CC BY
5PODSTAWA MATERIALNA DO WARUNKOWEGO PRZEDTERMINOWEGO ZWOLNIENIA NIELETNICH Z OBYWANIA KARY NA UKRAINIE ORAZ W POLSCE
Tetiana Ponomariowa
Doniecki Instytut Prawa MSW Ukrainy doktorantka katedry dyscyplin prawa karnego oraz ekspertyzy sqdowej
ADNOTACJA
W artykule rozpatrywane sq materialnepodstawy do warunkowego przedterminowego zwolnienia osoby nieletniej z odbywania kary na Ukrainie i w Polsce. Autor zwraca uwagg na to, iz w odróznieniu od prawa ukrainskiego, prawo polskie za materialnq podstawy do zwolnienia uznaje nie tylko pozytywne zachowanie postkryminalne, ale równiez przedkryminalne, co zdaniem autora jest uzasadnionym stanowiskiem i kolejny raz potwierdza, iz polskie prawo karne odpowiada wymaganiom prawa mi^dzynarodowego.
Siowa kluczowe: nieletni, warunkowe przedterminowe zwolnienie, prawo karne, podstawa materialna.
Ukrainskie prawo karne, ktore stanowi obowiqzujqcy Kodeks karny Ukrainy z 2001 roku, przeszlo dlugq drog^ rozwoju - od radzieckiego kursu na ochron^ w pierwszej kolejnosci zbiorowych dobr materialnych do uczynienia obywatela Ukrainy glownym podmiotem, chronionym przez prawo. Obecnie Kodeks karny zawiera wiele rodzialow, w ktorych usystematyzowano normy, przewidujqce obszernq list^ dzialan niebezpiecznych spolecznie (Cz^sc szczgolna) oraz ogolnych kwestii, dotyczqcych regulacji odpowiedzialnosci karnej (Cz^sc ogolna). Nowosciq w obowiqzujqcym prawie stal si§ Rozdial I, regukujqcy kwesti^ odpowiedzialnosci karnej nieletnich.
Na dzien dzisiejszy posiadamy stabilny system, zgodnie z ktorym nieletni pociqgani sq do odpowiedzialnosci karnej (ustalenie wieku i odpowiedniej listy przest^pstw, ktore skutkujq odpowiedzialnosci^ karnq wedlug ustalonych granic wiekowych - 14, 16 i 18 lat; rodzaje kar, ktore mogq zostac zasqdzone lub przeciwnie - nie sq stosowane wobec nieletnich) oraz zgodnie z ktorym zwalniani sq od odpowiedzialnosci karnej i kary (lista rodzajow zwolnienia od odpowiedzialnosci karnej i kary). Jednakze nadal aktualnq pozostaje kwestia okreslenia podstaw do zwolnienia nieletnich od kary oraz od jej obywania, a szczegolnie, naszym zdaniem, dotyczy to podstawy materialnej.
Prawo karne Rzeczypospolitej Polskiej posiada zblizony do ukrainskiego system kar, zwolnienia od nich oraz podobne uprzywilejowane traktowanie nieletnich przest^pcow, z jednq tylko roznicq - w odroznieniu od naszego kraju, Polska posiada odr^bny akt prawny, regulujqcy stosunki pomi^dzy osobq nieletniq, ktora popelnila przest^pstwo, oraz panstwem. Aktem tym jest Ustawa z dnia 26.10.1982 r. „O post^powaniu w sprawach nieletnich [1]. Jednakze warto podkreslic, iz podstawowe przepisy wymienionej ustawy majq wspolne cechy z odpowiednimi normami zawartymi w Kodeksie karnym Ukrainy, jednakze stosunek polskiego prawodawcy do wymagan, ktore stawiane sq przed nieletnim pretendentem do zwolnienia od odbywania reszty kary jest bardziej czujny, wi^c istniejq roznicq w podstawach materialnych do zwolnienia od kary i jej odbywania, a szczegolnie jest to zauwazalne w przypadku warunkowego przedterminowego zwolnienia.
Zgodnie z ust. 2 art. 107 obowiqzujqcego Kodeksu karnego Ukrainy, warunkowe przedterminowe zwolnienie nieletniego od obywania kary moz zostac zastosowane, jezeli skazany swoim sumiennym zachowaniem i stosinkiem do pracy udowodnil swojq popraw^ [2]. Oznacza ro, iz podstawy
materialnq do zwolnienia w takim przypadku jest poprawa nieletniego - stale prawomyslne zachowanie podczas odbywania kary, przejawiajqce si§ w przestrzeganiu ogolnych wymagan, ktore sq mu stawiane, sumiennym stosunku do pracy oraz ksztaltowaniu zdrowego swiatopoglqdu prawnego.
Podobnego zdania sq rowniez krajowi uczeni. Na przyklad, Je. Pysmenyckyj oraz A. Riazskyj uwazajq, iz sumienne zachowanie powinno byc oceniane w zaleznosci od rodzaju odbywanej kary. Jezeli osoba odbywa kar^ w formie ograniczenia wolnosci lub pozbawienia wolnosci, sumienne zachowanie polegac powinno na: wzorowym przestrzeganiu wymagan rezimu, zasad porzqdku wewn^trznego; swiadomym przestrzeganiu dyscypliny, wykonywaniu polecen i rozporzqdzen administracji zakladu; obecnosci pochwal i braku nagan; pracowitosci; pragnieniu zdobycia zawodu, podwyzszenia ogolnego poziomu edukacyjnego i kwalifikacji zawodowej; uczestnictwie w zyciu publicznym w ogole i w szczegolnosci samodzielnych grupach tworczych skazanych; przyjaznym stosunku do innych osob, odbywajqcych kar^, itd. [3]
Uwazamy, iz sumiennie zachowanie powinno byc oceniane przede wszystkim jako pragnienie wkroczenia na drog^ poprawy, wi^c moze byc uznane za utrat^ przez osob^ szkodliwosci spolecznej.
Uczeni okreslili, iz szkodliwosc spoleczna polega przede wszystkim na popelnieniu przez osob^ przest^pstwa, a nast^pnie jest okreslane w pierwszej kolejnosci przez stopien prawdopodobienstwa popelnienia przez niq nowego takiego samego lub podobnego przest^pstwa. Wniosek w tej kwestii opiera si§ na charakterystyce danej osoby (spolecznej, psychologicznej, demograficznej, karnej itd.), a takze otaczajqcych jq okolicznosci, czyli zewn^trznych wobec danej osoby warunkow (otoczenie w domu, rodzinie, w pracy itd.) [4, 310]
Mowiqc o sumiennym zachowaniu nieletniego, warunkowo przedterminowo zwolnionego od odbywania reszty kary w kontekscie utraty przez niego szkodliwosci spolecznej, warto zwrocic uwag^ na to, iz uczeni-kryminolodzy b^dq miec mozliwosc prognozowania przyszlego stanu przest^pczosci, opierajqc si§ na takich obiektach prognozy kryminologicznej jak: tendencje osobowosci przest^pcy, jego cechy spoleczno-demograficzne, spoleczno-rolowe oraz karne oraz zachowanie przest^pcze konkretnej osoby (indywidualna prognoza kryminologiczna), gdyz utrata przez osob^ szkodliwosci spolecznej wskazuje na jej resocjalizaj a w zwiqzku z tym
bqdzie sprzyjac wykonaniu przez prawo karne postawionych przed nim zadañ, takich jak prewencja ogólna i specjalna.
W celu pelnego i wszechstronnego badania faktów, wskazuj^cych na poprawq nieletniego oraz na utratq przez niego szkodliwosci spolecznej, proponujemy uwzglqdnianie zdania pracowników odpowiednich zakladów karno-wykonawczych, w których odbywana jest kara w formie pozbawienia wolnosci, w szczególnych przypadkach powinno byc brane pod uwagq zdanie osoby pokrzywdzonej wskutek przestqpstwa (na przyklad, j ezeli sam nieletni lub j ego bliscy kre wni na j ego prosb q odszkodowali straty, spowodowane przez dzialanie szkodliwe spolecznie lub jesli nieletni przeprosil pokrzywdzonego), co moze takze swiadczyc o jego wkroczeniu na drogq poprawy. Uzasadnionym jest takze ustalenie faktu rzeczywistej skruchy, aktywnego sprzyjania wykryciu przestqpstwa oraz innych okolicznosci lagodz^cych karq.
Warto równiez zwracac uwagq na stosunek nieletniego do pracy, sumiennosc którego powinna byc ustala odpowiednio do przestrzegania przez niego porz^dku pracy, wymagañ bezpieczeñstwa, ochrony pracy oraz prawa pracy, odpowiedzialnego traktowania zakresu prac, które zostaly mu powierzone, pragnienie zdobycia odpowiedniego zawodu lub umiejqtnosci i inne.
W zwi^zku z powyzszym, na Ukrainie podstaw^ materialn^ do warunkowego przedterminowego zwolnienia nieletniego od odbycia reszty kary jest jego poprawa (utrata szkodliwosci spolecznej), która przejawia siq zespolem cech behawioralnych, nabytych przez nieletniego podczas obywania kary pozbawienia wolnosci, które powinny zostac w calosci i wszechstronnie rozpatrzone przez s^d w celu dokonania obiektywnej oceny mozliwosci warunkowego przedterminowego zwolnienia nieletniego od obycia reszty kary.
Tak jak na Ukrainie, warunkowe przedterminowe zwolnienie jest szeroko stosowanym srodkiem w Polsce i zostalo przewidziane w art. 77-82 Kodeksu karnego tego kraju. W art. 77 KK Polski okreslono, iz s^d moze warunkowo zwolnic skazanego na karq pozbawienia wolnosci od odbycia pozostalej czqsci kary tylko wtedy, gdy osoba, cechy osobiste i warunki zycia, styl zycia przed popelnieniem przestqpstwa, okolicznosci jego popelnienia, a takze zachowanie po popelnieniu przestqpstwa i podczas odbywania kary stanowi^ podstawq by uwazac, iz skazany po zwolnieniu bqdzie przestrzegac prawa, a w szczególnosci iz nie popelni nowego przestqpstwa. W niektórych przypadkach s^d, skazuj^c na karq pozbawienia wolnosci, moze ustalic bardziej surowe ograniczenia do zastosowania wobec skazanego zwolnenia warunkowego, niz zostalo to przewidziane w art. 78 KK. [5]
Oznacza to, iz w odróznieniu od prawa ukraiñskiego, w prawie polskim wazn^ rolq odgrywa nie tylko zachowanie podczas odbywania karty, ale takze ogólne dane dotycz^ce osoby i okolicznosci popelnionego przez ni^ czynu szkodliwego spolecznie, a wiqc, o ile w prawie ukraiñskim podstawq materialn^ do warunkowego przedterminowego zwolnienia od kary, jak juz zostalo to podkreslone, jest poprawa skazanego, to w prawie polskim, jak mozna rozumiec, kieruj^c siq normami Kodeksu karnego Rzeczypospolitej Polskiej, materialna podstawa do zwolnienia l^czy w sobie: osobq przestqpcy (jego zachowanie przedkryminalne oraz kryminalne) oraz utratq szkodliwosci spolecznej (zachowanie postkryminalne).
Nie przez przypadek w komenatrzu do pkt. 5.1 Wzorcowych regul minimum postqpowania wymiaru sprawiedliwosci wobec nieletnich wskazano, iz reakcja na dzialania mlodych osób, wstqpuj^cych w konflikt z prawem, powinna opierac siq nie tylko na uwzglqdnieniu ciqzkosci wystqpku, ale takze cech osobowych. Cechy indywidualne przestqpcy (na przyklad, status spoleczny, rola w rodzenie, szkody, spowodowane przez przestqpcq oraz inne czynniki, zwi^zane z osob^ przestqpcy) powinny wplywac na wspólmiernosc odpowiednich dzialañ (na przyklad, uwzglqdnienie chqc przestqpcy zrekompensowania szkód, zadanych ofiarze albo jego pragnienie prowadzenia pelnowartosciowego i pozytecznego zycia) [6]. Warte uwagi w tym przypadku jest to, iz wlasnie Polka, która uczestniczyla w przygotowaniu calego szeregu miqdzynarodowych aktów prawnych, w pelni przestrzega zawartych w nich przepisów poprzez normy wlasnego prawa karnego.
Jezeli chodzi o zachowanie przedkryminalne, które, jak okreslono w Kodeksie karnym Polski, przejawia siq w cechach osobistych oraz warunkach zycia przed popelnieniem przestqpstwa oraz okolicznosciach jego popelnienia, warto podkreslic, iz, naszym zdaniem, jako cechy osobiste nieletniego przestqpcy ustawodawca prawdopodobnie mial na mysli bezposrednio jego sklonnosc do dokonywania dzialañ szkodliwych spolecznie, czyli okreslon^ w art. 77 KK Polski „osobq i cechy osobowosci" mozna pol^czyc w jeden termin kryminologiczny „osoba przestqpcy", czyli odbierac tak^ osobq jako zestaw cech spoleczno-kryminologicznych, które umozliwiaj^ ocenq osobowosci czlowieka, który popelnil przestqpstwo; do nich mozemy zaliczyc równiez jego fizyczny i psychologiczny stan rozwoju, warunki wychowania i zamieszkania, osób, które go otaczaj^ (srodowisko spoleczno-bytowe: rodzina, przyjaciele, nauczyciele), sklonnosc do popelnienia przestqpstwa, styl zycia (obecnosc nalogów: alkoholizmu, narkomanii, toksykomanii, uzalezenienia od gier i innych; nieregularne uczqszczanie do placówek oswiatowych, zgloszenia do policji).
Okolicznosciami popelnienia przestqpstwa, naszym zdaniem, s^ charakter szkody, wyrz^dzonej poszkodowanemu, ciqzkosc skutków, spowodowanych przez przestqpstwo, w przypadku wspóludzialu w przqstqpstwie - rola, któr^w wykonywal nieletni oraz jakie konkretnie zadanie zostaly mu powierzone, mnogosc przestqpstw i inne.
Kieruj^c siq § 2 art. 60 Kodeksu karnego Polski, jako pozytywne zachowanie po popelnieniu przestqpstwa nalezy rozumiec pojednanie poszkodowanego z winnym, odszkodowanie strat, wyrz^dzonych przez przestqpstwo lub jesli poszkodowany i winny porozumieli siq w kwestii odszkodowania strat, rzeczywist^ skruchq, wyrz^dzenie winnemu nieumyslnego przestqpstwa lub jego bliskiej osobie powaznej szkody w zwi^zku z popelnieniem przestqpstwa. Zgodnie z § 3 art. 60 Kodeksu karnego Polski, korzystnum zachowaniem po popelnieniu przestqpstwa jest powiadomianie organów scigania przez osobq, która wspóluczestniczyla w przestqpstwie co do osób, które wraz z ni^ uczestniczyly w popelnieniu przestqpstwa, a takze o znacz^cych okolicznosciach jego popelnienia.
Podsumowuj^c wiqc zaznaczymy, iz ukraiñskie oraz polskie prawo karne posiada cechy wspólne, co moze byc uwarunkowane podobieñstwem mentalnosci krajów. Jedyn^
roznic^, ktora naszym zdaniem stanowi powazn^ zaletq Rzeczypospolitej Polskiej jest to, ze o ile na Ukrainie jedyn^ podstaw^ materialn^ do warunkowego przedterminowego zwolnienia nieletnich od odbywania reszty kary jest ich poprawa, w Polsce s^d powienien uwzglqdniac rowniez przedkryminalne zachowanie przestçpstwem i jest to decyzja uzasadniona, poniewaz takie podejscie daje podstawy dla obiektywnego prognozowania przestçpczosci i wykonywania funkcji prewencyjnej. Dlatego, w zwi^zku z powyzszym uwazamy, iz takie pozytywne doswiadczenie Rzeczypospolitej Polskiej w wymiarze sprawiedliwosci wobec nieletnich jest nadzwyczajnie cenne dla naszego kraju.
Bibliografia:
1. Ustawa o postçpowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 pazdziernika 1982 [Електронний ресурс]. — Режим доступу: http://prawo-nieruchomosci.krn.pl/ Ustawa-o-postepowaniu-w-sprawach-nieletnich-1_2_432.html. — На-зва з екрана.
2. Кримшальний кодекс Украши: чинне законодав-ство i3 змiнами та доповненнями на 20 вересня 2013 року:
(Ввдповвдае офщ. текстовi) — К.: Алерта, 2013.
3. Письменський 6. Умовно-дострокове звшьнен-ня ввд ввдбування покарання: проблеми тлумачення i вдосконалення законодавства [Електронний ресурс] / 6. Письменський, А. Ряжський - Режим доступу до ресурсу: http://www.pravnuk.info/urukrain/1055-umovno-dostrokove-zvilnennya-vid-vidbuvannya-pokarannya-problemi-tlumachennya-i-vdoskonalennya-zakonodavstva.html.
4. Кримiнальне право Украши: Загальна частина : пвдручник / [Ю. В. Баулiн, В. I. Борисов, В. I. Тютюпн та ш.]; за ред. проф. В. В. Сташиса, В. Я. Тащя. - 4-те вид., переробл. i допов. - Х. : Право, 2010. - 456 с.
5. Уголовный кодекс Республики Польша: [Электронный ресурс] - Режим доступа http://www.twirpx.com/ file/239354/
6. МШмальш стандартш правила Оргашзацп Об'ед-наних Нацш, що стосуються правосуддя щодо неповнолгг-нiх («Пекiнськi правила») ввд 29.11.1985): [Електронний ресурс] - Режим доступу: http://zakon4.rada.gov.ua/laws/ show/995_211
PUBLIC PROSECUTOR'S POWERS IN CASES OF SURRENDER OF PERSONS WHO COMMITTED A CRIMINAL OFFENSE (EXTRADITION)
Sapin O.V.
Ph.D. in Law
Professor of the Chair for State Prosecution Support of the National Academy of Prosecution of Ukraine
ПОВНОВАЖЕННЯ ПРОКУРОРА П1Д ЧАС ВИДАЧ1 ОС1Б, ЯК1 ВЧИНИЛИ КРИМ1НАЛЬНЕ ПРАВОПОРУШЕННЯ (ЕКСТРАДИЦ11)
Сатн Олександр Валершович, кандидат юридичних наук, професор кафедри тдтримання державного обвинувачення-Нацюнально'г академи прокуратури Украши
ABSTRACT
The article examines into the public prosecutor's powers in cases of surrender of persons who committed a criminal offense (extradition).
Ключевые слова: процессуальная деятельность, прокурор, полномочия прокурора, международное сотрудничество в уголовном производстве, экстрадиция.
АННОТАЦИЯ
Статья посвящена исследованию и систематизации полномочий прокурора при выдаче лиц, совершивших уголовное преступление (экстрадиции).
АНОТАЦ1Я
Стаття присвячена до^дженню та систематизацгг повноважень прокурора при видачi оаб, ят вчинили кримшальний злочин (екстрадицгг).
Ключевые слова: процессуальная деятельность, прокурор, полномочия прокурора, международное сотрудничество в уголовном производстве, экстрадиция.
Key words: procedural activities, public prosecutor, public prosecutor's powers, international cooperation in criminal proceedings, extradition.
Ключовi слова: процесуальна дiяльнiсть, прокурор, повноваження прокурора, мiжнародне ствробтництво у кримшальному провадженш, екстрадищя.
Introduction to the problem. A research into the peculiarities of the modern criminal procedure law in general, as well as into the legal status of the parties thereto in particular should be based on requirements of the world community and international treaties to which the Verkhovna Rada of Ukraine consented to be bound. It should be noted that peculiarities
of surrender of persons who committed a criminal offense (extradition) have been in the focus of study by such researchers as O.M. Bandurka, V.S. Berezniak, O.I. Vynohradova, S.M. Vykhryst, H.P. Vlasova, V.I. Halahan, T.S. Havrysh, O.N. Karpov, I.V. Lieshukova, Ie.D. Lukianchykov, V.T. Maliarenko, M.M. Mykheienko, A.H. Malaniuk, P.H. Nazarenko, M.I.
