Научная статья на тему 'ПАРАЗИТ НЕМАТОДА ТУХУМЛАРИНИНГ IN VITRO ШАРОИТИДА ЎСТИРИШ'

ПАРАЗИТ НЕМАТОДА ТУХУМЛАРИНИНГ IN VITRO ШАРОИТИДА ЎСТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Биотехнологии в медицине»

13
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
in vitro / нематода тухумлари / личинка. / in vitro / nematode eggs / larva.

Аннотация научной статьи по биотехнологиям в медицине, автор научной работы — Р. Р. Каримова, О. О. Амиров, А. Э. Кучбоев, Н. М. Адашева

Ушбу мақолада in vitro шароитида паразит нематода тухумларининг тури ҳароратда ва турли хил суъний муҳитларида ривожланиши, ўсиши ва личинкалик босқичига ўтишини ўрганиш бўйича тадқиқотлар натижалари келтирилди. Нематода тухумларининг ривожланиши ва улардан личинкалар ажралиб чиқиши учун энг қулай ҳарорат 25С дан 30С гача эканлиги маълум бўлди. Тухумлардан личинкаларнинг ажралиб чиқиши 3-7 кунда, кўпроқ личинкалар ажралиб чиқиши эса 4 6 кун оралиғига тўғри келди. Нематода тухумларидан личинкаларнинг кўп ажралиб чиқиши 199 муҳитида қайд этилиб, бу 90% ташкил этди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, the results of studies on the development, growth and transition to the larval stage of parasitic nematode eggs in vitro at different temperatures and in different artificial environments are presented. It was found that the most favorable temperature for the development of nematode eggs and the release of larvae is from -7 days, and more larvae hatched in 46 days. High hatching of larvae from nematode eggs was recorded in 199 mediums, which was 90%.

Текст научной работы на тему «ПАРАЗИТ НЕМАТОДА ТУХУМЛАРИНИНГ IN VITRO ШАРОИТИДА ЎСТИРИШ»

ПАРАЗИТ НЕМАТОДА ТУХУМЛАРИНИНГ IN VITRO ШАРОИТИДА

УСТИРИШ

Р. Р. Каримова, О. О. Амиров, А. Э. Кучбоев

УзР ФА Зоология институти

Н. М. Адашева

Наманган давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада in vitro шароитида паразит нематода тухумларининг тури хдроратда ва турли хил суъний мухдтларида ривожланиши, усиши ва личинкалик боскичига утишини урганиш буйича тадкикотлар натижалари келтирилди. Нематода тухумларининг ривожланиши ва улардан личинкалар ажралиб чикиши учун энг кулай хдрорат 25 °С дан 30оС гача эканлиги маълум булди. Тухумлардан личинкаларнинг ажралиб чикиши 3-7 кунда, купрок личинкалар ажралиб чикиши эса 4 - 6 кун оралигига тугри келди. Нематода тухумларидан личинкаларнинг куп ажралиб чикиши 199 мухдтида кайд этилиб, бу 90% ташкил этди.

Калит сузлар: in vitro, нематода тухумлари, личинка.

IN VITRO CULTIVATION OF PARASITIC NEMATODE EGGS

ABSTRACT

In this article, the results of studies on the development, growth and transition to the larval stage of parasitic nematode eggs in vitro at different temperatures and in different artificial environments are presented. It was found that the most favorable temperature for the development of nematode eggs and the release of larvae is from 25DC to 30DC. Larvae hatched from eggs in 3-7 days, and more larvae hatched in 46 days. High hatching of larvae from nematode eggs was recorded in 199 mediums, which was 90%.

Keywords: in vitro, nematode eggs, larva.

КИРИШ

Гельминтларни, жумладан нематода тухумларини in vitro шароитида яшовчанлигини урганиш жуда мухдм ва шу билан биргаликда кийин муаммолардан булиб, назарий ва

January, 2024

90

амалий ахамият касб этади. Бу муаммоларнинг ечилиши гельминтларнинг ривожланиш конуниятлари, физиологияси ва биокимёвий жихатларини урганиш имконини беради. Дастлабки эришилган ютукларда гельминтларнинг модда алмашинуви хусусиятлари, уларнинг хужайин организмлари билан узаро муносабатлари, антигельминтик препаратлар, гормонлар ва бошка биологик актив моддаларни гельминтларнинг турли тараккиёт даврига таъсир этиш муаммоси хамда одам ва хайвон организмида буладиган гельминтоз касаллигининг кам урганилган иммунитет муаммосини урганиш учун имконият яратилади [1].

Ёввойи ва уй куйларида паразитлик килувчи аксарият нематодалар тухум куювчи нематодалар хисобланади, шунинг учун хужайин организмидан юкумли элементлар тухум шаклида нажас билан ташки мухитга чикади. Тухумнинг турт каватли кобиги атроф-мухит таъсирига жуда чидамли. Шунинг учун эмбрионнинг ривожланиш боскичи тухум ичида кечади, чунки ишончли химояланган. Кейинчалик тухум ва личинканинг ривожланиши учун экологик шароитлар, айникса харорат ва намликка боглик. Бундан ташкари, эмбрионнинг нормал ривожланиши учун кислород хам зарурдир [2].

ТАДКЩОТ МАТЕРИАЛИ ВА УСЛУБЛАРИ

Умуман олганда, нематода тухумларининг аксарияти ташки мухитда ривожланиши битта схемада кечади. Етарлича хароратда ва етарли намликда тухум ичида 1-3 сутка давомида личинка ривожланади, кейинчалик тухумдан ташки мухитга чикади. Бу биринчи боскичли личинка деб аталади. Улар узининг морфологик тузилишига кура, уз аждодлари рабдитидларга жуда ухшайди. Кулай шарт-шароитда (мос намлик ва харорат) личинка узининг ривожланишини давом эттиради ва бирмунча вакт утиб фаол харакат киладиган летаргия (узок ухлаш) холатига утади. Ривожланишнинг ушбу боскичида личинка кутикула каватини ташлайди (туллайди) ва кобик билан копланади. Ушбу жараён тугагандан сунг, у иккинчи боскичга утади [3].

Личинкалар ривожланишининг бу боскичида узларининг кобигини ташлайди ёки вактинча саклайди. Личинканинг фаол давридан сунг яна летаргия холатига тушади, туллайди ва личинка учинчи боскичга утади. Учинчи боскичда личинка аввалги личинкалардан морфологик ва физиологик жихатдан фарк килади, чунки у эркин яшовчи эмас, паразит формадир. Бундай личинкалар инвазион дейилади. Ушбу личинкалар хужайин организмига тушиши учун ерни юзаси буйлаб яйловдаги

усимликларнинг юкори кисмига вертикал миграция килиши

January, 2024

зарур. Ушбу кучиш факат утлар устида нам булганда (етарлича намлик булганда) ва кулай харорат шароитларида содир булади [3].

Хдйвонлар личинкаларни ут билан еганда юктиради. Сув хам юктирувчи трансфер омили булиб хизмат килиши мумкин. Хужайин организмига тушган личинка ривожланишнинг навбатдаги боскичи, яъни туртинчи боскичига утади. Учинчи марта туллагандан сунг личинка бешинчи боскичга утади. Бешинчи боскичда личинкалар туллайди, жинсий вояга етади, бир неча кундан кейин эркак ва ургочилар узаро жинсий кушилади, ургочилари тухум куяди.

Бу йуналишда етарлича хал этилмаган масалалар мавжуд булиб, турли гурухдаги гельминтларнинг яшовчанлик шарт-шароитларини урганиш имкони булади. Адабиёт маълумотларида бир катор олимлар уз ишларида гельминтларни турли хил озукали моддаларда in vitro шароитида тирик саклашга каратилган ишларни амалга оширган. Айрим тадкикотчилар суъний озука мухитларида гельминт тухумидан ёки юкумли личинкаларидан то жинсий вояга етган давригача ривожлантириш буйича тажриба утказишган [4,

Шулардан келиб чикган холда in vitro шароитида паразит нематода тухумларининг турли хароратда ва турли суъний мухитларда ривожланиши, усиши ва улардан личинкаларнинг ажралиб чикишини урганишни олдимизга максад килиб куйдик.

Илмий тадкикот тажрибаларини утказиш учун материл сифатида уй куйларнинг фекалийсидан топилган нематода тухумларидан фойдаланилди. Мазкур нематода тухумлари Наманган вилояти Чуст туманига тегишли шахсий хужаликларига тегишли уй куйлари фекалийларидан йигилди. Нематода тухумларини аниклашда барчага маълум Ф. Фюллеборн (F.Fulleborn) усулидан фойдаланилди. Бу усулда гельминт тухумларининг суюклик юзасига сузиб чикиши учун ош тузининг туйинган эритмаси ишлатилади (солиштирма огирлиги 1,18 га тенг). Тажрибалардаги хар бир Петри косачасига 10 мл озука мухитлари, 1 мл антибиотик эритмаси хамда 50 донадан нематода тухумлари солинди. Тухумларнинг ривожланиши ва улардан личинкаларнинг чикишини кузатиш учун суъний мухит сифатида дистилланган сув, 199 мухити ва физиологик эритма ва фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Биринчи тажрибамизда турли хил хароратда

5, 6].

тухумлардан личинкалар ажралиб чикиши урганилди (расм).

January, 2024

PacM. Typ^H x,apopaTga TyxyM^apgaH .niMiiHKa.iap mhkh^h

EepunraH 1 - pacMga 4°C ra KyfiunraH HeMaToga TyxyMnapu 30 KyH gaBoMuga 2 Ta nunuHKa, 10°C ga 8 Ta, 15°C ga 12 Ta, 20°C ga 25 Ta, 25°C 32 Ta, 30°Cga 43 Ta, 35°C ga 23 Ta Ba 40°C ga эсa HeMaToga TyxyMnapugaH nunuHKanap a^panMagu. ^eMaK, HeMaToga TyxyMnapuHuHr puBo^naHumu Ba nunuHKanap a^panuö HHKurnH ynyH Ky^aö xapopaT 25°C gaH 30°C rana экaнпнгн MatnyM öyngu.

HKKHHHH Ta^pn6aMH3ga HeMaToga TyxyMnapHHHHr puBo^naHumu Typnu xun cytHHH Myxuraapga TeKmupuö KypnngH. ByHHHr ynyH a^paraö onuHraH HeMaToga TyxyMnapuHu 3 xun эpнтмaгa (MyxuTga) 50 goHagaH caHaö conuHgu. BHPHHHHHH ^rouonoruK эpнтмa, HKKHHHHCH 199 MyxuT Ba yHHHHH эpнтмa gucTHnnaHraH cyBga TeKmupungu. YH xun эpнтмaгa conuHraH HeMaToga TyxyMnapuHH 25°C xapoparau TepMocTaTra 10 KyH gaBoMuga Kyfiungu Ba Kyfiugaru HaTu^anap onuHgu (^agBan).

^agBan

Typ^u xun Myx,m\napga .пннннкa.пapнннг p^o^^Hum^ n-50

KyH^ap Эpнтмa^ap

^H3H0^0rHK эpнтмa 199 MyxHTH ^HCTH^^aHraH cyB

1 0 0 0

2 0 0 0

3 1 4 3

4 7 9 5

5 10 10 7

6 8 10 11

https://t.me/ares uz

January, 2024 Multidisciplinary Scientific Journal

93

7 8 8 3

8 4 3 0

9 3 1 0

10 0 0 0

Жами: 41 45 29

Жадвалда хар хил эритмаларда нематода личинкаларининг ривожланиши келтирилган булиб, унда 1 ва 2 кунларда тухумлардан личинка ажралиб чикиши кузатилмади. Тухумлардан личинка ажралиб чикиши асосан 3-7 кун орасида кузатилди. Нематода тухумларидан энг куп личинка ажралиб чикиши 4 - 6 кун оралигига тугри келди. Олиб борилган тажрибамизда нематодалар тухумларидан личинкаларнинг ажралиб чикиши 199 мухитида кайд этилиб, бу 90 % ташкил этди.

ХУЛОСА

Аксарият нематодалар ярим очик ривожланувчи геогельминтларга кириб, ривожланиш жараёнида I боскичли личинкаси тухум кобигини ёриб ташки мухитга чикади ва усиш жараёнида икки марта пуст ташлаб юкумли холга келади. Хужайин организмига тушгунга кадар ташки мухитнинг нокулай экологик омилларига чидамлилиги ортиб, узок вакт хаётчанлигини саклаб тура олади [7]. Нематода тухумлари хажми нисбатан йирик булиб, уларнинг усиши ва кейинги боскичларда туллаши учун имконияти мавжуд булади. Шуни хам таъкидлашимиз лозимки, тажрибамизда тухумлардан ажралиб чикган личинкалар ошкозон ичак нематодаларига тегишли эканлиги маълум булди. Личинкаларнинг тур таркиби урганишга доир илмий тадкикот ишлар давом эттирилади.

REFERENCES

1. Тараканов В. И. Культивирование гельминтов в искусственных питательных средах (монографический обзор литературы и собственные исследования). Автореф. дисс. ... д-ра биол. наук. - М., 1980. 49 с.

2. Anderson R.C. Nematode parasites of Vertebrates: Their Development and Transmission. 2nd ed. Wallingford // CABI Publishing, Wallingford, Oxon (UK), 2000. - P. 650.

3. Шульц Р.С., Гвоздев Е.В. Основы общей гельминтологии. Морфология, систематика, филогения. - Москва: Наука, 1970. - Т.1. - C. 492.

4. Тараканов В. П., Краснова Л. Л. Влияние искусственных питательных сред на развитие личинок трихинелл in vitro // Тр. Всесоюз. ин-та гельминтол. - М., 1970. Т. 16. - С. 249-252.

January, 2024

94

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | UIF: 6,1 | SJIF: 6,897

5. Тараканов В.И. Проблемы культивирования нематод in vitro// Тр. Всесоюз. Ин-тс гельминтол. - М., 1970. Т. 17. 1971. - С.223-227.

6. Кучбаев А.Э, Ахмеров Р.Н, Азимов Д.А. О культивировании нематод Dictyocaulus filaria в питательных средах // Achievements of Biotechnology for the Future of Mankind: Proceedings of the International Conference. June 11 - 14, 2001. - Samarqand, 2001. - С.165-166.

7. Орипов А.О., Йулдошев Н.Э. ^оракул куйларнинг асосий гельминтлари. -Тошкент, Фан ва технология, 2009. - Б.152.

January, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.