CC BY
25
УДК 821(470 + 571). 09
ББК 83.3(2=Ады)
Х 98
Хуажева Н.Х.
Кандидат филологических наук, доцент кафедры адыгейской филологии Адыгейского государственного университета, е-mail: [email protected]
Философская лирика Мэулида Енамукова Енэмыкъо Мэулид ифилософие лирик
(Рец ензирована)
Аннотация:
Рассматриваются стихотворения и поэмы адыгейского поэта, прозаика, переводчика, вернувшегося на историческую Родину из Турции Мэулида Енамукова, члена Союза писателей России, с целью проведения литературоведческого анализа философской лирики поэта (сборника стихов и поэм «Къушъхьэ гупшысэхэр» («Думы о горах»), 2005). Впервые предпринимается попытка оценить вклад автора в адыгейскую литературу. Применены методы историко-литературного, текстологического, культурологического анализа художественного произведения. Основное содержание исследования составляет анализ философской поэмы «Думы о горах» и ряда стихотворений, написанных в конце ХХ-го и начале ХХ1-го веков. Отмечено глубокое философское содержание поэмы - единение Природы и Человека, смысла рождения и назначения человека, восприятия творчества как блаженства. Выделяются и описываются характерные особенности творчества Мэулида Енамукова: каждое произведение - это целый и целостный мир, в котором каждый элемент живет с ощущением и собственной свободы, и в полной гармонии с окружающим миром; создание произведений на стыке восприятия себя «на чужбине» (в Турции) и на Родине; частое использование «кольцевой» композиции в лирике. Анализ художественных текстов Мэули-да Енамукова позволил автору сделать выводы о высоком поэтическом мастерстве, о многообразии применяемых художественно-изобразительных средств и приемов в произведениях поэта. Научная и практическая значимость и актуальность данной работы определяются ее новаторским характером, связанным с текстуальным анализом не исследованных в адыгейской литературе произведений Мэулида Енамукова. Результаты исследования могут быть использованы в создании «Адыгэ литературэм ит-хыд» («Истории адыгейской литературы»).
Ключевые слова:
Философская лирика, мировидение, менталитет, герой, образ-символ, художественное произведение, жанровые особенности, «кольцевая» композиция, художественно-изобразительные средства, поэтическое мастерство.
Khuazheva N.Kh.
Candidate of Philology, Associate Professor of the Adyghe Philology Department, the Adyghe State University, e-mail: [email protected]
Philosophical lyrics of Meulid Enamukov
Abstract:
Verses and poems of Meulid Enamukov, the Adyghe poet, prose writer and translator who came back to the historical Homeland from Turkey, the member of the Russian Writers' Union, are examined to carry out the literary analysis of philosophical lyrics of the poet (the collection of verses and poems «Thoughts about Mountains», 2005). An attempt is undertaken for the first time to estimate the author's contribution to the Adyghe literature. Methods of the historical, literary, textual and culturological analysis of the work of art are used. The main content of a research is the analysis of the philosophical poem «Thoughts about Mountains» and poems written in the late 20th and in the early 21st centuries. The profound philosophical content of the poem is noted - a unification of the Nature and the Person, sense of the birth and appointment of the person, and creativity perception as pleasure. Characteristic features of creativity of Meulid Enamukov are allocated and described: each work is the whole and holistic world in which each element lives with feeling of own freedom, in full harmony with the world around; creation of works on a joint of perception of himself «in the foreign land» (in Turkey) and in the homeland; frequent use of «ring» composition in lyrics. The analysis of fiction texts of Meulid Enamukov allowed the author to draw conclusions on great poetic skills, on variety of the applied art and on pictorial means and techniques in works of the poet. The scientific and practical importance and relevance of this work are defined by its innovative character related to the textual analysis of Meulid Enamukov's works which are not investigated in the Adyghe literature. Results of this research can be used in creation of the book «Stories of the Adyghe Literature».
Keywords:
Philosophical lyrics, world vision, mentality, hero, image symbol, work of art, genre features, «ring» composition, art and pictorial means, poetic skill.
Енэмыкъо Мэулид - усак1о, тхак1о, гупшысэк1о ин. Ар къызщыхъугъэр, зы-щап1угъэр Тыркуе хэгъэгур ары, Анта-лие епхыгъэ къуаджэу Елэмэ. Енэмыкъо-мэ яунагъо сыдигъуи адыгабзэк1э щызэ-дэгущы1эщтыгъэх. Мэулид иц1ык1угъ-ом щегъэжьагъэу ятэшэу Махьмудэ едэ1у-нэу ик1эсагъ, ащ хъугъэ-ш1агъэхэр к1эра-к1эу, ц1ыфыхэм яшэн-зек1уак1эхэр ады-габзэм и1аш1угъэ зэхыуигъаш1эу къы1у-атэщтыгъэх. Чылэу къыздэхъухьагъэм дэ-сыгъэр зэк1э адыгагъэ, нэжъ-1ужъыбэмэ тыркубзэр аш1ахэщтыгъэп. Мэулид тыр-ку гурыт еджап1эр дэгъу дэдэу къыухыгъ. Ащ зэрэфимытым къыхэк1эу иныдэлъ-фыбзэ щызэримгъэш1агъэми, ным къыри-тыгъэ бзэр псэк1э зыхеш1э, егъэ1орыш1э, рэусэ, рэгупшысэ - дунаим адыгэ ц1ыф шъыпкъэу тырегъэтышъу. Мэулид еджа-п1эм ыуж Стамбул дэт Мармара универси-тетым иислъам факультет къыухыгъ. Ан-
кара дэт лицеим илъэситфэ дин этикэмк1э щыригъэджагъэх. Тырку къэралыгъо телевидением, радиом апае сценариехэр илъ-эсипш1ым къык1оц1 афызэхигъэуцуагъ. Тыркуем ителевидение зэк1э къыгъэлъ-агъорэр хабзэм иполитикэ ек1умэ емык1у-мэ зыушэтырэ комиссием илъэс пш1ык1у-т1о хэлэжьагъ. Ыужым пенсием к1уагъэ. Унэгъо дахэ и1, к1элит1у ып1угъ, ригъэд-жагъ, алъакъо тыригъэуцуагъ.
Мэулид усэ тхыныр илъэс 15 ыныб-жьэу ригъэжьагъ, ащ ыпэу Тыркуем нэс-рэ адыгэ радиом къытхэрэм зи блимгъэ-к1эу ядэ1ущтыгъэ, илъэс 19 ыныбжьэу адыгабзэк1э тхэк1э-еджак1эр ежь-рэжьэу зэригъэш1агъ. И1ахьылэу, иныбджэгъоу, ш1эныгъэлэжь ц1эры1оу Едыдж Батрай-рэ Мэулидрэ зы чылэ къыщызэдэтэд-жыгъэх, щызэдеджагъэх, лъэпкъш1эжь гупшысэм фэлажьэхэу зэдаублагъ.
Мэулид Тыркуем иадыгэ хасэхэм
къыдагъэк1ырэ журналхэм тыркубзэк1э къащыхиутыгъ рассказ 30-м ехъу, поэмэ, повесть пчъагъэхэр. Ащ нэмык1эу К1эрэ-щэ Тембот ироманэу «Шыу закъу», Мэщ-бэш1э Исхьакъ ироманхэу «Бзыикъо зау», «Мыжъошъхьал» тыркубзэм рилъхьэхи Стамбул къыщыдигъэк1ыгъэх.
Мэулид тыркубзэк1э къыхиутыгъ-эмэ ащыщ ежь ытхыгъэ поэмэу «Нартмэ шъхьащэ афэсэш1ы», повестхэу «Шыумэ ячэщзек1у», «Л1эш1эгъумрэ интеллиген-тымрэ». Ахэмэ апхырыщыгъ лъэпкъ гуп-шысэр, философиер, адыгэ дунэететы-к1эр, я 19-рэ л1эш1эгъум мыухыжь тхьа-мык1агъоу адыгэмэ къытэхъул1агъэр, ащ къыпкъырык1ыгъэхэр, я 20-рэ л1эш1эгъ-ум къызхэхъухьэгъэ псэук1эм насыпын-чъэ ыш1ыгъэу, ау игъаш1эк1э лъэпкъым фэусагъэу, иорэд зэхилъхьагъэу, и1оры-1уатэ ыугъоижьэу хымэ ч1ып1эмэ ащып-сэугъэу К1убэ Щэбан ят1онэрэ повестыр фэгъэхьыгъ. Мэулид, тыркубзэк1э ыт-хыгъэхэр къызэридзэк1ызэ къызэрэсфи-1отагъэмк1э, ямыш1ык1э къэ1отак1эр, гъэпсык1эр, образ-символхэр, художе-ственнагъэ ин ахэлъ. Ытхырэ пэпчъ ду-нэе псау мэхъу, зэрэдунаеуи щыхэлажьэ, шъхьадж ихабзэ тетэу шъхьафитэу мэп-сэу, ау зэк1эри зэнэсы, зэдэ1ужьы.
А дунэе къэгъэлъэгъуак1эр апэ-рэеу адыгабзэк1э къыдэк1ыгъэ тхылъ-эу «Къушъхьэ гупшысэхэр»[1] зыфи1о-рэми къыхэщыгъ. Тхылъыр инэп: усэхэр, зы поэм, Назым Хикмет иорэдэу адыгаб-зэм рилъхьагъэр. Усэ пэпчъ - щы1эныгъ-эм къыхэхыгъэ сурэт, гупшыс, зэхаш1, гууз, зэкъоныгъ, лъэгъуныгъ. А зэк1эри зызэхэхъожьк1э Мэулид ипоэтическэ дунай псэу мэхъужьы, нэгу шъхьаф и1эу, гуры1ок1э-къэгъэлъэгъок1э шъхьаф и1эу.
Нахьыбэрэ усэр зыщитхыгъэ уахъ-тэр тхылъым къыщыгъэлъэгъуагъ, ахэр илъэс 40-м къык1оц1 ныдэлъфыбзэм илъ-эу ащиусыгъэх Тыркуеми, Адыгэ хэку-ми. Мэулид рэпсэу, рэусэ Тхьам къыхилъ-хьэгъэ гук1уач1эм, псэзэхаш1эм, тына1э тетыдзэмэ тш1оигъу инэу итхылъ къыхэ-щырэ гугъэшхом, щы1эныгъэм сыдигъуи
гу1этыныгъэ ин зэрэхилъагъорэр, ежьми зэрэхилъхьэрэр.
Уц1ыфыш1оу, угу зэ1ухыгъэу, ц1ыфхэр зыщыщ лъэпкъыр умы1оу, зэк1э-ри ш1у уигъэлъэгъоу мэгупшысэ, мэзе-к1о Мэулид. Иныбжьык1эгъум ш1у ылъ-эгъугъэ иран тхак1охэм абзэ куоу зэригъ-эш1эгъагъ, ираныбзэк1э илъэс пчъагъэрэ Омар Хайям, Руми, Саади яусэхэм яджагъ. Енэмыкъом Псэм 1оф дэш1эныр, Псэлэ-жьыныр игъаш1э 1оф. Ар игъэхъагъэхэм, ытхыгъэхэм, зэридзэк1ыгъэ пчъагъэхэм къаушыхьаты. Аужырэ илъэсхэм джы-ри Мэщбэш1э Исхьакъ иисторическэ ро-манэу «Къок1ып1эм-къохьап1эм» зыфи-1орэр тыркубзэм ык1и дунаим щызэлъ-аш1эрэ тырку тхак1оу Яшар Кемал ироманэу «Хыр гусагъэ» зыфи1орэр адыгаб-зэм рилъхьагъэх. Тыркуем щызэлъаш1э-рэ адыгэ тхак1оу, режиссерэу Четин (Гъо-гул1) Онэр ироманэу «Гугъэ мыухыжь-хэр», тыркубзэк1э тхыгъэр, 2013-рэ илъ-эсым адыгабзэк1э зэдзэк1ыгъэу Мэулид Мыекъуапэ къыщыдигъэк1ыгъ.
Мэулид ифилософскэ лирикэ тема-бэ, проблемабэ къыщы1этыгъ. Поэзием щы1эныгъэм ч1ып1эу щиубытрэр ахэм ащыщ. «Бзэм псэ 1узылъхьагъэр» ы1о-зэ усэм еджэ Мэулид. Ежьми игъаш1эк1э усэным имаш1о к1эт.
Усэ - сыгу, ск1ышъо, Сыщесыусэм ...
Усэныр - гупшысэн къодыеп, шэн гъэнэфагъэ къодыеп, ар хэхыгъэ щы1эк1э-псэук1э шъхьаф, дэхэныгъэр, ш1ур къызэ-бэк1эу, зезыхьэу. Усэныр зыш1ок1одыжь-хэри щы1, ау илъэс 70-м щы1эныгъэм ар пхырызыхышъугъэр ц1ыф къызэрык1оп. Мы сызтет гъогум, Тыгъэм фак1о ар, Сыфык1эгъожьыгъэп зэ закъуи Сызэрэтехьагъэм паек1э. Ш1уш1агъэр, ш1у фэпсэуныр бгъэ-к1одын зэрэмылъэк1ыщтыр Мэулид инэу зэхеш1э. Ары къыщигъэлъагъори иусэу «Джак1о» Хьамхъукъо Хъусенэ фэгъэ-хьыгъэм. «Агъэк1одыгъ» ар зы1орэмэ ыгу щизэу адэхьащхы. Джак1ом илъэуж
нэф бгъэк1одышъуна, адэ «щы1эжьэпи ук1ак1ом ыц1э», - къыпегъэхъожьы.
Адыгэ усэк1о-гупшысак1ор зыгъэ-гумэк1ырэр непэрэ дунай закъоп, ижък1э лъэпкъым къырык1уагъэр, хэбзэ дахэу, гушъхьэлэжьыгъэу ыугъоигъэр ары, неущ «дунайзехьэ к1уач1эмэ тыряшапхъа, сыд гъогуа тызтетыр?» (Къуекъо Н.). ... Сэ тыгъуасэп слъэгъурэр... ... Неущрэр ары сэ сызпаплъэрэр. Къуекъо Налбый Мэулид итхылъ къыщи1уагъ: «Зэхихырэм нахьыбэ гу-рэ1о, ылъэгъурэм нахьыбэ еш1э, зэхи-ш1эрэр игурыгъуаз. Нэмык1эуи къэп1он плъэк1ыщт: ылъэгъурэри зэхехы, зэхих-рэри елъэгъу, ыгу къытэгъушъ, зэхиш1э-рэм нахьыбэр еушъэфы» [2: 96]. Хэт зэхиш1ык1ыщт, -сш1эрэп, сш1эрэп -
жьыбгъэм сапашъхьэ къырилъ-хьэгъэ
Гугъэузым хэлъ дэхагъэр?.. Мэулид ипоэзие гупшысэ куу-хэм къяш1эк1ыгъ образ-сурэтхэр, образ-символхэр: ... Сиусэхэр чъыгышъхьэ бзыух. ... Орэд къа1о жъуагъомэ. Сэ амакъэ зэхэсэхы... ...Къэк1ожь, чэщы, 1апл1 къысэ-щэк1...
Адыгэмэ ятарихъ фэгъэхьыгъэ тхылъ псаумэ къа1уатэрэр усэ закъок1э лъэпкъым, псыик1ыжьым хьазабэу къыт-фихьыгъэр гугъэуз дэдэу сурэт-сурэтхэу нэгум Мэулид къык1игъэуцуагъэх. Тхьа-мык1агъор апэ зэхаш1агъ къэт1эмы-рэ къэгъагъэмэ, янабгъохэр зыбгынэ-рэ бгъэжъмэ, «мафэхэу - хьэдэгъэ шъэф-хэм». Тыгъужъ нэк1ым фэдэхэм «лъэп-къыр зэрапхъо», гъэр аш1ы.
. Л1эш1эгъухэр зыгъэ1ушыгъэ адыгэмэ
Яхэкужъ абгынэ.
Ылъэгъугъэп непэ къэсыфэ ц1ыфым Зы лъэпкъыр зэрэщытэу Псыхадзэ зыш1ышъущт гупшысэ!.. Сыд тхьамык1агъу псыик1ыжьым къыхьыгъэр: хышхом адыгэхэр зэпыры-
зыщырэ къухьэмэ арымыфэжьхэу къе-зых «сабыйхэр, бзылъфыгъэхэр, л1ыжъ-хэр...». Ащ ыужи сатырэ-сурэт: Мэшхыдэ хыр: - «Джыри!..» - е1о, Псыор ч1эгъым ч1елъашъо къухьэ-
хэр...
Усэ-трагедиер хы тхьалъэ1ук1э къе-ухыжьы. Тхьэ закъоу дунаир къэзгъэ-ш1ыгъэм зэрелъэ1ущтхэм фэдэу Хышхом адыгэхэр елъэ1ух тилэпкъэгъухэр къызэ-пырищыжьынхэу, хэкужъым тыщызэ1у-игъэк1эжьынхэу. Мэулид итхыгъэ «Мы усэм ц1э и1эп» шъхьэу фиш1ыгъэр. Ащ къик1ырэр сыд фэдэрэ бзи хэтэп гущы1э адыгэмэ я 19-рэ л1эш1эгъум къяхъу-л1эгъэ тхьамык1агъор икъоу, икууп1э нэ-сэу къиз1отык1ышъун.
Ик1ыжьыным икъин ыуж нэмык1 къинишъэ къэтэджыгъ: хэхэс псэук1эр, лъэпкъышхом хэтк1ухьаным, бзэр, хабзэр а1ак1эзыным ящынагъу... Ау лъэпкъш1э-жьыр, лъэпкъ гупшысэр, хабзэр мык1о-дыным фэбэнэнхэу сыд фэдэрэ хэгъэгуи адыгэхэр зыщыпсэухэрэм ц1ыф пчъагъэ къахэк1ыгъ. Ахэмэ ясатырэ хэт Енэмыкъо Мэулид. «Сыдигъо у1ук1эми, чъыгэе ма-ш1оу стырэ адыгэ джэныкъо маш1ор ыгу ренэу зэрэщыблэрэр зэхэош1э», - щет-хы тхылъэу «Къушъхьэ гупшысэхэр» зы-фи1орэм ипэублэ хэкум къэзгъэзэжьыгъэ к1элэегъаджэу Едыдж Мэмэт.
Хэхэс щы1ак1эм икъин икъоу зы-ш1эрэр хэхэсыгъэр ары. Мэулид иусэ, илъэс пчъагъэк1э узэк1э1эбэжьмэ, къэрэухэм щялъэ1ущтыгъэ сихэку шъунэс, сабыеу джэгурэмэ «сфяшъу1у сиш1улъэгъу». Тыгъэ къепсы мафэ къэсми, Шъхьае, сэ сидунаир ш1унк1 мэ-
рахъ.
Шъхьак1о сш1ыгъэ сихэку дахэ сызэримысыр.
. Коцым фэдэу, мы дунаим Мок1э-мык1э татепхъагъ, Тшъхьэ уфагъэ, тыбг зэпэк1ы, Тыуугъоищтба, а си Тхьэ дах? 1974-рэ илъэсым ытхыгъэ усэм Мэ-
улид къыще1о л1ыхэр зэрэмыгъхэрэр, ау плъэк1мэ умыгъ «угу зит1ысхьэк1э хэку гумэк1ыгъор»!
Усак1оу Мэулид хэхэс адыгэ мин пчъагъэмэ япк1ыхьап1э къыдэхъугъ, хэкужъым щэпсэу. Адыгэ Республи-кэм щыхъурэм, икъэралыгъо хабзэхэм, ищы1эк1э-псэук1э непэ зэк1эри къыгу-ры1оны ыштэныр нэмык1 дунай къы-хэхъухьэгъэ ц1ыфымк1э псынк1агъоп. Хэкужъым ис адыгэми зэхъок1ыныгъабэ, ч1энэгъабэ ыш1ыгъ, хэхэс адыгэми къыз-хэхъухьагъэм зыгорэхэр къыхихыгъ. А зэ-к1эри зэдгъэк1ужьыным пае уахътэ ти-щык1агъ, щэ1агъэрэ гук1эгъурэ зэпэд-гъохыжьын фае. Ау «Хэт ущыщ?» къысэ-мы1у!» - е1о мэлъа1о Енэмыкъо Мэулид. Сиадыгагъэ, Сигупшысэ
Лъэпкъ лыгъэмэ сакъыхищы-жьыгъ...
...Укъысщымыщт, Тызэкъош тэ...
Усак1ом ич1ыгужъ ыгуи, ыпси нэ-мык1 шъыпкъэу щигъотыжьыгъэх. Сабы-им фэдэу зэк1эми ащэгуш1ук1ы, къэгъ-агъэми, псыхъоми, жьыбгъэми адэгущы1э, егъэныбджэгъух, лъэгъуныгъэ ареты. Сфикъущт сэ, Сихэку ыкок1 сил1ыхьэмэ -Ят1эу, уцэу,
нэкъыгъэу.
Щы1эныгъэр - лъэныкъуаб, гуш1у-агъом къыгохьэ зэкъоныгъэм игупшы-сэхэри («Хэт ыш1эн?», «Чэщныкъо усэ-хэр»). Гукъэк1ыжьхэр, к1асэр, щымы1эжь л1ыхъужъхэм яорэдхэр гум къетаджэх, чэщ чъыер агъэк1оды, Емынэжъи елъ-э1у чэщыр ышхыны, мафэхэр къыгъэнэ-нэу. Усак1ом ыгук1э зэхеш1э пчыхьэ къэси тыгъэм дал1эу, пчэдыжьрэ къыдэхъужьэу.
Ц1ыфым к1уач1э къезытрэр, ыпсэ пызгъэтрэр, дунаир зэлъызы1ыгъыр лъэгъуныгъэр ары [3]. Ащ игуш1уагъ-уи, икъини ыушэтыгъ усак1ом («Къэ1у-ат, сыгу», «Сигупсэ дахэр, тыгъэм упэлы-дэу...») ык1и дунэе уасэу фиш1рэр иса-
тырмэ къагъэлъагъо:
Къыса1у, лъэгъуныгъэр! Зыми емылъэ1оу, Пстэури зэлъэ1урэ Тхьэр Ора?
Хэкум, ц1ыфым, щы1эныгъэм афы-ри1э лъэгъуныгъэм Енэмыкъо Мэулид ыхьыгъ Черкесскэ пэгъунэгъу Домбай къушъхьэхэм. Ылъэгъугъэм идэхагъэрэ ик1оч1агъэрэ зэхригъэш1агъэр мыухыжь. Усак1ор мэзищэ чъыени къушъхьэмэ къа-хэк1ыжьыни ымылъэк1эу рихыгъ Псэм къыхэтэджэгъэ гупшысэхэр тхьапэм ри-мыгъэк1оу, поэмэ псау къэмыхъуфэ, Мэ-улид гупсэф ыгъотыжьыгъэп. Джар икъ-эхъук1 философскэ поэмэу «Къушъхьэ гупшысэхэр» зыфи1орэм.
Мэулид Къушъхьэу ылъэгъугъэм къы1отагъ адыгэ лъэпкъым итарихъи, ихэб-зэ дахэхэри, иорэдыжъхэри, иц1ыфыгъи, игугъэ-гупшысэхэри, сыда п1омэ илъэс мин пчъагъэм ахэр Къушъхьэм ынэгу к1эк1ыгъ-эх, ыпсэ хэт1агъэ, ымакъэ хъугъэх.
Мэзищым къык1оц1 Къушъхьэм ыпсэ икъэбархэм Мэулид ахэдэ1уагъ, ежь-ри дэгощагъ псэк1э, гущы1эк1э, идунай-к1э. «Лъэгап1э Къушъхьэр. Щы1эныгъэм, гупшысэм, гугъэм, лъэгъуныгъэм, ц1ы-фыгъэ, ц1ыфыгъэ щы1ак1 зыфат1орэм илъэгап1. Шъхьафитныгъ Къушъхьэр», -къыще1о тхак1ом поэмэм. Зэк1эри епхы-жьыгъ образ - символым, непэ тиадыгэ культурэ гъэхъэгъэ инхэр езгъэш1ыгъэхэм ац1эхэр ащ гогъэуцуагъэх. Мэулид ахэ-мэ арэгушхо, ащэгуш1ук1ы, ипсэлэжьын гъогу нахь къыфагъэпсынк1э. Усак1ор ду-наим 1ашэ, зао къытемхъожьыным фэба-нэ. «Тыухыгъэп ц1ыфым фэдэу узэрэщы-1эшъущт гугъап1эр», - къыще1о прозэк1э тхыгъэ 1ахьэу поэмэм хэтым.
Поэмэу «Къушъхьэ гупшысэхэр» зыфи1орэм философиеу хэлъыри, гъэп-сык1эу и1эри гъэш1эгъоных. Пычыгъо 11-р Къушъхьэм къыгъэущыгъэ гупшы-сэхэм зэрапхыжьы. Апэрэ ык1и аужы-рэ пычыгъохэр Лъэгъуныгъэ иным фэгъ-эхьыгъэх. Упч1эк1э поэмэр еухыжьы:
«Къушъхьэ гупшыса ш1улъэгъури»? Пы-чыгъомэ янахьыбэмэ е Къур1аным къыхэ-хыгъэу, е гущы1э щэрыохэр, е гущы1эжъ-хэр эпиграфэу къащыхьыгъэх. Ахэр къыз-хэхыгъэхэр Руми М. Дж., Суфи Хьаладжы М., Къушъхьэ Догъан атхыгъэхэр ары. Зэ-к1эри поэмэм щызэпхыжьыгъ, ащ къы-щи1орэмрэ къызэри1орэ гущы1эмрэ зы-
к1ыныгъэ ахэлъэу гъэпсыжьыгъэх. «Эволюция адыгейской поэмы определяется также обращением к значительной тематике, которая не укладывается в пределах стихотворения» [4: 169]. Мэулид ифило-софие лирикэ уеджэ къэси, гупшысак1э-хэр къэущых, щы1эныгъэ дахэм илъыгъэ-к1отэныгъэ уфагъэблы.
Примечания:
1. Енэмыкъо М. Къушъхьэ гупшысэхэр. Мыекъуапэ: Адыгэ Республикэм итхылъ тедзап1, 2005. Н. 96.
2. Енэмыкъо М. Къушъхьэ гупшысэхэр. Мыекъуапэ: Адыгэ Республикэм итхылъ тедзап1, 2005. Н. 96.
3. Astetische Erfharung und das Wessen der Kunst / red. H. Holzhey J.-P. Loуvrat. Bern: Stuttgart, 1984. S. 110-170.
4. Панеш У.М., Панеш С.Р. Об особенностях эволюции жанра поэмы на «современную тему» в адыгейской литературе 60-90-х гг. // Вестник Адыгейского государственного университета. Сер. Филология и искусствоведение. Майкоп, 2015. Вып. 1 (152). С. 167 - 170.
References:
1. Енэмыкъо М. Къушъхьэ гупшысэхэр. Мыекъуапэ: Адыгэ Республикэм итхылъ тедзап1, 2005. Н. 96.
2. Енэмыкъо М. Къушъхьэ гупшысэхэр. Мыекъуапэ: Адыгэ Республикэм итхылъ тедзап1, 2005. Н. 96.
3. Astetische Erfharung und das Wessen der Kunst / red. H. Holzheu, J.-P. Louvrat. Bern: Stuttgart, 1984. S. 110-170.
4. Panesh U.M., Panesh S.R. On the evolution features of the genre of poem on «a contemporary subject» in the Adyghe literature of the 1960-1990s. // Bulletin of Adyghe State University. Ser. Philology and the Arts. Maikop, 2015. Vol. 1 (152). S. 167 - 170.
