CC BY
58
-ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021
ОЭК 613.2+641.562 DOI 10.53065/kaznmu.2021.39.60.020
Г. Муханцызы. Т.А. Алимова., Б.Б. Таубаева., Г.А. Байжанова
Иожа Ахмет Ясауи атындагыХИТУ, Шымкент медицина институты, Шымкент к.
Муханкызы Гулзира, И А. Ясауи атындагы ХИТУ-нщ «Педиатрия» кафедрасыныц магистр окытушысы, E-mail: muhankyzy@bk.ru. Иазакстан Республикасы, Шымкент каласы. Тел:87055482277. Алимова Толкын Акимовна, И. А. Ясауи атындагы ХИТУ-нщ «Педиатрия» кафедрасыныц магистр окытушысы, E-mail: toIkhyn@maiI.ru. Иазакстан Республикасы, Шымкент каласы. Тел:87059809966. Таубаева Балнур Берккызы, И. А. Ясауи атындагы ХИТУ-нщ «Педиатрия» кафедрасыныц окытушысы, E-mail: Bakonya.92.@maiI.ru. Иазакстан Республикасы, Шымкент каласы. Тел:87075987292. Байжанова Гулназ Абилдаевна, И. А. Ясауи атындагы ХИТУ-нщ «Педиатрия» кафедрасыныц окытушысы, E-mail: abilda-87@mail.ru. Иазакстан Республикасы, Шымкент каласы. Тел: 87071206505
ПЕДИАТР МАМАНЫНЫН, ¥СЫНЫСЫ БОЙЫНША БАЛАЛАРГА ДЭРУМЕНДЕР ЖЭНЕ МИНЕРАЛДЫ ЗАТТАРГА БАЙ ТАГАМДАРДЫ ЦОЛДАНУДЫН, ОРГАНИЗМДЕГ1 Р6Л1
Туши: Балалыц шацта uнтенсuвтi всу жэне царцынды зат алмасу процестерi жyретiнi белгш, бул баланыц агзасынадэрумендерге, минералды заттарга жогары цажеттшгт аныцтайды. Жаца тскен квквтстер мен жемктердц жеткпеушытне царамастан, Иазацстан халцыныц 80-90% — ында С дэрумеш жеткпейдь 40-60% — да А, В1, В2 дэрумендертщ децгеш темен, балалардыц 30-40% - ында темiр мен кальций тапшылыгы, 70-80% - да йод тапшылыгы бар. Тамацтану Институтымен бiрге эртyрлi аймацтарда жyргiзiлген кептеген зерттеулер соцгы жылдары Иазацстан халцыныц дэрумендермен цамтамасыз етыу децгешнщ едэуiр нашарлаганын кврсетедь Сондай-ац, балаларда дэрумендер жеткпеушыт салдарынан полигиповитаминоз дамып жэне жыл бойына,оныц штде жаз мезгштде де бул кврсеткш взгермеген.
Тyйiидi свздер: балалар иммунитет1 дэрумендер, алдын-алу, микронутриенттер, микроэлементтер, микробиота, бифидобактериялар, макроэлементтер, yйлесiмдi даму.
Дэрумендердщ непзп цызметтерi
Дэрумендер мацызды тагамдык; заттарга жатады. Олар ;алыпты метаболизм, агзанын, eсуi мен дамуы, ;оршаган ортанын, зиянды факторларынан ;оргау жэне организмдеп барлы; eмiрлiк функцияларды ;амтамасыз ету ушш ;ажет.Адам агзасы витаминдердi синтездемейдi жэне оларды организмнщ физиологиялы; ;ажеттшктерше сэйкес мелшерде ;абылдауы керек. Кдцкэльщжэне энергетикалы; непз гана емес, витаминдер биохимиялы; реакциялардын, катализаторы ретшде ;ызмет етедШлар кeмiрсулар, акуыздар, майлар мен минералдыалмасуды реттеуге ;атысатын эр TYрлi ферменттердщ коферменттерi ретiнде эрекет етедШте аз мелшерде болса да, дэрумендер биологиялы; белсендiлiктi жогарылатады, тшдердщ eсуi мен ;алпына келуiн, репродуктивтi ;ызметке,организмнщ иммунды; реактивтiлiгiн ;амтамасыз етедi жэне барлы; MYшелер мен тшдердщ ;алыпты жумысын реттеп отырады.Дэрумендердщ жетiспеушiлiгi осы процестердщ бузылуына жэне эртYрлi патологиялардын, дамуына экеледi. Майда еритiн (А, D, Е, К топтары) жэне суда еритш (В жэне С топтары) кейбiр витаминдер адам агзасына тама;пен бiрге TYседi. Олардын, кейбiрi (мысалы, К В витаминi) то; ¡шектщ ;алыпты микрофлорасымен синтезделедi, содан кешн ;анга сiн,едi.Адам агзасында витаминдер химиялы; ;урамы бойынша органикалы; заттардан синтезделед^ (А дэруменi — каротиннен, D дэруменi — ультракYлгiн сэулелердщ эсерiнен терiдегi стеролдардан) бiра; бул мелшер барлы; ;ажеттiлiктердi ;амтамасыз ете алмайды. Суда еритiн витаминдердщ кепшшпнде (В12 витаминiн ;оспаганда) организмде депо болмайды, сонды;тан олардын, азаюы,организмде жетюпеушшкке экеледi. Майда еритiн витаминдер (атап айт;анда, А жэне D), керюшше,агзанын, тiндерiнде жиналуга бейiм. Витаминдердщ непзп функциялары белгiлi.
А витаминi (ретинол)-дененщ ;алыпты eсуiн реттейдi,кeз пигменттершщ TYзiлуiне ;атысады жэне газдщ эртYрлi ;ар;ындылы;тагы жарыкда бейiмделуiн ;амтамасыз етедi. Онын, жетiспеушiлiгiмен гемералопия ("тунп со;ырлы;" — ымыртта кeру eткiрлiriнщ тeмендеуi) жэне ксерофтальмия (;урга; кeз) дамиды. Фосфор метаболизмше, холестерин TYзiлуiне ;атыса отырып, ретинол Д витаминшщ уыттылыгына ;арсы турады. D витаминi (кальциферол)-кальций мен фосфор алмасуын реттейдi,CYЙек TYзiлу процестерш Кдмтамасыз етедi.
С витаминi (аскорбин ;ыш;ылы)- проколлагеннщ TYзiлуiне жэне онын, коллагенге айналуына эсер етiп, ;алыпты eсудi ;амтамасыз етедi;
амин;ыш;ылдарынын тотыгуына ;атысады; фолий ;ыш;ылынын ферментативтi конверсиясына ы;пал етедШнын, жеткiлiксiздiгi шаршау, уй;ынын, бузылуы (уй;ышылды; немесе уй;ысызды;) бай;алады.¥за; уа;ыт;а созылган С дэруменi жетюпеушшпмен цинга ауруы Р витаминшщ жетюпеушшпмен ;атар жYредi.
В1 витамин (тиамин): кeмiрсулардын, алмасу реакцияларына, альфа-кето ;ышк;ылдарынын, тотыгу декарбоксилденуiне кофермент ретiнде ;атысады, бул орталы; ЖYЙке жуйесшщ (ОЖЖ) жэне ми ;ыртысынын, ;ызмет Yшiн мацызды ягни ЖYЙке ;озуынын, бершуше ;атысады.
В2 витамин (рибофлавин) - май ;ышк;ылдарынын, тотыгуы мен фосфорлануына ;атысады, eсуге,жары; пен TYCтi гар^сл ;абылдауды ;амтамасыз етедi. Онын жеткшказдтмен ауыз ;уысынын шырышты Кдбыгыныц ;абынуы-стоматит бай;алады. В3 витамин (никотин цышцылы, РР) - А коферментшщ бeлiгi, зат алмасуга, сутегi элементтерiнiн ауысуына белсендi ;атысады жэне Кдлыпты eсудi ;амтамасыз етедi. Онын
жет1спеуш1Л1пмен жуике жуйесшщ аурулары (паралич, неврит) ,сондай-а; пеллагра дамиды. В5 витамин (пантотен цыш^ълы] -А коферментшщ синтезше, май ;ыш;ылдары мен стеролдардыц алмасуына, ацетилдену процес1не ;атысады. В6 витамин (пиридоксин] - кептеген трансаминазалар мен декарбоксилазалардыц кофермент1, азот алмасуына, серотонин мен гамма-аминобутир ;ыш;ылыныц синтезше, май алмасуына ;атысады.
ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021
цыш^ылы] - б1р кем1ртект1 алмасуына, нуклеин
синтез1не ;атысады, гемопоэзге
В9 витамин (фолий крсылыстардын, ;ыш;ылдарыныц эсер етед1.
В12 витамин (цианокобаламин] метил топтарыныц алмасуына, метионин мен нуклеин ;ышк;ылдарынын, синтез1не ;атысады, гемопоэзге эсер етед1.
Сурет 1 Дэруменге бай кекешстер мен тагамдар т1з1м1
Дэрумен жет1спеушШгшщ кврiнiстерi
Соцгы жылдары ^аза;станныц эртурл1
айма;тарында балалардын, витаминдерд1 ;абылдауы туралы зерттеулер журпзшд1 жэне олардыц барлыгы б1р уа;ытта б1рнеше витаминдердщ жетк1л1кс1з ;абылдауына байланысты гиповитаминоз жагдайлардын, кен, таралганын керсеткен. Мэселен, Шымкент ;аласынын о;ушыларын тексеру кезшде,онын, ;андагы децгеш С витамин1 38%, В2-79%, В6-64%, Е-22%, бета-каротин-84% аны;талып, кейб1р витаминдер керсетк1штер1нде жетк1л1кс1зд1к бай;алган. О;шауланган жэне клиникалы; ай;ынгиповитаминоздар, мысалы, цинга, бери-бери ауруы, пеллагра жэне т.б. ;аз1рп уа;ытта сирек кездесед1. Алайда, витаминдердщ немесе минералды заттардын, жетюпеушшп гиповитаминоздын, немесе дисэлементоздын, кер1н1с1 ретшде бас;а на;ты аурулардын, дамуына экелу1 мумк1н. Бул патологиялы; жагдайлардын, кепшшп бас;а медициналы; эдебиеттерде сипатталган. Каз1рп уа;ытта гиповитаминоз, мысалы, макроцитарлыгиперхромды; анемия (В12 витамин жет1спеуш1л1г1), неонатальды геморрагиялы; ауру (К витамин1 тапшылыгы), рахит р дэрумен1 тапшылыгы) элде;айда кен таралган. Каз1рг1 жагдайда б1р витаминнщ жет1спеуш1л1г1 немесе гиповитаминозы болмайды, б1ра; гиповитаминоз жагдайлары — организмдег1 б1рнеше витаминдер ;орынын темендеу1, бул витамин жеткшказдтнщ б1р;атар микросимптомдарынын, пайда болуына экелед1.Витамин тапшылыгынын, клиникага дей1нг1 кезенд, ягни витаминдердщ субнормальды(витамин жеткшказдтнщ
биохимиялы; тур1) ;амтамасыз ет1лу1 жи1 кездесед1,
бул белг1л1 б1р витамин ;атысатын метаболикалы; реакциялардын, бузылуымен кер1нед1. Мысалы, ата-аналардан баланын шаршауынын немесе к;озгыштыгынын, жогарылауына,мазасыз жылауына, тэбеттщ темендеу1не, уй;ынын бузылуына, ас;азан-шек жолдарынын, жумысынын, бузылуына жэне т.б. шагымдары жи1 кездесед1.Кейб1р жагдайларда б1рнеше витаминдердщ жет1спеуш1л1г1 тексеру кез1нде ;андагы гемоглобин мен эритроциттердщ темендеу1, тершщ жэне шырышты ;абы;тардын езгер1стер1, керу ;абшетшщ темендеу1, ас;азан-1шек жолдарынын ;ызметшщ бузылуы бай;алады. Соцгы жылдары поли - жэне олигогиповитаминоздар а;ыл-ой ;абшетшщ темендеу1не, балалардын нейропсихикалы; жэне интеллектуалды; дамуынын, кешеу1лдеу1не экелу1 мумкш деген тужырымдар пайда болды. Есте са;тау, ассимилляция, а;паратты ецдеу, есте са;тау жэне зей1н ;ою процестер1не В витаминдер! (пиридоксин жэне цианокобаламин) жеткшкт1 децгейде эсер етед1.Витаминдерд1 унем1 Кдбылдаудын, когнитивт1 функцияларга, атап айт;анда тиаминнщ — танымды; функцияларга да, кецш-куйге де эсер1 бар екенд1г1 туралы зерттеулер жарияланды. Педиатрлы; неврологтар мен неонатологтар тэж1рибесшде "пиридоксинге тэуелд1 курысулар" деп аталатын В6 дэрумен1
жетюпеушшгшен туындаган пароксизмдер жи1 кездесуде. Соцгы жылдары жург1з1лген зерттеулерде Д витаминшщ жет1спеуш1л1г1н о;у, есте са;тау ;эбшетшщ темендеу1 мен алекситимия (ез эмоцияларын жэне бас;а адамдардын, эмоцияларын сипаттаудагы ;иынды;) арасындагы байланыс аны;талды.СоЛгапе ютапханасынын, Халы;аралы; деректер базасында б1р;атар микронутриенттердщ
кальций, фосфор, магний, натрий, калий, мыс, хром, йод, тем1р жэне т. б. орталы; жуйке жуйесшщ ;алыпты ;ызмет1 ушш мацыздылыгын керсетет1н жуйел1 шолулар жина;талган. Балалардыц психикалы;, эмоционалды дамуы, ;озгалыс ;аб1леттер1, сондай-а; жуйке жуйесшщ жагдайы жэне танымды; функциялардыц ;алыптасуы непзшен манызды (алмастырылмайтын) микроэлементтерге: йод, тем1р, мырыш, селен т.б. ;ызметше байланысты. Атап айт;анда, ;урсащшшж даму кезецшде йод тапшылыгы уры;тыц ми ;урылымдарыныц ;алыптасуынын бузылуына ы;пал
етед1Каза;станныц кептеген айма;тарында йод тапшылыгы са;талуда Йодтыц тама;пен жетк1л1кс1з ;абылдануы ;ал;анша безшщ функционалды белсендшгшщ темендеу1не экелед1, бул балалардыц орталы; жуйке жуйесшщ жэне жогары жуйке цызметшщ процестер1не гана емес, сонымен ;атар ересектердщ орталы; жуйке жуйесшщ функциялары мен а;ыл-ойына терю эсер етед1. Йод жет1спеуш1л1г1н адекватты толтырган кезде балаларда IQ-интеллект коэффициент! жогарылайды.Агзада тем1р жет1спеуш1л1г1мен ми жасушаларыныцоттепмен ;амтамасыз етшушщ темендеу1не жэне тшдерде тыныс алу ферменттершщ белсендшгшщ темендеуше байланысты мидыц функционалды; жагдайы бузылады, бул балалардыц мшез-;ул;ындагы ауыт;улармен кер1нед1. Тем1р тапшылыгыныц когнитивт1к сферага кер1 эсер1 де сипатталган, ол нейротрансмиттерлердщ (дофамин, серотонин, катехоламиндер) синтез! мен метаболизмшщ бузылуымен, миелин мен ОЖЖ-нщ белсенд1 ;ызметш са;тау ушш ;ажетп бас;а заттардыц синтез1нде кершед1 темендеу1 аны;талган.Тем1рдщ жет1спеуш1л1г1 балалардыц езгер1стер1мен кер1нед1,олардыц кец1л-куй1н1ц нашарлауы, ойын белсендшгшщ темендеу1, ашуланша;ты;, мазасызданып жылау жэне т.б.Олар кеш сейлей бастайды, журе бастайды, коммуникативт1 дагдыларын игере бастайды.Уза; уа;ыт бойы элемн1ц кептеген елдершде жург1з1лген зерттеулер жасесп1р1мдерде тем1р жетюпеушшгшщ жагымсыз эсерлер1н: тез шаршаудыц дамуы, эмоционалды тонныц темендеу1,зей1нн1ц элс1реу1, бас;а танымды; функциялардыц нашарлауы, элеуметт1к
байланыстардыц шектелу1,достарымен жанжалдасуга бей1мд1л1к, мектептег1 улгер1мнщ темендеу1 сек1лд1 факторларды аныщталган. Кептеген авторлар балалар психоневрологиясыныц б1р аспект1сш — эртурл1 шыгу-теп бойынша жедел жэне созылмалы стресстерге ;арсы турудагы микронутриенттерд1ц рел1н атап етт1. Балалар неврологтары витаминд1 жэнеминералды препараттарды тагайындай отырып, ОЖЖ ауруларыныц кец спектршде (гиперактивт1л1к,
зей1н жет1спеуш1л1г1н1ц бузылуы жэне т.б.), сондай-а; соматоневрологиялы; патологияда кешенд1 препараттарды усынады. Жаца туылган нэрестелер неврологиясында профилактикалы; немесе терапиялы; ма;сатта белг1л1 б1р витаминдер на;тылы аурулардыц барлы; турлер1нде ;олданылады, ейткен1 бул витаминдер мен минералды заттар — жуйке, эндокринд1к, иммунды; жэне бас;а жуйелерд1ц жумысын ;амтамасыз етет1н микроэлементтер. Микроэлементтерд1ц тагамды; жетюпеушшгшщ орнын толтыру уш1н тама;тану рационыныц сапалы; жэне санды; ;урамын жа;сартуга, сондай-а; ОЖЖ тарапынан бузылулардыц алиментарлы профилактикасына жэне балалардыц психомоторлы;, эмоциялы; жэне психологиялы; дамуын оцтайландыруга багытталган витаминд1-минералды кешендер (ВМК)
пайдаланылуы ти1с. Кептеген зерттеулер тагамда витаминдерд1ц, минералды заттардыц, сондай-а; бас;а да биологиялы; белсенд1 заттардыц тэулжтж жет1спеуш1л1г1 ерте балалы; ша;та созылмалы аурулардыц дамуына ы;пал етет1нд1г1н керсетл, атап айт;анда, иммунды; жуйен1ц белсендшп мен агзаныц ;олайсыз экологиялы; факторларга тез1мд1л1г1 темендеп, метаболизм процестер1 де бузылады. Нэтижесшде уа;ыт ете келе созылмалы сипат;а ие болатын полисистемалы; патология ;длыптасады.Алайда, балалар мен жасестр1мдерде объективт1 тексеру кез1нде тер1н1ц жэне шырышты ;абаттардыц ;ургауы, тырна;тар мен шаштыц куцг1ртт1г1 жэне сынгыш болуы, ;ызыл иектен ;ан кету, тез шаршау, есте са;тау ;абшет1 мен о;у улгер1мн1ц темендеу1, уй;ыныц бузылуы, саба;тан кей1н жэне компьютерде жумыс 1стегеннен кей1н алыстан керу етк1рл1гшщ темендеу1 (аккомодация), ас;азан-1шек жолдарыныц, журек-тамыр жуйес1н1ц, т1рек-;имыл жуйес1н1ц бузылуы (;алыптыц бузылуы) жэне т.б белг1лер аньщталган.
Осындай поливитаминд1 жет1спеуш1л1кт1ц себептер1н сырт;ы жэне 1шк1 деп белуге болады.Гиповитаминоздыц сырт;ы себептер1:
• тагамдагы дэрумендердщ жетк1л1кс1з мелшер1 (тама; ен1мдер1н дурыс ецдемеу немесе дурыс са;тамау, маусымды; жет1спеуш1л1к);
• дурыс балансталмаган тама;тану рационы (мысалы, кем1рсулардыц кеп мелшер1 бар кекен1стер мен жем1стерд1ц болмауы);
• белг1л1 б1р витаминге деген ;ажеттшктщ есепке алынбагандыгы (мысалы, а;уыз диетасында В6 дэрумен1не ;ажетт1лж артады);
• элеуметт1к себептер: урбанизация, дши тыйымдар, тазартылган тагамдарды ;олдану.
Дэрумендердщ тэулжтж цажеттiлжтерi (мг) (1(кесте)
Дэрумендер Метаболикалы; сипаттамасы Тэул1кт1к ;ажеттшк, мг
Ересектерде Балаларда
А (ретинол) жасуша мембраналары компоненттершщ биосинтез1не ;атысады 1,5 1
D (кальциферолдар) кальций алмасуына ;атысады 0,012 0,007
ВЕСТНИК КАЗНМУ #1-2021
Е (токоферолдар) Жасуша мембраналарыныц тутастыгын ;амтамасыз етедi 12-15 5-10
К (викасол) ;анныц ую факторларыныц синтезiне, тотыгу реакцияларына ;атысады 0,15-0,3 0,01-0,015
Гиповитаминоздьщ шю себептерi:
• витаминдерге физиологиялы; ;ажеттшктщ жогарылауы (белсендi eсу, ЖYктiлiк, ауыр физикалы; немесе а;ыл-ой жумысы, спорт);
• уза; уа;ыт;а созылатын ауыр жу;палы аурулар, сондай-а; ;алпына келтiру кезещ;
• ас;азан-шекжолдары ауруларында,гельминтозды; инвазиялар кезiнде витаминдер сщршушщ бузылуы;
• кейбiр ферменттiк ЖYЙелердiц генетикалы; а;аулары (мысалы, Д витаминiне тeзiмдi рахит) жэне т.б.
Жогарыда айтылгандай, эдетте бiрден бiрнеше витаминдер мен минералды заттар жетiспеушiлiгi бар жагдайда, бул клиникалы; кeрiнiстi жэне диагнозды ;иындатады. Витаминдердщ субклиникалы; тапшылыгы кeптеген созылмалы аурулардыц, дисфункциялардыц, инфекцияларга бешмдшктщ непзшде жатыр деп болжайды, eйткенi витаминдер жеткшкт иммунды; реакцияны ;амтамасыз етуде, ксенобиотикалы; метаболизм ЖYЙелерiнiц жумысында, сондай-а; организмнщ антиоксидантты; потенциалын ;алыптастыруда мацызды рeл ат;арады, бул ;оршаган орта факторларына тeзiмдiлiктi са;тауда Yлкен мацызга ие.
1шек микрофлорасыныц микроэлементтердi ащрудеп жэне адам денсауль^ш сацтаудаFы рeлi
Витаминдер мен микроэлементтердщ ассимиляция сы белгiлi бiр витаминдердщ синтезiнде мацызды рeл ат;аратын ас;азан-шек жолдарыныц жагдайына тiкелей байланысты екендiгi жэне ас;азанчшек аурулары гиповитаминозыныц дамуына ы;пал ететшдт туралы бiрнеше рет айтылды. ^птеген зерттеулер эртYрлi аурулардыц дамуын шек микробиотасыныц eзгеруiмен байланыстырады. Бифидобактериялар сау балалардыц iшектерiнде Yлкен бактериялы; к;ауымдастыгында басым болып, ал ересектерде олардыц мeлшерi аз, бiра; салыстырмалы TYPДе тура;ты. Туган кезде бифидобактерияларорганизмде ец жогары децгейде болады. Ерте балалы; ша;тагы iшек микробты; колонизациясыныц eзгеруi иммунды;
дисрегуляцияга, ал одан эрi аурулардыц дамуынан жогары сезiмталды;;а экелуi MYMкiн. 1шек микробиотасы-бул KYнделiктi тама;тану рационына сэйкес ;айта ;урылатын динамикалы; ЖYЙе. Балалардыц да, ересектердiц де микробиотасы ас ;орыту Yшiн eте мацызды, ол агзаны метаболизм прекурсорларымен, диетада жо; жэне агзаныц eзi eндiрмейтiн биологиялы; белсендi заттармен ;амтамасыз ете алуы керек.Iшектiц сау микробиотасы адам агзасындагы метаболизмдi eзгерте алады. Сонды;тан микробиотаныц ;урамы eзгерген кезде эртYрлi метаболизмдiк бузылыстар пайда болуы MYMкiн. Баланыц iшек микрофлорасыныц ;алыптасуы негiзiнен eмiрiнiц бiрiншi жылында болатыны белгiлi.Кейiннен генетикалы; факторлардыц эсерiнен, сондай-а; ас;азан-шек жолдары мен
тама;тану жагдайына байланысты тура;тылы;ты са;тай отырып,жеке ерекшелжтерге ие болатынересек микробиоценозы
Кдлыптасады.Микробиота метаболизм процестерiне айтарлы;тай эсер етедi, eйткенi ол бYкiл агзаныц жеке ерекшелiктерiне бейiмделiп, ;ажетп органикалы; заттардыц бeлiнуiне жэне eндiруге Кдтысады. Мысалы, ферменттер тагамды; талшы;тарды сiцiре алмайды, ал iшек микрофлорасы eсiмдiк полисахаридтерiн ыдыратады,сол ар;ылы Кднттардыц сiцуiн жэне олардыц бауырга TYсуiн Кдмтамасыз етедi, бул eз кезепнде бауырдагы липогенез процестерiн KYшейтедi. Диетада майлар басым болган жагдайда бифидобактериялардыц саны азаяды, бул iшек микрофлорасыныц ;урамын eзгертiп,бузылуына экеледi. Керiсiнше, майлардыц азаюы жэне кeмiрсулардыц кeбеюi бифидобактериялардыц габеюше ы;пал етедi, нэтижесiнде шек тос;ауылын KYшейтiп, эндотоксиндер мен ;абынуга ;арсы цитокиндердiц децгейiн тeмендетедi.
Гиповитаминоздыц даму ;аутнщ бiрi-аллергиялы; аурулары бар балалар,эдеттеолар витаминдердiц айтарлы;тай жетiспеушiлiгiн сезшед^ атап айт;анда тама;;а аллергиясы бар балалар. Азы;-тулж аллергиясын емдеудiц непзп эдiстерiнiц бiрi-аурудыц агымына оц эсер ететш, бiра; баланыц KYнделiктi витаминдерге ;ажеттшпн ;амтамасыз етпейтiн элиминациялы; диетаны ескерсек болады (аллергендi тагамдарды ;оспаганда). Сонымен ;атар, клиникалы; тэжiрибеде кeптеген тама; eнiмдерiнеаллергиясы бар балалардыц тама; рационынан кeптеген тагамдардыц непзаз алынып тасталуы да бар. Витаминдер мен микроэлементтердiц жетiспеушiлiгi, eз кезепнде, аллергияныц терiсi мен респираторлы;кeрiнiстерiн кушейтед^ агзага бeгде белоктардыц енуiне иммунды; реакциясын элсiретедi жэне инфекциямен ^ресу Yшiн антиденелердiц TYзiлу жылдамдыгын тeмендетедi.
Гиповитаминоздар организмде спецификалы; жэне спецификалы; емес резистенттiлiк реакцияларын басып,агзаныц ;органыс ЖYЙелерiн айтарлы;тай тeмендетедi . Аллергиялы; аурулары бар балалардыц гапшшп дисбиоздан зардап шегедi, онда витаминдердщ тагамды; сiцуi нашарлайды, сондай-а; В дэрумендерiнiц эндогендiк синтезi бузылады, бул гиповитаминоздыц кeрiнiстерiн KYшейтедi. Осыган байланысты витаминдер мен минералды заттар жетюпеушшгш алдын-алу eзектi болып табылады.
Микроэлементтердщ жетiспеушiлiгiн толтыру цажеттiлiктерi
Полигиповитаминоз бiр немесе бiрнеше биоэлементтердiц жетiспеушiлiгiмен YЙлесетiнiн ескере отырып, оны тек диета ар;ылы жа;сарту eте ;иын. Балалардыц витаминдж-минералды жагдайын
жа;сартудыц ен, тиiмдi ;уралы-бул Ванилиллминдаль ;ышк;ылын (VMK) ;осымша ;абылдау немесе жеке препараттар туршде витаминдер мен минералды заттар комбинациясын к;абылдау.Биологиялык; белсендi ;оспалар мен функционалды тама; eнiмдерi осы саладагы перспективалы; багыттардын, бiрi болып табылады.
Осылайша, поливитаминдi жеткiлiксiздiктi жа;сарту аз мелшердеп витаминдi-минералды заттарды ;осымша ;абылдауда гана емес, сонымен ;атар олардыц сщуш жа;сартуды, сонымен ;атар организмдегi витаминдердщ синтезiн ;амтамасыз етiлуiн ;амтуы керек.
ВМК негiзгi бeлiгi курамында ен ;ажетт дэрумендер мен минералдардын, усынылган дозалары бар. Бiра; барлы; компоненттердi толы; струге болмайды, eйткенi мультивитаминдi жеткiлiксiздiгi бар пациенттерде iшек микробиотасынын, бузылуы жиi кездеседi, бул ВМК-да ;олданылатын ингредиенттердщ ;ол жетiмдiлiгiн темендетедь Биотоффи ;урамында баланын, жас ерекшелжтерше сэйкес витаминдердщ толы; жиынтыгын, сондай-а; жетiспеушiлiгi жиi кездесетiн бiрк;атар минералды заттар бар. Оныц ;урамына оцтайлы дозада В, А, С, D, Е тобынын, витаминдерi, eсiп келе жат;ан агзанын, да, ересек адамныц да eмiрiнде мацызды рел ат;аратын мацызды микроэлементтер кiредi, мысалы кальций, йод, темiр. Сонымен ;атар, Биотоффи балалар витаминдершде iшек микробиотасына оц эсер ететiн Bifidobacterium lactis бар. Бул eз кезегiнде витаминдер мен минералды заттардыц сщуш жа;сартады, агзаныц инфекцияларга тeзiмдiлiгiн ныгайтады, семiздiктi алдын алады. Бул витаминдi-минералды кешен 3 жастан бастап денсаулыгында бузылыстары
бар жэне деш сау балаларга профилактикалы; ;урал рет1нде усынылады. Пробиотиктерд1ц са;тау мерз1м1 ете ;ыс;а екен1 белгш. Какао майыныц липидт1 фракциясы пробиотикалы; микроорганизмдерд1 сен1мд1 ;оргауды ;амтамасыз етед1,са;тау кез1нде олардыц ем1ршецд1г1 мен тура;тылыгын са;тай отырып жэне ас ;орыту жуйес1н1ц агрессивт1 ортасына тез1мд1л1кт1 арттыра отырып, сен1мд1 ;оргауды ;амтамасыз етед1.
Балалар багалайтын сезс1з арты;шылы; — бул витаминдьминералды кешен формасы-шоколад туршде, спиралды турлер1н дэстурл1 капсула мен таблетка туршде ;абылдауга мумк1нд1к бередь Пробиотикпен б1р1кт1р1лген витаминд1-минералды кешенд1 тагайындау нег1зг1 ауруды ти1мд1 емдеу ушш ;олайлы жагдай жасайды. Цорытынды
Педиатриядагы нег1зг1 тактика алдын-алуга,профилактикалы; шараларга багытталган, себеб1 дер кез1нде басталган витаминд1к терапия дэрумендер тапшылыгы мен олардыц салдарын болдырмауга кемектесед1.Витаминд1-минералды кешендерд1 ;абылдау тек денсаулыгында мэселелер1 бар балалар ушш гана емес,сонымен ;атар жем1с-жидектерд1 маусымды; пайдалануына
;арамастан,жыл бойына сау балалар организм1не аса ;ажет екенд1г1н есте устаган жен.Ец ти1мд1 жолы бул пребиотиктер, пробиотиктер жэне
бифидобактериялары бар витаминдьминералды кешендерд1 ;абылдау, бул шек микробиотасыныц жагдайын жа;сартады, эртурл1 аурулардыц (сем1зд1к, ;ант диабет1, аллергия жэне т.б.) алдын-алуды жэне емдеуд1 ;амтамасыз етед1.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Шарманов Т.Ш., Салханова А. Б., Датхабаева Г. К. 9-10 жас аралыгындагы балалардыц на;ты тама;тануыныц салыстырмалы сипаттамасы. Тама;тану мэселелерi. 2018;87(6):28-41.
2 Профилактика, диагностика и лечение дефицита витамина D и кальция среди взрослого населения и у пациентов с остеопорозом : рекомендации Российской ассоциации по остеопорозу / [Ж. Е. Белая и др.] ; под ред. О. М. Лесняк. - Москва : ГЭОТАР-Медиа, 2016. - 92 с. - Библиогр. в конце разд. - 3000 экз. - ISBN 978-5- 97043679-0
3 Ахметзянов, Фердинанд Хамидович. Биохимия пищи и полноценное сбалансированное питание / Ф. Х.
Ахметзянов. - Казань : Новое знание, 2015. - 211 с. : ил. - Библиогр.: с. 204-205. - 500 экз. - ISBN 978-5-90666873-8
4 Амен, Д. Д. Здоровое тело и мозг. 40 дней+100 рецептов : [12+: пер. с англ.] / Дэниэл Дж. Амен, Марк Хайман, Рик Уоррен. - Москва : Э, 2016 (Ульяновск). -247, [1] с. - Алф. указ.: с. 246-248. - 1500 экз. - ISBN 9785-699-76054-1 (в пер.)
5 Коденцова В.М., Рисник Д.В. Витаминно-минеральные комплексы для взрослых с высоким содержанием витаминов. Медицинский алфавит. 2018;2(31):15-20.
ADEBIETTER TIZIMI
1 ^armanov T.$., Salhanova A. B., Dathabaeva G. K. 9-10 jas aralygyndagy balalardyq naqty tamaqtanuynyq salystyrmaly sipattamasy. Tamaqtanu maseleleri. 2018;87(6):28-41.
2 Profilaktika, diagnostika i lechenie defisita vitamina D i kalsia sredi vzroslogo naselenia i u pasientov s osteoporozom : rekomendasii Rossiiskoi assosiasii po osteoporozu / [J. E. Belaa i dr.] ; pod red. O. M. Lesnak. -Moskva : GEOTAR-Media, 2016. - 92 s. - Bibliogr. v konse razd. - 3000 ekz. - ISBN 978-5- 9704-3679-0
3 Ahmetzanov, Ferdinand Hamidovich. Biohimia pii i polnosennoe sbalansirovannoe pitanie / F. H. Ahmetzanov.
- Kazan : Novoe znanie, 2015. - 211 s. : il. - Bibliogr.: s. 204205. - 500 ekz. - ISBN 978-5-906668-73-8
4 Amen, D. D. Zdorovoe telo i mozg. 40 dnei+100 reseptov : [12+: per. s angl.] / Deniel Dj. Amen, Mark Haiman, Rik Uorren. - Moskva : E, 2016 (Utonovsk). - 247, [1] s. - Alf. ukaz.: s. 246-248. - 1500 ekz. - ISBN 978-5-699-76054-1 (v per.)
5 Kodensova V.M., Risnik D.V. Vitaminno-mineralnye kompleksy dk vzroslyh s vysokim soderjaniem vitaminov. Medisinskii alfavit. 2018;2(31):15-20.
Г. Муханцызы. Т.А. Алимова
Международный Казахско-Турецкий университет им. Ходжа Ахмеда Яссави, Шымкентский медицинский институт, г. Шымкент.
РОЛЬ ОБЕСПЕЧЕННОСТИ ДЕТЕЙ ВИТАМИНАМИ И МИНЕРАЛЬНЫМИ ВЕЩЕСТВАМИ С ПОЗИЦИИ ПЕДИАТРА
Резюме Известно, что в детском возрасте происходят интенсивный рост и напряженные обменные процессы, что и определяет высокую потребность организма ребенка как в витаминах, так и в минеральных веществах. Несмотря на отсутствие дефицита свежих овощей и фруктов, у 80-90% населения Казакстана обнаруживается дефицит витамина С, у 40-60% — снижены уровни витаминов А, В г, В2,у 30-40% детей наблюдается дефицит железа и кальция, у 70-80% — дефицит йода. Многочисленные исследования, проводимые в различных регионах совместно с Институтом питания, показали, что за последние годы обеспеченность витаминами
населения Казакстана существенно ухудшилась. Также отмечено, что у Казахстанских детей дефицит витаминов имеет характер полигиповитаминоза и является круглогодичным, т. е. безулучшения в летние месяцы. Нарушая обмен веществ, дефицит витаминов способствует снижению иммунитета, отрицательно сказывается на физическом и психическом развитии ребенка, повышает частоту и усугубляет тяжесть хронических заболеваний.
Ключевые слова:
дети иммунитет витамины профилактика микрон утриенты микроэлементы микробиота бифидобак терии макроэлементы гармоничное развитие
G. Mukhankyzy. T.A. Alimova.
Khoja Ahmed Yassawi International Kazakh-Turkish University, ShymkentMedical Institute, Shymkent.
THE ROLE OF PROVIDING CHILDREN WITH VITAMINS AND MINERALS FROM THE POINT
OF VIEW OF THE PEDIATRICIAN
Resume It is known that in childhood there is intense growth and intense metabolic processes, which determines the high need of the child's body for both vitamins and minerals. Despite the absence of a shortage of fresh vegetables and fruits, 80-90% of the population of Kazakstan is found to be deficient in vitamin C, 40-60% -reduced levels of vitamins A, B1, B2,30-40% of children are deficient in iron and calcium, 70-80% — iodine deficiency. Numerous studies conducted in various regions together with the Institute of Nutrition have shown that in recent years, the vitamin supply of the population of Kazakstan has
significantly deteriorated. It is also noted that in Kazakstan children, vitamin deficiency has the character of polyhypovitaminosis and is year-round, i.e. without improvement in the summer months. By disrupting the metabolism, vitamin deficiency contributes to a decrease in immunity, negatively affects the physical and mental development of the child, increases the frequency and exacerbates the severity of chronic diseases [1-7]. Key words: children immunity vitamins prevention micronutrients trace elements microbiota bifidobacteria macronutrients harmonious development
