CC BY
12
10 00 00 ИЛМХОИ ФИЛОЛОГИЯ 10 00 00 ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ 10 00 00 PHILOLOGICAL SCIENCES
10 01 03 ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10 01 03 LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 80/81 ББК 81.2-7
ВИЖАГЩОИ ТАРЧУМАИ "ТАХ,СИН АЛ-ЦАБЩ ВА ТАЦБИХ,-УЛ-%АСАН"-И
САОЛИБИИ НИШОПУРИ
ОСОБЕННОСТИ ПЕРЕВОДА КНИГИ "ОДОБРЕНИЕ ПОРИЦАЕМОГО И ПОРИЦАНИЕ ОДОБРЯЕМОГО" САОЛИБИ НИШОПУРИ
PECULIARITIES OF THE TRANSLATION OF THE BOOK "APPROVAL OF THE CENSURED AND CENSURE OF THE APPROVED" BY SAOLIBINISHOPURI
Xамробоев Насимцон Абдуллоцонович,
н.и.филол., докторанти ДДХба номи акад. Б. Гафуров Сатторов Абдували Хомидович,
унвонцуи ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Хамробоев Насимджон Абдуллоджонович,
к.ф.н., докторант ХГУим. акад. Б.Гафурова
Сатторов Абдували Хамидович,
соискатель ХГУ им. акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Hamroboev Nasimjon Abdullojonovich,
candidate of philological sciences, Associate Professor, doctoral student of KhSU named after acad. B. Gafurov Sattorov Abduvali Hamidovich, claimant for candidate degree of the KhSU named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: knasim@mail.ru w
Калидвожа^о: таърихи тарцума, "Та^син ва тацбе%"-и Саолибии Нишопури, Абубакри
Совй, тарцума, тарцумаи таулуллафзи, тарцумаи маънои, Аумад Загул
Мацола ба тауцици паулууои мухталифи цадимтарин тарцумаи форси-тоцикии "ат-Таусин ва-т-тацбиу" Саолибии Нишопури бахшида шудааст, ки он бо номи «Тау^син ва тацбеуи Саолиби» шуурат дорад. Тарцума ба цалами мутарцими царни XIII - Мууаммад ибни Абубакр Алии Котиби Сови тааллуц дошта, фарогири 80 мавзуоти ахлоци мебошад ва аз лиуози шаклу мавзуъ ба осори дар цолаби «шояст-нашояст" таълифшудаи давраи Сосониён монандии зиёд дорад. Муаллифи мацола дар аввал, перомуни мавзуоти муаллафоти Саолиби гузориши мухтасар дода, сипас уадафи мутарцим, усулу равиши тарцумаи асар, вежагиуои забони, баррасии нусхауои боцимонда, сабку услуб ва унсуруои фарцкунандаи тарцума аз матни аслиро дар меувари мацола бо иловаи намунауо таулил ва барраси кардааст. Таъкид мегардад, ки уадафи
мутарцим, пеш аз уама, баурагирии форсизабонон аз ин ганцинаи арзишманд буда, дар баробари ин яке аз навщои насри кууани форси-тоцикии тоисломи, яъне насри ахлоции маду ва мазаммати хислатуоро эуё намудааст.
Ключевые слова: история перевода, "Одобрение и порицание" Саолиби Нишопури, Абубакр Сови, перевод, дословный перевод, смысловой перевод, Ахмад Загул Статья посвящена анализу различных аспектов древнего персидско-таджикского перевода книги "Одобрение и порицание" Саолиби Нишопури, принадлежащего перу переводчика XIII века Мухаммада ибн Абубакра Али Катиба Сови. Отмечается, что в произведении рассматриваются 80 нравственных тем и в тематическо-формальном аспекте оно имеет много общего с сасанидскими произведениями, написанными в форме «приличествует и не приличествует», то есть, что подобает делать и что заслуживает осуждения. Приводятся краткие сведения о сочинении Саолиби, затем излагаются цель и принципы перевода, отмечаются языковые и стилистические особенности и проблемы адекватности рассматриваемого произведения оригиналу. Подчеркивается, что переводчик ставил перед собой цель прежде всего сделать эту сокровищницу мысли доступной персоязычным народам. Отмечается заслуга Сови в возрождении одного из видов доисламской персидско-таджикской прозы: нравственной прозы восхваления и порицания.
Keywords: history of translation; "Approval of the Censured and Censure of the Approved" by Saolibi Nishopuri, Abubakr Sovi, translation, literal translation word-for-word, meaningful translation, Akhmad Zagul
The article dwells on the analysis of various aspects appertaining to the ancient Persian-Tajik translation of the book "Approval and Censure" by Saolibi Nishopuri implemented by Mukhammad ibn Abubakr Ali Kotib Sovi, a translator of the ХШ-th century. It is underscored that 80 moral themes are canvassed in the work having much in common with Sasanid productions in thematic-formal aspect; the latters being written in the form of "Becoming and Unbecoming", i.e., what responds to the rules of decency and what should be condemned going counter to them. The author of the article adduces the data about Saolibi's composition, draws attention to stylistic and linguistic peculiarities and raises the problems of adequacy between original and translated variants. It is emphasized that the translator pursued an aim to make this treasury accessible for Persian-speaking peoples. Sovi's merit concerning a revival of one of the types of pre-Islamic Persian-Tajik prose is marked; the main aspect of it being the moral nature of both praise and reprimand.
Мусаллам аст, ки адиб ва тазкиранигори номвари садаи XI Абумансури Саолибии Нишопурй дар ;атори асархои арзишманди хеш, китоберо дар мадху ситоиш ва мазаммату накухиши амалхо таълиф намудааст, ки то имруз бо номи "Тахсин ал-;абих ва та;бих-ул-хасан" шухрат дорад.
Саолабй аз овони чавонй то пирй бо устодону донишмандони маъруфи давр, ба монанди Абубакри Хоразмию Абулфатхи Бустй, Абунасри Миколиву Абулфазли Миколй, Абунасри Утбиву Абусахли Хдмдунй, Абуабдуллохи Хомидиву Бадеуз-замони Хамадонй, Ибни Мушкону Мухаммад ибни Исои Карачй ва дигарон ;аробат ва робитаи дустона дошта, бо хидояти онхо ва бо шарофати донишу заковат ва
MaxopaTy 3aB;u SamHgam a3 xugMaT Ba MexpySoHHxou maxpuepoHH agaSnapBapu 3aMO-Ham, nyH ASyHacpu Mhko^hm fflaMcy^Mao^H KoSyc hShh BymMrup Ba ASy^aSSocu Xopa3Mmoxy MaxMygu Fa3HaBH SaxpaMaHg rapgugaacT (1,12). Hh Syg, kh y SexTapuH HaBHmTaxoampo gap 3aMOHH hh maxpuepoH Tat.m$ Kapga, gap KHToSxoam a3 ohxo Sa HeKH egoBap MemaBag Ba roxe KHToSxoampo Sa homh hh Sy3yproH эxgo KapgaacT. A3 ^yM^a, Cao.mSH khtoSh "a^-MySxu^", "aT-TaMcra Ba-^-Myxo3apa"-po Sa fflaMcy^-Mao^H KoSyc hShh BymMrup, khtoSh "A^hoc aT-TaH^uc"-po Sa Hacp hShh Hocupyg-gHHH CaSyKTerHH, khtoSh "OgoS y^-My^yK", "a3-3apou$ Ba-^-^aTOH$", "a^-MampH;" Ba naHg acapu gurappo Sa MatMyH hShh MatMyHH Xopa3Mmox, khtoSh "AxcaH mo caMHtTy"-po Sa MyxaMMag hShh X^OMug, "CuMop-y^-^y^yS" Ba "Ou^x-y^-^yraT"-po Sa SapogapoH -ASy^$a3^ Ba ASyHacpu Mhko^h, "Cexp-y^-Sa^oraT"-po Sa ASycaxm ^aMgyHH, "TaxcuH a^-^aSux Ba Ta^Sux-y^-xacaH" Ba "TaTHMMau ^THMa"-po Sa homh MyxaMMag hShh Hcoh Kapa^H Tat.m$ KapgaacT (2, c.16; 3,c. 27; 4,c. 5; 5, c.45; 6, c.22).
Max3 khtoSh "^THMaT-yg-gaxp"-H Cao^uSH, kh gap MueHH Mya.ma$OTH y nyH raBxapu ;HMaT Ta^a.raH MeKyHag, caSaSu myxpaTy ^axOHH rapgugaHH hom aguS Ba a3 ^ohhSh maxpuepoHy ca^OTHH So3xoHgy gatBaT mygaHH y mygaacT(8,12).
Myxa;;u;oH TaKa Sap ;aB.m coxhSohh capnamMaxou TatpuxHBy agaSH Ba khtoSxoh Tap^yMaxo^H, po^et Sa Macupu 3HHgarH Ba KopHOMaxou agaSuu CaornSH Mat^yMOT goga, Tetgogu HaBumTaxou ypo a3 80 to 125 agag 3HKp KapgaaHg (1, c. 23; 9, c. 12). MyTaaccu^OHa, HMpy3 aKcapu khtoSxoh hh HaBucaHgau Sy3ypr a3 MueH pa^Taacr, aMMO oh KHToSxoe, kh a3 y So;h MOHgaaHg, Mopo a3 TaMOMH pyHgogxou agaSH, $HKpH, cuecH Ba h^thmohh 3aMOHH Ban orox Meco3aHg.
y gap khtoSxoh xyg, goHumxou 3uegepo gap HaBtxou MyxTa^H^H y^yMH py3ropu xem, Ha3upu ^yraT, agaSueT, 3aSoH, Ha;gu agaSH, Sa^oraT, Tatpux, ^OMeamuHocH Ba raH-pa ^aMt Ba Tat^H^y Taxpup KapgaacT. MaxcycaH gap hh MueH, Ta3Kupau naxop^H^gau y "^THMaT-yg-gaxp" Ba "TaTHMMa"-H oh Ba gurap khtoSxoh agaSuu BaH a3 Sap^acTaTapuH acapxOH agaSueTH ApaSy A^aM (8, c.23) Sa myMop MepaBaHg. X^apnaHg a3 hh omu;H Ba^ogopu 3aSoHH apaSH So 3aSoHH $opcH ocope So;h HaMOHgaacT, aMMO Sa ;aB.m MyTap^HMH khtoSh "Chmop y^-^y^yS" - Ph30 ArooSuHa^og "Homh Mapg (Cao^uSH -^aMpoSoeB H.) a3 XoBapoH to EoxTapoH gap Hypu guga. Ba gymBopH MeTaBOH khtoS-xoHaepo gape^T HaMyg, kh a3 cagy naHg acapu BaH naHg khtoSh paBmaHuSaxm gap ;a$acu oh HaSomag. Mapg xaMa ^o xacT, Mapg xaMpox xoxag MOHg, xaMpox xoxag 3hct" (5, c. 17).
flap goupau Tax;u;oTH agaSueTH to^hk hh3 naHg Myxa;;u;oHe po^et Sa xaeTy ^ato^uaT Ba nax^yxou MyxTa.m$H Mya^^a^OTH hh napnaMgopu H^My Matpu^aT puco^axOH hjmh Ba na^yxmHOMaxou ap3umMaHgpo Taxua KapgaaHg (HHr.:1,5;9,56). A$3yH Sap hh, gap aHSyxu capnamMaxo Ba Tax;u;oTe, kh oug Sa KopHOMaxou h^mhh ;apHxOH IX-XII TagBHH mygaaHg, HaMeTaBOH acapepo SugyHH umopau homh Cao^uSH Ba khtoSxoh y gape^T HaMyg. flap Bo;et, ch^oxh hh aSapMapg ;a^aM Syga, So HaBumTaxou xyg 3aSoH Ba agaSueTH apaSpo to aSag MagroHH xem coxTaacT. A3 hh ^hxo3, mo a3 SappacuH Macta^axou xyggopH HaMyga, gap Sopau Tap^yMau aroHau acapHMueHa-ruH ocopu Cao^uSH H3xopu Ha3ap MeHaMoeM.
A3 khtoSxoh Sa 3aSoHH $0pcH-T0^HKH Tap^yMamygau Cao^uSH khtoSh ax^o;uu y "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" MeSomag, kh gap ;apHH XIII Sa 3aSoHH ^opcH-to^hkh Tap^yMa myga, nepoMyHH cuTOum Ba HaKyxumu aMa^xo Saxc MeKyHag (HHr.:10,
ч.5, с. 122). Аз му;аддимаи китобхои "аз-Зароиф ва-л-латоиф", "Йаво;ит-ул-мавок;ит" ва "Хамсин ал-;абих ва та;бих-ул-хасан"-и Саолибй равшан мегардад, ки у аз арзишy ахамияти мавзуи мадх ва замми амалхо аз OFOз бохабар бyда, ;асд доштааст, то дар мавриди мусоид китоби тозаеро дар ин мавзуъ таълиф намояд (ниг.: 2, с.35). Бино бар ;авли Н.Зохидов насри ахло;ии садахои VIII-IX, ки тахти нуфузи осори пахлавй ташаккул ёфтааст, дар адвори минбаъда низ идома дошта, жанри ахло;ии мадх ва мазаммати хислатхо низ аз зумраи ин навъи насри ахло;й махсуб меёфтааст (11, с. 328). Ховаршиноси маъруфи рус КА.Инострансев Умар ибни Фаррухонро аз нахустин нависандагоне донистааст, ки суннатхои ин навъ осори пахлавиро, бо таълифи «Житоб ул-махосин»-и ("^тоб дар бораи хислатхо ва равишхои накУ') хеш ба насри арабизабон ворид кардааст. Зеро осори хамноми соири нависандагони садахои нахустини исломй, назири "Kитоб ул-махосин"-и Умар ибни Фаррухон, бо мавзyи сифатхо ва хислатхои писандидаи ахло;й, ки дар адабиёти тоисломии эронй маъмул буд, иртиботи муста;им доранд. Илова бар ин, КА.Инострансев мyъта;ид буд, ки тахаввули минбаъдаи суннати нигориши китобхо оид ба хислату хуйхои писандида пайдоиши навъи дигари китобхоро тахти унвони «Житоб ул-махосин ва-л-аздод» ва «Житоб ул-махосин ва-л-масовй» ба бор овард. Дар ин ;абил китобхо хислату хуй ва равишхои писандида бо зухуроти акси онхо ба доираи му;обала кашида мешуданд ва аз лихози шаклу мавзyъ бо осори пахлавие, ки дар ;олаби «шояст - нашояст» эчод шудаанд, ;аробат доранд (12, с.98). Аз ин навъ китобхо яке бо номи «ал-Махосин ва-л-аздод» ба ;алами Чрхиз ва дигаре тахти «ал-Махосин ва-л-масовй» ба ;алами Иброхим ибни Мухаммади Байха;й тааллу; дорад, ки дар онхо матолибе, ки маъхазашон осори тоисломии эронй мебошанд, фаровон ба назар мерасанд ва ха;и;ати назари КА.Инострансевро таъйид мекунанд (11, с.328). Kитоби "Хахсин ал-;абих ва та;бих-ул-хасан"-и Саолибй, ки он низ саршор аз хикмат мебошад, бо фарогирии хикоёт ва панду андарзи хусравони сосонй бо падидахои адабии ;адимии форсй иртиботи муста;им доштани адабиёти ин давраро маълум менамояд. К^адимтарин тарчумаи китоби "Хамсин ал-;абих ва та;бих-ул-хасан"-и у аз чониби Мухаммад ибни Абyбакр ибни Алии Kотиби Совй (б, с. 143) аз забони арабй ба забони форсй-точикй, дар худуди ;арни хафтуми хичрй барои вазири донишманд -Низомулмулки Хусй бо унвони "Хахсин ва та;бихи Саолабй" тарчума гардидааст. Мутарчим, дадафи тарчумаи хешро, пеш аз хама, бахрагирии форсизабонон аз ин ганчинаи арзишманд дониста, кyшидааст бо ироаи тарчумахои да;и; ва бо равиши тарчумаи тахтуллафзй хонандаро аз матолиб ин асари мухим ва арзишманд огох созад.
Мухаммад Совии Kотиб дар му;аддимаи тарчумаи хеш таъкид мекунад, ки "^тоби "Хахсин ва та;бех"-и Саолибиро аз арабй ба форсй баргардонида, то форси-забононе, ки аз забони арабй бахра надоранд, аз он бахраманд гарданд"(2, с. 8). Аз ин матлаб маълум мегардад, ки мутарчим унвони матни аслиро "Хахсин ва та;бех" баён доштааст, ки ин нукта то чое мавриди ихтилофи муха;;и;он дар таъйини матни аслй гаштааст. Зеро мусаллам аст, ки Саолибй бо унвони "Хахсин ва та;бех" таълифот надорад, вале ду нусхаи мавчудаи имруз, ки дар китобхонахои Файзуллох ва китобхонаи РоFибпошои Хуркия нигахдорй мешаванд, шояд бо сахву сахлангории носихон ва шояд нусхаи талхисй бошад, бо номхои Fайр,
atHe Sa ^oh "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH", gap Hycxau OaH3y.raox "aT-TaxcuH Ba-T-Ta;Sux" Ba gap Hycxau PoFuSnomo "aT-TaxcuH Ba-T-Ta;Sex TaxcuH ym-maHt Ba 3aMMuxH" (10,^.5,65) H0Mry30pH mygaaHg. flap xo^e, kh MaTHH aamu acap "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" Syga, a3 ^ohhSh Cao^uSH gap My;agguMau MaTHH ac^H nyHHH H0Mry30pH mygaHH hh acap xap ryHa mySxapo a3 SaHH MeSapag.
Ba^e gap SapoSapu hh, nyH MaTHH apaSuu S03M0Hgau "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH"-po So Tap^yMau MyxaMMag Cobh My;ouca MeKyHeM, Mat^yM Merapgag, kh Sa ;OTeuaT HaMeTaBOH Tap^yMau MyxaMMag Cobhpo Tap^yMau khtoSh "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH"-H to HMpy3pacuga myMopug. 3epo aKyM, meBau Tat^H^H hh gy acap So xaM $ap; gopaHg Ba coHHaH gap Tap^yMau MyxaMMag Cobh paBHm Ba ycy^H SaeHH Magxy 3aMMH aMa^ aK^oa SappacH ramTaaHg, aMMO gap MaTHH apaSuu "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" Somag, gap HHMau aBBa^H khtoS Mya.mH$ cuTOumy TaxcuHH aMa^xopo So 3HKpu "3HKp a^-MaxocuH"(3, c. 30-75) ofo3 KapgaacT, kh gap ac^ MapgyM oh aMa^xopo Ma3aMMaTy HaKyxum KapgaaHg Ba gap Saxmu gyroMH khtoS Sa Ma3aMMaTy HaKyxumu aMa^xo, So 3HKpu "3HKp a^-Ma;oSux"(3, c. 77-121) uSrago KapgaacT, kh MatMy^aH oh aMa^xo xySy nucaHgugaaHg. CeroM, gap MaTHH apaSH Ba Tap^yMau $opcH a3 Huroxu MyxTaBO hh3 Ta^OByra HaMoeHe Sa Ha3ap Mepacag, kh Tap^yMau ^opcuu acap SemTap Sa gy khtoSh gurapu Cao^uSH, atHe Sa puco^axou "a3-3apou$ Ba-^-^aTOH$" Ba "HaBo;HT-y^-MaBo;HT", a3 Huroxu SaHgy SacT, MyxTaBO Ba TapTuSu SoSxo SemTap maSex MeSomag. Ammo khtoSh "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" So By^ygu So gy khtoSh gurapu Cao^uSH xaMMaB3yt SygaH, a3 ^hxo3h MH;gopu SoSxo hh3 a3 ohxo Ta^OByT gopag, atHe khtoSh "TaxcHH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" So xaSgax SoSh 3uegaTH a3 gy khtoSh gurap $ap; MeKyHag. HmyHHH aKcapu SoSxoh MaTHH apaSH, HucSaT Sa Tap^yMau MyxaMMag Cobh, MyxTacap Syga, roxe gap goupau ce-nop caTp SaeH ramTaaHg, kh a^Sarra hh BH^arH, a3 aK ^ohhS a3 Sa.roFaTH 3aSoHH apaSH Ba a3 ^ohhSh gurap a3 paBHmu Tap^yMau HHTHxoSKapgau MyTap^HM xaSap Meguxag.
flap Ma^Myt, So Ha3apgomTH $ap;xou coxTopuro MaB3yH Ba 3hmhh Tax™.™ MaTO^uS Ba My;oucau MaTHxo MeTaBOH Sa nyHHH HaTH^axou TaxMHHH pacug. ^KyM, moag MyTap^HMH acap - MyxaMMag Cobh MaTHH "TaxcHH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH"-po acocu Kopu xyg ;apop Hagoga, gap Tap^yMau xem, aKe a3 gy khtoSxoh gurapu Cao^uSupo xaMHyH MaTHH aora hhthxoS Kapga Somag. flyroM, moag MyTap^HM TaMOMaH a3 khtoSh gurape, kh Sa gy khtoSh Cao^uSH, atHe "a3-3apou$ Ba-^-^aTOH$" Ba e "HaBo;HT-y^-MaBo;HT Magxu-m-maHt Ba 3aMMHxH" maSoxaTH 3ueg gopag, ucTH^oga Kapga Somag. CeroM, MyTap^HM moag Hycxaxou t&ixhchh gurapu khtoSh "TaxcuH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH"-po MaBpugu KopSapuu xem ;apop goga Somag, kh gap My;aggHMau acap yHBOHH Tap^yMau "TaxcuH Ba Ta;Suxu Cao.rnSH"-po ^oh gogaacT. X,apnaHg, Mycaxxexu khtoSh "TaxcHH Ba Ta;Sex"- h Cao^uSH, acocu Tap^yMau MyxaMMag Cobhpo khtoSh "HaBo;HT-y^-MaBo;HT Magxu-m-maHt Ba 3aMMuxH"-u Cao^uSH TaxMHH KapgaacT, Ba^e a3 oh ^o, kh Hycxaxou MaTHH apaSuu gap KHToSxoHaxou OaH3y^^ox Ba PoFuSnomou TypKHa MaB^ygSyga, So yHBOHH "aT-TaxcHH Ba-T-Ta;Sux" Ba "aT-TaxcuH Ba-T-Ta;Sex TaxcuH ym-maHt Ba 3aMMHxH" caST ramTaaHg, ryMOH MepaBag, kh MyTap^HM moag a3 MaTO^uSu khtoSh "TaxcHH a^-;aSux Ba Ta;Sux-y^-xacaH" MaTHH Ta^xucuu HaBpo, So TaFHup gogaHH coxtop Ba SaHgy SacTH acap Ba So xh$3h homh ac^HH khtoS, TagBHH Kapga Somag.
Дар ин замина, ховаршиноси номдори олмонй - Броккелман низ дар китоби "Хаърихи адабиёт араб" перомуни тарчума Мухаммад Совй чунин менависад: «Аз асли арабии ин тарчума, дар холи хозир, ду нусха хаттй дар китобхонахои Хуркия вучуд дорад. Яке дар китобхона Файзуллох зери шумораи 2133 ва дигаре дар китобхона PоFибпошо зери шумораи 1473. Ва мутарчиме бо номи Мухаммад Совй онро ба забон форсй баргардонидааст ва нусхаи мунхасир ба фарди ин тарчума бо хатти худи мутарчим дар китобхонат Фотихи Хуркия зери шумораи 371б нигохдорй мешавад» (10,ч.5,197).
Матншиносони машхури эронй Мухаммадта;ии Донишпажух ва Мучтабо Минавй низ зимни муаррифии нусхахои кухани форсии дар китобхонахои хорич аз кишвар мавчудбуда, доир ба нусхахои тарчумаи "Хахсин ва та;бехи Саолибй"-и Му-хаммади Совй андешаронй карда, сохтори китобро 81 боб ва 93 сахифаи понз-дахсатра донистаанд(ниг.:2, с. 3б). Афзун бар ин, Мучтабо Минавй нусхаи дар китоб-хонаи Хехрон бударо, тахминан нусхаи хатти мутарчим донистааст (2, хамон чо).
Kитоби "Хахсин ва та;бехи Саолибй"-ро муха;;и;и шинохтаи Урдун дуктур Ориф Ахмади ЗаFyл тасхех намуда, дар Хехрон дар интишороти Мероси мактуб, соли 1385 чоп кардааст (2). Дуктур Ахмад ЗаFyл хини тах;и;оти хеш зиндагинома ва фаъолияти эчодии Саолабиро муйшикофона пажухиш намуда, перомуни китоби "Хахсин ва та;бех" ва нусхахои бо;имондаи он ибрози назар намудааст. Арзиши кори мусаххех, хамчунин дар тахияи фехристхои китоб ба мушохида мерасад, ки фехристи китобхо, ашхос, чyFрофиё, оёт, аходис, амсолу хикам, абёту мисраъхо да;и;назарона тахия гардида, му;аддимаи муфассал ва таъли;оту тавзехот бо диди фарохи донишмандона нигошта шудаанд.
"Хахсин ва та;бех"-и Саолибй фарогири 80 мавзуоти ахло;й буда, моддахои дунё, рузгор, султон, вазорат, а;л, улум, хатту китобат, адаб, шеър, кутуб, тичорат, зиёъ, бинохо, хаммом, мол, тавонгарй, дарвешй, ;аноат, андакии мол, забон, хомушй, сабр, хилм, машварат кардан, танхой, шучоат, саховат, бухл, кина, шарм, дустону бародарон, мазох, итоб, занон, фарзанд, духтар, Fyлом, шароб, самоъ, зар, шатранч, гул, замистон, тобистон, борон, мох, мусофир, Fyрбат, фиро;, гиристан, хоб дидан, хадия, вом, чавонй, пирй, ранчурй, марг, сиёхй, FавFO, курй, хабс, таълим, ра;иб, савганд ва Fайра дар як замон хам мадх ва хам мазаммат шудаанд, факат як моддаи охирин, яъне астар, танхо мадх шуда, чанбаи мазаммати он баён нагаштааст ва ин фар; сабаби ба матни аслй матлаби илхо;й шинохта шудани он гаштааст.
Мутарчим дар тахлили хар мавзуъ барои исботи андешахои хеш аз шохидхои гуногун, назири матлабхои насрй, назмй, хадис, оёт ва суханони кутохи хикамии бузургони Арабу Ачам истифода кардааст. Дар баробари он муаллиф баъди ситоиши он навъи амал, дубора бо овардани шавохиди назмиву насрй, оёту аходис ва амсолу хикам онро мазаммат намудааст. Аз ин хотир, муаллиф ин асарро "Хахсин ал-;абих ва та;бих-ул-хасан", яъне "ситудани чизхои нописанд ва зишт шуморидани чизхои неку" унвон гузоштааст.
Зохиран муаллиф, хар моддаро аз ду нигохи ё худ ду ;утби ба хам му;обил, яъне хам аз нигохи некй ва хам бадй тахлил мекунад. Чунончй ишора мекунад, ки "ва;те дунёро мадх намудам, ба хотири он аст, ки дунё тичоратгохи авлиёи Худост, зеро онхо суди онро дар охират ба даст меоранд ва агар мазаммат намудам, аз он хотир, ки фиребандаву бевафо будани дунё рост аст"(2,1б).
E ^oh gurap gap Magx Ba Ma3aMMaTH H3xop MeKyHag, kh 3aSoHH gyroM
acT Ba cypaTH xaT arapnu gap Ha3ap cuex MeHaMoag, aMMO gap ac^ ca^egHBy Hyp acT. A$-3yH Sap hh, "xaT"-po MaBpugu Ma3aMMaT ;apop goga, TaKa Sap xa.m$aroHy Sy3yp-
roHH u^My agaS, Ha3upu xa.m$a MatMyHy Ba HShh Myu33, xaTpo TaHxo caHtaTH gacT MexucoSag Ba MypTaKuSu caHtaT mygaHH xa^u^aroHpo HogypycT MenuHgopag (2, c. 38).
nepoMyHH paBHmu Tap^yMau acap xaMHHpo MeTaBoH ry^T, kh MyxaMMag Cobh MaTHpo So paBumu Taxry.raa$3H Tap^yMa KapgaacT Ba ro^uSaH MaraaSxou MaH3yMpo Tapu^u Tap^yMau KajHMa Sa Ka^HMa Tap^yMa HaMyga, MaTo^uSu Hacpupo TapuKu oMexTa Tap^yMa KapgaacT. Be^aruxou Tap^yMau TaxTy.raa$3Hpo MeTaBoH gap Tap^yMaxou KaiHMa Sa Ka^HMau MaH3yMH MaTHH Tap^yMa Mymoxuga HaMyg. Maca^aH gy SaHTH 3epuHpo:
i^alj j sji^.1 j ji "jji jl^" ^lij) lij
ualjx^l jj^^^ ja^ll Mj j t^U.^. j»Jl VJ jlLLJl Ua
MyxaMMag Cobi nyHHH Tap^yMa KapgaacT: «HyH Typo cyrnoHe Sa xyg Ha3gHK rapgoHg, ^Hx,a™ Tat3HM, ypo 3uepaT KyH Ba Sap xa3ap MeSom Ba pu3ou ypo Hurox Megop, kh HecT cy^ToH u.mo nyH gape a3 a3aMaT Ba Ha3guKH Sa gape Sago^uSaT Somag» (2, c. 24).
E ^ou gurap gap Tap^yMau SaHTH 3epuH:
JjluiVl jj^J ^iicjjiuiaj ajj^i^ jj^^l ' "'IJ^- jli
Meryag: «3epo kh Kopxou Sy3ypr, oMexTaacT Sa 3axpxou HHxoga gap gapyHxou MopoH» (2, c. 28).
MHHyHHH gap Tap^yMau SaHTH 3epuH Meryag:
^jlul ^jjj ^js Jlx^ll '¿ljj ^jjl^ jx^Jl l»"'"' J^i. V j j
«Arap Ha xuc^aTxoe Sygn, kh metp oHpo HHxogaacT, HagoHucTaHgn SuHoKyHaHgaroHH Sy3ypruxo HuryHa MaKopuMpo Shho KyHaHg»(2,48).
A3 HaMyHaxou oBapgamyga Mat^yM Merapgag, kh Myrap^HM Sapou Hurox gomTaHH aMoHaTH MaTH Ba coxTopu metp, a3 ucTH^ogau xap ryHa caHtaT Ba opoumu Sagen xyggopn HaMygaacT, a3 hh ^o, Tatcupu meBau Huropumu MaTHH apaSn gap Hacpu hh khtoS Sucep xuc MemaBag, to xaTTo nyHHH BoHaMyg MemaBag, kh rye coxTopu ^yM^axou MaTHH apaSn, capMam^H yc^ySu MyTap^HM e xyg coxTopu ^yM^aco3HH y myga Somag.
A^Sarra, gap Tap^yMau MaH3yMaxo paBumu Tap^yMau KajHMa Sa K&mMapo hhthxoS HaMygaHH MyTap^HM, caSaSxou xygpo gomT. 3epo Myca^^aM acT, kh to ;apHH XV xo^o Ha3apuau Tap^yMa H^o3aT HaMegog, kh metpxo Tapu^H Tap^yMau MatHon e xyg o3og Tap^yMa maBaHg. Ocopu MaH3yM gap acocu a^ugaxou Ha3apuanapgo3oHH acpuMHeHarn, Ha3upu ^oxH3y HShh KyTaHSa, gap ^aTopu khtoSxoh My^aggacu ocmohh, TaHxo Tapu^H Tap^yMau xap$ Sa xap$, Ka^HMa Sa KajHMa e xyg TaxTy^^a$3H MeTaBoHucTaHg Tap^yMa maBaHg. A3 hh ^o, Tapu^H Tap^yMau TaxTy^^a$3H Tap^yMa mygaHH amtopu apaSuu hh acap to ^oe caSaS rapgugaacT, kh Metepxo Ba coxTopu 3aSoHH apaSn ^oHumuHH MaSoHHH Hacpuu 3aSoHH ^opcn rapgag Ba gap HaTH^a Sa 3eSoK Ba pacouH Sapxe a3 at3ou MaTH xa^a^ Bopug maBag. Ba yHBoHH HaMyHa gap Tap^yMau SaHTH 3epuH:
?luuil lAlj" ^«JJi
^tHe "HecT HH3e Sy3yprTap Ha3guKH MaH a3 Ha^cu MaH, nac napo ^yeM ^y3 a3 Ha$c xaMHHmHHe?" (2, c. 98). ToSet SygaHH MyTap^HM e xyg Huroxgopuu coxTopu gacTypn Ba
тартиби калимоти байт, уро барои адои дурусти фикр нагузошта, барояш то андозае махдудият эчод кардааст.
Албатта, дар бештари мавридхо, махсусан дар тарчумаи матлабхои насрй, мутарчим равиши тахтуллафзиро риоя накарда, ба худ ха;;и тавзеху тафсир ё худ тасарруфро додааст, вале бо вучуди таFЙирy иловато y аз ма;сади аслй, яъне нигох доштани амонати матн пой берун наниходааст. Ба унвони мисол, дар замми гиристан, мутарчим матлаби j ^S^ill VW-j lïâk» -ро чунин тарчума мекунад:
"Офаридаанд моро мардоне барои чалодат ва сабр, бар масоибу андух бурдан" (2, с. 214). Хдрчанд мутарчим бо иловаи ибораи "андух бурдан" ва таFЙири тартиби баъзе калимахо матлабро маънан шарх додааст, вале вижагихои тарчумаи тахтуллафзй, яъне хатталимкон нигох доштани сохтори грамматикии матни аслй, тартиби калимахо ва нохамвор будани чумла, аз як тараф аз амонатдории мутарчим хабар дихад, аз тарафи дигар ба равиши тахтуллафзй пойбанди будани уро нишон медихад.
Ногуфта намонад, ки мутарчим дар тарчумаи аFлаби манзумахо низ тавонистааст, ки сабки равону хамвор ва аз хар гуна ибхому печидагй барканорро хифз намояд, то чое, ки хонанда эхсос мекунад, ки ин насри равон тарчумаи абёт набуда, балки гуфтору навиштори як нависандаи тавоно аст. Масалан, дар тарчумаи абёти зерин ин тарзи баёнро метавон мушохида намуд:
jU^ii jAj íljj J» ùj.^ j jij ^ÎJ jij j^ r'ibïi jlÎ
(4,ч.1, с.11)jljii ùlj ^A^ll j ^jj ^iïSl jjjc jp. j^ü
Мутарчим мегуяд: «Агар аз хонае ба хонае на;л кардам ва баъд аз му;имй гарави сафархо шудам, озодмард, азизнафс бошад ба хар чо, ки му;им шавад ва офтоб бар хар бурче, ки бошад худованди рушноихо бошад» (2, с. 203).
Бо вучуди ин, ки мутарчим аксари бобхои матни аслиро тари;и равиши тахтуллафзй тарчума кардааст, афзун бар ин тавонистааст, ки мафхумхои да;и;и матни арабиро дар бехтарин вачх ани; гузориш намояд ва фасохату балоFати иборахои арабиро дар иборахои форсй хамчунон нигахдорй намояд. Ин чо барои равшан шудани ин нукта, метавон чанд мисолхоро ироа намуд. Масалан, дар боби мадхи хомушй Саолибй мегуяд:
j^ jji ^ll ^jc ^^ïll Jâ J J Л;. .о ¿Lij IjJ jjiill ijj^ll J ^lïîl - Jtäj J»
iä ^Sc ^Jii ^Î Jâ ^jä j-л ' " 'JAJ ^jsaîi jÄ Áajji jc ùjA^ ùiak £Jji (jJ ; Jtii j ,JjâÎl ^Sc ^JïÎl
ы ; jjloîl Jlä j ,^Sä u Jj ^Jc jJäi Jäi ^Î u Jj ^Jc Iii ; j^Jâ Jtí j ,ùSâ u ^Jc ljlj^ Jâ j Jäi ^Î ^äj" ^Î jJ j ^"j^ jJ ^akuj -S<"; jAÎ < " ^S^ Jlä j ,1 »"^sä i^j ^fci ljj j ^ï"<l <asshj < " ac;
(3, с. 5б).«4"»^
Мутарчим, матлаби мазкурро бо баёни зебову хамвор чунин тарчума мекунад: «Ва гуфтаанд: хомушй суд дорад одамиро ва мyрFро, аз бахри он ки, агар овоз кунад уро бубинанд ва шикор кунанд ва махбус кунанд. Ва гуфтаанд, пушаймонй бар хомушй бехтар аст аз пушаймонй бар сухан. Ва чахор сухан аст, ки аз чахор подшох содир шудааст, ки гуё аз як камон андохтаанд. Кисро гуфт: Хдргиз пушаймон нашудам бар он чи нагуфтам ва борхо пушаймон шудаам бар он чи гуфтам. Ва Кайсари Рум гуфт: Ман бар гуфтани он чи нагуфтаам тавонотарам аз бозгар-донидани он чи гуфта бошам. Ва малики Чин гуфт: Чун сухане гуфтам, он сухан бар ман молик ва хоким шуд ва чун нагуфта бошам ман бар y молик бошам. Ва малики
X^HHgycTOH ry|T: A^aS gopaM a3 oh Kac, kh cyxaHe Suryag, kh arap a3 y So3ryaHg, ypo 3ueH gopag Ba arap a3 y So3HaryaHg, ypo cyg Hagopag» (2, c. 214).
A3 Tap^yMau h^thSoch SojoH MatjyM Merapgag, kh MyTap^HM MaTjaSu gap K;ojaSu Sajorara apaSH pexTau CaojuSupo So TarHup gogaHH TapTuSu KajHMaxo Ba xa3|y HjoBaxou ^y3tH Sa Hacpu paBoHH $opcH-To^HKH TaSguj gogaacT.
Bu^aruxou 3aSoHHH acap hh3 a3 MaB3yoTH ^ojhSh TaBa^yx acT, 3epo MyTap^HM SapoSapu hhthxoSh paBumu Tap^yMau TaxTyjja|3H SemTap Sa MaTH Ba|ogop MoHga, roxe a3 «ojaSu Tap^yMau TaxTyjja|3H Ba e KajHMa Sa KajHMa SepyH oMaga, Sa TaB3ex Ba Ta|cupH Sapxe Bo^axo Ba KHHoaxo hh3 napgoxTaacT, kh hh yHcypxo a3 Ba3tu TaxaBBy^eSuH 3aSoHH gaBp (13, c.126) gapaK MeguxaHg. MacajaH, MyTap^HM gap Magxu ^bohH Meryag: "Ba ^bohoh HeKH xoxeg, kh gujxou эmoн TyHyKTap acT, atHe gap oh pHK^aTe Ba paxMaTe acT" (2, c. 223). Hh ^o MyTap^HM, Bo^au "TyHyKTap"-po SepyH a3 MaTHH apaSH, Sa MatHou So paxMy ma$«;aT mapxy TaB3ex gogaacT.
HmyHHH gap Ma3aMMaTH hjm a3 SaHTe TaHxo aK Bo^au "j*^>"-po HyHHH mapx Meguxag, kh: «CatBa Ba oh Mypre acT, kh Menapag gap Mapr3opxo Ba xa3opgacToHpo a3 Saxpu oh So3gomTaaHg, kh Mecapoag» (2, c. 38).
E ^oh gurap hh MaTjaSu CaojuSupo jA Je V...» MyTap^HM HyHHH
Tap^yMa MeKyHag: «xe^ 3oHet mygaHH moj HecT Kacepo, kh ypo 3aHtaTe Somag»(2,62). Cunac Sa TaB3exu MatHH Ba Ma|xyMH KajHMa «3aHtaT» napgoxTa Meryag: «Ba 3aHtaT gap apaSuaT 3aMHH Ba gapaxTy caS3H Somag» (2, xaMoH ^o).
Hh HaBtH Mucojxopo MeTaBoH gap Tap^yMa |apoBoH gape|T HaMyg, kh hh aMaj a3 aK Tapa| TaHxo gap «ojaSu Tap^yMau TaxTyjja|3H Maxgyg HamygaHH MyTap^HMpo HumoH guxag, a3 ^ohhSh gurap a3 hcSoth Ha3apuau Tap^yMapo, kh MaTH TaHxo gap aK paBHm HaMeTaBoHag Tap^yMa maBag hcSot MeKyHag.
A3 BH^aruxou gurapu 3aSoHHH hh acap gap oh acT, kh MyTap^HM Sat3aH Sapou KymogaHH Ma|xyMH MySxaM Ba xajju MymKHjoT, roxe Sa rpaMMaTHKau 3aSoHH apaSH pyH oBapga, oHpo TapuKu paBumu Tap^yMau MatHoH TaB3ex Meguxag Ba aHHaH ajoMaTxou gacTypuu oHpo umopa MeKyHag. MacajaH gap mapxu SaHTH 3epuH:
l^^A j l ^jjua Q jl^A Jj^ jC Mji* jA j
Meryag: «Xap kH gyp maBag a3 ;aBMH xem, xaMema xygpo gap ^ohh Ma3jyMoH SuHag Ba ypo a3 roaTH h3joj Sap 3aMHH KamaHg. Ba aT-Ta^gupy |hxh: Hanyppy nappan Ba HacxuSy caxSaH, |a\yiia HacSyH aja-j-Macgap» (2, c.204). AjSarra, MyTap^HM gap ugoMau MaTjaS So aSeTH gurap MatHou KajHMaxo Ba Ma^cagu xempo SaeH Meco3ag, aMMo xyS MeSyg, MyTap^HM Ma^cag a3 cap|u KajHMaxopo hh3 Sa 3aSoHH |opcH gap hh ^o SaeH MeKapg.
HjoBa Sap hh, Tap3H KHToSaTH Hycxaxo hh3 a3 Be^arH Ba xycycuaTxou xocu 3aSoHH Ba HaBHmTopHH ;apHH Myajju| ryBoxH goga, xap ce Hycxa a3 pyu ycyju Huropumu KyxHa Tatju| mygaaHg. HaBumTH xap|xou «h» Ba «n» So aK Hy^Ta, («^jl^"^», «^¡l"?-», «^j!»...) Ba xap|u «goj» MoHaHgu «3oj» So Hy^Tau H3o|H («»il^i», «^jjl^», «jj^j»), So paBHmu KyxHa, atHe So paBHmu ^aBougu KyxHa KHToSaT Ba ucTu|oga mygaHH Bo^axou 3ueg, a3 ^yMja: «^l Ai^ji - ^ A^ji», «^l - ^ ^ilj», « s^jl^. ^^ »ia - s^jl»^ ^aia», « - iaja lA SJA», «Jj - Jjj», «j!lj - jljlj», «jllj - jjlj», «jljJj - jljJJ», «s^^A - oaaa», «^jJJJ - ^jj ^J» Sa Ha3ap MepacaHg, kh ucTu|oga Ba KHToSaTH hh Bo^axopo ;apuS gap xaMau ocopu acpuMueHarH hh gaBp Mymoxuga KapgaH MyMKHH acT.
Ногуфта намонад, ки Ибни Му;аффаъю Ч,охиз ва Байха;иву Саолибй агар барои хифзи суннатхои адабии тоисломии форсй химмат намуда, осори пахлавии дар ;олаби «шояст - нашояст» эчодшударо тари;и тарчума ба адабиёти давраи исломй инти;ол дода бошанд, мутарчими китоби Саолибй - Мухаммад Совй бо тарчумаи хеш дар эхёи жанри кухани нависандагии форсии тоисломй дар адабиёти форсу точик ;адами тоза ниход, ки ин амр арзиши баланди адабии асарро бозгу мекунад.
Пайнавишт:
1. Амонов А. Саолибии Нишопури ва мероси адабии у. - Хуцанд, 2011. - 96 с.
2. Таусин ва тацбеуи Саолиби. Тарцумаи Мууаммад ибни Абубакр ибни Алии Сови. Тасуеуи Ориф Аумади Загул .-Теурон: Мероси мактуб, соли 1385.-480 с.
3. Абдулмалик ибн Мууаммад ибн Исмоил Абумансур ас-Саъолиби. Таусин ал-цабиу ва тацбиу-ул-уасан. Набил Абдурраумон Хаййови. - Бейрут/Лубнон: Дор ал-Арцам ибн Абиларцам. (б.т.) -68 с.
4. Абимансур Абдулмалик ибн Мууаммад ибн Исмоил ас-Саъолиби. аз-Зароиф ва-л-латоиф. Носир Мууаммади Мууаммад Цод. Ц.1. - Цоуира: Дор-ул-кутуб, 1427/2006.490 с.
5. Саолибии Нишопури, Абумансур. Симор-ул-цулуб фи-л-музоф ва-л-мансуб. Порсигардон Ризо Анзобинажод. -Машуад: Донишгоуи Фирдавси, 1376. - 668 с.
6. Абдулмалик ибн Мууаммад ибн Исмоил ас-Саъолиби. Хос-ул-хос. Тауциц Маъмун ибн Мууйиддин ал-Цинон. Ц.1. - Беёрут, 1414. - 309 с.
7. Зоуидов Н. Абумансур Саолибии Нишопури. Гурар ус-сияр. (Тауциц, тауияи матн ва таълицот) - Душанбе: Бухоро, 2014. - 444 с.
8. Анзобинажод Ризо. Дурахшонтар аз фирузауои Нишопур./Китоби моуи адабиёт ва фалсафа. Теурон, урдубиуишт, 1378, шумораи 19. -С.12-15.
9. Зохиди Н.Вопросы арабо-иранского литературного синтеза в первые века ислама. -Худжанд:Ношир,2017. -312 с.
10.Броккелман, Карл. Таърих ал-адаб ал-араби. Ц.5. Тарцама Абдулуалим ан-Наццор. Ат-табъ ар-робиъа. Дор ул-маориф би Миср, било таърих.-498 с.
11.Зоуидов Н. Насри арабизабони адабиёти форсу точ,ик дар асрх,ои VIII-IX. - Хуцанд: Нури маърифат, 2004. -402 с.
12.Иностранцев К.А. Сасанидские этюды. -СПб., 1909. -140 с.
13. Хамробоев Н.А. Харакати тарцума дар адабиёти форсу тоцик (асруои VII-X). -Хуцанд: Меъроц, 2016. -308 с.
Reference Literature:
1. Amonov A. Saolib Nishopuri and his Literary Legacy. - Khujand, 2011. - 96pp.
2. Saolib's Praise and Reprimand. Translated by Muhammad ibni Abubakr ibni Ali Sovi. Edited by Orif Ahmad Zoghul. - Tehran: School Legacy, 1385hijra. - 480 pp.
3. Abdulmalik ibn Muhammad ibn Ismoil Abumansur as-Saolib. Al-Kabikh's Praise and ul-Hasan's Reproof. Nabil Abdurrahmon Khayovi. - Beirut/Lebanon: Geological Tree of al-Arkam ibn Abilarkam (b.t). - 68 pp.
4. Abimansur Abdulmalik ibn Ismoil as-Saolib. Resourcefulness and Witticism. Nosir Muhammadi Muhammad Jod. P.1. - Kohira: The Tree of Knowledge, 1427/2006. - 490pp.
5. Saolib Nishopuri, Abumansur. The Outcome Associated with Water Space. Porsigardon Rizo Anzobinazhod. -Mashhad: Firdawsi University, 1376hijra. - 668pp.
6. Abdulmalik ibn Muhammad ibn Ismoil as-Saolib. The Best Ones. Takhik Mamun ibn Muhiydin al-Chinon. P.1. - Beirut, 1414hijra. - 390 pp.
7. Zokhidov N. Abdumansur Saolib Nishopuri. The Best Traits of Man. (Research, text corrections and instructions). - Dushanbe: Bukhara, 2014. - 444pp.
8. Anzobinazhod Rizo. Nishopuri's Turquoise Surpassing in Brilliance.//Literary-Philosophical Monthly. - Tehran: Army Paradise, 1378hijra, # 19. - pp. 12 - 15.
9. Zokhidi N. The Issues of Arabic-Iranian Literary Synthesis in the first Centuries of Islam. -Khujand: Editor, 2017. - 312 pp.
10.Brockelman, Karl. The History of Arabic Literature. V.5. Translated by Abdulhalim an-Hajjor. In Charge of Gifts. The Tree of Urban Education: The Newest History. - 498 pp.
11.Zokhidov N. Persian-Tajik Prose of the VIII-th - the IX-th Centuries Written in Arabic. -Khujand: Light of Enlightenment, 2004. - 402 pp.
12.Inostrantsev K.A. Sasanidian Sketches. - SPb, 1909. - 140 pp.
13.Hamroboyev N.A. Borrowed Signs in the Literature. Translated into Persian-Tajik (the VII-th - the X-th Centuries). - Khujand: Ascension, 2016. - 308 pp.
