Научная статья на тему 'МОМИҚНИ AРРА ТИШИДАШ АЖРАТИШ УЧУН ҲАВОЛИ МОСЛАМАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

МОМИҚНИ AРРА ТИШИДАШ АЖРАТИШ УЧУН ҲАВОЛИ МОСЛАМАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
51
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ускуна / чигит / момиқ / мослама / арра / тукдорлик миқдори

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — М.С. Пардаев, М.М. Очилов, О.Д. Отахонов

Момиқ ажратиш жараёнида қўлланиладиган ускунанинг чигит ўтказиш ва момиқ ажратиш бўйича иш унимдролиги, момиқ ажратилган чигит таркибида қолдиқ тукдорлик миқдори ўрганилди. Момиқни арра тишларидан ажратиш жараёни таҳлил қилинган, момиқни арра тишларидан ажратиб олувчи ресурс тежамкор ҳово мосламаси таклиф этилган. Момиқни арра тишларидан ажратиб олувчи ҳаво мосламасининг назарий асослари ўрганилиб оптимал параметрлари аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по механике и машиностроению , автор научной работы — М.С. Пардаев, М.М. Очилов, О.Д. Отахонов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МОМИҚНИ AРРА ТИШИДАШ АЖРАТИШ УЧУН ҲАВОЛИ МОСЛАМАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

МОМИ^НИ АРРА ТИШИДАШ АЖРАТИШ УЧУН ХДВОЛИ МОСЛАМАСИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

М.С. Пардаев1, М.М. Очилов2, О.Д. Отахонов3

Момик ажратиш жараёнида кулланиладиган ускунанинг чигит утказиш ва момик ажратиш буйича иш унимдролиги, момик ажратилган чигит таркибида колдик тукдорлик микдори урганилди. Моми;ни арра тишларидан ажратиш жараёни тадлил килинган, момикни арра тишларидан ажратиб олувчи ресурс тежамкор дово мосламаси таклиф этилган. Момикни арра тишларидан ажратиб олувчи даво мосламасининг назарий асослари урганилиб оптимал параметрлари аникланди.

Калит сузлар: ускуна, чигит, момик, мослама, арра, тукдорлик микдори.

Пахта тозалаш саноатини изчил ва баркарор ривожлантириш, тармок корхоналарида энергиятежамкор замонавий асбоб-ускуналарни жорий этиш, пахта хомашёсидан олинадиган тола, момик ва калта момик мадсулотлари микдорини ошириш кабилар жадон пахта бозорида табиий мадсулотлар ишлаб чикаришда мудим адамиятга эга дисобланади. Бу борада, жумладан, жадон пахта тозалаш саноатида юкори самарадорликка эга булган пахтани дастлабки ишлаш машиналарини такомиллаштириш ва ресурстежамкор технологияларни яратишга алодида эътибор берилмокда.

Жахонда пахтани дастлабки ишлаш техника, технологияси ва уларнинг илмий асосларини такомиллаштириш буйича кенг микёсда илмий-тадкикот ишлари олиб бориш мудим адамият касб этмокда. Хусусан, машинада терилган пахтани дастлабки ишлаш самарали технологиясини ишлаб чикиш, пахта чигитини толаси ажратилгандан кейин кайта ишлашнинг илмий курсаткичларини аниклаш, чигитдан момик ажратишда катнашувчи ишчи кисмлари курсаткичларини аниклаш ва уларни мукобиллаштириш зарурдир.

Жинлаш жараёнидан кейин чигитда линт (момик) ва делинт (калта момик) номи билан юритиладиган толалар катлами колади. Кайта ишланадиган чигитли пахтанинг селекцион ва саноат сортига кура чигитларда жинлашдан кейин дар хил микдорда, урта толали пахта чигитларида 11-17 % ингичка толали пахта чигитларида эса 2,4-5 % гача линт ва делинт колади. (1-жадвал) [ 4 ].

Узбекистан пахта тозалаш саноатида мувофиклаштирилган технологияга асосан чигитдан момик ажратиш корхоналарнинг узида амалга оширилади [4]. Хорижий давлатларда эса чигитдан момик ажратиш пахта тозалаш корхонасидан ташкарида алодида амалга оширилади [5].

Чигитдан момик ажратиш технологик иш жараёни куйидагича олиб борилади: аррали жинлардан сунг чигит элеватор оркали линтерларга таркатилади. Момик ажратиш катори 8-12 та линтердан иборат. Улар икки каторда турттадан, бештадан ёки олтидан урнатилади. Х,ар бир линтер каторидан олинган момик конденсорга юборилади, кейин момик тозалагичда тозаланади ва тойланади.

Момик ажратиш булимида чигитни линтерлашдан олдин колдик толадорли чигитларни ажратиш учун ва чигитни линтерлаш жараёнига тайёрлаш дамда момик ажратишнинг самарадорлигини ошириш максадида мавжуд технологик дастгодларнинг таркибига РНС русумли курилма киритилган.

1 Пардаев Мухиддин Сайлов угли - ассистент, Тошкент тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти.

2 Очилов Махсуджон Мурадуллаевич - (РИЭ), доцент, Тошкент тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти.

3Отахонов Обидхон Давлатович- талаба, Тошкент тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти.

1-жадвал

Чигитларнинг жинлашдан кейин ;оладиган тули; туклилиги_

Саноат навлари Чигитнинг тули;туклилиги %

Урта толали пахталар

I- II 12,8..... ....13,3

14,1.... ....16,0

I- II 11,0.... ....15,0

Ш-ТС 15,5..... ....17,0

I- II 13,0..... ....13,8

III-IV 14,1..... .....16,0

I- II 11,0..... .....11,5

НЫУ 12,0..... ....13,0

Ингичка толали пахталар

I- II 2,4..... ....3,5

НЫУ 4,0..... ....4,5

Сертификатлаш жараёнида техник чигитнинг тукдорлиги ва синфи пахта тозалаш корхонасида O'zDst 596, O'zDst 601 давлат стандартлари талаблари асосида тасди;ланган чигит тукдорлиги эталон намуналари ёрдамида ани;ланади [6 ].

Линтерларда моми; ажратиш технологияси - арраларнинг айланиб турган чигит валигига механик усулда таъсир этиб, чигит юзасидан моми;ни ;ириб олишга, сунгра эса арра тишидан даво ёрдамида итариб ажратилишга ва конденсоргача олиб борилиб, у ерда даводан ажратиб олинишга асосланган.

Линтернинг чигитдан ажратган моми; микдори ва чигит буйича иш унумдорлиги мудим технологик курсаткичлар дисобланади. Маълумки, аррали жинларда толани арра тишидан ажратиб олинишда ва линтерларда моми;ни арра тишидан ажратиб олинишда дам, бир хил даво о;имига асосланган мосламадан (2.2-расм) фойдаланилади. Бу мослама даво камераси йуналтирувчи труба ростланувчи ;ирго; моми; кувуридан иборат. Бу мосламада ВЦ вентилятори ёрдамида досил ;илинган даво босим билан даво камерасига йуналтирилади ва даво йуналтирувчи дамда тир;иш оркали даракатланади. Бунда давонинг чизи;ли тезлиги аррали цилиндр чизи;ли тезлигидан ю;орилиги дисобидан арра тишидаги тола ёки моми; ажратилади ва бушли;га йуналтирилади. Ундан эса, умумий кувурга йуналтирилиб конденсоргача етказилади.

Толани чигитдан ажратишда иккита ДП-130 русумли жин мажмуасида, арра тишидан толани даволи ажратиш мосламаси камерасида Р=3150 Па босимни ва Q=2,5-3 м3/с, чигитдан моми;ни ажратиш мажмуаси олтита линтер ускунаси даво камерасида 2600 Па босимни ва Q=2,5-3 м3/с давони досил ;илиш учун дам ВЦ-8 вентилятори ишлатилади.

Агар мадсулот буйича дисобласак, иккита жиндан иборат мажмуанинг иш унумдорлиги бир соатга 3120 килограмм толани, олтита линтердан иборат мажмуанинг иш унумдорлиги эса 330 килограмм моми;ни ташкил этади. Бундан куриниб турибдики, линтер ускунасидан иборат мажмуанинг моми; буйича иш унумдорлиги жин ускунасидан иборат мажмуага ;араганда 9,5 баробарга кам булиб, даво сарфи эса тенг - бу албатта линтер ускунасидан иборат мажмуанинг мадсулот ми;дорига нисбатан электр энергияси сарфи куплигини ва унинг самараси пастлигини курсатмо;да.

Ушбу долатни дисобга олиб жинлаш ва линтерлаш ускуналарида бир хил даволи ажратиш мосламасидан фойдаланиш ма;садга мувофи; эмас. Шу сабабли, линтер ускунасида арра тишидаги моми;ни ажратиш учун такомилашган даволи мослама таклиф этилди (2-расм). Бу мосламада моми;ни арра тишидан ажратишда даво арра юзига итариш йули билан эмас, балки суриш йули билан амалга оширилади. Моми; арра тишидан ажратиб олинишда сурувчи даво о;ими тишдаги тола массасини деч ;андай ;аршиликсиз ажратиб олади.

Шуни таъкидлаш керак, мавжуд даволи ажратиш мосламасига эга линтер ускунасидан иборат мажмуа технологияси ёрдамчи ускуналарида урнатилган электродвигателлар ;уввати 49,5 кВт. ни ташкил этса, таклиф этилаётган даволи ажратиш мосламасига асосланган линтер ускунасидан иборат мажмуа

технологияси ёрдамчи ускуналарида урнатилган электродвигателлар куввати 25 кВт. ни ташкил этади.

2-расм. Аррали цилиндр ва момик;ни ажратгичнинг такомиллашган

конструкцияси

Х,аво сарфи таклиф этилётган технологияда 2 мартага кам булади (2-жадвал).

1-жадвал

Момик; ажратишда ёрдамчи ускуналар_

Курсат-кичлар Мавжуд технологияда урнатилган ёрдамчи ускуналар Таклиф этилаётган технологияда урнатилган ёрдамчи ускуналар

ВЦ-8 КЛ У1ВЦ Жами ВЦ-8 КВМ ВЦ-8 Жами

Урнатилган кувват,кВт 11 1,5 37 49,5 11 3 11 25

Сарфланадиган даво, м3/с 2,7 5,5 5,5 13,7 2,7 2,7 2,7 8,1

Узбекистонда ишлаб чик;арилган барча линтерларда 3-расмда даво ок;ими таъсир этиш зонасида момик;ни чик;ариш каналида толали массанинг даракатланиш жараёнини изодлаш учун даракатланиш содасини иккита участкага буламиз.

Биринчи участкада АВЕК ок;им ;исман сик;илади (зичланади), иккинчи КЕПС участкада тир;иш орасидан давони суриб олиш о;имининг таъсири дисобига КЕПС зонасидан толали масса жадаллик билан ажратиб олинади. Шу билан боглик; булган долда, хар бир зонада толали массанинг даракатланишини алодида куриб чи;амиз. Бунда иккита сода чегарасида КЕ чизик; буйлаб узлуксиз босим шарти бажарилади деб, дисоблаймиз. АВЕК си;иш зонасида толали масса о;имининг курсаткичларини р1, р , у1 ор;али белгилаймиз.

Бу ерда р -зичлик, рг -босим, У1 -цаво о^ими тезлиги.

b -зона кенглиги, V -тезлик, р -зичлик, р -босим. Vw - тезлик, р10 -зичлик, pw - босим

3.-расм. Аррали цилиндр ва йуналтиргич орасидаги даво о;имининг

даракатланиши.

l2

в1 = во + — R о

Си;иш зонасида даво о;имининг стационар даракатланиш тенгламаси

pul — = - d^b) + pggbc + p(sin a± f cosa) (1)

ax ax

Бу ерда p , u, p - ABDC ишчи зонанинг ихтиёрий кесимида зичлик, тезлик, босим. Бу ерда 0 < x < l, tga = f - иш;аланиш коэффициенти, l — ишчи зонанинг умумий баландлиги, b = b( x) , ушбу зонанинг кенглиги.

7 7 x2 р КК b = b + —; R =

R

Ri + R2

келтирилган радиус

(2)

0 < x < c, xi участка учун + белгиси танлаб олинади, бу ерда даво о;ими тезлиги арранинг tí бурчак тезлигидан катта, с < x < l Х2 участка учун —белгиси танлаб олинади, бу ерда даво о;ими тезлиги арранинг tí бурчак тезлигидан кичик, b0 - x = 0 кесимдаги зона кенглиги. Тенглама (2.2) учта р, u , p, номаълумларга эга, уларни туташтириш учун мудит долати тенгламасидан фойдаланамиз:

р = [1 + А(р — Ро )]-Ро (3)

массани са;лаб ;олиш ;онунидан куйидагиларга эга буламсиз:

Piouiobi = Pub = Qo¡L (4)

Бу ерда, \ =b o +12/К

бу ерда: A -тажрибаларда ани;ланган узгармас сон, Q0 = р0v0S0 -машинанинг иш унумдорлиги; р0, p0 - си;иш зонасидан утаётган массанинг узатиш зонасидаги зичлиги ва о;им тезлиги;

S0 - чи;иш кувурининг кундаланг кесим майдони.

(3) ва (4) формуладан босим ор;али тезликни ифодалаймиз:

(6)

^Ь^илррг^1 - л(р-рЛ и

(2), (3) ва (5) тенгламалардаги и, р, Ь ифодаловчиларни (1)-тенгламага куйиб, куйидагиларга эга буламиз:

РоиАо {-^[1 + Л(Р-Ро л^ } = -Ь^ - рЬ' +

У Ь Ь ах J ах

+ Ро^Ь[1 + Л(р - рй)] + р^т а + / 008«)

1 х

а << 1 булганда, Бт а = —, 008 а = 1 деб дисоблаймиз

= РовооП>

РовоооУоо в ■ р

к2

воо = во +

V = Qо

V =

ар

— досилага нисбатан (б)-тенгламани ечамиз ах

крв

лага нисбатан (6

ёр

вд =

аР = Р^0 (х)= ^ (х) (7)

ах

Ь1 + %-ро &ЬЛ - х ± / Ь2 Я

Ь2 -ЛЬ

00

Ро (х) = ^^ (1 + Лро ) + Ро*Ь(1 - Лро )

Л = РоVо2 ■ А (7) тенглама р(1 )= р10 шартда интегралланади Тенгламани ечими квадратда ифодаланади

р = е Рг(х)

рх/г11 -(хГ2(х)ёх бунда ^(х) = |^(х)ёх

Си;илиш зонасига киришдаги = о,о3 т/соат унумдорлик, босимнинг

р10 = 8Па , р20 = 3оПа ;ийматлари учун Ох у; буйлаб моми; о;имининг тезлиги ва р(Па) босимининг та;симланиши курилганда, таклиф килинаётган суриш усулига асосланган моми; ажратиш мосламасида сурувчи тир;ичнинг 0,02-0,1 м кийматларида 50-200 Па босим досил ;илиб арра тишидан моми;ни самарали ажратиш мумкинлиги ани;ланди. Бу долатда суриш кувурида давонинг тезлиги 1.4-2,0 м/с ташкил этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Чигитдан моми; ажратиш самарадорлигини ошириш учун линтер ишчи камерасида момоти олинган чигитларнинг чи;иб кетиш ва;тини камайтирувчи, моми; олиш фоизини ва чи;аётган чигит тукдорлиги муътадиллигини таъминловчи технологияни яратиш устида тад;и;отлар олиб бориш керак.

Хозирги кунда 5ЛП линтер ускуналарининг чигит ут;азиш ва моми; ажратиш буйича иш унумдорлиги илмий адабиётларда таъкидланган курсаткичларга турри келмайди. Сабаби, бу курсаткичлар утган асрнинг 80-90 йиллардаги технологик жараён учун курсатилган. Бу давр мобайнида ;айта ишланаётган чигитдан моми; ажратиш бос;ичлари узгарган. Шунинг туфайли, янгиланган долат учун моми; ажратиш технологиясини тад;и; ;илиш зарур.

Ушбу долатни дисобга олиб жинлаш ва линтерлаш ускуналарида бир хил даволи ажратиш мосламасидан фойдаланиш ма;садга мувофи; эмас. Шу сабабли,

Ь

2

линтер ускунасида арра тишидаги моми;ни ажратиш учун такомилашган даволи мослама таклиф этилди. Бу мосламада моми;ни арра тишидан ажратишда даво арра юзига итариш йули билан эмас, балки суриш йули билан амалга оширилади.

Мавжуд даволи ажратиш мосламасига эга линтер ускунасидан иборат мажмуа технологиясида ёрдамчи ускуналарда урнатилган электродвигателлар ;уввати 49,5 кВт. ни ташкил этса, таклиф этилаётган даволи ажратиш мосламасига асосланган линтер ускунасидан иборат мажмуа технологиясида ёрдамчи ускуналарда урнатилган электродвигателлар куввати 25 кВт. ни ташкил этади. Х,аво сарфи таклиф этилётган технологияда 2 мартага кам булади.

Аррали цилиндр юзасидан моми; ажратишнинг назарий жараёни урганилиб даволи мосламага куйилган асосий технологик талаб арра тишларидан моми;ни тули; ажратиб олинишини таъминлаш ва уни чи;ариш каналига узатиб моми;ни арра тишидан ажратиб олишни таъминловчи технологик курсаткичларни ани;лаш учун даво о;имининг даракат тенгламаси тузилди.

Адабиётлар:

1. Пахта хомашёсини ;айта ишлашнинг мувофиклаштирилган технологияси, ПДИ-30-2012, Тошкент, "Мехнат", 2012 й.

2. http://www.cotton.org. Journal of cotton science; jit.sagepub.com

3. Узбекистан Республикаси Давлат стандартлари

4. Р.Ш.Сулаймонов Пахта чигитини линтерлаш ва моми;ни тозалаш жараёнларининг рационал технологиясини яратиш. Докторлик диссертация, Тошкент -2019 й.

5. Очилов М.М, Хакимов Ш.Ш. Пахта чигитидан моми; ажратиш муаммолари. Тукимачилик муаммолари журнали. Тошкент 2018 й. №2.

6. Содавий меъёрлар ПДИ-45, ПДИ -48.

7. Очилов М.М., Хакимов Ш.Ш. Пахта чигитидан моми; ажративчи такомиллашган технологияли машина. Тукимачилик муаммолари журнали. Тошкент 2018 й. №3.

8. С.И.Дворецкий и др. Компьюерное моделирование и оптимизация технологических процессов оборудования. Тамбов, Издательство ТГТУ 2015 г.

9. Очилов М.М, Хакимов Ш.Ш. Пардаев М.С. Моми; ажратиш машинасини такомиллаштириш. Хал;аро илмий амалий анжуман. Андижон 2018 й. 3-4 окт.

10.0чилов М.М, Хакимов Ш.Ш. Гаппарова М.А. Линтердаги технологик тир;ичлар чигитнинг шикастланиш даражасига ва моми; сифати таъсирини тад;и; этиш. Хал;аро илмий амалий анжуман. Андижон 2018 й. 3-4 окт.Очилов М.М., 11. 12. Хакимов Ш.Ш. Пахта чигитидан моми; ажратиш самарадорлигига таъсир этувчи омилларни тад;и; ;илиш. Тошкент. ТТЕСИ Республика илмий амалий анжуман ма;олалар туплами 2018 йил 16-17 май.

11.Очилов М.М., Хакимов Ш.Ш. Машина для отделения линта от джинрованн;х семян. Москва 2018 г. Журнал Универсум технические науки.

12. Очилов М.М., Хакимов Ш.Ш., Уролова Ч. 5ЛП линтерининг техник ва технологик курсаткичларининг тахлили. Тошкент. ТТЕСИ Республика илмий амалий анжуман ма;олалар туплами 2018 йил 10-11 декабрь.

13.Oybek O. Designing clothing fabrics with defined porous //European science review. - 2017. - №. 3-4. - С. 105-106.

14.Ortikov O. A., Musaev N. M., Musaeva M. M. The Impact of Variable Rapport and Number of Transition of Threads in the Interweaving on the Air Permeability of Fabrics //Young Scientist USA. - 2017. - С. 37-42.

15.Ортиков О. А., Абдурахимова Ф. А., Халилова Х. Э. ОБУЧЕНИЕ СТУДЕНТОВ ТРЁХМЕРНОМУ ТЕХНИЧЕСКОМУ МОДЕЛИРОВАНИЮ ЭЛЕКТРОННЫХ МОДЕЛЕЙ ПРЕДМЕТОВ //Точная наука. - 2019. - №. 65. - С. 19-20.

16.Ортиков О. Оптимизация натяжения нитей на ткацких станках с микропрокладчиками //Scienceweb academic papers collection. - 2017.

17.Ортиков О. А. ИССЛЕДОВАНИЯ НАТЯЖЕНИЯ НИТЕЙ ОСНОВЫ В ТКАЦКОГО СТАНКА //Электронный периодический рецензируемый научный журнал «SCI-ARTICLE. RU». - 2019. - С. 157.

18.Ортиков О. А. УРАБОТКА НИТЕЙ В СТРОЕНИИ ТКАНЕЙ МЕЛКОУЗОРЧАТОГО ПЕРЕПЛЕТЕНИЯ //Электронный периодический рецензируемый научный журнал «SCI-ARTICLE. RU». - 2019. - С. 21.

19.Ортиков О. Changes in the Cleaning Efficiency of Cotton from Small and Large Contaminants //Scienceweb academic papers collection. - 2021.

20.Ортиков О. The Effect of Drying Temperature on the Cleaning Efficiency of Cotton //Scienceweb academic papers collection. - 2021.

21.Ортиков О. Dynamics of plane motion of a rigid body //Scienceweb academic papers collection. - 2021.

22.Ортиков О. Уработка нитей в тканях мелкоузорчатого переплетения //Scienceweb academic papers collection. - 2011.

23.Ortikov O., Boltaboyev K., Azimov O. DISTANCE LEARNING SYSTEM AT THE UNIVERSITY //Конференции. - 2021.

24.Ortiqov, O A. and Raximxodjayev, S S. (2018) "QUALITY ASSESSMENT OF CLOTHES FABRICS," Scientific-technical journal: Vol. 22 : Iss. 1, Article 31.

© М.С. Пардаев, М.М. Очилов, О.Д. Отахонов, 2022.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.