Научная статья на тему 'Plot and character in modern dramaturgy'

Plot and character in modern dramaturgy Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
96
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ДРАМАТУРГИЯ / СЮЖЕТ / ХАРАКТЕР / DRAMATURGY / PLOT / CHARACTER

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Жупархан Еркегуль

В данной статье рассмотрены проблемы сюжета и характера современной драматургии. Руководствуясь мнениями ученых, сопоставляется произведения писателей.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Plot and character in modern dramaturgy»

Параллельно с созданием «осевой» составляющей центробежной модели, представляющей собой учебно-методические комплексы, которые включают необходимый минимум, может идти формирование «окружности» модели, включающей все многообразие материалов, отвечающих целям и задачам соответствующей программы обучения. Освоение всеми минимумами вкупе с изучением соответствующего дополнительного материала, отвечающего непосредственным целям обучения, даст возможность, с одной стороны, заполнить пробелы в базовой составляющей, вызывающие систематические проблемы в изучении китайского языка на более продвинутом уровне, с другой - решить конкретные задачи в конкретных условиях обучения.

Библиографический список

1. Готлиб, О. М. Основы грамматологии китайской письменности [Текст] /

О. М. Готлиб. - М. : АСТ: Восток-Запад, 2007. - 288 с.

2. Кремнёв, Е. В. Опыт международного сотрудничества кафедры китаеведения ИГЛУ в рамках работы над новыми учебно-методическими комплексами по обучению китайскому языку (тезисы на русском и китайском языках) [Текст] / Е. В. Кремнёв, Т. Е. Шишмарёва, О. М. Готлиб // Сборник докладов Форума ректоров вузов Дальнего Востока и Сибири РФ и северо-восточных регионов КНР (на русском и китайском языках). - г. Чанчунь, КНР: 24-27 сентября 2012 г. - С. 57-59.

3. Стефановская, С. В. Звуковая картина мира [Текст] / С. В. Стефановская // Вестник ИГЛУ. - 2009. - №4 (8). - С. 117-122.

4. Чэнь Юйцай. Основные грамматические элементы интерязыка и некоторые свойства его системы (китайско-русские соответствия) [Текст] / Чэн Юйцай, Фань Вэйцзе // Вестник ИГЛУ. - 2012. - №4 (21). - С. 145-148.

ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ Жупархан Еркегуль

Методист очного отделения Евразийского гуманитарного института, г. Астана, Казахстан

УДК 821.0 ББК 83.3

СЮЖЕТ И ХАРАКТЕР СОВРЕМЕННОЙ ДРАМАТУРГИИ

В данной статье рассмотрены проблемы сюжета и характера современной драматургии. Руководствуясь мнениями ученых, сопоставляется произведения писателей.

Ключевые слова: драматургия; сюжет; характер.

PLOT AND CHARACTER IN MODERN DRAMATURGY

This article deals with the problems of plot and character of modem drama. The purpose is to compare the work of writers according to the scientists’ opinion.

Key words: dramaturgy; plot; character.

КАЗІРГІ ДРAМAТУРГИЯДAFЫ СЮЖЕТ ЖЭНЕ ХАРАКТЕР

Макалада казіргі драматургиядаFы сюжет пен характер мэселелерi карастырылады. Сондай-ак Fалымдардыц пікірлері басшылыкка алынып жазушылардыц шыFармалары салыстырылады.

Кілтті сездері: драматургия; сюжет; характер.

Казіргі драматургиядаFы сюжет пен характер, образдардьщ сомдалуы, окиFалардыц сюжеттік желісі - эдебиеттану FылымындаFы єзєкті мэселелердщ бірі. ДраматургиядаFы кейіпкерлер бейнесініц сомдалуы, драматургтер шеберлігі, казіргі кездегі казак драматургиясындаFы жетістіктер зерттеу нысанына алынып, т^жырымдар жасалады. Атап айтсак, Э. KекiлбаЙYлыныц «Абылай хан» драмалык дастанын, М. Байсеркеновтіц «Абылай ханныц акырFы кYндерi» трагедиясын, С. Жунісовтіц «Абылай хан» киносценарийін т.б. туындылар бар.

Казіргі казак драматургиясы - ХХ FасырдаFы классикалык эдебиетi дамуыныц зацды жалFасы. Драматургия -кєркєм эдеби тек (драма, трагедия, комедия) жанрынын eнернамалык жYЙесi. Казак сєз єнєріндєгі дэстYрлi негізі эдебиет шыFармалары фольклор м^раларында (би-шешендер сайыстары, акындар айтыстары, жар-жар, беташар, алтыбакан, т.б.) негізі кала^ан ^лттык сєз єнєрінїц б^л саласы казактыц рухани мэдениетiнiц элем єркєниєтіндєгі кєрнєкті орын да танытты. «Драматургия шы^армалары каламгерлердіц тарихи кезецдердегі халык таFдырын керкем шындык поэтикасы зандылыктары аясында бейнелеуімен ерекшеленеді» [HYPFали, 2003, б. 135].

Драма - (грек^гата-кимыл-эрекет)- сахнаFа арналFан, уакиFаны, оFан катысушы кейіпкерлердін iс-эрекетiн, кеніл-куйін керсету аркылы баяндайтын эдеби шыFармалар. ДрамаFа уак^анын кызу тартыс к^рып, мейлінше шиеленістіріп, шарыктау шегіне эбден жеткізіп барып тану-айрыкша тэн касиет [ЭТС, 2006, б. 136].

Ал, характер туралы эдебиеттанудын тYCІндiре сездігінде: «Характер (эдеби характер) - керкем шыFармадаFы кейіпкердін мінез -бітімі, ой-сезім дуниесіне тэн психологиялык, моральдык сипат - ерекшеліктері. Эдеби характер адамнын емірдегі мінез, кимыл эрекет езгешеліктерін жинактап, екшеп типтік дэрежеге кетеріп, сомдап бейнелеу аркылы жасалады. Сондыктан оны жекелеген касиет - сипаттардын косындысы деп санамай, солардын бірлік т¥тастыFы, синтезі деп караFан жен. Реалистік каhарманFа тэн характерді алдымен калыптасу, езгеріп-ерістеуі тYPFысынан алып тYCІну, баFалау орынды жэне осыFан коса онын ішкі диалектикасы болатыны да ескерілу кажет [ЭТС, 2006, б. 376] деген аныктама береді.

Дастан (парсы сезі-тарихи энгiме, ертегі, батырлар жыры) Таяу жэне Орта Шы^ыстын, Азиянын онтYCтiк-шыFыстын эдебиетi мен фольклорындаFы эпикалык жанр, елен тYрiндегi уакиFалы шыFарма. ^бінесе б^рыннан белгілі ертегі сюжеттерінін, аныз, хикаялардын эдеби енделген тYрi болып келеді.

Дастанда кейде елен мен карасез араласып келе береді [ЭТС, 2006, б. 129]. ^йде тYCІнгiн келетін шы^арманы канша керсен де немесе окысан да ойдын шынырауына батырып, суреткерлердін сокпаFы енсенді езіп, акыры мынау дуние кашан бітер екен дегенге саясын. Эсiресе саясат шіркіннін араласкан жері керкем дуниенін сэнiн кетіріп, сулулы^ынан жерітіп алатындай керінетін.

CахнаFа «Абылайхан» келді. Сахнадан кешегі хан Абылайдын ел камын ойлаFан айбаты мен муны, жyмбаFы мен сыры бугінгіні мензей ме? ХVШ FасырдаFы казакы кайран мінез де бYгiнгiнi кездей ме? 0йткені, «Cыбыр-кYбiр, пыс та пыс. Жыбыр-жубыр, пыш та пыш. Шонжарлар ЖYP шокыдай боп шонкиып. Батырлар ЖYP бурк-сарк бурадай боп компиып, пысыктар ЖYP кол-аяFы сып тасып, YЙден-YЙге, топтан-топка, табак тасып, сез тасып». Абайша пайымдаFанда, «Эсемсiп, сэнсiп, Бiлгенсiп-бэлсiп эр нэрсенщ орнын», «кызы YЙде, кылыгы тYЗде болып» жаткан аFайыннын улттык мінезі езгермесе-ау, деп коркасын.

Э. Kекiлбайyлынын «Абылай хан» [Kекiлбайyлы, 1999] туындысынын керкемділік денгейінін жоFарылыFы езінше бір энпме. Олай дейтініміз, астарлы ой, философиялык тYЙiн кешегіні айта отырып, дэл бYгiнгiннен секем алдыратын тустары кеп. Эсiресе Абылай мен Калданнын арасындаFы диалогтын шеберлігін баса айткан жен. Абылай хан реліндегі халык эртiсi TyнFышбай Жаманкуловтын, Калан - Тілектес Мейрамовтын ой сайысынын жекпе - жегі, сурак пен жауаптын тапкырлы^ы мен шешендігі -драматургиядаFы керкемдік денгейдін тамаша Yлгiсiн дэлелдейдi.

Драматург Калдан мен Абылайдын жекпе-жегін шешендікпен шешеді, шешендікпен жендіреді. Сез кудіреті аркылы суреткер Калдан мен Абылайды бэтуаFа, сыйластыкка, жуптастыкка экелiп иілтеді. Саясаттын астарын мойындау мен арка CYЙеуге экеледi. ЖонFар ханы Калданнын мін таFуFа эуре болFан жумбак сауалына Абылай ханнын кырандай ^ылез, сергек жауабы деп келіп, тендесі жок даналык пен батырлыFын айкындай тYседi.

«Абылай хан» спектаклі казак елінін ХVШ FасырдаFы бір кезенін Fана айтып шектелмейді. Kешегi мен бYгiннiн айырмасы неде? Біздін халыктын санасы мен турмысында есу мен еркендеу бар ма?! Шынды^ында билігі барFа табак тасып, сез тасып, пыш-пышпен жYрген жокпыз ба... 0з ханын жалFыздыктан, жау колына калдырмаудан, тасадан тас атпаудан сактай алар ма екен бYгiнгi казак? Элде, Эбш аFа айткан « «енбек емес, ермек іздеуден» жалыкпай жYрген жок па екен, бу халык? Бэрi де рас. Айыптаса айыбы бар, кiнэласа мініде жок емес. Пендеге тэн нэрсе бул казакка да тэн. Бірак, сол мінезді, керегендікке, елдікке жендірсек» [Kекiлбайyлы,1999, б. 447] - деп тіледі автор.

Характер белгілі коFамдык жаFдайда калыптасады, сол ортаFа, ез уакытына сэйкес болады. Адамнын мінез - кулкы, онын эркилы кездерде, эсiресе адамшылык касиеттер сынFа тYсетiн екіудайда езін калай устап, кандай эрекет ететіні ой-ерісіне, сана-сезіміне байланысты.

ОсыFан орай эдеби шы^армада характер кYрес-тартыс Yстiнде, кейіпкердін іс-эрекетi, ой-ниеті, максат-тілегі аркылы керініс тауып, анык танылады. Kейiпкерлердiн бір-бірімен карым-катынасы олардын характерлерін барынша

толык аша тYседі. Эдеби кейіпкердіц характері шыгармада оныц іс-зрекеттерін сурттеу аркылы, психологиясы, жан-дуниесі тікелей бейнеленуі, ягни мінез аркылы айкындалып, сондай - ак сырт-сымбатын, бой-тулгасын, бет - злпетін, сейлеу ерекшелігін керсету, ягни жанама мінездеу аркылы жан-жакты ашыла тYседі.

Корытындылай келе, драматургиядагы кейіпкерлер бейнесініц сомдалуы, драматургтер шеберлігі, казіргі кездегі казак драматургиясындагы жетістіктер зерттеу нысанына алынып, тужырымдар беріледі. Драмтургиядагы сюжет пен характер мзселесі злі де зерттеулерді кажет ететін мзселелердіц бірі болып табылады. Кейіпкерлердіц кактыгысы калайда когамдык емірдегі кYрес тартыспен кабысып жатады, жеке адамдардыц іс-зрекетінен, тагдырынан окырмандар заманыныц, дзуірдіц шындыгын керіп злеуметтік кайшылыктардыц сырын угады.

Библиографиялык тізім

1. Эдебиеттану: Терминдер сездігі. ЭТС. [Мзтін] / Кураст. З.Ахметов, Т.Шацбай. - Семей-Новосибирск : Талер-Пресс, 2006. - 398-б

2. Кекшбайулы Э. Он екі томдык шыгармалар жинагы [Мзтін] / Э. Кекшбайулы.- Алматы: 0лке, 1999. - 399 б.

3. Нургали, Р. Эдебиет теориясы [Мзтін] / Р. Нургали. - Астана : Фоллиант, 2003, - 576 б.

ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЯ Резуанова Галияпану Кабиевна

Кандидат филологических наук, доцент, заведующий кафедрой «Казахская филология» Инновационного Евразийского университета, г. Павлодар., Казахстан

Молдагали Бакытгул

Преподаватель кафедры «Казахская филиология» Инновационного Евразийского университета, г. Павлодар., Казахстан

УДК 81.572 ББК 81.01.

ВРЕМЯ И ПРОСТРАНСТВО КАК ФИЛОСОФСКИЕ ПОНЯТИЯ В КУЛЬТУРНОЙ ЛЕКСИКЕ КАЗАХОВ

В данной статье рассматриваются особенности репрезентации времени и пространства в казахской культурной и языковой картинах мира. Обсуждаются научные понятия времени и пространства, раскрывается символическое значение мифологической модели мироздания «байтерек», эксплицируются естественно-научные основы категоризации времени и пространства.

Ключевые слова: когнитивная лингвистика; картина мира; концепт; лингвокультурология, лексикология.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.