Научная статья на тему 'ЙИРТҚИЧ БАЛИҚЛАР КАМАЛЛАНОЗИ'

ЙИРТҚИЧ БАЛИҚЛАР КАМАЛЛАНОЗИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
34
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Нематода / йиртқич балиқлар / гельминт / паразит / инвазия / асосий ва оралиқ ҳўжайин / патогенез / личинка ва эпизоотология.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — О.А. Абдуганиев, M.Қ. Рахматова, Ў.Ш. Ғофурова, С.М. Абдурахмонов, Д.Бердибекова

Ушбу мақолада Сирдарё дарёси ўрта оқими сув ҳавзаларида, балиқчилик ҳовузлари, коллектор ва ариқларда яшовчи йиртқич балиқларнинг камалланоз билан зарарланиш ҳолатлари таҳлил қилинган. Тадқиқот давомида йиртқич балиқларнинг 3 тур 330 нусхаси текширилди. Нематода синфига мансуб Camallanus lacustris ва C. truncatus турларининг ривожланиш цикли ва патогенези тўғрисида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЙИРТҚИЧ БАЛИҚЛАР КАМАЛЛАНОЗИ»

ISSN: 2181-3337 | SCIENTISTS.UZ

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SCIENCE AND INNOVATION

ISSUE DEDICATED TO THE 80TH ANNIVERSARY OF THE ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

ЙИРТЩЧ БАЛЩЛАР КАМАЛЛАНОЗИ 1О.А. Абдуганиев, 2M.^. Рахматова, 3У.Ш. Гофурова, 4С.М. Абдурахмонов,

5Д.Бердибекова

Тошкент кимё-технология институти Янгиер филиали "Озик овкат технологиялари"

кафедраси доценти

2,3 Тошкент кимё-технология институти Янгиер филиали "Озик овкат технологиялари"

кафедраси укитувчиси 4Тошкент кимё-технология институти Янгиер филиали "Озик овкат технологиялари"

кафедраси укитувчиси Магистрант 2 курс, ГулДУ.

E-mail: oybekabduganiyev2601@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.8372361

Аннотация. Ушбу мацолада Сирдарё дарёси урта оцими сув %авзаларида, балицчилик %овузлари, коллектор ва арицларда яшовчи йиртцич балицларнинг камалланоз билан зарарланиш %олатлари та%лил цилинган. Тадцицот давомида йиртцич балицларнинг 3 тур 330 нусхаси текширилди. Нематода синфига мансуб Camallanus lacustris ва C. truncatus турларининг ривожланиш цикли ва патогенези тугрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Нематода, йиртцич балицлар, гельминт, паразит, инвазия, асосий ва оралиц %ужайин, патогенез, личинка ва эпизоотология.

Аннотация. В данной статье анализируется состояние заражённости хищных рыб камалланозами рыбоводческих прудах, коллекторах, арыках среднего течения бассейнов реки Сырдарьи. Было исследовано 330 экз. трёх видов хищных рыб. Представлены цикл развития, патогенез вида Camallanus lacustris и C. truncatus относящегося к классу нематод.

Abstract. This article analyzes the state of infection of predatory fish with camallanoses in fish ponds, collectors, and ditches in the middle reaches of the Syrdarya River basins. 330 specimens were examined. three species of predatory fish. The development cycle and pathogenesis of the species Camallanus lacustris and C. truncatus belonging to the class of nematodes are presented.

Кириш. Бугунги кунда Республика ахолиси сонининг кескин ортиб бориши натижасида балик ва балик махсулотларига булган талаб йилдан йилга ортиб бормокда. Шу боис мамлакатимизда баликчиликни ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда. Баликлар умурткали хайвонлар ичида мухим ахамиятга эга булиб, хозирги кунда Узбекистон сув хавзаларида баликларнинг 80 га якин тури, хусусан Сирдарё сув хавзаларида эса 40 дан ортик балик турлари кайд этилган (Мирабдуллаев ва б, 2001). Баликчилик соха ривожига жиддий тусик буладиган омиллар хам мавжуд. Шундай омиллардан бири паразитар касалликлар булиб, Сирдарё дарёси урта окими сув хавзалари йирткич баликларининг усиши ва ривожланишига сезиларли таъсир курсатиб катта иктисодий зарар хам келтирмокда. Йирткич баликлар нематодозлари орасида камалланоз алохида ахдмиятга эга. Чунки нематодалар ута патоген паразитлар булиб баликлар организмига жиддий таъсир курсатади. Шу сабабли хам нематода синфига мансуб Camallanus lacustris ва C. truncatus турларининг ривожланиш цикли ва патогенези

тугрисида маълумотлар келтириш билан йирткич баликларнинг зарарланишини урганиш назарий ва амалий жихатдан мухим ахамиятга эга.

Тадкикот ишининг максади: Сирдарё дарёси урта окими сув хавзалари йирткич баликларининг нематода синфига мансуб Camallanus lacustris ва C. truncatus турларининг ривожланиш цикли ва патогенези тугрисида маълумотлар келтириш билан йирткич баликларнинг зарарланиш даражасини аниклашдан иборат.

Тадкикот объекти ва услублари: Ушбу тадкикот ишларини 2020- 2023 йиллар давомида Сирдарё вилояти Боёвут ва Мирзаобод туманлари хамда Сирдарё дарёси унинг атрофидаги табиий ва суний сув хавзалари, коллектор зовурлардан тутилган турли ёшдаги - жами 330 дона йирткич: Чуртанбалик (Esox Lucius Linnaeus), Оддий лакка (Silurus glanis Linnaeus), Ок сла (Sander lucioperca Linnaeus) баликлари устида олиб борилди. Йирткич баликлар паразитологик жихатдан маълум методлар (тулик ва нотулик ёриб куриш) (Быховская-Павловская,1952 с.3-63) асосида урганилди. Таткикот иши давомида тупланган нематода (Camallanus lacustris ва C. truncatus турлари) наъмуналари лаборатория шароитида 70% ли спиртда ва Барбагалло суюклигида фиксация килинди. Ушбу гельминт турларини турини аниклашда адабиёт маълумотларидан ва аниклагичлардан фойдаланилди (Авдеев,1987 с.583).

Тадкикот натижалари: Камалланоз - ушбу касалликни - Camallanus lacustris ва C. truncatus нематодалари келтириб чикаради. Ушбу тур нематодалар асосан йирткич (ок сла, чуртанбалик ва оддий лакка) баликларининг ичакларида паразитлик килади. Купинча C. truncatus ок сла сла (Sander lucioperca Linnaeus) баликларининг ичаклари ва хазм каналида паразитлик килади, шунинг учун ушбу касаллик баъзида ок сла камалланози хам деб аталади. Касаллик Узбекистон шимоли- шаркий сув хавзаларининг барчасида кенг таркалган. Йирткич баликларнинг юкори даражада зарарланиши натижасида баликлар усиш ва ривожланишдан оркада колиб, махсулдорлик пасайиши кузатилди ва баликчилик сохасига жиддий иктисодий зарар келтирилди..

^yзFатувчининг морфологияси ва биологияси. C. truncatus нематодалари эркагининг узунлиги 2,7-4,8 мм ва эни 0,1-0,2 мм га етади. Тананинг орка учида узунлиги 0,061 ва 0,076 мм булган иккита тенг булмаган спикуласи мавжуд. Ургочи нематода танасининг узунлиги 3,8-10,6 мм, эни 0,18 - 0,25мм. Гельминтлар саргиш ёки кизгиш рангда булиб, личинкаларининг узунлиги 0,429 - 0,430мм, эни 0,012 - 0,013мм улчамни ташкил этади.

Камалланусларнинг ривожланишида циклоплар оралик хужайин сифатида иштирок этади. Баликларнинг ичакларида жойлашган етук ургочи гельминтлар личинкаларни ажратиб чикаради ва ахлати билан бирга сувга тушади. Сувда личинкалар хар хил шароитга караб 2-3кун яшовчанлигини саклаб туради. Сунгра личинкаларни циклоплар ютиб юборади ва 10-12 кун ичида личинкалар иккинчи оралик хужайин тана бушлигида ривожланиб, учунчи боскичдаги инвазив личинкага айланади. Оралик хужайин организмидаги личинкаларнинг ривожланиш тезлигига харорат таъсир килади. Сув харорати канча юкори булса личинканинг ривожланиши шунча тез булади. Зарарланган циклопларни баликлар ютиб юборади ва вояга етган личинкаларига айланади. 2,5-3 ой ичида личинка етук холга етади. C. truncatus биринчи оралик хужайини (кискичбакасимонлар) оралик ёки резервуар хужайини булиши мумкин. Резервуар хужайин (йирткич балик) ичагида личинкалар яшайди ва ичакнинг олдинги кисмида

жойлашади, аммо етуклик боскичи булмайди. Вояга етган баликлар C. truncatus личинкалари билан зарарланган кичик баликларни истемол килиб камалланоз билан касалланади(1 -расм).

1-расм. 1 .СЛгппеМш личинкалари тузилиши. 2. СашаПапш ^ипсаи нинг хаётий

цикли.

Касаллик эпизоотологияси. Камалланоз асосан ёш баликларнинг инвазон касаллиги хисобланади. Катта ёшли баликларнинг зарарланиш даражаси нисбатан пастрок курсаткичда булиши кузатишларимиз натижасида аникланилди. Йирткич баликларнинг камалланоз билан зарарланиш холати бахор - ёз мавсумларида сув хавзалари сув хароратини кутарилиши билан изохланилади. Сув харорати кутарилган вактда баликларнинг зарарланиши бошланади. Бу даврда сув хавзаларидаги циклоплар камалланус личинкаларини узига юктириб олади.

Июль - август ойлари охирида сув хавзаларидаги йирткич баликлар зарарланишининг уртача холати кузатилди. Зарарланиш экстенсивлиги ва интенсивлигининг энг юкори боскичи август - сентябрь ойлари охирида кузатилди(65-70% ва ундан юкори). Олиб борган тадкикотларимиз натижасида Сирдарё дарёси урта окими сув хавзалари йирткич баликлари (ок сла)нинг камалланоз билан зарарланиши инвазия экстенсивлиги уртача 15-18% ни, инвазия интенсивлиги эса уртача 1-28 нусхани ташкил этиши аникланилди. Баъзи холларда балик танасида нематодалар сонининг ортиб кетиши натижасида баликларда нобуд булиш холатлари хам кузатилди.

Камалланоз билан зарарланган баликларни кишда мавсумида хам хам топиш мумкин. С. ^ипсаи нематодаси балик ичакларида киш давомида хам сакланиб колиб, бахорда зарарланган баликларнинг сув хавзаларига кириб келиши касаллик таркалиш манбаи булиб хизмат килади.

Касалликни ташхислаш ва олдини олиш чоралари. Нематодалар узининг кучли огиз сургичлари билан ичак шиллик каватига ёпишиб, овкат хазм килиш органлари функцияларини бузади. Интенсив зарарланиш натижасида озукани ичак оркали харакатланишига тускинлик килиши ва хатто ичакларни кисман ёки тулик тутилишига олиб келади. Нематодалар сонининг ортиб кетиши натижасида ошкозон ва хазм каналида кучли яллигланиш ёки кон куйилиш холатлари хам кузатилади.

Касалликнинг клиник куриниши бу инвазия интенсивлиги ва экстенсивлигига боглик булиб, баликлар озиб кетади. Ташхис куйишда асосан баликларни ёриб куриш ва ичакдаги С. Тгипсаи гельминтларини топиш оркали аникланилди.

Ушбу касаллик асосан табиий сув хавзаларида кузатилганлиги сабабли унга карши курашиш чора тадбирларини бирмунча кийинлаштиради. Баликларни купайтириш ва етиштириш максадида бир сув хавзасидан иккинчи сув хавзасига кучириш вактида керак.

Хулоса.Таткикотларимиз натижасида Сирдарё вилояти Боёвут ва Мирзаобод туманларидаги сув хавзалари коллектор ва зовурлардан жами 250 дона тутилган йирткич баликларнинг 78 нусхаси, зарарланиш экстенсивлиги уртача 26.1 % ни, Сирдарё дарёси ва унинг атрофидаги сув хавзаларидан тутилган 83 дона йирткич баликларнинг 18 нусхаси Camallanus lacustris ва C. truncatus нематода турлари билан зарарланганлиги кайд этдик ва инвазия экстенсивлиги 21,6% ни ташкил этди. Зарарланишнинг юкори курсаткичлари асосан Мирзаобод тумани худудларидан тутилган йирткич баликларда кузатилди инвазия интенсивлиги 1-15 нусхани ташкил этиши аникланилди. Тадкикотларимиз давомида йирткич баликларнингда йирткич баликларнинг Camallanus lacustris ва C. truncatus нематода турлари билан зарарланганлиги билан умумий зарарланиши кузатилди.

Тадкикот ишларимиз натижасида Сирдарё дарёси урта окими сув хавзалари йирткич баликларининг нематода синфига мансуб Camallanus lacustris ва C. truncatus турларининг ривожланиш цикли ва патогенези тугрисида маълумотлар келтириш билан йирткич баликларнинг ушбу тур нематодалар ьилан зарарланиш даражасини аниклади.

REFERENCES

1. Авдеев В.В. и. др. Определитель паразитов пресноводных рыб фауны СССР. -Ленинград: Наука, 1987. Т. 3. - 583 с.

2. Быховская-Павловская И.Е. Паразиты рыб. Руководство по изучению. -Ленинград: Наука, 1985. - 342 с.

3. Османов С.О. Паразиты рыб Узбекистана. - Ташкент: Фан, 1971. - 532 с.

4. Мирабдуллаев И.М., Мирзаев У.Т., Хегай В.Н. Определитель рыб Узбекистана. -Ташкент: Chinor ENK, 2001. - 101 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.