Научная статья на тему 'ПАХТА МОЙИНИ КАОЛИНЛИ АДСОРБЕНТЛАР ЁРДАМИДА ТОЗАЛАШ'

ПАХТА МОЙИНИ КАОЛИНЛИ АДСОРБЕНТЛАР ЁРДАМИДА ТОЗАЛАШ Текст научной статьи по специальности «Промышленные биотехнологии»

CC BY
11
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
пахта мойи / мой таркиби / дезодорация жараёни / каолин / адсорбент

Аннотация научной статьи по промышленным биотехнологиям, автор научной работы — Т.Л.Худайбердиев, С.М.Алиханов

Пахта мойини пресслаш ёки экстракциялаш усулида олинишидан қатъий назар унинг таркибида керакли моддалардан ташқари қўшимча инсон саломатлигига зарарли маҳсулотлар мавжуд.Уларни рафинация қилиш жараёнида соапсток таркибига ўтказиш орқали тозалаш саноат миқёсида амалга оширилади. Лекин госсипол ва унинг хосилалари хамда экстракция жараёнида қўлланилган углеводород эритувчиларининг қолдиқ қисми мой таркибида сақаланади. Уларни миқдори кам бўлсада, пахта мойини сифатига ва хавфсизлигига салбий таъсиркўрсатади. Юқоридагиларни эътиборга олиб пахта мойи самарали адсорбентлар ёрдамида қўшимча тозаланса уларнинг миқдори деярли йўқ бўлади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПАХТА МОЙИНИ КАОЛИНЛИ АДСОРБЕНТЛАР ЁРДАМИДА ТОЗАЛАШ»

ПАХТА МОЙИНИ КАОЛИНЛИ АДСОРБЕНТЛАР ЁРДАМИДА ТОЗАЛАШ

1Т.Л.Худайбердиев, 2С.М.Алиханов

1 Наманган мухандислик- технология институти, т.ф.н., доцент 2 Наманган мухдндислик- технология институти, магистр-талаба https://doi.org/10.5281/zenodo.10938077

Аннотация. Пахта мойини пресслаш ёки экстракциялаш усулида олинишидан цатъий назар унинг таркибида керакли моддалардан ташцари цушимча инсон саломатлигига зарарли махсулотлар мавжуд.Уларни рафинация цилиш жараёнида соапсток таркибига утказиш орцали тозалаш саноат мицёсида амалга оширилади. Лекин госсипол ва унинг хосилалари хамда экстракция жараёнида цулланилган углеводород эритувчиларининг цолдиц цисми мой таркибида сацаланади. Уларни мицдори кам булсада, пахта мойини сифатига ва хавфсизлигига салбий таъсиркурсатади. Юцоридагиларни эътиборга олиб пахта мойи самарали адсорбентлар ёрдамида цушимча тозаланса уларнинг мицдори деярли йуц булади.

Калит сузлар: пахта мойи, мой таркиби, дезодорация жараёни, каолин, адсорбент.

Ёг-мой саноати Узбекистон Республикаси озик-овкат саноатининг етакчи тармокларидан бири булиб, ахоли ва халк хужалигини тозаланган усимлик мойлари, ёглар, шунингдек, улардан тайёрланадиган маргарин,майонез, глицерин, ёг кислоталари ва совун каби махсулотлар билан таъминлайди.

Ёг-мой саноати мамлакатимизда ишлаб чикариладиган озик-овкат махсулотларининг 40%ига якинини ташкил этади. Ёг-мой саноатининг ривожланиши пахта етиштириш билан боглик булганлиги сабабли ёг-мой корхоналари хом ашёга якин жойларга курилган. Улар Республикамизнинг барча вилоятларида мавжуд. Мустакиллик йилларида бу саноатнинг тараккий этиши натижасида янги махсулотлар хам тайёрлана бошланди.

Олий навли тозаланган ва кадокланган ёг, янги рецептурадаги маргарин ва майонез шулар жумласидандир. Айрим ёг-мой корхоналарида кейинги йилларда кунгабокар пистаси ва масхар уругларидан хам ёг ишлаб чикариш йулга куйилди. Махсулотларни тайёрлаш, кайта ишлаш, истеъмол ва саклаш учун кулай идишларга кадоклаш буйича янги технологиялар кенг микёсда узлаштирилмокда. Ёг-мой корхоналарида технологик жараёнларни автоматлаштириш, хорижий фирмалар ускуналари билан жихозлаш ишлари давом эттирилмокда.

Пахта мойини пресслаш ёки экстракциялаш усулида олинишидан катъий назар унинг таркибида керакли моддалардан ташкари кушимча инсон саломатлигига зарарли махсулотлар мавжуд .Уларни рафинация килиш жараёнида соапсток таркибига утказиш оркали тозалаш саноат микиёсида амалга оширилади . Лекин госсипол ва унинг хосилалари хамда экстракция жараёнида кулланилган углеводород эритувчиларининг колдик кисми мой таркибида сакаланади. Уларни микдори кам булсада, пахта мойини сифатига ва хавфсизлигига салбий таъсир курсатади. Юкоридагиларни эътиборга олиб пахта мойи самарали адсорбентлар ёрдамида кушимча тозаланса уларнинг микдори деярли йук булади. Айникса , пахта мойи таркибидаги углеводород эритувчиларини тула ажратиш дезодорация жараёнида амалга оширилади.

Пахта мойини жахон андозаларига мослаш ва унинг хавфсизлигини таъминлаш максадида биз махаллий гилмоялардан фойдаланиб фаоллантирилган адсорбентлар

ёрдамида уни тозалаш технологиясини такомиллаштириш ишларини амалга оширдик. Бунда 6 та гилмояли адсорбентлар (каолинли ва унинг аралшмалари) фаоллантирилиб, пахта мойини тозалаш жараёнида урганилди. Ушбу адсорбентлар рафинацияланган пахта мойини оклаш жараёнида 85-900°С хдроратда кушилиб, уларни микдори мойининг умумий массасини 2% ни ташкил этди. Пахта мойини тозалашдан илгари ва кейинги курсаткичлари стандарт усулларда аникланади. Бизга маълумки, каолинли адсорбентларга термик ишлов бериш хдроратини оптимал киймати 500-5500°С оралигида жойлашган. Ушбу хдроратни кутариш (600-6500°С) окланаётган мойнинг рангига салбий таъсир этади. Мойни чикиш микдори ва окаришининг энг яхши натижаси адсорбентларни куллашда, качонки мой ранги 7,2 кизил бирликка тушганда ва кук рангли буёвчилар (хлорофилл ва унинг х,осилалари) йуколганда эришилади.

1-жадвал.

Каолинли адсорбентларни киздириш хароратини окланаётган пахта мойини асосий курсаткичларга таъсири

Адсорбент намуна номери Киздириш харорати, °С Окланган мойнинг ЧИЦИШИ, % Мойни кислота сони, мг КОН/100 12,5 см калинликдаги кюветада 35 сарик бирликдаги мойнинг ранги

Кизил бирликда. Кук бирликда.

Бошлангич рафинацияланган пахта мойи

1 450 99,1 0,28 10,2 2,0

2 550 98,7 0,22 9,1 0,5

3 650 98,5 0,25 9,6 0,8

4 450 99,3 0,24 9,3 0,4

5 550 99,5 0,17 7,2 0,0

6 650 99,0 0,20 7,4 од

Султон-Увайс конининг бойитилган каолини A12O3 нинг юкори микдори адсорбентнинг танлаб ютишга ижобий таъсир этади.

Ёг-мой саноатига керакли махдллий бойитилган каолинлардан адсорбентлар олиш технологияси яратилганда уларни термик фаоллантиришдан олдинги ва кейинги говаклигини аниклаш зарур.

Адсорбентларни говаклигини урганиш симобли порометр Модель-200, "Carlo Erba strumantazion" (Италия) да амалга оширилиб, унда уларнинг микро- ва утказувчи говаклари хджми аникланди. Усимлик мойларини адсорбцион тозалашда утказувчи говакларни хджми асосий роль уйнайди. Уларни самарали радиуси 2*10 -9 дан 20*10 -8 нм гача жойлашади. Султон-Увайс конининг бойитилган каолини A12O3 нинг юкори микдори адсорбентнинг танлаб ютишга ижобий таъсир этади.

Маълумки, говакларнинг катталиги ташиш йулагини сорбатларнинг адсорбентларнинг актив марказига хдракатланишига ва адсорбцион жараённинг асосий шаклда кичик говакларда ва адсорбентнинг юзасида окиб утади. Усимлик мойларини тозалаш жараёнини селективлигини ошириш ва ;имматбах,о мойни йукотишни кайтармаслик учун адсорбентларнинг сифатли танлаш, термоактивланган типдаги БСУК, кайсики умумий ва утиш говакларининг хджми мос равишда 0,21 ва 0,18 см 3/г га тенг.

Гилмояли адсорбентларни термик киздиришнинг анъанавий усули 5500С да конвектив печларда узок вакт давомида олиб борилади (6 соатдан купрок). Шу вакт ичида электроэнергия жуда куп сарфланади ва фаоллантиришдан олинган адсорбентнинг сифати хам юкори эмас. Шуни хисобга олиб, биз ноанъанавий услублар билан гилмояли адсорбентларни фаоллантириш усули текширилди ва улардан УЮЧ-нурлантириш усули танлаб олинди, УЮЧ-диапазонидаги электромагнит тулкинлари кимёвий элементларга ва минерални фаол богларига танлаб таъсир этади. Шунингдек, солиштирма сиртни ортиши, говаклар шакли ва хажми танлаб олинаётган адсорбентларнинг адсорбциясига ижобий таъсири кузатилди. УЮЧ- нурлантиришнинг афзаллиги - гилмояли адсорбентларни юкори тезлик билан киздириш, тупрокларни бир маромда паст иссиклик утказувчанлик ва иссиклик инерциясизлик, яъни, гилмояли адсорбентларни иссиклик таъсирида фаоллантиришда бир зумда учиш имкониятлари мавжуд.

Ангрен ва Султон-Увайс конлари каолинли адсорбентларининг термик фаоллантириш 2450 МГц частотада олиб борилди. Шунингдек, фаоллантирилаётган каолинларни говаклардан утиши ва умумий хажми улчанди. Натижада УЮЧ-нурлантиришда - бойитилган каолинларда анъанавий конвектив усуллар билан куйдиришга нисбатан куплаб хажмда утиш ва умумвн олганда умумий говакларнинг хосил булиши кузатилди.

Бунда бойитилган Султон-Увайс (БСУК) каолини юкори говакликни, уни фаоллантирилган адсорбент сульфатида усимлик мойларини тозалашга тавсия этиш мумкинлигини курсатди.

Шундай килиб, олиб борилган илмий-тадкикот натижасида пахта мойини сифатини ва хавфсизлигини ошириш максадида уни самарали адсорбентлар ёрдамида тозалаш яхши натижалар бериши аникланди.

Айникса госсипол ва унинг хосилаларини хамда углеводородли эритувчи колдикдларни кескин равишда камайтиришга эришиш адсорбентлар турига ва уларни куллаш шарт-шароитларига богликлиги аникланди.

REFERENCES

1. Тютюнников Б.Н. "Химия жиров" М.: Пищевая промышленность. 1975.-448с.

2. Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров. Под. об. ред. А.Г. Сергеева. - Л.: Том П. - С. 350.

3. Сергеев А.Г. Рафинация хлопкового масла. - М.: Пищепромиздат, 1959.

4. Ильясов А.Т. Совершенствование технологии переработки хлопковых семян и рафинации масла. Диссерт. на соиск. уч. ст. докт. техн. наук. Ташкент, 1996, - С. 350.

5. Xudayberdiev T. L., Alixanov S. Moyli urug'larni saqlash va dastlabki qayta ishlashda ro'y beradigan jarayonlar. "Oziq-ovqat va kimyo sanoatida innovasion texnologiyalarni joriy qilish" mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. NamMTI.2023 yil 23 iyun.420-423betlar.

6. N.SH. Abdullayev, M.Z. Komilov, Q.X. Majidov, D.S. Murodov. "O'simlik moylari ishlab chiqarish texnologiyasi". Toshkent, 2014 yil. 378b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.