiмтал индикаторыныц бiрi болып табылады. Крршаган ортаныц эсерiн сезше отырып, есiмдiк эр тYрлi факторлардыц эрекет етуiнен экологиялыц жагдаИдыц езгеруш керсетедi жэне сондыцтан цоршаган ортаныц ластануын багалаган кезде кец тYPде цолданылады. 0сiмдiк жамылгысы ластанган топырац пен ауадан тYсетiн поллютанттардыц ^шт техногендiк жYктемесiнде болады. Коршаган ортадан еамдж барлыц химиялыц элементтердi ащред^

Олapдын 6ip бeлiгi eсiмдiктеpдегi aлмaсy YPДiстеpi Yшiн ^жет, aлaИдa олapдын концентpaциясынын apтyы eсiмдiк Yшiн уытты болaды. Pb, Cd сия;ты бaскa метaлдap тiптен aздaFaн мeлшеpдегi концентpaциядa дa уытты [11]. 0сiмдiктеpдегi ayыp метaлдapдын мeлшеpiн бaFaлay ;оpшaFaн оpтaнын лaстaнy ;ap;ындылыFын бaFaлayFa жaFдaИ жaсaИды.

0амджтщ дaмyынын эp TYpлi фaзaсындa eсiмдiк мaссaсынын ayыp метaлдapмен и^ны^ы 2-3 есе eзгешеленyi мYмкiн. Химиялы; элементтеp лaстaнбaFaн eсiмдiктеpдiн мYшелеpi боИыншa бipкелкi

жaИFaспayы мYмкiн: сaбa;тapы мен жaпыpa;тapындa кeп жинa;тaлaды, зaттapды K^pra жинaИтын мYшелеpiнде aз жинa;тaлaды.

Бiздiн зеpттеy деpектеpiмiздiн кepсетyi боИыншa темip жол вокзaлынын мaнындa, K^a шетiнде оpнaлaс;aн Шымкент кipпiш зayытынын кapьеpi телiмдеpiнен aлынFaн eсiмдiк Yлгiлеpiнде мыpш, мыс, кобaльт пен ;оpFaсыннын мeлшеpi лaстaнбaFaн eсiмдiк зaттapындaFы осы элементтеpдiн мeлшеpшщ шaмaсынaн aспaИды. Бiздiн aлFaн нэтижелеpiмiз гылыми эдебиеттеpдiн деpектеpiмен де paстaлaды [12].

K^ppa^m, кaдмиИ, мыс сия;ты ayыp метaлдapмен eсiмдiктiн лaстaнyын aИ;ындay боИыншa зеpттеyлеp pекyльтивaция жyмыстapы жYpгiзiлген Тишинкa кен оpнынын 2-шi eсiмдiк Yшiн уытты YИiндiлеpiнде де жYpгiзiлдi. Бул eсiмдiктеp кездеИсо; тaндaп aлынFaн жо;, себебi aсты; тy;ымдaс шeптесiн eсiмдiктеp тaлдaнaтын элементтеpдiн мeлшеpiне сезiмтaл келедi. Тишинкa кен оpнынын 2^i eсiмдiк Yшiн уытты YИiндiлеpiндегi тэжipибе телiмдеpiнен aлынFaн бiздiн зеpттеy деpектеpiмiздщ кepсетyi боИыншa шeптесiн eсiмдiктеpде ayыp метaлдap TYсiмi мен тaмыpлapындa (010 см) кeп жинa;тaлFaн, aл пiшенiнде

aз жинa;тaлFaн. Шeптесiн eсiм-дiктеpдiн эp TYpлi мYшелеpiндегi элементтеpдiн сiнipiлyiнiн биоло-гиялы; ;aтapы мынaны кepсеттi: пiшен - Zn> Cu> Pb> Fe; TYсiм - Pb> Zn> Cu> Fe; тaмыpлap 0 - 10 см - Fe> Zn> Pb> Cu; тaмыpлap 10 - 20 см - Fe> Cu> Zn> Pb.

Топыpa;ты мекендеИтш yсa; бyынaя;тылap топыpa; оpтaсынын белгШ 6ip жaFдaИлapынa беИiмделген. Микpоapтpоподтapдын топыpa;тa жaИFaсyынa топыpa;тын мехaникaлы; ;ypaмы, онымен тыгыз бaИлaнысты гидpотеpмиялы; pежимi елеyлi эсеp етедi [13-15].

Микpоapтpоподтapдын TYpлiк ;ypaмы, сгнынын кeптiгi, олapдын моpфоэкологиялы; TYpлеpiнiн apa Ka^ma^i мен кещстжте жaИFaсyы, топыpa;тын ;aсиеттеpiнiн eзгеpyiне сезiмтaл келедi. Микpоapтpоподтapдын тез кeбеюi, ^шыж циклынын ;ыс;aлыFы, ;озFaлFыштыFы, жaбыны-нын жу^лы^! ;оpшaFaн оpтaнын гидpотеpмиялы; pежимшщ, химизь мiнiн eзгеpyiн, сyбстpaттapдын тыFыздaлyы мен лaстaнyын, микpобтap бipлестiгiнiн eзгеpyiн тез жэне нa;ты сезyiне себепшi болaды [16]. Бул aэpобионтты микpофayнaнын eкiлде-piн топыpa;ты зоологиялы; диaгностикaлay Yшiн пaИдaлaнyFa мYмкiндiк беpедi [17-21]. Бул мYмкiндiктiн пpaктикaлы; сипaты aнтpопогендiк эсеp етyдiн эp TYpлi нышaнындa мaнызды болып келедi, себебi микpоapтpоподтap биоценоз-дaFы eзгеpiстеpдiн индикaтоpлapы болып тaбылaды. Kоллемболaлapдын жеке TYpлеpiнiн сaнындaFы aИыp-мaшылы;ты топыpa;тын K^ap-лылыгын бaFaлay Yшiн пaИдaлaнyFa болaды [22]. Микpоapтpоподтap кешенi pекpеaциялы; жYктеме эсеpiнен белгiлi 6íp eзгеpiстеpге yшыpaИды. 0згеpiске yшыpay дэpежесi топыpa;тын тaптaлy ;ap;ындылыFынa [23, 24], eсiмдiк ;aлды;тapынын ыдыpay дэpежесiне бaИлaнысты [25]. ¥сa; бyынaя;тылap

кeшeнi топырацтын цышцыл жацбырмeн [26], аyыр мeталдармeн лаcтанyына ceзiмтал кeлeдi [27, 28]. Микроартроподтардын бiрцатар тур-лeрi Yшiн топырацтаFы уытты газтэрiздi заттардын eлiм-жiтiм нормаcы экcпeримeнтальды тYPДe аныцталды [29]. KpршаFан ортанын радиоактивтi лаcтанyы кeзiндe топырацтаFы микроартроподтардын cаны азаяды, тYрлiк ^рамы eзгeрeдi, топырац цабаттарында орналаcy бiркeлкiлiгi бyзылады [30]. Ауыл шаруашылыц цызмeтiндe адам топырацца eлeyлi тYPДe эceр eтeдi. Агроландшафттарды царцынды

^^Иту, табиFи eciмдiктeрдi eгicтiктeр, мэдeни тYрлeрдi eгyмeн алмаcтырy, топырацца минeралды тынаИтцыш-тарды, cонын iшiндe гeрбицидтeрдi eнгiзy, эртYрлi улы химикаттарды, инceктицидтeрдi цолдану, табиFаттаFы тeпe-тeндiктiн бyзылyына, тYPДiн алуан тYрлiлiгiнiн цыcцарyына, табиFИ бiрлecтiктeрдiн жоиылуына экeлeдi [31]. Алаида, агроцeноз топырацтарында микрофаунанын cаны, биомаccаcы, тYPДiн алуан тYрлiлiгi жоFары болады, шндыцтан микроартроподтар монито-рингтiк зeрттeyлeр жYргiзy Yшiн цолаилы ныcан болып табылады [32, 33].

Аимацтыц топырацтар Yшiн топырац кecкiнiнiн биогeндiгi тэн. Рeкyльтивация жyмыcтары жYр-гiзiлгeннeн кeИiнгi лecc тэрiздi цyмбалшыцтарда топырац зоофауна-cbrnbiH кeбeИгeндiгi баицалады. Рeкyльтивация жyмыcтары жYргiзiл-гeннeн кeИiнгi 37 жылдыц eciмдiк табиFИ жолмeн ecкeн тeлiмдe (Шым^нт кiрпiш зауытынын карьeрiндe) микроартроподтардын жалпы cаны жэнe олардын тYрлeрiнiн cан алyандыFын зeрттeyдiн кeрceтyi боИынша cаyытты кeнeлeрдeн (Oribatidae) Suctobelba, Oribatula туыстары жэнe Podura тyыcынан коллeмбола кeздeceдi. 0ciмдiк тYciмiнiн ыдырауы ауа-раИы жаFдаИларына,

топырац омыртцаcыздарынын цyра-мына баИланыcты [34]. Микроартроподтардын eH ^п мeлшeрi 0-5 cм орналаcцан. О^ндаИ жоFары кeрceткiш eciмдiк тYciмiнiн ^п мeлшeрiнe, цабаттын ылFалдылыFына, топырацтын тeмпeратyра рeжимiнe (жeр бeтiндeгi тeмпeратyра 37°С, 5 cм тeрeндiктe - 26°С) баИланыcты. Орибатидтeрдiн баcым болуы ты^ыз cаyытты жабынынын болyымeн, кeз ^лген cыртцы жаFдаИларFа

бeИiмдeлyшiлiк цабiлeттiлiгiмeн

аИцындалады. Барлыц орибатидтeр eciмдiк жэнe жануарлар цалдыцтарын ыдыратyFа бeлceндi цатыcады. Kоллeмболалар ортанын eзгeрy жаFдаИларын тeз ceзiнeдi.

Орибатидтeр табиFатта манызды рeл атцарады, органикалыц цалдыцтар тYрiндe топырацца xyce™ 2 %^а дeИiнгi энeргияны eз боИынан eткiзe отырып, топырац ^ужтытн арттырады, eciмдiк цалдыцтарынын ыдырауына жэнe гyмификацияcына цатыcады, топырац кecкiнi боИынша микроаFзалардын жаИFаcyна жаFдаИ жаcаИды [35, 36]. Орибатидтeрдiн экологиялыц икeмдiлiгi жоFары, тeмпeратyранын кYрт eзгeрicтeрiнe, ылFалдылыцтын ауытцуларына

тeзiмдi.

Рeкyльтивация жyмыcтары жYр-изыген Tишинка кeн орнынын eciмдiк Yшiн уытты 2-ншi YИiндiciндeгi тэжiрибe аланшаcындаFы 3-цазба-шyнцырда (Yштiк балшыц+eciмдiк Yшiн уытты YИiндiнiн бeтiнe экрандаушы цабат рeтiндe циыршыц таc тeceлгeн) топырац микроартроподтары eкiлдeрi eтe аз. Аланшанын жeр бeдeрi ылдилы, бeткi цабаты тeгic eмec. Мик-розоофаунаны (микроартро-подтарды) аныцтаyFа cyбcтрат Yлгiлeрi маycым аИында алынды. ^опырац-

грунттарынын бeтiндeгi тeмпeра-тyра 18°С, 0-5 cм цабатта 15°С, 5-10 cм цабатта - 13,5°С. Далалыц ылFалдылыц 18,9-24,4 % аралы^ында ауытциды,

келемдж масса 1,23-1,45 г/см3 цурайды. Сауытты кенелерден Oppia туысыныц екiлдерi кездесед^ ал коллем-болалардан аз мелшерде Jsotoma жэне Mesophorura туыстарыныц екiлдерi кездеседi. Сауытты кенелер

топырацтын жогаргы 0-5 см цабатына шогырланган. Бул телiмде есiмдiк цалдыцтарынын тYсiмi, цараганньщ бутацтары мен жапырацтары аз, 0-5 см цабатта мезофауна екiлдерiнен шубалшандар, цумырсцалар кедеседi.

ЦОРЫТЫНДЫ

Зерттеу нысандарынын топы-рацтары мен топырац грунттарындагы ауыр металдардын мелшерi барлыц элементтер бойынша (цоргасын, мырыш, кадмий, мыс) шектеулi жол берiлген мелшерден ондаган есе асады.

0сiмдiктерде ауыр металдар еамджтщ тYрлi есiмдi мYшелерiнде (жапырац, бутац, тамыр, тYсiм) эр тYрлi

мелшерде жйнацталады. 0сiмдiк техногенез жагдайында езiнiн эр тYрлi есiмдi мYшелерiнде (жапырац, бутац, тамыр) шектеулi жол берыген мелшерден елеулi асатын мелшерде ауыр металдарды жйнацтайды. Зерттеу нысанындагы шептесiн есiмдiктерде ауыр металдардын ен кеп мелшерi тYсiмде жэне 0-10 см цабаттагы тамырларында жйнацталган, ал тшеншде азырац мелшерде жйнацталган.

Топырац омыртцасыздары топы-рацтын ластануынын сезiмтал йндйкаторлары болып табылады, Ластанган топырацтарда мйкроарт-роподтар да мезофауна екiлдерi де кездеспейдi. Сауытты кенелер ездершщ хйтйн цабыцтарына ауыр металдарды жйнацтау цабiлетi бар, сондыцтан олар топырацта «санйтарлыц» цызмет атцарады.

ПАЙДАЛАНЬ^АН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Колеснйков Б.П., Пйкалова Г.М., Чйбрйк Т.С., Махонйна Г.Й. Йсследованйя по рекультйвацйй промышленных отвалов на Урале в девятой пятйлетке // Растенйя й промышленная среда. - Свердловск: йзд-во Урал.ун-та, 1976. - С. 3-9.

2 Манторова Г.Ф Тяжелые металлы в почве й растйтельной продукцйй в условйях техногенного загрязненйя // АГРОХХ1, ООО «Издательство Агрорус». - 2010. - № 1-3. - С. 52-54.

3 Стрнад В., Золотарева Б.Н., Лйсовскйх А.Е. Влйянйе внесенйя водорастворймых солей свйнца, кадмйя й медй на йх поступленйе в растенйя й урожайность некоторых сельскохозяйственных культур // Агрохймйя. - 1991. -№54. - С. 76-83.

4 Тараторйна (Манторова) Г.Ф., Анйканов Ю.В., Казаченок Н.Н., Нечаева Ю.К. Распределенйе металлов по профйлю почв г. Челябйнска // Учен. Запйскй ест.-тех. фак-та ЧГПУ: Сб. науч. работ. - Челябйнск: йзд-во ЧГПУ 2001. - С. 257-270.

5 Тараторйна (Манторова) Г.Ф., Анйканов Ю.В. Тяжелые металлы в почве й растенйях в прйгородной зоне г. Челябйнска // Проблемы хймйческого загрязненйя террйторйй Челябйнской областй: Матерйалы науч. конф. 23-24 декабря 1999 г. -Челябйнск, 1999. - С. 35-37.

6 Садовнйков Л.К. Влйянйе промышленных предпрйятйй на окружающую среду // Монйторйнг содержанйя ТМ в почвах естественных й техногенных ландшафтов: Тезйсы доклодов. - Пущйно, 1984. - С.163.

7 Дабахов М.В., Тйтова В.Й. Некоторые аспекты техногенной трансформацйй городскйх почв // Тез. докл. III съезда Докучаев.о-ва почвоведов. - М., 2000. - С. 3435.

8 Кашанский А.Д., Платонов И.Г. Тяжелые металлы в почвах хозяйственных объектов МСХА // Современные проблемы загрязнения почв: Международная научная конференция. - М., 2004. - С. 56 - 57.

9 Пляскина О.В.,Ладонин Д.В. Загрязнение городских почв тяжелыми металлами // Почвоведение. - 2009. - №7. - С. 877-885.

10 Чаплыгин В.А. Накопление и распределение тяжелых металлов в травянистои растительности техногенных ландшафтов нижнего Дона: Автореферат диссертации на соискание ученои степени кандидата биологических наук. - Ростов-на-Дону, 2015. - 24 с.

11 Баисеитова Н.М., Изтлеуов Г.М.Накопление тяжелых металлов в растениях в зависимости от уровня загрязнения почв // Экология - 2012. - №6. -С. 21-23.

12 Baker .J.M. Accumulators and excluders strategies in the response of рlants to heavy metals // J. Plant Nutr. - 1981. - V. 3, № 1/4. - Pp. 643-654.

13 Гиляров М.С. Особенности почвы как среды обитания и ее значение в эволюции насекомых. - М.: Наука, 1949. - 276 с.

14 Гиляров М.С. Условия обитания беспозвоночных разных размерных групп в почве // В сб.: Методы почвенно-зоологических исследовании. - М.:Наука, 1975. - С. 7-11.

15 Wallwork J.A. The distribution and diversity of soil fauna. - London, Acad. Press., 1976. - 355 p.

16 Gisin N. Recherches sur la relation entre la Faune endogeeb de collemboles et les qualities agroloques de soil viticoles. - Rev. Suisse Zool. - 1955. - Т. 62, Н. 4. - P. 601648.

17 Чернова Н.М., Кузнецова Н.А., Симонов Ю.В. Ценотическая организация и функции населения микроартропод леснои подстилки // В сб.: Механизмы биотическои деструкции органических веществ в почве. - М.: Наука, 1989. - С. 533.

18 Стебаева К. Экологическое распределение ногохвосток (Collembola) в лесах и степях Южнои Тувы // Pedobiologia. - 1963. - Bd. 3, Н. 1. - P. 75-85.

19 Гиляров М.С. Зоологическии метод диагностики почв. - М.: Наука, 1965. -

245 с.

20 Чернова Н.М. Зоологическая характеристика компостов. - Наука, 1966. -

154 с.

21 Mahoney C. Soil insects as indicators of use patterns in recreation areas // J. Forest. - 1976. - Vol. 74, №. 1. - P. 35-37.

22 Hagvar S. Collembola in Norwegian coniferous soils. 1, Relations to plant communities and soil fertility // Pedobiologia. 1982. - Bd. 24,- Н. 5/6. - P. 255-269, 137.

23 Юрьева Н.Д. Влияние рекреации на население мелких членистоногих в подстилке и почве березняков в Подмосковье // Фауна и экология беспозвоночных. - М.: МИГИ, 1976. ч. 1. - С. 46-55.

24 Друк А.Я., Надточии Э. Численность почвенных микроартропод в рекреационных ельниках Нодмосковья. - В сб.: Проблемы почвеннои зоологии. -Минск, 1978. - C. 81-82.

25 Буланова-Захваткина Е.М. Фауна орибатидных клещеи СССР и их распространение // В сб.: Орибатиды и их роль в почвообразовательных процессах. -Вильнюс, 1970. - С. 55-68.

26 Karg W. Uber die Wirkund von Hexachlrcyclohezan auf die Bodenbiozonosr unter besonder Berücksichtigung der Acarina. // Nachr. ofPflanzensch. (Berlin). - 1961. -Bd. 15, - № 2. - Pp. 325-328.

27 Hagvar S. Effects of artificial acid precipitation and liming on forest microarthropods // Почвенная фауна и почвенное плодородие. Труды 9-го Междунар. Коллокв. По почвенноИ зоологии. - М.: Наука, 1987. - С. 684-686.

28 Зинченко В.А., Вяткина Н.И. Определение остаточных количеств диозонина в почве биологическим методом // Поведение, превращение и анализ пестицидов и их метаболитов в почве. - Пущино, 1973. - С. 144-147.

29 Moursi A.A. The letal doses of CO2, N2, NH3 and H2S for soil Arthropoda // Pedobiologia. - 1962. - Bd. 2. - Pp. 9-14.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

30 250 Криволуцкии Д.А. Панцирные клещи как индикаторы деиствия радиоактивного загрязнения на биогеоценоз // В сб.: Тезисы докладов. - ч. I. - Киев: изд.: Научная мысль, 1970. - С. 12-14, 128.

31 Эглитис В.К. Фауна почв латвиискои ССР // Издание Академии наук Латв.ССР. - 1954. - 263 с.

32 Добровольскии Г.В. Почвенно-географическое раионирование как одно из важных направлении географии почв // Почвоведение. - 1985. - № 11. - С. 14-21.

33 Криволуцкии Д.А., Чернова Н.М. Почвенные животные как биоиндикаторы изменения среды человеком // В сб.: Съезд почвоведов. - Минск, 1977. - С. 17-20.

34 Гиляров, М.С. Зоологическии метод диагностики почв. - М.: Наука, 1965. -

278 с.

35 Бабенко А.Б. Особенности формирования группировки в ходе первичного почвообразования в техногенных условиях // Фауна и экология ногохвосток. - М., 1984. - С. 159-165.

36 Чернова Н.М. Принципы количественного анализа населения коллембол //Фауна и экология ногохвосток. - М., 1984. - С. 29-42.

REFERENCES

1 Kolesnikov B.P., Pikalova G.M., Chibrik T.S., Makhonina G.I. Issledovaniya po re-kultivatsii promyshlennykh otvalov na Urale v devyatoy pyatiletke // Rasteniya i promyshlennaya sreda. - Sverdlovsk: izd-vo Ural.un-ta, 1976. - S. 3-9.

2 Mantorova G.F. Tyazhelye metally v pochve i rastitelnoy produktsii v usloviyakh tekhnogennogo zagryazneniya // AGROXXI, OOO «Izdatelstvo Agrorus». - 2010. - № 1-3. - S. 52-54.

3 Strnad V., Zolotareva B.N., Lisovskikh A.E. Vliyaniye vneseniya vodorastvorimykh soley svintsa, kadmiya i medi na ikh postupleniye v rasteniya i urozhaynost nekotorykh selskokhozyaystvennykh kultur // Agrokhimiya. - 1991. - №54. - S. 76-83.

4 Taratorina (Mantorova) G.F., Anikanov Yu.V., Kazachenok N.N., Nechayeva Yu.K. Raspredeleniye metallov po profilyu pochv g. Chelyabinska // Uchen. Zapiski est.-tekh. fak-ta ChGPU: Sb. nauch. rabot. - Chelyabinsk: izd-vo ChGPU, 2001. - S. 257-270.

5 Taratorina (Mantorova) G.F., Anikanov Yu.V. Tyazhelye metally v pochve i ras-teniyakh v prigorodnoy zone g. Chelyabinska // Problemy khimicheskogo zagryazneniya territory Chelyabinskoy oblasti: Materialy nauch. konf. 23-24 dekabrya 1999 g. - Chelyabinsk, 1999. - S. 35-37.

6 Sadovnikov L.K. Vliyaniye promyshlennykh predpriyaty na okruzhayushchuyu sredu // Monitoring soderzhaniya TM v pochvakh estestvennykh i tekhnogennykh land-shaftov: Tezisy doklodov. - Pushchino, 1984. - S.163.

I Dabakhov M.V., Titova V.I. Nekotorye aspekty tekhnogennoy transformatsii go-rodskikh pochv // Tez. dokl. III syezda Dokuchayev.o-va pochvovedov. - M., 2000. - S. 3435.

8 Kashansky A.D., Platonov I.G. Tyazhelye metally v pochvakh khozyaystvennykh obyektov MSKhA // Sovremennye problemy zagryazneniya pochv: Mezhdunarodnaya nauchnaya konferentsiya. - M., 2004. - S. 56 - 51.

9 Plyaskina O.V.,Ladonin D.V. Zagryazneniye gorodskikh pochv tyazhelymi metallami // Pochvovedeniye. - 2009. - №1. - S. 811-885.

10 Chaplygin V.A. Nakopleniye i raspredeleniye tyazhelykh metallov v travyanistoy rastitelnosti tekhnogennykh landshaftov nizhnego Dona: Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata biologicheskikh nauk. - Rostov-na-Donu, 2015. -24 s.

II Bayseitova N.M., Iztleuov G.M.Nakopleniye tyazhelykh metallov v rasteniyakh v zavisimosti ot urovnya zagryazneniya pochv // Ekologiya - 2012. - №6. - S. 21-23.

12 Baker .J.M. Accumulators and excluders strategies in the response of rlants to heavy metals // J. Plant Nutr. - 1981. - V. 3, № 1/4. - Pp. 643-654.

13 Gilyarov M.S. Osobennosti pochvy kak sredy obitaniya i eye znacheniye v evoly-utsii nasekomykh. - M.: Nauka, 1949. - 216 s.

14 Gilyarov M.S. Usloviya obitaniya bespozvonochnykh raznykh razmernykh grupp v pochve // V sb.: Metody pochvenno-zoologicheskikh issledovany. - M.:Nauka, 1915. -S. 1-11.

15 Wallwork J.A. The distribution and diversity of soil fauna. - London, Acad. Press., 1916. - 355 p.

16 Gisin N. Recherches sur la relation entre la Faune endogeeb de collemboles et les qualities agroloques de soil viticoles. - Rev. Suisse Zool. - 1955. - T. 62, N. 4. - P. 601-648.

11 Chernova N.M., Kuznetsova N.A., Simonov Yu.V. Tsenoticheskaya organizatsiya i funktsii naseleniya mikroartropod lesnoy podstilki // V sb.: Mekhanizmy bioticheskoy destruktsii organicheskikh veshchestv v pochve. - M.: Nauka, 1989. - S. 5-33.

18 Stebayeva K. Ekologicheskoye raspredeleniye nogokhvostok (Collembola) v lesakh i stepyakh Yuzhnoy Tuvy // Pedobiologia. - 1963. - Bd. 3, N. 1. - P. 15-85.

19 Gilyarov M.S. Zoologichesky metod diagnostiki pochv. - M.: Nauka, 1965. - 245 s.

20 Chernova N.M. Zoologicheskaya kharakteristika kompostov - Nauka, 1966. - 154 s.

21 Mahoney C. Soil insects as indicators of use patterns in recreation areas // J. Forest. - 1916. - Vol. 14, №. 1. - P. 35-31.

22 Hagvar S. Collembola in Norwegian coniferous soils. 1, Relations to plant communities and soil fertility // Pedobiologia. 1982. - Bd. 24,- N. 5/6. - P. 255-269, 131.

23 Yuryeva N.D. Vliyaniye rekreatsii na naseleniye melkikh chlenistonogikh v pod-stilke i pochve bereznyakov v Podmoskovye // Fauna i ekologiya bespozvonochnykh. -M.: MIGI, 1916. ch. 1. - S. 46-55.

24 Druk A.Ya., Nadtochy E. Chislennost pochvennykh mikroartropod v rekreatsionnykh elnikakh Nodmoskovya. - V sb.: Problemy pochvennoy zoologii. -Minsk, 1918. - C. 81-82.

25 Bulanova-Zakhvatkina Ye.M. Fauna oribatidnykh kleshchey SSSR i ikh raspros-traneniye // V sb.: Oribatidy i ikh rol v pochvoobrazovatelnykh protsessakh. -Vilnyus, 1910. - S. 55-68.

26 Karg W. Uber die Wirkund von Hexachlrcyclohezan auf die Bodenbiozonosr unter besonder Berucksichtigung der Acarina. // Nachr. ofPflanzensch. (Berlin). - 1961. - Bd. 15, - № 2. - Rp. 325-328.

27 Hagvar S. Effects of artificial acid precipitation and liming on forest microar-thropods // Pochvennaya fauna i pochvennoye plodorodiye. Trudy 9-go Mezhdunar. Kollokv. Po pochvennoy zoologii. - M.: Nauka, 1987. - S. 684-686.

28 Zinchenko V.A., Vyatkina N.I. Opredeleniye ostatochnykh kolichestv diozonina v pochve biologicheskim metodom // Povedeniye, prevrashcheniye i analiz pestitsidov i ikh metabolitov v pochve. - Pushchino, 1973. - S. 144-147.

29 Moursi A.A. The letal doses of CO2, N2, NH3 and H2S for soil Arthropoda // Pe-dobiologia. - 1962. - Bd. 2. - Pp. 9-14.

30 250 Krivolutsky D.A. Pantsirnye kleshchi kak indikatory deystviya radioak-tivnogo zagryazneniya na biogeotsenoz // V sb.: Tezisy dokladov. - ch. I. - Kiyev: izd.: Nauchnaya mysl, 1970. - S. 12-14, 128.

31 Eglitis V.K. Fauna pochv latvyskoy SSR // Izdaniye Akademii nauk Latv.SSR. -1954. - 263 s.

32 Dobrovolsky G.V. Pochvenno-geograficheskoye rayonirovaniye kak odno iz va-zhnykh napravleny geografii pochv // Pochvovedeniye. - 1985. - № 11. - S. 14-21.

33 Krivolutsky D.A., Chernova N.M. Pochvennye zhivotnye kak bioindikatory iz-meneniya sredy chelovekom // V sb.: Syezd pochvovedov. - Minsk, 1977. - S. 17-20.

34 Gilyarov, M.S. Zoologichesky metod diagnostiki pochv - M.: Nauka, 1965. - 278 s.

35 Babenko A.B. Osobennosti formirovaniya gruppirovki v khode pervichnogo pochvoobrazovaniya v tekhnogennykh usloviyakh // Fauna i ekologiya nogokhvostok. -M., 1984. - S. 159-165.

36 Chernova N.M. Printsipy kolichestvennogo analiza naseleniya kollembol // Fauna i ekologiya nogokhvostok. - M., 1984. - S. 29-42.

РЕЗЮМЕ

!Козыбаева Ф.Е., хБеисеева Г. Б., 2Даутбаева К.А.

ЗАГРЯЗНЕНИЕ ПОЧВОГРУНТОВ И РАСТЕНИИ РЕКУЛЬТИВИРОВАННЫХ УЧАСТКОВ

И ВЛИЯНИЕ ТЯЖЕЛЫХ МЕТАЛЛОВ НА ПОЧВЕННЫЕ МИКРОАРТРОПОДЫ

1Казахский научно-исследовательский институт почвоведения и агрохимии имени У.У.Успанова, 050060 Алматы, проспект аль-Фараби, 75 В, Казахстан, e-mail: farida_kozybaeva @mail. ru 2Казахский Национальный университет имени аль-Фараби, 050040 Алматы, проспект аль-Фараби, 71, Казахстан

По результатам анализов содержание тяжелых металлов в почвах исследуемых объектов, по всем элементам превышает предельно допустимые нормы. Концентрация тяжелых металлов в растениях имеет прямую зависимость от содержания его в почве. Наши данные показывают, что в травянистых растениях наибольшее скопление тяжелых металлов наблюдалось в опаде и в корнях (0-10 см слое), наименьшее их содержание в укосе. Почвенные беспозвоночные являются индикаторами почвенного загрязнения. В загрязненных почвах представители мезофауны и микроартропод не встречаются.

Ключевые слова: рекультивация, мониторинг, тяжелые металлы, микроартроподы, орибатиды, коллемболы

SUMMARY

iKozybayeva F.E., xBeiseyeva G. B. 2Dautbaeva K.A. POLLUTION OF SOILS AND PLANTS REMEDIATED LAND AND INFLUENCE OF HEAVY METALS IN THE SOIL MICROARTHROPODA 1Kazakh Research Institute of Soil Science and Agrochemistry after U.U. Uspanov, 050060 Almaty, 75 Val-Farabi avenue, Kazakhstan, e-mail: farida_kozybaeva@mail.ru,

beiseeva2009@mail.ru 2al-Farabi Kazakh National university, 050040 Almaty, 70 al-Farabi avenue,

Kazakhstan

As a result of analysis of the content of heavy metals in the soils of the objects, all the elements exceeds the maximum permissible limits. The concentration of heavy metals in plants is directly dependent on its content in the soil. Our data show that in most herbaceous plants observed accumulation of heavy metals in the roots and litter (0-10 cm layer) and the lowest content in their cut. Soil invertebrates are indicators of soil pollution. The contaminated soils and representatives mesofauna microarthropoda not occur.

Key words: remediation, monitoring, heavy metals, microarthropods, oribatia, collembolas.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.