Научная статья на тему 'ПАХТА ИПИНИ ЙИГИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИДА КИМЁВИЙ ТОЛАЛАРНИ АРАЛАШТИРИБ ИП ЙИГИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ПАХТА ИПИНИ ЙИГИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИДА КИМЁВИЙ ТОЛАЛАРНИ АРАЛАШТИРИБ ИП ЙИГИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

210
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
табиий тола / кимѐвий тола / пахта / полиэстер / аралашма / йигирилган ип. / natural fiber / chemical fiber / cotton / polyester / mixture / spun yarn

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Фаррух Фаридович Рахматуллинов, Олтиной Кахрамановна Тухтабаeва

Мақолада табиий ва кимѐвий толалар аралашмасидан ип йигирш истиқболари, аралаш иплар ассортименти ва хосса кўрсаткичлари ўрганилган. Дунѐда ишлаб чиқарилаѐтган толалар улуши тахлили келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article studies the development trends in the production of blended yarn from a mixture of chemical and cotton fibers, the range and properties of blended yarns. The analysis of the share of fibers produced in the world is presented.

Текст научной работы на тему «ПАХТА ИПИНИ ЙИГИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИДА КИМЁВИЙ ТОЛАЛАРНИ АРАЛАШТИРИБ ИП ЙИГИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

ПАХТА ИПИНИ ЙИГИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИДА КИМЁВИЙ ТОЛАЛАРНИ АРАЛАШТИРИБ ИП ЙИГИРИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Фаррух Фаридович Рахматуллинов

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти fara_tashkent 13 @mail. ru

Олтиной Кахрамановна Тухтабаeва

Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти

АННОТАЦИЯ

Маколада табиий ва кимёвий толалар аралашмасидан ип йигирш истикболари, аралаш иплар ассортименти ва хосса курсаткичлари урганилган. Дунёда ишлаб чикарилаётган толалар улуши тахлили келтирилган.

Калит сузлар: табиий тола, кимёвий тола, пахта, полиэстер, аралашма, йигирилган ип.

ABSTRACT

The article studies the development trends in the production of blended yarn from a mixture of chemical and cotton fibers, the range and properties of blended yarns. The analysis of the share of fibers produced in the world is presented.

Keywords: natural fiber, chemical fiber, cotton, polyester, mixture, spun yarn.

КИРИШ

Тукимачилик ва енгил саноат корхоналарини ривожлантиришнинг замонавий тенденциялари махалллий ишлаб чикарувчи корхоналар олдига техника ва технологияларнинг янги истикболли ютукларини куллаш, ишлаб чикаришнинг технологик параметрларини такомиллаштириш ва тукимачилик махсулотлари сифатини ошириш оркали ракобатбардош махсулотларни ишлаб чикиш ва реализация килиш каби вазифаларни куяди.

Бозор иктисодиётининг ривожланиши хдмда истеъмолчи томонидан махсулот сифатига куйилаётган талабларнинг ошиши шароитида тукимачилик корхоналари ишлаб чикарилаётган махсулот ассортиментини тез узгарувчан, янги ассортиментдаги ип ва матоларни ишлаб чикишга ундайди. Маиший ва техник тукимачилик махсулотларини ишлаб чикариш учун хомашё сифатида

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

табиий ва кимёвий толалар хамда уларнинг аралашмаси булганлигини инобатга олганда, ип сифатига куйилаётган талабларнинг ошиб бориши каби муаммоларнинг пайдо булишига сабаб булади, чунки ип сифати бевосита аралашма компонентларида кимёвий толалар улушига ва йигириш машиналарининг технологик параметрларига боFлик. [1,2,3]

Юкоридагилардан келиб чикиб, мослашувчан ва кенг диапазонли хосса курсаткичларига эга пахта ва кимёвий толалар аралашмасидан пневмомеханик йигириш усулида ип йигиришнинг технологик параметрларини ишлаб чикиш тукимачилик саноати учун хозирги кунда долзарб ва истикболли йуналишлардан хисобланади. [4]

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Сунгги йилларда кимёвий толаларни ишлаб чикариш ва ишлатишнинг юкори усиш суратлари хисобига тукимачилик хом ашёсининг жахон балансида кимёвий толалар ва ипларнинг улуши ортиб бормокда. Дунёда йигирувчанлиги юкори булган толалар турлари куп булиб, уларнинг дунё микиёсида шилаб чикариш хажмини урагниш максадга мувофик. Пахта толаси билан кимёвий толаларни аралаштириб йигирш учун таннархи паст ва ишлаб чикариш хажми куп булган толаларни танлаш хомашёни харид килишдаги муаммоларини хал килиш имконини беради. Юкоридагиларни инобатга олаган холда дунё микиёсида ишлаб чикарилаётган толалар улушини урганиш ва статистикасини олиб бориш лозим. 1-расмда 1975-2020 йилларда Дунё микиёсида кимёвий толаларни ишлаб чикариш хажми ва 2030 йилгача башорати келтирилган.

МУХОКАМА

Кимёвий толаларни ишлаб чикариш хажмининг ошишига куйидаги омиллар таъсир килади: хом ашёнинг нархи ва мавжудлиги, мехнат харажатлари, кимёвий толаларнинг янги такомиллаштирилган физик-механик хусусиятларини олиш имкониятларининг мавжудлиги. Бундан ташкари, сунъий толаларни ишлаб чикариш табиий толаларни ишлаб чикаришга нисбатан иклим шароитига ва фаслларга боFлик эмас.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

1-расм

1975 - 2020 йилларда Дунё микиёсида кимёвий толаларни ишлаб чикариш хажми ва 2030 йилгача башорат

Глобал тола ишлаб чикариш хажми, COVID-19 пандемияси даврида, куп йиллик усишдан сунг 2019 йилда 111 миллион тоннадан 2020 йилда 109 миллион тоннагача камайди. Лекин 2020 йилда толанинг умумий ишлаб чикариш хажми пасайган булса-да, йигриш учун афзал килинган тола ва материалларнинг бозор улуши ошиб бормокда. Аммо бу усишда хам, афзал килинган толалар жахон толасининг бешдан бир кисмини ташкил килади. Бу ракамга камайиш тартибида - кайта ишланган полиэстер (8,4 млн. Тонна), тан олинган стандартлар руйхатига кура афзал килинган пахта (7,8 млн. Тонна), FSC/PEFC томонидан тасдикланган сунъий целлюлозали толалар (~ 3,9 млн. Тонна) ва тан олинган стандартларга мувофик ишлаб чикарилган толалар хамда бошка кайта ишланган ва биологик асосли махсулотлар киради (0,57 млн. тонна) / 5 /.

Кимёвий толаларнинг афзаллиги - уларнинг чизикий зичлиги ва узунлигининг бир хиллиги, нуксон ва хас чупларнинг йуклиги, бу эса тозалаш жараёнини кискартиришга имкон беради.

Сунгги йилларда кимёвий толалар ишлаб чикаришнинг купайиши асосан синтетик толалар ва иплар ишлаб чикаришнинг тез усиши хисобига руй берди (1 -расм).

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

Синтетик толалар Дунёда ишлаб чикарилаётган толалар бозорида 90 -йилларнинг урталаридан бошлаб, пахта хджмидан ошиб кетганидан бери хукмронлик килмокда. Тахминан 68 миллион тонна синтетик толага эга булган ушбу тола тоифаси 2020 йилда жах,он толасининг 62 фоизини ташкил килади. Дунё микиёсида ишлаб чикарилаётган толалар улуши 2 -расмда батафсил келтирилган.

2-расмда

Дунё микиёсида 2020 йилда ишлаб чикарилган толалалар хажми

2-расмдан куриниб турибдики, дунё микиёсида ишлаб чикарилаётган синтетик толаларнинг энг куп микдорда кулланилаётгани полиэстер толаси хисобланиб, умумий ишлаб чикарилаётган толалар микдорига нисбатан унинг улуши 52 фоизини ташкил килади. Статистика курсаткичларига биноан 2020 йилда тахминан 57 миллион тонна полиэстер ишлаб чикарилди [5].

Полиэстер толасидан кейин хажми буйича ишлатиладиган синтетик тола полиамид толаси булиб, 5,4 миллион тоннани ва 2020 йилда жах,он тола бозорининг тахминан 5 фоизини ташкил килади.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

Бошка турдаги синтетика толалар турига полипропилен (2,9 млн.тонна) акрил (1,7 млн.тонна) ва эластан (1,1 млн.тонна) киради ва дунё микиёсидаги тола бозорида 5,2 % улушига эга булиб, 2020 йилда умумий ишлаб чикариш хажми 5,7 млн. тоннани ташкил этади.

Усимлик толалари 2020 йилда жахон толаси бозорининг 29,9 фоизини ташкил килади.

Дунё микиёсида ишлатиладиган толалар хажмига нисбатан пахта толаси иккинчи мухим тола хисобланади. 2020 йилда тахминан 26 миллион тонна тола олинган булиб, глобал тола ишлаб чикаришнинг

24 фоизини ташкил этади.

Джут, зотир, каноп ва бошка толаларни уз ичига олган бошка усимлик толалари, дунё бозор улушининг тахминан 6 фоизни ташкил этди.

Тармок толасининг тобора мухим тоифаси - бу сунъий целлюлоза толалари (MMCFs) хисобланади ва уларни жахонда ишлаб чикариш хажми 6,5 миллион тоннани ташкил этиб, 2020 йилда бозор улушининг тахминан 6 фоизни ташкил килади.

Хайвоннот тололари 2020 йилда бозор улушининг 1,57 фоизини ташкил этиб, 1,7 миллион тонна ишлаб чикарилган.

Хайвонот толалари ичида жунгнинг улуши юкори хисобланади, унинг дунё бозоридаги улуши 1 фоиз атрофида булиб, глобал ишлаб чикариш хажми 1 миллион тоннани ташкил этади.

Ипак толасининг бозор улуши 2020 йилда 0,1 фоиз атрофида булиб, тахминан 110 тоннани ташкил этади.

ХУЛОСА

Дунё микиёсида ишлаб чикарилаётган толалар улушининг энг катта хажмини - 51,5% полиэстр толалари, кейинги уринда эса 24,5% ни пахта толаси ташкил этади.

Полиэстр толалри дунё микиёсида ишлаб чикариш ва истеъмол килиш буйича уз позицияларини саклаб колмокда. Йилдан йилга уларни ишлаб чикариш ва кайта ишлаш хажми ортиб бормокда. Штапель толаларини бошка табиий толалар билан аралаштириб ип ишлаб чикариш хажми хам йиллар кесимида ортиб бормокда.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-1121-1126

Кимёвий толаларнинг чизикий зичлиги, тури ва узунлигига караб, деярли барча турдаги матоларни, шунингдек турли хил трикотаж махсулотларини ишлаб чикариш мумкин.

Пахта толаси аралашмасига ундан ингичка, узун ва нотекислиги паст булган, кимёвий толаларни кушиб ип йигириш технологик машиналарнинг унумдорлигини ошиши, жараёнларнинг баркарор кечиши хамда аралашмадан ип чикиш хажмининг ошишига олиб келади.

Кимёвий толаларнинг пахта ипини ишлаб чикаришда кулланилиши хом ашё базасини кенгайтирди, ип ва матолар турини кенгайтирди хамда сифат курсаткичлари юкори булган махсулотларни ишлаб чикариш имкониятини яратди.

REFERENCES

1. Catarina Felgueiras, Nuno G. Azoia, Cidalia Gon5alves, Miguel Gama and Fernando Dourado, Front. Bioeng. Biotechnol., 29 March 2021 Trends on the Cellulose-Based Textiles: Raw Materials and Technologies, https://doi.org/10.3389/fbioe.2021.608826

2. Ansell, M. P., and Mwaikambo, L. Y. (2009). "The structure of cotton and other plant fibres," in Handbook of Textile Fibre Structure, Vol. 2, eds S. J. Eichhorn, J. W. S. Hearle, M. Jaffe, and T. Kikutani (Amsterdam: Elsevier Inc.), 62-94. doi: 10.1533/9781845697310.1.62

3. Bunsell, A. (2018). "Introduction to the science of fibers," in Handbook of Properties of Textile and Technical Fibres, 2nd Edn, ed. A. Bunsell (Amsterdam: Elsevier), 1-20. doi: 10.1016/B978-0-08-101272-7.00001-8

4. О.К.Тухтабаева, Ф.Ф.Рахматуллннов, Тукимачилик саноатида атроф мухитнинг экологик хавфсизлик муаммолари, "Х,аёт фаолияти хавфсизлигини таъминлашда инсон омилининг урни" Республика илмий - амалий анжумани 24-25 ноябрь, 2021й. 110-112б.

5. ANDREAS W. ENGELHARDT JULY 16, 2020, The Fiber Year 2020 -Deceleration along the textile chain. URL: https://fiberj ournal. com/the-fiber-year-2020-deceleration-along-the-textile-chain.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.