Научная статья на тему 'ПАХТА ТОЛАСИНИНГ РАНГ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ИП ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ ТАДҚИҚОТИ'

ПАХТА ТОЛАСИНИНГ РАНГ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ИП ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ ТАДҚИҚОТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

64
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Пахта толаси / сараланма / аралашма / пахта ипи / оптимал чегара / Cotton fiber / sorting / blending / cotton yarn / ideal range.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — У Н. Юсупалиева

Мақолада йигирилган ипнинг ранг сифатини назорат қилиш мақсадида пахта толасининг HVI ускунасида олинган Rd(нур қайтариш коэффициенти) ва +b(сарғишлик даражаси) каби кўрсаткичларни қўллаш бўйича тавсиялар келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides guidance on how to use Rd (reflection factor) and +b (degree of yellowness) obtained on HVI equipment to control yarn color

Текст научной работы на тему «ПАХТА ТОЛАСИНИНГ РАНГ КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ИП ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ ТАДҚИҚОТИ»

Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385

Volume 3 | Issue 9 | 2022 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ПАХТА ТОЛАСИНИНГ РАНГ КУРСАТКИЧЛАРИНИ ИП ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ ТАДЦЩОТИ

У.Н.Юсупалиева

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти "Йигириш технологияси

кафедраси PhD, доцент

АННОТАЦИЯ

Маколада йигирилган ипнинг ранг сифатини назорат килиш максадида пахта толасининг HVI ускунасида олинган Rd(Hyp кайтариш коэффициенти) ва +Ь(саргишлик даражаси) каби курсаткичларни куллаш буйича тавсиялар келтирилган.

Калит сузлар: Пахта толаси, сараланма, аралашма, пахта ипи, оптимал чегара.

This article provides guidance on how to use Rd (reflection factor) and +b (degree of yellowness) obtained on HVI equipment to control yarn color. Keywords: Cotton fiber, sorting, blending, cotton yarn, ideal range.

Узбекистан Республикаси дунё бозорига юкори сифатли пахта толасини етиштирувчи давлатлардан биридир. О^ DSt 604:2016 «Пахта толасининг техник шартлари» давлат стандартига мувофи; пахта толасининг ранги унинг навини аникловчи курсаткичдир. Махсулот сифати хакидаги ани; маьлумот, махсулотнинг нархини шаклланишига таьсир этувчи омилдир, пахта толасининг нави эса унинг сифатини белгилаб берувчи мухим курсаткичдир

"Пахтасаноат илмий маркази" АЖнинг Марказий лабораториясида пахта толасининг сифат курсаткичларини аникловчи автоматлашган FCS системасини куллаб, сифат курсаткичлари хакида тезкор ва аник маьлумотлар олинмокда. Шу уринда пахта толаси билан савдо килувчи мамлакатлар олдида уз миллий классификацияларини барча курсаткичлари, хамда ранги буйича, дунё стандартларига мослаштириш мухим масаласи юзага келди. АКШ, Хитой, Х,индистон, Покистон ва бошка пахта толасини ишлаб

ABSTRACT

КИРИШ

[1].

чикарувчи йирик давлатлар бу масалани амалга оширишди.

https://t.me/ares uz

Multidisciplinary Scientific Journal

September, 2022

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОИЯ

Хозирги кунда хар бир тойдан олинган намуналар инструментал HVI ва FCS системасида текширилади ва толанинг микронейри, мустахкамлиги, узунлиги, узунлик буйича бирхиллиги ва бошка сифат курсаткичлари аникланади. Толанинг нави ва синфини аникдаш оргоналептик усулда махсус мутахассис-классёр томонидан амалга оширилади.

Синовдан утказилаётган намунанинг рангини курсатувчи нур кайтариш коэффициенти (Rd) ва саргишлик даражасини (+b) курсаткичларини аниклаб, миллий классификация, илмий-тадкикот ва тажрибалар асосида нав ва синф чегаралари белгиланган ранг диаграммаси буйича нав ва синфини аниклаб беради.

Республикамиз тукимачилик саноатининг асосий хомашё базаси бу пахта толасидир. Хрзирда пахта толасидан турли бежирим ва сифатли мато хамда трикотаж махсулотлари ишлаб чикарилмокда. Сифатли мато трикотаж махсулотлар олиш учун албатта ипнинг курсаткичлари талаб даражасида булиши лозим. Йигирилаётган ип сифатини таъминлаш ва таннархини пасайтиришда ипнинг хоссаларини лойихалаш ва башорат килиш катта ахамиятга эга булиб, корхоналар йиллар давомида орттирилган тажриба ва тадкикотлар натижаларига кура, пахта толасинидан аралашма тузиш хамда уни кандай жихозларда кайта ишлаш буйича тавсия ва амалий куникмаларга эга булган. Хрзирда ип йигириш корхоналарида ушбу жараёнлар учун "лот", яъни тола партияларидан фойдаланилмокда. Бу хам аралашма тузишнинг бир куриниши булиб, корхоналар мавжуд толалардан имкони борича самарали фойдаланишга харакат килмокда [2].

Хозир пахта толасидан сараланма тузишда HVI ускунасидан олинган курсаткичлардан фойдаланилади. HVI тизимида пахта толасининг йигирма иккита сифат курстакичлари аникланиб, амалиётда кулланилади. HVI тизими кулланилиши билан тола хосса курсаткичларини аниклашда ва сараланма, "Лот"лар тузишда катта кулайликларга эришилди.

USDA таснифи буйича толанинг ранги ва ифлослиги буйича нави -синалаётган наъмуна пахта толасининг ташки куриниши буйича компьютер хотирасига олинган стандарт курсаткичларга таккослаш оркали аникланади.

Хозир HVI тизимида аникланган пахта толасининг сифат курсаткичларидан нафакат толани сотиш ва сотиб олишда, шу билан бирга йигирув корхонасида жараённи бошкаришда ипнинг кутилаётган сифатини хисоблаш ва сараланмага тойларни танлашда хам кенг кулланилмокда[3].

September, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

Йигирилган ип ва матонинг ранги узгариши ёки матода муаммоли йул-йул юзалар билан боглик булган муаммоларни назорат килишда ранг сифатини назорат килиш мухдм ахамиятга эга булган вазифа хдсобланади. Пахтани ранги буйича сифатини яхширок назорат килиш учун куйидаги тавсияларига амал килиш лозим:

1. Нур кайтариш коэффициенти (R^): одатда Узбекистан пахтасида Rd курсаткичи 68 дан 82 гача булган ораликда булиши мумкин. Яхши назорат килиш учун кунлик аралаштириш режасида Rd кийматларни 5 дан паст булган ораликда булишини таъминлаш тавсия этилади (1-жадвал).

Кундалик аралаштириш режаси учун оптимал чегара

1-жадвал

Курсаткичлар Оптимал чегара ^абул килинган чегара

Тола узунлиги 2,0 2,5

Микронейр 0,6 0,8

Rd 5 6

+b 2,0 2,5

2. +b саргишлик курсаткичи :+b курсаткичи минтака ва навга боглик булган холда бир-биридан фарк килади. Узбекистон пахтасида +b курсаткич 7,0 дан то 11,0 гача булган ораликда булади. Бир хил навли пахтани аралаштиришда +b оралигини 2.5 дан кам булган кийматда саклаш макбул хдсобланади.

4 5 6 7 в 9 l6 11 12 13 14 15 16 17 18 > I II|Iм I | I I I I | I I I I | I III | I I I I |IIII|11II|III I | I I I I | I I 11 11 11 11 I|II 11111

Academic Research in Educational Sciences ISSN: 2181-1385

Volume 3 | Issue 9 | 2022 Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

Пахта толаси рангини бахолаш: пахта толасининг ранги ранг диаграммаси квадранти жойлашган жойини аниклаш йули оркали бахоланади. Бу ерда Rd коэффициенти ва +b курсаткичнинг диаграммадаги кесишган нуктаси буйича пахта толасининг ранги аникланади. Масалан, нур кайтариш коэффициенти Rd 72 ва +b саргишлик курсаткичи 9,0 булган намуна 41-3 ранг кодига эга булади (1-расм).

Ранг синфи учта ракамда ХХ-У ракамда ифодаланган. Биринчи ракам ранг ёркинлигини англатади. Сон канча катта булса, пахтанинг ёркинлиги шунча юкори булади. Иккинчи ракам пахтанинг саргишлик даражасини англатади; иккинчи ракам сони ортиши билан саргишлик хам ортиб боради. 25 та ранг навлари ва бешта тоифадаги ранг даражалари мавжуд. Узбекистон пахтаси одатда уртача ва яхши уртача ранг бериш даражасига эга булган ок ва оч догли ранг тоифаларига киради. Ранг узгариши ёки матода хосил буладиган йул-йул чизикли муаммоларни олдини олиш учун аралаштириш режасида факат туртта ёнма-ён пахта навларини танлаш тавсия этилади, масалан, 11, 12, 21, 22 биргаликда ишлаши мумкин, аммо 11 билан 31 ёки 11 билан 13 дан фойдаланиб булмайди.

ХУЛОСА

Ип ва матодаги ранг бир хиллигини таъминлаш максадида ранг бахолашнинг иккинчи ракамида келтирилган +b (саргишлик даражаси) нинг 3, 4 ва 5 ракамларидаги догли, ранги буйича турли тусланишлардаги, саргишлиги юкори толаларни катъий равишда куллаб булмайди.

REFERENCES

1. O'z DSt 604:2016 «Пахта толаси. Техник шартлар»

2. Юсупалиева У.Н., Гофуров K.F., Пирматов А.П. Йигириш корхоналарида тузилган аралашмалар натижаларини бахолаш// Фан, таълим ва ишлаб чикариш интеграциялашуви шароитида инновацион технологияларнинг долзарб муаммолари: Республика илмий-амалий конференцияси. ТТЕСИ: 29-30 ноябр, 2013й., 128-132 б.

3. Yusupalieva U.N, Matismailov S.L. Yuldashev A. Study of the influence of cotton fiber indicators on yarn quality // E3S Web of Conferences 304, 03036 ICECAE (2021).

https://t.me/ares uz

Multidisciplinary Scientific Journal

September, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.