Научная статья на тему 'ПАДУББАРГЛИ МАГОНИЯ (MAHONIA) ЎСИМЛИГИНИНГ УН -ШУДРИНГ КАСАЛЛИГИ ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ'

ПАДУББАРГЛИ МАГОНИЯ (MAHONIA) ЎСИМЛИГИНИНГ УН -ШУДРИНГ КАСАЛЛИГИ ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
27
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
mahonia / мицелий / конидия / клейстотециилар / askokarp / патоген / кураш чоралари / Microsphaera berberidis / Oidium berberidis. / mahonia / mycelium / conidia / kleistothecia / askokarp / pathogen / control measures / Microsphaera berberidis / Oidium berberidis.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Чоршанбиев Фарход Махматмуродович, Жўраева Наргиза Ҳусан Қизи

Мақолада падуббаргли магонияда (Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) учрайдиган ун – шудринг касаллиги, биологияси ва унга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш бўйича ўтказилган илмий-тадқиқот ишларининг натижалари келтирилган. Магониянинг ун – шудринг касаллигини Ascomycota бўлими, Erysiphaceae оиласига, Microsphaera туркумига мансуб, Microsphaera berberidis (DC) Lev. замбуруғи келтириб чиқаради. Замбуруғнинг конидия босқичи Oidium berberidis ҳисобланади. Конидиябандлари калта, шохланмаган, бир ҳужайрали, рангсиз, эллипссимон, ўлчами 24-26х12-18 мкм, занжир шаклида жойлашади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по ветеринарным наукам , автор научной работы — Чоршанбиев Фарход Махматмуродович, Жўраева Наргиза Ҳусан Қизи

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POWDERY MILDEW IN THE HOLLY-LEAVED MAGONIA (MAHONIA AQUIFOLIUM NUTT.) AND MEASURES TO COMBAT IT

The article presents the results of research on the biology of the disease of Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) powdery mildew and the development of measures to combat it. Powdery mildew disease of magonia is caused by the fungus Microsphaera berberidis (DC) Lev., belonging to the genus Microsphaera, to the family Erysiphaceae, and to the department Ascomycot. The petioles of conidia are short, unicellular, colorless, elliptical, have dimensions of 24-26x12-18 microns and are arranged in a chain order.

Текст научной работы на тему «ПАДУББАРГЛИ МАГОНИЯ (MAHONIA) ЎСИМЛИГИНИНГ УН -ШУДРИНГ КАСАЛЛИГИ ВА УЛАРГА ҚАРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ»

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

УУТ: 581.2.582.28.[571.53] ПАДУББАРГЛИ МАГОНИЯ (MAHONIA) УСИМЛИГИНИНГ УН -ШУДРИНГ КАСАЛЛИГИ ВА УЛАРГА ^АРШИ КУРАШ ЧОРАЛАРИ Чоршанбиев Фарход Махматмуродович

кишлок хужалиги фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), Тошкент давлат аграр

университети, Тошкент. farkhodch@gmail.com Жураева Наргиза Хусан кизи

ТошДАУ магистри https://doi.org/10.5281/zenodo.7211846 Аннотация. Мацолада падуббаргли магонияда (Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) учрайдиган ун - шудринг касаллиги, биологияси ва унга царши кураш чораларини ишлаб чициш буйича утказилган илмий-тадцицот ишларининг натижалари келтирилган. Магониянинг ун - шудринг касаллигини Ascomycota булими, Erysiphaceae оиласига, Microsphaera туркумига мансуб, Microsphaera berberidis (DC) Lev. замбуруги келтириб чицаради. Замбуругнинг конидия босцичи Oidium berberidis щсобланади. Конидиябандлари калта, шохланмаган, бир уужайрали, рангсиз, эллипссимон, улчами 24-26x12-18 мкм, занжир шаклида жойлашади.

Калит сузлар: mahonia, мицелий, конидия, клейстотециилар, askokarp, патоген,кураш чоралари, Microsphaera berberidis, Oidium berberidis. МУЧНИСТАЯ РОСА У ПАДУБОЛИСТНОЙ МАГОНИИ (MAHONIA AQUIFOLIUM

NUTT.) И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМ Аннотация. В статье приведены результаты исследований по изучению биологии болезни магонии падуболистной (Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) мучнистая роса и разработке мер борьбы с ним. Болезнь мучнистой росы магонии вызывает грибок Microsphaera berberidis (DC) Lev., относящиеся к роду Microsphaera, к семейству Erysiphaceae, и к отделу Ascomycot. Черешки конидий короткие, одноклеточные, бесцветные, эллиптические, имеют размеры 24-26х12-18 мкм и расположены в цепном порядке.

Ключевые слова: mahonia, мицелий, конидия, клейстотеции, askokarp, патоген, меры борьбы, Microsphaera berberidis, Oidium berberidis.

POWDERY MILDEW IN THE HOLLY-LEAVED MAGONIA (MAHONIA

AQUIFOLIUM NUTT.) AND MEASURES TO COMBAT IT Abstract. The article presents the results of research on the biology of the disease of Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) powdery mildew and the development of measures to combat it. Powdery mildew disease of magonia is caused by the fungus Microsphaera berberidis (DC) Lev., belonging to the genus Microsphaera, to the family Erysiphaceae, and to the department Ascomycot. The petioles of conidia are short, unicellular, colorless, elliptical, have dimensions of 24-26x12-18 microns and are arranged in a chain order.

Keywords: mahonia, mycelium, conidia, kleistothecia, askokarp, pathogen, control measures, Microsphaera berberidis, Oidium berberidis.

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

Кириш. Республикада сунгги йилларда манзарали ва доривор усимликларни мух,офаза килиш, фойдаланиш, плантациялар ташкил этиш ва уларни кайта ишлаш борасида изчил ислох,отлар амалга оширилмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг карорида ёввойи х,олда усувчи доривор усимликларни мух,офаза килиш, маданий х,олда етиштириш, кайта ишлаш ва мавжуд ресурслардан окилона фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида пк-4670-сон 10.04.2020 карор тасдикланган. Махдллий флорага мансуб 4,3 мингдан ортик усимликларнинг 750 та тури доривор х,исобланиб, улардан 112 та тури илмий тиббиётда фойдаланиш учун руйхатга олинган, шундан 70 та тури фармацевтика саноатида фаол кулланиб келинмокда[1].

Шу билан бирга, ах,олини сифатли, безарар ва самарадор дори воситалари билан таъминлаш максадида 2022 йилнинг 1 январига кадар барча ишлаб чикарувчилар, етказиб берувчилар, дори воситаларини клиник синовларини утказувчи клиникалар, тадкикотларни амалга оширувчи лабораториялар мажбурий тарзда тегишли халкаро стандартларга утиши белгиланди. Х,озирги пайтда озик-овкат ва кишлок хужалиги буйича халкаро ташкилотнинг [ФАО] маълумотларига караганда бутун дунёда 50 000 дан ортик доривор усимликлар тиббиётда даволаш максадида фойдаланмокда [3].

Магония дориворлик ва манзаралилик хусусияти юкори усимликлардан бири булиб, ушбу туркум вакилларининг 8 та тури УзР ФА нинг Ботаника боги шароитида интродкуция килинган ва коллекциялари ташкил этилган. Магониядан олинадиган махсулотлар фармацевтика ва озик-овкат саноатида ахдмияти юкоридир.

Манзарали усимлик сифатида х,ам ахдмияти юкори булиб, гоят хушманзара, доимяшил усимликдир. Х,озирги вактда доривор ва манзарали усимликлар зарарли организмлар жумладан касалликлар таъсирида манзаралилик хусусиятларининг кискариш, улардан олинадиган махсулотларнинг сифат ва микдор жихдтдан пасайиш х,олатлари кузатилмокда ва бу уз навбатида усимликларни касалликлардан химоя килишнинг замонавий усулларини ишлаб чикишни такозо этмокда [2].

Тадкикот объекти ва услублари. Тадкикот объекти - Республикамизга Шимолий Америка флорасидан интродукция килинган падуббаргли магония (Mahonia aquifolium (Pursh) Nutt.) усимлиги ва уни зарарлайдиган унсимон шудринг касаллиги х,исобланади. Тадкикотларни амалга оширишда Тошкент Ботаника богидаги Магония коллекциясидаги усимликларнинг касалланган аъзоларидан йигилган гербарий намуналари манба булиб хизмат килди. Йигилган гербарий намуналари микологик ва фитопатологик усулларда тах,лил килинган.

Магониянинг ушбу касаллигини урганиш буйича утказилган илмий изланишлар усимликларни химоя килиш сохдсида кенг кулланилиб келаётган услублар асосида амалга оширилган. Магониянинг ушбу касаллигини келтириб чикарувчи замбуругни морфологик хусусиятларини урганиш Наумов Н.А (1937) "Методы микологических и фитопатологических исследований" ва Е.А. Билай (1973) "Методы экспериментальной микологии" услублари аосида аникланган ва тах,лил этилган. [4, 5].

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси. Магония - турларида учрайдиган ун - шудринг касаллигини Ascomycota булими, Erysiphaceae оиласига, Microsphaera туркумига мансуб, Microsphaera berberidis (DC) Lev. замбуруги келтириб чикаради. Замбуругнинг конидия боскичи Oidium berberidis. Конидия бандлари калта,

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

шохланмаган, бир хужайрали, рангсиз, эллипссимон, улчами 24-26x12-18 мкм, занжир шаклида жойлашади. Microsphaera berberidis жинссиз споралари усимлик аъзолари юзасида турсимон окиш рангдаги чанг куринишдаги ок конидиялар хосил килади [6]. Улар усимликларнинг барги пояси ва меваларини касаллантиради. ^урук иклим шароитида яхши ривожланади.

Касаллик эрта бахорда ривожланишни бошлайди. Шунингдек улар ёз давомида таркалади ва кишда гифалар askokarp [думалок шаклда] холида кишлаб чикади. Кейин гифалар чузилиб учки кисми очилади. Улар шамол, хашаротлар ва ёмгир билан таркалади. Патогенни таркалишига +16-27° салкин соя жойларда +23°С даража харорат кулай хисобланади. Уларни ривожланиши учун сув мухим эмас. Аксинча куп сув булса уларнинг споралари чириши мумкин. Ун-шудринг касаллиги билан усимликнинг ер усти органлари барги, пояси ва мевалари касалланади. Касалланган барг бужмаяди, кунгир рангга киради ва тукилади. У юзада жойлашувчи мицелий хосил килади ва апрессорийлари ёрдамида усимлик аъзоси юзасига ёпишиб олади.

Замбуруг гаусторийларини усимлик тукимасига киритади ва у оркали хужайрадан сув ва озука моддаларни узлаштиради. Замбуруг конидиал ва халтали спора хосил килади. Вегетация даврида замбуруг конидиялар билан бир усимликдан иккинчисига таркалади. Касаллик таъсирида нихоллар нобуд булиши, катта ёшли усимликларда барглар тукилиши, гуллаш ва мева тугиш даврида касалланган усимликларнинг хосилдорлиги ва хосил сифатининг паст булиши кузатилади. Кучли касалланган усимлик усиш ва ривожланишдан оркада колади.

1-расм.

Магониянинг ун- шудринг касаллиги билан зарарланиши.

Усимликда хосил булган губор замбуругнинг мицелий ва конидия хосил килиш боскичлари булиб, вегетация даврида бир неча марта авлод бериб, усимликнинг янги пайдо булган органларини зарарлайди. Кузга келиб эса замбуругнинг ёпик меватанаси кора нуктачалар куринишидаги клейстотецилар хосил булади ва улар замбуругларнинг кишлашида ва купайишида мухим рол уйнайди. Замбуруг усимлик пустлоги ёрикларида мицелий холида, клейстотеции боскичида усимлик колдикларида кишлаш хусусиятига эга. Касалликни келиб чикишига асосий сабаб:

• тупрокга ортикча азотли угитларни куллаш

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

• тупрокни намлигининг ошиши

• озука моддаларни етишмаслиги

• хароратнинг бир хил булмаслиги касалликни кучайтиради

• бегона утларни купайиши. Чунки бегона утлар мицелий колонияларини купайиши учун кулай шароит яратади [6].

^арши кураш усуллари - бу замбуруг тури билан магония турлари зарарланишини олдини олишнинг энг маъкул усули чидамли навларни яратиш. Усимликларни ёруглик нури тик тушадиган жойларда экиш лозим. Замбуруг спораларини зарари кучли булганда самарали фунгицидлардан фойдаланиш лозим.

Тадкикотлар давомида усимликнинг дориворлик хусусиятларини инобатга олиб захдрлилиги нисбатан кам булган препаратлардан Сегра 80% нам.к. 8 кг/га сарф меъёрда ва туйинган олтингугурт, кук. 20 кг/га сарф меёрда ун-шудринг касаллигига карши синов ишларини амалга оширилди (1-жадвал).

1-жадвал

Магониянинг ун-шудринг касаллиги билан зарарланиши (Ишлаб чикариш тажрибаси 7.08.2022, УзР ФА Ботаника 6of^

Препарат ишловгача 15-кун 30 -кун 45 -кун

барги пояси барги пояси барги пояси барги пояси

Сегра 80% нам.к. (8кг/га) 72,0 75,0 3,0 4,0 12,0 14,0 31,0 40,0

Туйинган олтингугурт, кукуни. (20 кг/га) 77,0 76,0 5,0 8,0 16,0 18,0 37,0 50,0

Назорат ишловсиз 74,0 75,0 91,0 92,0 97,0 95,0 99,0 98,0

Жадвал маълумотларига эътибор киладиган булсак, тажрибанинг Сегра 80% нам.к. кулланилган вариантида ишлов утказилгунча усимликнинг зарарланиши усимлик баргида 72,0%, поясида 75,0% булган булса, ишловнинг 15-кунида эса усимлик баргида 3,0%, поясида 4,0% гача камайди. Тажрибанинг 30- кунида усимлик баргида 12,0%, поясида 14,0% ни ташкил этди. Тажрибанинг 45- кунида зарарланиш усимлик баргида 31,0%, поясида 40,0% га ошганлиги кайд этилди.

Тажрибанинг туйинган олтингугурт, кук. кулланилган вариантида ишлов утказилгунча усимликнинг зарарланиши усимлик баргида 77,0%, поясида 76,0% булган булса, ишловнинг 15-кунида эса усимлик баргида 5,0%, поясида 8,0% гача камайди. Тажрибанинг 30-кунида усимлик баргида 16,0%, поясида 18,0% ни ташкил этди. Тажрибанинг 45-кунида зарарланиш усимлик баргида 37,0%, поясида 50,0% га ошганлиги кайд этилди.

Тадкикотлар давомида препаратларнинг касалликка таъсири буйича биологик самарадорлиги х,ам урганилди (2-жадвал).

2-жадвал

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

Магониянинг ун-шудринг касаллигига карши кулланилган препаратларнинг

биологик самарадорлиги (Ишлаб чикариш тажрибаси 8.08 - 7.09.2022, УзР ФА Ботаника боFи)

Препарат Биологик самарадорлик,%

15-кун 30 -кун 45-кун

барги пояси барги пояси барги пояси

Сегра 80% нам.к. (8кг/га) 87,7 87,7 84,6 80,3 67,7 57,2

Туйинган олтингугурт, кукуни. (20 кг/га) 85,5 83,3 80,5 76,1 61,6 47,0

Назорат ишловсиз - - - - - -

Жадвал маълумотларига эътибор киладиган булсак, тажрибанинг Сегра 80% нам.к. кулланилган вариантида ишловнинг 15-кунида биологик самарадорлик усимлик баргида 87,7 %, поясида эса 87,7 % ни ташкил килди. Тажрибанинг 30-кунида эса мос х,олда 84,680,3 ни ташкил этди.

Тажрибанинг Туйинган олтингугурт, кук. кулланилган вариантида ишловнинг 15-кунида биологик самарадорлик усимлик баргида 85,5 %, поясида эса 83,5 % ни ташкил килди. Тажрибанинг 30-кунида эса мос х,олда 76,1-61,6 ни ташкил этди. Ишловдан 45-кунда эса барча вариантларда зарарланиш курсаткичлари ошиб бориши кайд этилди.

Магониянинг ун-шудринг касаллигига карши курашда Сегра 80% нам.к. (8кг/га) ва Туйинган олтингугурт, кук. (20 кг/га) препаратини х,ар 15 кунда ва мавсум давомида 3 мартагача куллаш тавсия этилади.

Хулосалар:

1. Магонияни ун-шудринг касаллигидан х,имоя килишда худуднинг иклим шароитига, тупрок структурасига, майдонларнинг фитосанитар х,олатига ва дехкончилик маданиятига риоя килиш, усимликларни ёруглик нури тик тушадиган жойларда экиш лозим.

2. Усимликларни ун-шудринг касаллигидан х,имоя килишда бах,ор ва куз фаслида профилактик кураш чораларининг ахдмияти юкоридир.

3. Ун-шудринг касаллиги аникланган даврда Замбуруг спораларини зарари кучли булганда юкорида кайд этилган самарали фунгицидлардан фойдаланиш керак.

4. Магониянинг ун-шудринг касаллиги карши курашда Сегра 80% нам.к. (8кг/га) ва Туйинган олтингугурт, кукуни (20 кг/га) препаратини х,ар 15 кунда ва мавсум давомида 3 мартагача куллаш тавсия этилади.

REFERENCES

1. Узбекистан РеспубликасиПрезидентинингПк-4670-Сон 10.04.2020-сонли карори-Тошкент, 2020.

2. Бердиев Э.Т., Холмуродов М.З.,Чоршанбиев Ф.М Ландшафт дизайни учун манзарали гулловчи буталар (монография). -Тошкент, УзР ФА Минитипографияси, 2019.-92б.

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

3. Набиев М., Шальнев В., Иброхимов А., "Шифобахш неъматлар" -Тошкент, ФАН, 1989.-122 б.

4. Наумов Н.А. Методы микологических и фитопатологических исследований. -Ленинград, Сельхозгиз, 1937. - 87с.

5. Методы экспериментальной микологии./Билай Е.А.и др под ред. Билай В.И.) -Киев : Наукова Думка, 1973.- 96 с.

6. Интернет сайтлари (Ziyonet.uz , google ).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.