CC BY
1677.021.152.8
PAXTA TOLASINI JINLASH VA LINTERLASH SEXIDA LINTER QURILMASIDA
CHASTOTA O'ZGARTIRGICH ORQALI TEJALGAN QUVVAT HISOBI
Obidov Avazbek Azamatovich Namangan muhandislik-tehnalogiya instituti professori, Obidovavazbek66@gmail.com
Maqsudbek Shamshitdinov Elmurod o'g'li Namangan muhandislik-texnalogiya instituti assistenti, maqsud@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqola paxta tolasi, chigitdan ikkilamchi mahsulot olish, paxta tozalash sanoati moshinasozligi, paxta sanoatida foydalaniladigan mashina elektrodvigatellar va ularni ishlatilishi haqida yoritilib berilgan. Bundan tashqari paxta tozalash korxonalarida qo'llanilayotgan linterlash texnologiyalarida Yevropa davlatlari tajribalari va chet davlatlarda paxta yetishtirish haqida aytib o'tilgan.
Аннотация. В статье рассмотрено хлопковое волокно, получение вторичных продуктов из семян, оборудование хлопкоочистительной промышленности, электродвигатели машины, используемые в хлопковой промышленности и их применение. Атокже, был упомянут опыт европейских стран по технологиям линтинга, применяемым на хлопкоочистительных предприятиях и выращиванию хлопка в зарубежных странах.
Abstract. This article covers cotton fiber, getting secondary products from seed, cotton ginning industry machinery, machine electric motor used in cotton industry and their use. In addition, the experiences of European countries in linting technologies used in cotton ginning enterprises and cotton cultivation in foreign countries were mentioned.
Kalit so'zlar: elektrodvigatel; linterlash; klaster korxonalari; jin mashinalari; mexanizmlar; texnika; texnologiya; paxta tozalash korxonalari; rektifikator; filtr; chigit; chastota; aylanish tezligi:
Key words: electric motor; linting; cluster enterprises; demon cars; mechanisms; technique; technology; cotton ginning enterprises; rectifier; filter; seed; frequency; rotation speed.
Ключевые слова: электродвигатель; линтинг; кластерные предприятия; автомобили-демоны; механизмы; техника; технологии; хлопкоочистительные предприятия; выпрямитель; фильтр; семя; частота; скорость вращения.
O'zbekiston to'qimachilik va yengil sanoati mahsulotlarining asosiy xomashyosi ьо'^п-paxta tolasining ishlab chiqaruvchisidir. Paxta tozalash korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarining sifat kо'rsatkichlari standart talablari darajasida ьо'^ы, dunyo andozalariga mos kelishi jahonda haridorgir mahsulot ьо'^ып^ asosiy omili hisoblanadi.
Sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun paxta tozalash sanoati tarkibidagi paxta tozalash korxonalarida quyidagi ishlar bajariladi: paxtani qabul qilib, saqlab, uni dastlabki ishlash jarayoniga beriladi va undan tayyor mahsulotlar-tola, chigit, momiq ishlab chikariladi.
Paxtani dastlabki ishlash texnologiyasi quyidagi asosiy jarayonlarni о^ ichiga oladi:
-chigitli paxtani quritish;
-chigitli paxtani mayda va yirik iflosliklardan tozalash;
-paxtani jinlash;
-chigitni linterlash;
-tola, momiq va tolali chikindilarni tozalash va presslash toy shakliga keltirish;
-urug'lik chigit tayyorlash.
Qurilish va Ta'lim ilmiy jurnali 3-jild, 2-son https://iurnal.qurilishtalim.uz
Ushbu jarayonlarni bajarish uchun paxtani tolasini ajratish va ikkilamchi mahsulot olish sxining jin va linter qurilmasida quvvat tejashning samarali usullaridan bu paxtani jinlash va linterlash qurilmasining elektrodvigateliga chastotani avtomatik boshqaruvchi qurilmani o'rnatish orqali natijaga erishish mumkin.
Asinxron elektr mashinalari sifatida keng qo'llaniladi. Rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining qariyb yarmi elektrodvigatellar tomonidan iste'mol qilinadi, ularning 90% dan ortig'i elektrodvigateldir. Nisbatan uzoq vaqt davomida elektrodvigatellar asosan doimiy rotor tezligiga ega bo'lgan umumiy maqsadli ilovalar uchun ishlatilgan. Shu bilan birga, so'nggi bir necha o'n yilliklarda yuqori quvvatli elektron qurilmalar va konvertor texnologiyalarining jadal rivojlanishi o'zgaruvchan chastotalar orqali tezlikni samarali boshqarishga erishish imkonini berdi, bu esa o'zgaruvchan chastotali asenkron motorlarning paydo bo'lishiga olib keldi. Chastotani o'zgartirgichlardan elektrodvigatel bilan birgalikda foydalanish tezlikni boshqarishning boshqa yechimlariga nisbatan afzalliklarga ega [1].
Asosiy afzalliklarga
O'zgaruvchan chastotali yuritmalarga quyidagilar kiradi:
- elektr motor rotorining aylanish tezligini silliq tartibga solish;
- elektr motorini silliq ishga tushirish;
- qo'zg'alish samaradorligi bilan bir vaqtda mexanik xususiyatlarning yuqori qattiqligi.
Inverter rektifikator, filtr elementi, invertor va boshqaruv tizimidan iborat. Rektifikator
sxemasi diodli ko'prik rektifikatori yordamida elektrodvigatel kuchlanishini pulsatsiyalanuvchi doimiy kuchlanishga aylantiradi. Filtr elementi rektifikatsiya qilingan kuchlanishning to'lqinlarini tekislaydi. Filtr qismining chiqishidan inverter kirishi to'g'ridan to'g'ri kuchlanishni oladi, uni inverter uch fazali o'zgaruvchan kuchlanishga aylantiradi. Ko'pincha inverter quvvat davri ikki tomonlama o'tkazuvchanlikka ega oltita IGBT tranzistoridan iborat uch fazali ko'prik sxemasi sifatida ishlab chiqilgan. Chiqish chastotasini tartibga solish nazorat qilish tizimidan boshqaruv signallarining inverterga ta'siri bilan amalga oshiriladi. inverterni boshqarish tizimida asosiy signal inverterning IGBT tranzistorlariga yetkazib beriladigan bir qator impulslarga aylantiriladi va shu bilan chiqish kuchlanishi va chastotasining amplitudasini sozlash imkoniyatini beradi. Chiqish elektrodvigatel kuchlanishi rektifikator kuchlanishining qiymati bilan aniqlanadi.
Aksariyat hollarda impuls kengligi modulyatsiyasi yordamida statik chastota konvertorlari qo'llaniladi [2, 3]. Zamonaviy invertorlarning samaradorligi taxminan 95% ni tashkil qiladi. Impuls kengligi modulyatsiyasi dan foydalanish qo'shimcha harmonik komponentlarni kiritadi, ularning mavjudligi elektr motorining ishlashi va samaradorligiga salbiy ta'sir qiladi. Shunday qilib, inverter elektrodvigatelning xususiyatlariga ta'sir qiladi va ta'minot tarmog'ida shovqin hosil qiladi. Natijada invertorga ulangan qon bosimining samaradorlik koeffitsienti (samaradorlik) pasayadi [4, 6]. Harmoniklarning mavjudligi asosan misdagi elektr yo'qotishlarni oshiradi. Yo'qotishlarning ko'payishi dvigatel haroratining oshishiga olib keladi va natijada uning samaradorligini pasaytiradi.
Yuqoridagilar bilan bog'liq holda, invertorga ulangan asenkron motorning samaradorligini o'rganish dolzarb vazifadir.
Umuman olganda, elektr motorlarini boshqarish uchun chastotali konvertorlardan foydalanish an'anaviy vosita boshqaruv usullariga nisbatan energiyaning kamida 30% ni tejash imkonini beradi. Misol uchun, agar siz ish chastotasini faqat 20% ga (50 dan 40 Gts gacha) kamaytirsangiz, unda rasmda ko'rinib turganidek, elektr energiyasi iste'moli ikki baravar kamayadi.
Paxtani jinlash va linterlash sexining linter qurilmasida jami 10 ta elektrodvigatel mavjud bo'lib har biri 22 kVt/soat elektr energiyasini iste'mol qiladi. Bu esa sexning soatlik elektr iste'moli 220 kVt/soatni tashkil etadi.
Chactota o'zgartirch orqali elektr energiya iste'molining kamayishi
Taklif etilayotgan chastota o'zgartirgich qurilmasi orqali quvvatning 20% tejalishiga erishish mumkin, ushbu qiymat 4.4 kVt/soatni tashkil etadi. Paxtani jinlash va linterlash sexida linter qurilmasining besh juft o'rnatilishini inobatga olsak tejalayotgan quvat 44 kVt/soatga ortishini ko'rishimiz mumkin. Paxtani dastlabki qayta ishlash korxonalarining umumiy 1800 kVt/soat elektr energiya iste'moli 44 kVt/soat Paxtani dastlabki qayta ishlash korxonasining 2 % ni tashkil qiladi. Paxtani dastlabki qayta ishlash korxonalaridagi qo'llanilgan ushbu amaliyotni korxonaning boshqa sexlarida qo'llash orqali 44 kVt/soat elektr energiya iste'molini yanada orttirish va korxonaning quvvat tejash imkoniyatini oshirish mumkin.
ADABIYOTLAR
1. Браславский И. Я., Ишматов З. Ш., Поляков В. Н. Энергосберегающий асинхронный электропривод // М.: Академия. - 2004. - Т. 256. - 202 с.
2. Федоров В. К., Федянин В. В. Алгоритм формирования широтно-импульсной модуляции с несущей частотой в режиме детерминированного хаоса //Омский научный вестник. - 2017. - №. 2 (152). - С. 45 - 49.
3. Обухов С. Г., Чаплыгин Е. Е., Кондратьев Д. Е. Широтно-импульсная модуляция в трехфазных инверторах напряжения //Электричество. - 2008. - №. 7. - С. 23-31.
4. Андриенко В. М. Определение энергетических показателей асинхронных двигателей при питании от статических преобразователей частоты // Электротехника и электромеханика. - 2010. - №. 3. - С. 5 - 7.
5. Михеев К. Е., Томасов В. С. Анализ энергетических показателей многоуровневых полупроводниковых преобразователей систем электропривода // Научно-технический вестник информационных технологий, механики и оптики. - 2012. - №. 1 (77). - С. 46 - 52.
РигШзЬ va ТаИт Ит^у щгпаЫ 3-рШ, 2-son https://jurnal.Qurilishtalim.uz
6. Боярская Н. П., Довгун В. П. Влияние гармонического состава токов и напряжений на эффективность энергосбережения //Вестник Красноярского государственного аграрного университета. - 2010. - №. 4. - C. 130 - 133.
7. Tola ajratish texnologik qurilmasida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash orqali energiya samaradorlikka erishish" OA Azamatovich, MS Elmurod o'g'li, MI Umid o'g'li -Ta'lim innovatsiyasi va integratsiyasi, 2023.
8. "Supply of the inlet air cooling system to the gas turbine device of modern thermal power stations" M Shamshitdinov, I Mashrabboyev - Talqin va tadqiqotlar, 2023.
QurilishvaTO'lim^ilmiyjurnal^
3-jild, 2-son 150
https://iurnal.qurilishtalim.uz
