PNEVMOTRANSPORT TIZIMIDA ELEKTR TOKI CHASTOTASINI VENTELYATOR QUVVATI SARFIGA VA VENTELYATOR PARAMETRLARIGA TA’SIRI Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

DUK 677.21.021

PNEVMOTRANSPORT TIZIMIDA ELEKTR TOKI CHASTOTASINI VENTELYATOR

QUVVATI SARFIGA VA VENTELYATOR PARAMETRLARIGA TA'SIRI

Xolbayev Doniyor Jo'raboevich NamMTI, "Energetika" kafedrasi dots. PhD, xolbayev donivor@,mail.ru

Annotatsiya. Maqolada paxta tozalash korxonalarida pnevmotransporti orqali turli xil masofadagi paxta g'aramlaridan quvur yordamida paxta tashish jarayoni o'rganilgan. Pnevmotransport dvigateliga invertor qurulmasini o'rnatish orqali, dvigitilni (puskavoy moment) ishga tushirish paytida har qanday salbiy ta'sirlarini kamaytirish, dvigatelni ish unumdorligini oshirish va energiya tejamkorligi ko'rib chiqilgan.

Аннотация. В статье рассмотрен процесс транспортировки хлопка от хлопкоочистительных предприятий на разные расстояния пневмотранспортом на хлопкоочистительных предприятиях. Установка инверторной системы на двигатель пневмотранспорта позволяет снизить любые негативные воздействия при запуске двигателя (крутящий момент), повысить производительность двигателя и сэкономить электроэнергию.

Annotation. In the article, the process of transporting cotton from cotton warehouses at different distances by means of pneumatic transport in cotton ginning enterprises is studied. By installing an inverter system on the pneumatic motor, it is considered to reduce any negative effects during starting of the motor (torque), increase the performance of the motor and save energy.

Kalit so'zlar: Pnevmotransport, ko'ndalang kesim yuzasi, quvur, paxta, Ventillyator, silindr, aerodinamik kuch, siklon, konussimon quvur.

Ключевые слова: Пневматический транспорт, площадь поперечного сечения, труба, хлопок, вентилятор, цилиндр, аэродинамическая сила, циклон, коническая труба.

Key words: pneumotransport, cross-sectional surface, pipe, cotton, fan, cylinder, aerodynamic force, cyclone, conical pipe.

Mamlakatimiz iqtisodiyotini rivojlantirishda paxta etishtirish va uni qayta ishlash sanoati muhim ahamiyatga ega. Keyingi yillarda respublikamizning paxta tozalash sanoati korxonasi davlat dasturi asosida tubdan qayta ta'mirlanib, korxonalari modernizatsiya qilindi, zamonaviy texnikalar bilan jixozlandi. So'nggi yillarda sohada olib borilayotgan islohotlardan ko'zda tutilgan maqsad mahsulot sifatini dunyo bozori talablari darajasida yaxshilash, uning tannarxini kamaytirish orqali paxta mahsulotlari ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdir. Mahsulot sifati va tannarxi uni qayta ishlash texnologik jarayonining har bir bosqichida shakllanadi. Bunda jarayonning birinchi bo'g'ini hisoblangan, uni xomashyo bilan ta'minlash bosqichining o'rni katta. Paxtani qayta ishlash texnologiyasini xomashyo bilan ta'minlash, paxta tozalash korxonalarida pnevmotransport uskunasi yordamida amalga oshiriladi. Havo quvuri sodda konstruksiyali qurilma bo'lgani hamda ularda o'zgartiriladigan, boshqariladigan qismlarning yo'qligi tufayli, ularni sinovdan o'tkazish, ularning vaqt birligi ichida kerakli paxta massasini o'tkazib bera olish qobiliyatini aniqlash bilan cheklanadi. Shuning uchun, paxta pnevmotransportiga uning ish rejimini ko'rsatib turuvchi o'lchov asboblari o'rnatilishi maqsadga muvofiq.

Havo va paxta aralashmasi havo quvurida harakatlanganda turli qarshiliklar mavjud bo'ladi va pnevmotransport ish unumiga energiya sarfiga katta tasir ko'rsatadi. Havo va paxta aralashmasi havo quvuriga kirib kelishida havo quvuri og'zi qarshilik kuchini engib o'tishi kerak bo'ladi. Bundan tashqari quvurlarni ulashdagi teshiklar, tosh tutkichlar, separator shular

Qurilish va Ta'lim ilmiy jurnali 3-jild, 2-son https://iurnal.qurilishtalim.uz

jumlasidandir. Pnevmotransport ish unumiga va energiya sarfiga quvurning uzunligi, paxtaning uzatilish jaryoonlari katta axamiyatga ega.

Biz ilmiy tadqiqot ishimizni Namangan viloyati, Pop tumani, Pop paxta tozalash "ART-SOFT TEXT" MCHJ korxonasida amalga oshirdik. Shu ilmiy izlanishlar paytida Paxta g'aramidan to paxtani ishlab chiqarish sexigacha paxtani yetkazib beruvchi pnevmotransport quvurlarida amalga oshirdik. Bu jarayonda quvurdagi statik va dinamik bosimni va kuvurdagi havo o'tkazish qobilyatini, shuningdek, har-xil masofada kuvurlarni (uzaytirish) qo'shish orqali statik va dinamik bosimni o'zgarishini tahlil qildik. Bu tajriba natijalarini olishda biz VS-8M 75 kVt li 1500 ayl/min abarotli ventelatoridan foydalanib quvurdagi xavo tezligi, statik va dinamik bosimlarni o'lchov natijalari olindi. Bu erda dvigatelni aylanishlar sonini INVERTOR qurulmasi chastotasini boshqarish orqali uch xil chastotaga qo'yib olchovlar olindi. Pnevmotransport dvigateliga o'rnatilgan INVETOR qurilmasi orqali, yani 30-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 900 ayl/min ga, 40-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 1200 ayl/min ga va 50-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 1500 ayl/min ga etadi va natijalar 1,2,3- jadvalda olingan natijalar keltirildi.

1-jadval

Quvur uzunligi L Tok kuchi I Kuchlanish U Quvvat Chastota f Statik bosim (R) Dinamik bosim (R) Tezlik m/s

Ventillyator drosseli yopiq holatda 52 239 21 30 2000 - -

Ventillyator drosseli ochiq holatda 59 239 24 30 1600 400 26

Seperator ichidagi 15 % yo'qotish va olingan natijalar 1-metr 58 239 24 30 1250 718 34,6

Quvur uzunligi (metr) 11-metr 58 239 24 30 1050 540 30

19-metr 58 239 24 30 1000 330 22

29-metr 58 239 24 30 600 300 21

41-metr 58 239 24 30 530 230 19

53-metr 58 239 24 30 500 144 15,5

62-metr 58 239 24 30 350 86 12

70-metr 58 239 24 30 280 48 9

Qurilish^a^alimjlmiyjurnal^

3-jild, 2-son 165

https://jurnal.qurilishtalim.uz

W £

>

Ñ 0

40

30-

20-

10-

2000

co

1500 a

<

a □

n a

□

T b

o □

3'

TI a

1000

500

0

T

10

~r

20

T

30

r

40

T

50

T

60

T

70

Tezlik V (m/s) Statik bosim P (Pa) Dinamik bosim P (Pa)

Quvur uzunligi L (m)

2-jadval

Quvur uzunligi L Tok kuchi I Kuchlanish U Quvvat w Chastota f Statik bosim (R) Dinamik bosim (R) Tezlik m/s

Ventillyator drosseli yopiq holatda 62 319 42 40 3300 - -

Ventillyator drosseli ochiq holatda 82 320 45 40 3100 200 18

Seperator ichidagi 15 % yo'qotish va olingan natijalar 1-metr 82 320 45 40 2400 345 24

Quvur uzunligi (metr) 11-metr 82 320 45 40 2000 317 23

19-metr 82 320 45 40 1780 296 22,7

29-metr 82 320 45 40 1200 280 21,8

41-metr 82 320 45 40 1000 240 20

53-metr 82 320 45 40 700 212 18,8

62-metr 82 320 45 40 480 190 17,8

70-metr 82 320 45 40 380 174 17

0

0

Qurilishva^a'hmJlmiyjurnal^

3-jild, 2-son

https://jurnal.qurilishtalim.uz

to

1 >

"n 0

24-

22-

20-

18-

16

3500

-3000

t a

-2500 i

TT

v a

-2000 y

a i

1500 ^ cr o s

- 1000

3

P

"D

500 )

0

T

10

~r

20

"T

30

r

40

T

50

T

60

T

70

Tezlik V (m/s) |

Statik bosim P (Pa) I Dinamik bosim P (Pa) I

Quvur uzunligi L (m)

3-jadval

Quvur uzunligi L Tok kuchi I Kuchlanish U Quvvat w Chastota f Statik bosim (R) Dinamik bosim (R) Tezlik m/s

Ventillyator drosseli yopiq holatda 68 400 47 50 5 100 - -

Ventillyator drosseli ochiq holatda 105 401 73 50 4600 500 29

Seperator ichidagi 15 % yo'qotish va olingan natijalar 1-metr 108 401 75 50 3800 913 39

Quvur uzunligi (metr) 11-metr 108 401 75 50 2950 748 35,3

19-metr 108 401 75 50 2600 626 32,3

29-metr 108 401 75 50 1950 577 31

41-metr 108 401 75 50 1400 4600 27,7

53-metr 108 401 75 50 1060 366 24,7

62-metr 108 401 75 50 800 317 23

70-metr 108 401 75 50 500 290 22

0

Qurilish^aT'aiimjlmiyjurnali^^^^^^^^^—ild^-son

167

w

>

50

40-

30-

tï 20-

10-

0

T

10

-r

20

"T

30

r

40

T

50

T

60

T

70

- 5000

-4500

-4000 t

- 3500 k v a

- 3000 O

-2500 n a O T

-2000 b o o

- 1500 T Tl

- 1000 )

-500

-0

Tezlik V (m/s) |

Statik bosim P (Pa) I Dinamik bosim P (Pa)|

Quvur uzunligi L (m)

Bu 1,2,3-jadvallardan quyidagilarni tahlil qilamiz:

1) INVETOR 30-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 900 ayl/min teng bo'ladi. Pnevmotransport quvur uzunligi 70 metr va paxtani tashish qobiliyati deyarli yo'q. 1-jadvalga ko'ra quvur og'zidagi tezlik 9 m/c, statik bosim 280 Pa va dinamik bosim esa 48 Pa ga teng(3d masofadagi olchovlar). Pnevmotransport elektr energiyani 24 kVt iste'mol qilayotganini ko'rishimiz mumkun. Lekn jadvaldagi natijalar tahlil qilinsa, pnevmotransport quvurining 19-metirida tezlik 22 m/c, statik bosim 1000 Pa va dinamik bosim esa 330 Pa ga teng bo'ladi va bu masofada pnevmotransport paxta tashish imkoniyatiga ega bo'ladi.

2) INVETOR 40-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 1200 ayl/min teng bo'ladi. Pnevmotransport quvur uzunligi 70 metr va paxtani tashish qobiliyati juda sust. 2-jadvalga ko'ra quvur og'zidagi tezlik 17 m/c, statik bosim 380 Pa va dinamik bosim esa 174 Pa ga teng(3d masofadagi olchovlar). Pnevmotransport elektr energiyani 45 kVt iste'mol qilayotganini ko'rishimiz mumkun. Lekn jadvaldagi natijalar tahlil qilinsa, pnevmotransport quvurining 29-metirida tezlik 21,8 m/c, statik bosim 1200 Pa va dinamik bosim esa 280 Pa ga teng bo'ladi va bu masofada pnevmotransport paxta tashish imkoniyatiga ega bo'ladi.

3) INVETOR 50-chastotada dvigateldagi aylanishlar sonini 1500 ayl/min teng bo'ladi. Pnevmotransport quvur uzunligi 70 metr va paxtani tashish qobiliyatiga ega. 3-jadvalga ko'ra quvur og'zidagi tezlik 22 m/c, statik bosim 500 Pa va dinamik bosim esa 290 Pa ga teng(3d masofadagi olchovlar). Paxta toshish qobiliyati yaxshi. Pnevmotransport elektr energiyani 75 kVt iste'mol qilayotganini ko'rishimiz mumkun.

Biz olingan natijalardan va tahlillardan quyidagilarni xulosa qilamiz: Demak, 30-chastotada, 40-chastotada, 50-chastotada xam paxta toshish mumkin. Faqat 30-chastotada pnevmotransport quvuri 19 metr bo'lishi kerak, 40-chastotada pnevmotransport quvuri 29 metr bo'lishi kerak, 50-chastotada, albatta, 70 metr bo'lishi kerak. Bundan tashqari dvigitilni (puskavoy moment) ishga tushirish paytida dvigatel o'zidan katta quvvatdagi aktiv va reaktiv quvvatni iste'mol qilishi natijasida elektr energiyasini isrofiga va dvigitilni ishlash muddatiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bularni inobatga olib pnevmotransprtga o'rnatilgan SCADA

Qurilishva^a^imjlmiyjurnal^

-jild,

2-son

https://jurnal.qurilishtalim.uz

0

3

programmali "INVERTOR" qurulmasi orqali dvigatelni ishga tushirish va paxta g'aramidan paxta tashish mumkin. Agar paxta g'arami 20 metrda bo'lsa, "INVERTOR" pnevmotransportni 30-chastotaga moslaydi; Agar paxta g'arami 30 metrda bo'lsa, "INVERTOR" pnevmotransportni 40-chastotaga moslaydi; Agar paxta g'arami 70 metrda bo'lsa, "INVERTOR" pnevmotransportni 50-chastotaga moslaydi va pnevmotransport uch xolda xam paxta shashishi mumkin. Bu esa paxta g'arami 70 metrdan kam bulgan paytda pnevmotransport "INVETR" orqali oldingiga qaraganda kam elektir energiya ishlatishini ko'rsatadi.

ADABIYOTLAR:

1. Muradov R., Sarimsakov O., Xusanov S. Vnutrizavodskaya pnevmotransportirovka xlopka-swrsa: sostoyanie, problemw i perspektivw. Jurnal «Mexanika muammolari», 2014, №2

2. «O'zpaxtasanoat» AB, "Paxtani dastlabki qayta ishlash" (Pervichnaya obrabotka xlopka),T.,«Mexnat», 2002g.

3. Sarimsakov O. Paxtani pnevmotransportga uzatish va havo yordamida tashish jarayonini takomillashtirish. Monografiya. «Navro'z» nashriyoti, Namangan, 2019 y.

4. Sarimsakov O. D.Turg'unov, A.Isakjanov. Paxta xomashyosini pnevmo-transportga uzatish jarayonini amaliy o'rganish// NamMTI ilmiy-texnika jurnali, №3-4, 2018, 37-41 bet

5. Doniyor Kholboev, A'zam Mamakhanov, Olimjon Sarimsakov; Preparation and testing of an experimental version of the device for controlling the parameters of the air fan parameters of the cotton pneumatic transport operating mode. AIP Conf. Proc. 23 June 2023; 2789 (1): 040137. https://doi.org/10.1063/5.0145815

6. A'zam A.Mamakhanov, Doniyor J.Kholbaev; Preliminary Study on the Hydroelectricity Efficiency Generated from the Water Flow through Reservoir Distribution Pipes in the Chartaq Reservoir. Jour of Adv Research in Dynamical & Control Systems, Vol. 12, 05-Special Issue, 2020. https://doi.org/10.5373/JARDCS/V12SP5/20201824

Qurilish^a^a/iimJlmiyjurnal^

3-jild, 2-son

https://jurnal.qurilishtalim.uz